EXPOSITIO TEXTUS

Consequens autem (I) est ad ea,quae dicta sunt, etc. Iste est tertius tractatus hujus quarti libri,in quo Philosophus determinat de tempore, et dividitur in sex capitula: In primo disputat de esse, et quidditate temporis, et ipsius nunc. In secundo inquirit definitionem, quid sit tempus. In tertio assignat proprietates temporis. In quarto determinat de tempore per comparationem ad illa, quae sunt in tempore. In quinto completur determinatio de quantitate temporis. Et in sexto ostendit, qualiter tempus est, et qualiter tempus est unum. Secundum ibi : Accipiendum est autem. Terlium ibi : Manifestum est autem. Quartum ibi : Quoniam autem tempus est mensura. Quintum ibi : Ipsum autem nunc. Et sextum ibi : Dignum autem consideratione est.Primo praemittit intentum: secundo prosequitur ibi : Quod igitur omnino non sit. Dicit quod consequenter postquam determinatum est de loco, et de vacuo, nunc determinandum est de tempore : et subjungit ordinem, quod primo determinandum est de ipso secundum rationes extraneas, id est, dialecticas, et probabiles, et postea inquiretur veritas, scilicet quae sit natura temporis.

Quod igitur (2) omnino non sit. Hic prosequitur, et primo disputat de esse ipsius temporis, et ipsius nunc. Secundo de quantitate temporis, ibi : Quid autem est tempus. Item, primo disputat de esse temporis. Secundo de esse ipsius nunc, ibi: Amplius autem. Primo probat dupliciter, quod tempus non sit ; secundo ibi : Ad haec autem. Prima ratio est, quia illud totum non est, cujus partes non sunt ; sed partes temporis non sunt, quia praeteritum jam transiit, et futurum nondum est ; ergo, etc. Secundo,quia (3) omne totum est divisibile in aliquas partes, quarum omnes, aut quasdam necesse est esse, si illud totum sit ; sed nulla pars temporis est, quia si aliqua maxime esset nunc : modo nunc est pars temporis, quia (a) pars mensurat, et componit suum totum ; tempus vero non componitur ex nunc : ergo, etc.

A mplius autem (4) et ipsum nuncHie disputat de esse nunc ; et primo movet quaestionem ; secundo solvit ibi : Siquidem semper. Quaestio, quam movet est ista : Utrum nunc quod est finis praeteriti, et initium futuri, maneant idem per totum tempus, vel continue sil aliud, et aliud : et dicit Aristoteles quod istud non est facile scire.

Siquidem semper. Hic arguit ; et primo probat, quod nunc non sit continue aliud, et aliud. Secundo, quod non ma neat idem per totum tempus, ibi : At vero. Prima ratio est ista, quod si continue esset aliud, et aliud minc, tunc impossibile esset duo nunc esse simul, nisi unum tempus accipiatur pro parte alterius ; modo consequens est falsum : quia une, vel corrumperetur nunc in eodem nunc, in quo est, vel in praecedenti, vel in sequenti ; non in eodem, quia tunc simul esset, et non esset, quod est impossibile : nec in praecedenti, quia non potest retorqueri ad praecedens : nec in sequenti, quia vel in nunc sequenti mediato vel immediato : non immediato, quia instantia non sunt immediata ; si mediato ; igitur nunc illud durabat per tempus intermedium, et per consequens non continue erat aliud, et aliud.

At vero neque (5) semper. Probat quod non ( ) maneat idem nunc, dupliciter. Secundo, ibi : Amplius si simul. Prima ratio : quia cujuslibet temporis sunt duo termini, scilicet duo nunc, sive duo instantia ; sed quaelibet pars temporis est tempus ; igitur cujuslibet pars temporis erunt duo instantia, et per consequens per nullum tempus manebit idem nunc, sive idem instans. Secundo si(6)per totum tempus maneret idem nunc, sequeretur, quod illa, quae fuissent a mille annis, simul essent cum illis, quae nunc sunt, vel cum illis, quae futura erunt : verbi gratia, quod Aristoteles, et Antichristus essent simul, quod est impossibile ; et consequentia probatur, quia illa sunt simul, quae sunt in eodem instanti.

