EXPOSITIO TEXTUS

Dubitabit (1) autem aliquis. Iste est secundus tractatus hujus septimi,in quo Philosophus determinat de comparatione motuum : et dividitur in tria capitula. In primo capitulo ponit conditiones comparabilium. In secundo ostendit, qui motus quibus motibus sint comparabiles. Et in tertio determinat de comparatione motuum ad motores. Secundum ibi: Sic et circa motum. Tertium ibi: Quoniam autem movens. Primum capitulum dividitur : quia primo proponit quaestiones. Secundo, arguit ad partes. Et tertio determinat veritatem. Secunda ibi: Si igitur omnis. Tertia ibi: Sed quaecumque. Dubitatio, quam movet, est ista : Utrum omnis motus omni motui sit comparabilis ?

Si igitur omnis. Hic arguit ad quaestionem ; et primo ad partem negativam. Secundo ad affirmativam ; et tertio regreditur ad negativam. Secunda ibi : In circulo autem. Tertia ibi: At vero. Primo probat duabus rationibus, quod non omnis motus motui est comparabilis ; quia si sic, tunc sequeretur quod motus circularis esset comparabilis motui recto ; consequens est falsum, quia linea circularis, et linea recta non sunt ad invicem comparabiles, quia non possunt sibi invicem supponi, et superponi, et quod superpositionem cognovisti, quantum una est major alia.

Amplius alteratio. Secunda ratio est ista ; si omnes motus essent ad invicem comparabiles, tunc sequeretur quod motus localis, et alterationis essent ad invicem comparabiles ; consequens est falsum, quia passio, secundum quam est alteratio, et magnitudo, secundum quam est motus localis, non sunt ad invicem mensurabiles ; quia extensio non mensuratur per intensionem, nec e contra. In circulo (2) autem. Hic probat quod omnes motus sunt ad invicem comparabiles ; et hoc dupliciter : primo si non omnes motus essent ad invicem comparabiles, hoc maxime esset de motu recto et circulari ; sed motus rectus, et motus circularis sunt ad invicem comparabiles, quia motus circularis est velocior motu recto : verbi gratia, si unus motor moveretur per chordam motu recto, et

AdminBookmark

alius per arcum motu circulari: tunc i^ lud, quod movetur per arcum, movetur velocius per definitionem velocioris, quia in eodem tempore plus pertransit,

Amplius (3) nihil differt. Secunda ratio, quia aliquis diceret, quod licet motus circularis sit velocior motu recto, tamen impossibile est quod sit esque velox. Sed contra arguitur, probando, quod motus rectus, et circularis sunt comparabiles secundum velocitatem, ita ut sint aeque veloces, quia ubi est dare majus, et minus, ibi est dare medium, et aequale ; sed uno motu recto est dare circularem unum velociorem, et alium tardiorem; igitur est invenire aliquem aeque velocem.

At vero (4) si sunt. Hic regreditur ad probandum, quod non omnis motus omni motui est comparabilis, et repetit eamdem rationem, quae prius facta fuit.

Sed quaecumque non stent. Hic Aristoteles ponit conditiones comparabilium ; quia habitis conditionibus comparabilium solvetur dubitatio in alio capite : et primo probat, quod comparabilia debent esse univoca. Secundo probat quod requiritur univocatio secundum speciem specialissimam, ita ut non sufficiat univocatio secundum genus, ibi: Non igitur. Item probat; secundo facit objectionem, ibi :An primum ; et tertio ponit secundam rationem ad probandum conclusionem, ibi : Quoniam propter. Pro prima parte notandum, quod ad comparationem requiruntur tria : Primo, illa duo, quorum unum alteri comparatur ; et tertio, illud in quo fit comparatio ; et illud debet recipere comparationem, ita ut possit praedicari cum istis adverbiis magis et minus. Vult igitur Aristoteles probare, quod illud, in quo fit comparatio unius ad alterum, debet dici univoce de quolibet illorum ; et ista conclusio probatur, quia stylus, et vox non comparantur ad invicem in acutie, sed stylus, et cultellus bene comparantur, et non propter aliam rationem, nisi quia acutum dicitur univoce de stylo, et cultello : sed dicitur aequivoce de stylo, et voce ; igitur ad hoc, quod aliquorum sit comparatio in aliquo tertio, requiritur, quod illud tertium dicatur de quolibet illorum univoce.

An primum (5) quidem. Hic objicit contra rationem : quia aer, et aqua comparantur ad invicem, secundum multum et paucum, et secundum duplum et dimidium ; quia dicimus, quod aer est duplus, aqua est dupla, et hoc secundum eamdem rationem, quia secundum rationem, quae est proportio duorum ad unum ; et tamen videtur, quod ista non debent ad invicem comparari. Respondetur, quod aer, et aqua comparantur ad invicem secundum extensionem. Tunp secundum hoc, duplum, et dimidium possunt dici de eis univoce, quia aer potest esse duplo magis extensus, quam aqua. Item, si comparentur secundum multitudinem materiae ; quia aer et aqua conveniunt in eadem materia, ideo possunt commensurari secundum multum, et paucum ; sed si commensurentur ad invicem secundum suas rationes substantiales, et formales, tunc non est proprie comparatio, quia in hoc non conveniunt aer, et aqua. Et si de eis quantum ad hoc dicatur duplum, hoc est aequivoce : et quando dicitur, quod duplum dicitur secundum eamdem rationem, quae scilicet est proportio duorum ad unum, respondetur quod sicut iste terminus duplum est aequivocus, ita isti tevminiproportio duorum ad unum.

Quoniam propter. Hic ponit secundam rationem ad conclusionem : quia aliqua sunt comparabilia, et aliqua non ; et non est ratio, nisi quia de ipsis aliquid dicitur univoce, et aliquid aequivoce ; igitur in hoc non sunt aliqua comparabilia, quod dicitur de eis aequivoce. Ad istud respondebat Plato, ibi : An quia sunt, dicens, quod aliunde provenit diversitas ; quia dicebat, quod qualitates quae sunt in subjecto ejusdem rationis, sunt ad invicem comparabiles, ut albedo Socratis albedini Platonis ; sed quae sunt in subjectis diversarum rationum non ; et ideo, quia primum subjectum acutiei in voce est alterius rationis a primo subjecto acutiei in cultello , ideo ista non sunt ad invicem comparabilia. Sed contra istam solutionem objicitur : quia si sic, sequitur quod omnia essent ad invicem comparabilia, quia omnia sunt in subjecto ejusdem rationis, scilicet in materia prima. Secundo, quia in subjectis diversarum rationum est dispositio ejusdem rationis ; ideo non obstante diversitate subjectorum secundum speciem, adhuc potest fieri comparatio dispositionum, quae sunt in illis subjectis. Non est ergo comparabile. Hic ponit secundam conclusionem : ad hoc, quod aliqua sint comparabilia in aliquo, non sufficit, quod illud tertium dicatur de illis univoce, sed requiritur, quod illud tertium sit species specialissima, et non genus. Quod patet exemplariter : quia non comparamus aliqua ad invicem secundum coloratum, sed secundum album et nigrum ; et causa hujus est, quia hujusmodi genera non recipiunt comparationem.