QUAESTIO XV

Utrum tempus sit motus

AristoLAic cap. 13. text. 99. Averroes, et interpretes, ibi. Albert. tract. 3. iap. 4. Sotus in 2. dist. 2. quaest. 2. S. Respondeo 4. dist. 48. quaest. 2. jj. ad Primum dicitur. Bassol. in 2. dist. 2. quaest, 1. Capreol. et Gvnlianue ibid. quaest. 2. Richardus quiBst. 1. art. 1. Occhamus quaest. 12. Ariminen. quaest. LHemeus ibid. Jandunus 4. Physic. quaest. 18. Burleas in exposit textus 102. Canonic 4. Physic, quaest. 5, are. 5. dubtu. 3. Orbellis in epitoin. 4. Physic. Tartareius quaest. 3. art. 1. dub. 2. Sotus quaest. 4. concl. 4 Roccus quaest. 13. Ruvius quaest. 4. Conmtie. cap. 14. quaest. 2.

Arguitur quod non ; quia q uo non est, non est motus ; sed tempus non est; ergo non est motus. Major patet per locum a toto in modo negative ad suam partem ; et minor probatur , quia partes temporis non sunt ; igitur nec tempus.

Secundo, quia si tempus est ; vel igitur est aliquando, vel nunquam ; si aliquando, igitur tempus est in aliquo tempore, et eadem ratione illud aliud tempus est in alio tempore ; et per consequens in temporibus esset processus in infinitum.

Tertio, omne quod est, est praesens : quia hoc denotat est de suo modo significandi, sed tempus non est praesens ; ergo, etc.

Quarto, quia Aristoteles in isto quarA to, text. 95. ponit quod tempus non est motus.

Quinto, omnis motus est velox, vel tardus, nullum tempus est velox, vel tardum : ergo tempus non est motus. Major patet in sexto hujus, text. 11. et inde, et in 4. text. 69. et minor probatur, quia velox, et tardum definiuntur tempore, patet etiam ibi ; ergo.

Sexto, si tempus esset motus, tunc sequeretur,quod sinihil moveretur,nullum esset tempus ; consequens est falsum : quia dato, quod nihil moveretur, adhuc quies illorum, quae quiescerent, mensuraretur tempore, quod non esset nisi tempus esset. Consequentia probatur, quia ex quo omne tempus est motus, sequitur ex opposito consequentis, quod si nullus motus est, nullum est tempus.

Septimo, quia illud non est tempus, quo multiplicato, non multiplicatur tempus ; sed multiplicato motu, non multiplicatur tempus ; ergo, etc. Major est nota ; et minor probatur, quia multi sunt motus, et tamen impossibile est plura esse tempora.

Oppositum arguitur, illud est tempus, quod est mensura motus, secundum prius et posterius ; sed motus est mensura, alicujus motus, ut per motum caeli mensuramus omnes alios motus ; igitur tempus est motus.

In quaestione, primo exponendum est quid nominis temporis, et videnda sunt illa, quae secundum omnes conveniunt tempori.

Secundo praemittendae sunt suppositiones ; et tertio ponendae sunt conclusiones ad quaesitum.

Quantum ad primum, nota quod per tempus intelligimus illud quod convenienter respondet ad quaestionem quaerentem, quando, aut quantum durabit, vel quantum duravit ; ut si quaeratur, quando venisti ? respondetur hodie, vel hen ; vel si quaeratur, quantum duravit iste morbus ? respondetur per duos menses ; tunc patet, quod isti termini, heri, hodie, mensis, annus, et hujusmodi, sunt termini significantes tempus, quemadmodum dicebatur de loco, quod illi termini significant locum, per quos convenienter respondetur ad quaestionem quaerentem ubi ; ita illi termini significant tempus, per quos convenienter respondetur ad quaestionem quaerentem, quando. Ex quibus patet, quod tempus est duratio rei, vel mensura durationis. Secundo, quod prius et posterius inveniuntur in tempore. Tertio, quod praeteritum, praesens, et futurum sunt partes temporis. Quarto, quod tempus est (a) successio, sive consistit in successione : quia non invenitur prius, et posterius secundum durationem in aliquo nisi in successivis, vel in illis, quae aliquo modo se habent successive, licet ipsa sint vere permanentia ; et ista sunt, quae non possunt probari de tempore, sed conceduntur ab omnibus convenire tempus, tanquam per se manifesta de tempore ; et haec de primo.