Quid (7) autem est tempus. Hic disputat de quidditate temporis. Ubi sciendum quod antiqui erant t ripartiti de tempore. Quidam posuerunt, quod tempus esset circulatio caeli ; alii autem posuerunt, quod tempus est ultima sphaera ; et alii, quod tempus est motus. Et primo improbat primam.Secundo secundam.Et tertio tertiam. Secunda ibi : Universi autem. Tertia ibi : Postquam autem. Primo dicit, quod ab antiquis nihil fuit manifestum, quid esset tempus. Unde quidam posuerunt, quod tempus est circulatio totius caeli ; alii, quod tempus est motus ; et alii quod tempus est ultima sphaera. Tunc improbat primam dupliciter ; primo, quia quaelibet pars ( ) temporis est tempus, sed non quaelibet pars circulationis est circulatio : igitur tempus non est circulatio. Secunda ratio, quia si tempus esset circulatio caeli, sequeretur, quod si plures essent (d) caeli, quod plura essent tempora, quod estinimaginabile. Sed contra primam rationem objicitur : quia non sequitur: Quaelibet pars substantiae est substantia, et

non quaelibet pars hominis est homo ; igititr homo non est substantia. Ideo dico, quod consequentia non valet ad probandum, quod tempus non sit circulatio, sed bene probat, quod tempus et circulatio non sunt convertibilia.

Universi (8) autem sphaera. Improbat secundam, quae posuit, quod tempus est sphaera, quia omnia sunt in ultima sphaera, et omnia.sunt in tempore : igitur ultima sphaera est tempus. Dicit Aristoteles, quod isti ( ) sunt fatui : et debet intelligi non propter conclusionem, quam ponunt, quia illa est probabilis, vel forte vera, ut patebit posterius, sed propter modum, per quem assentiunt conclusioni : quia arguitur ex puris affirmativis in secunda figura.

Postquam (9) autem. Improbat tertiam, quae ponit, quod tempus sit motus : et primo improbat. Secundo, ostendit quod tempus non sit sine motu, ibi : At vero. Primum probat dupliciter. Secundo ibi : Amplius autem. Prima ratio est, quod uniuscujusque motus, vel mutatio est in illo, cujus est motus, vel mutatio ; sed tempus est idem apud omnes ; igitur tempus non est motus, vel mutatio. Secundo, quia (10) omnis motus est velox, vel tardus ; sed nullum tempus est velox, vel tardum, igitur nullum tempus est motus. Major patet : quia velox, vel tardum est passio motus ; et minor apparet : quia velox, vel tardum definiuntur tempore, tempus autem ( ) non definitur tempore.

At vero neque (11) sine motione tempus est. Hic probat, quod tempus non st sine motu. Probatur : quia sine illo non est tempus, quo percepto percipitur tempus, et quo non percepto non percipitur tempus; sed percepto motu percipitur successio, scilicet tempus, et non percepto motu non percipitur tempus ;

igitur tempus non est sine motu. Major, et minor patent ad experientiam ; quia quando homo non percipit motum sensus, vel imaginationis, nullo modo percipit successionem ; quod patet ex duobus: Primo de illis, de quibus(g)narratur fabulose , quod dormierunt in Sardo, id est, ibi in illa Civitate, vel Insula 60 annis apud Heroas, id est, apud illos Deos, qui quando expergefacti fuerunt, copulabant instans expergefactionis ad instans in quo inceperant dormire,propter hoc quod non senserunt intermedium ; et ideo, dum anima non percipit motum, non percipit successionem, imo ita est ac si manerent in indivisibili. Secundum patet : quia existentes in vehementi delectatione non percipiunt successionem, quanta est propter vehementiam delectationis ; sed existentes in tormentis optime percipiunt.