Quantum ad secundum, notandum,

quod quaedam sunt res mutabiles, ut caelum, et corpora naturalia, et dispositiones corporum naturalium in istis inferioribus. Aliae sunt res immutabiles, ut Deus est omnino immutabilis ; modo duratio rei immutabilis, est ipsa res immutabilis, et cum hoc mensura suae durationis, ut Deus est aeternitas, quae est mensura durationis ipsius Dei ; sed mensura durationis ipsius rei mutabilis, est alia ab ipsa re mutabili,licet ejus duratio sit eadem sibi. Hoc praemisso, sunt aliquae suppositiones : Prima est, quod tempus est successio, vel non est sine successione ; et potest poni categorice sine disjunctione, quod tempus est successio. Probatur per quid nominis, quia tempus est mensura durationis secundum prius, et posterius, modo impossibile est quod in aliquo sit prius, et posterius secundum durationem, nisi ipsum sit successio, vel successionis ; ergo, etc.

Secunda suppositio, quod nulla est successio sine mutatione. Probatur, quia impossibile est, quod sit aliqua successio, nisi altero duorum modorum, vel quod una res succedat alteri, vel quod eadem res se habeat successi ve diversimode secundum diversas dispositiones : et utroque modo fit mutatio per quid nominis mutationis datum quinto hujus, text. 71. igitur impossibile est successionem esse sine mutatione. Secundo, quia eadem res omnino immutabiliter se habens in se, et respectu aliarum rerum non est prior, nec posterior secundum durationem, quia nec est ante, nec post aliam rem : igitur ad hoc quod sit successio, necessario requiritur mutatio.

Tertia suppositio, quod rei omnino immutabilis duratio non est successiva. Probatur, quia impossibile est successionem esse sine mutatione ; sed res immutabilis non potest mutari : igitur non potest durare successive. Tunc sit prima conclusio ista, tempus est successiva duratio rei mutabilis, sive mensura durationis. Probatur ex quid nominis temporis, et ex prima suppositione apparet, quod tempus est mensura successivae durationis alicujus rei, et non rei immutabilis, quia impossibile est esse successionem sine mutatione : igitur est mensura successivae durationis rei mutabilis ; et habetur propositum.

Sed dubitatur, posito quod res mutabilis de facto non mutetur, utrum ejus successiva duratio possit dici tempus. Videtur quod non, per secundam suppositionem : quia successio non potest esse sine mutatione. Respondetur, quod imo: quia licet duratio illius rei mutabilis pro tunc, sit sine mutatione, tamen quia nata est mutari, ideo adhuc ejus duratio successiva potest dici tempus ex eo, quod potest esse cum mutatione. Item alia causa est, quia licet res illa non mutetur in se, attamen quia ipsa aliter se habet propter mutationem in aliis rebus, igitur ejus duratio successiva potest dici tempus ; sed sic non est de re omnino immutabili, ut de Deo. Et sic patet, quod tempus est successiva duratio rei mutabilis, aut mensura hujusmodi durationis.

Sed adhuc restat difficultas, quae res sit hujusmodi successiva duratio, vel successivae durationis mensura ; et hoc videbitur partim in ista quaestione, et partim in sequentibus: et hoc de secundo.

Quantum ad tertium, sit prima conclusio : Tempus est motus (b). Pro cujus probatione, supponitur primo, quod mensura, et mensuratum debent esse unigenea, et conformia. Probatur inducendo in mensuris, et mensuralis : quia longitudo temporis non mensuratur longitudine lineae, eo quod istae longitudines non sunt ejusdem generis. Item pondus mensuratur pondere : quia sunt unigenea, et ita de aliis, et ista suppositio patet 10. Metaph. text. 4.

Secundo supponitur, quod mensura debet esse nota, ut patet in eodem 10. et patet inducendo : nam mensura longitudinis in quantitatibus est nota,et famosa, ut ulna ; et eodem modo in ponderibus, ut libra, et sic de aliis. Istis suppositis, probatur conclusio : quia illud est tempus, quod est mensura successivae durationis rei mutabilis ; sed motus est mensura successivae durationis rei mutabilis, ergo, etc. Major patet per praecedentem conclusionem ; et minor apparet ex praecedentibus suppositionibus : quia motus, ethujusmodi duratio successiva sunt unigenea, scilicet in successione, quia tam motus est successivus, quam hujusmodi duratio. Item motus est mensura nola, ut patet de motu caeli, et praecipue de motu Solis : quia ille motus est magis famosus apud multos.

Sed objicitur : quia, ut patuit super 3. quaest. 7. motus est res permanens : modo res permanens, et successiva non sunt unigenea : ergo, etc. Secundo, quia duratio successiva rei mutabilis est substantia, quia est idem cum re mutabili ; sed motus est accidens, ut patet de albificatione, quae est albedo : modo substantia, et accidens non sunt unigenea ; igitur motus non est successiva duratio rei mutabilis. Respondetur, quod res permanens, et successiva bene sunt unigenea in aliquo, scilicet in successione secundum durationem, ut,verbi gratia, mobile non dicitur motus, nisi ex eo, quod successive se habet aliter, quam prius,.et tamen mobile est res permanens ; ideo res permanens, et successiva bene conveniunt in hoc, quod est successive durare. Et eodem modo dicitur ad secundum, quod substantia, et acc idens bene conveniunt in hoc, quod est successive durare, vel successive aliter se habere ; et ideo secundum hoc unum potest dici mensura alterius, ut accidens substantiae, vel e contra.

Secunda conclusio. Tempus est ( ) mobile quod movetur. Probatur ex conclusione praecedenti, et una quaest. 3. quia tempus est motus, ut patet per praecedentem conclusionem ; sed omnis motus est mobile, vel dispositio secundum quam est motus, ut in motu alterationis ; et ideo tam motus localis, quam etiam alteratio potest esse tempus, tamen potius debet dici motus localis, quia est notior ; igitur cum motus localis sit mobile , sequitur quod tempus sit mobile : qualis motus sit tempus, et quale mobile, et quomodo, et de conditionibus temporis, videbitur postea.

Ad rationes : Ad primam (d) dicitur, sicut dicebatur in 3. Ad secundam, dico quod est aliquando. Ad probationem, tunc esset processus in infinitum : negatur consequentia ; sed est ibi circulatio, nam esse in tempore non est aliud, quam mensurari tempore; modo unum tempus bene mensuratur alio tempore , sicut motus alterationis mensuratur motu Solis ; et etiam e contra duratio motus Solis mensuratur quanta est, per. quantitatem operationis.

Ad tertiam, quia tunc tempus esset praesens. Concedo ; quia mobile, quod movetur, est praesens ; et adhuc supposito quod motus sit res successiva, cujus nulla pars potest esse simul cum alia parte, adhuc conceditur, quod motus esset praesens, et etiam quod tempus esset praesens : quia esse praesens non consignificat instans, sed tempus divisibile.

Ad quartam, dico quod Aristoteles intelligit, quod tempus, et motus non sunt idem convertibiliter.

Ad quintam, concedo majorem, et nego minorem : nam sicut motus est velox, vel tardus , sic etiam tempus: nam motus caeli, qui est tempus, est velox. Ad probationem,negatur consequentia: quia sic probaretur, quod nullus homo esset albus, quia album definitur per habens albedinem ; sed nullus homo definitur per habens albedinem ; igitur nullus homo est albus.

Ad sextam, negatur consequentia ; quia dato, quod de facto nihil moveretur, attamen possibile esset, quod fieret motus : et ideo adhuc mobile, quod natum esset moveri, bene esset tempus, et ideo dicit Aristoteles in isto 4. text. 98. quod dato quod non sit motus, non sequitur quod non sit tempus ; sed si impossibile est esse motum, impossibile est esse tempus.

Ad septimam respondetur, quod sicut motus multiplicatur, ita tempus potest multiplicari, nec est inconveniens plura tempora esse simul ; tamen quia omnes illi motus, qui dicuntur tempora, possunt mensurari uno motu, ideo sufficit ponere unum tempus, quod est mensura omnium aliorum.