QUAESTIO III

Utrum a motore aeterno, et immutabili possit provenire actio nova

Aristot. hic text. 9. Averroes ibid. comm. 9. Albert. tract. 1. cap. 3. Alonsis i.part. quaest, i. membr. 1. D Bonavent 1. disp. qu. 45. art. 2. D. Thom. lect. 9. et 1. part. quaest. 19. art. 7. Cajetan. ibid. art. 2. Gregor. i. disp. 45. Altissiodor. 1. part. cap. 15 Ferrar. 1. contra Gentes. Her. quodlib. 1. quaest. 1. Suarez disp. 3. Metaph. sect. 9. Smis. de Deo uno tract. 2. dispvt. 3. quaest. 2. num. 45. Roccus quaest. 3. in 8. Physic. Vide Averroem in Destructione dest. Alexandrum in lib. de fato ad Antoninum, et Severum Imperatores.

Arguitur quod sic ; quia motor aeternus et immutabilis est liberae voluntatis ; igitur potest producere effectum novum, sicut placet sibi.

Secundo, quia motor aeternus, et immobilis potest producere effectum aeternum ; igitur et novum. Consequentia tenet per locum a majori, quia majus videtur, quod possit producere effectum aeternum, quam novum, et tamen aeternum producit ; igitur et novum. Antecedens patet, quia producit motum caeli, qui est aeternus.

Tertio, motor aeternus et immutabilis, mediante causa secunda, potest effectum novum producere ; igitur et se solo. Consequentia tenet per auctorem de Causis ; et sequitur per Theologos, qui dicunt quod causa prima potest suspendere omnem activitatem causae secundae.

Quarto, quia revolutio hodierna est effectus novus, et tamen immediate producitur a motore aeterno, et immutabili ; igitur a motore aeterno, et immutabili potest provenire actio nova.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto 8. text. 9. et ponit hoc Commentator comm. 9. et in 12. Metaph. 5. quod a motore aeterno, et immutabili non potest provenire nova actio, nisi mediante motu aeterno. In quaestione primo videndum est, qualiter ab uno motore immobili potest provenire novus effectus. Secundo, qualiter a diversis motoribus immutabilibus possunt provenire novi effectus. Et tertio, qualiter sit dicendum secundum veritatem, circumscripta ratione naturali.

Quantum ad primum, notandum quod quoddam est agens universale, quod scilicet agit in diversis temporibus, et in eodem tempore effectus diversos in locis diversis ; aliud est particulare, quod est determinativum agentis universalis ad hunc effectum, vel illum immediate.

Secundo notandum, quod Aristoteles ponit primum motorem, et Intelligentias esse agentia universalia, aeterna et immutabilia ; et de agentibus universalibus praedictae duae conditiones sunt supponendae, scilicet aeternum, et immutabile ; et hoc est verum de primo motore, sed non de Intelligentiis, licet hoc Aristoteles crediderit, quia secundum veritatem sunt mutabiles.

Tertio notandum, quod actio, vel effectus novus potest esse substantialis, vel accidentalis. Item, potest esse novus secundum numerum tantum, vel secundum speciem , ita ut nunquam praecesserit effectus consimilis in specie specialissima.

Tunc ponuntur conclusiones. Prima conclusio est: Motor aeternus, et immutabilis non potest movere immediate nisi motu circulari. Probatur, quia motor aeternus, et immutabilis movet infatigabiliter et sine paena, propter hoc, quia movet sine resistentia , et quilibet alter motus a motu circulari est cum resistentia ; ergo hujusmodi motor aeternus, et immutabilis non potest movere alio motu quam circulari, et hoc immediate. Et probatur antecedens, quia si moveret cum resistentia jam moveret per conatum, et cum fatigatione, et per consequens mutaretur ; quod est contra suppositum, quia supponebatur, quod esset immutabilis.

Secundo, quia talis motor est aeternus ; igitur movet motu aeterno ; sed nullus alius motus a motu circulari potest esse perpetuus ; igitur talis motor non movet immediate nisi motu circulari: et prima consequentia tenet, quia ex quo est immutabilis, semper eodem modo se habet respectu sui mobilis, sicut prius.

Secunda conclusio : Mobile immediatum illi motori debet esse impassibile, et non motum nisi circulariter. Probatur, quia tale mobile est aeternum, cum moveatur motu aeterno ; igitur est inalterabile, ingenerabile, et incorruptibile. Sed quod non moveatur motu recto, patet, quia est corpus simplex secundum naturam, ut patet primo Caeli, text. 3.

Ex isto sequitur, quod motor aeternus, et immutabilis non movet nisi unico motu uniformi, et aeterno immediate. Probatur, quia ex quo motor est immutabilis, et mobile impassibile, et cum motor moveat una vice, sequitur quod semper eodem modo movebit.

Tertia conclusio : Si mobile immediatum motori immobili sit uniforme in suis partibus, tunc ab ipso motore immobili nunquam proveniet actio nova. Probatur, quia si caelum esset uniforme in suis partibus quemadmodum nos imaginamur de nova sphaera, tunc nunquam aliter respiceret inferiora una vice quam alia, nisi diceretur, quod ista inferiora moverentur aliter respectu caeli; sed hoc esset impossibile, quia adhuc oporteret quod iste motus proveniret a primo.

Quarta conclusio : Si mobile motoris immobilis sit difforme in suis partibus, tunc ab ipso motore immobili bene potest provenire actio nova. Probatur, quia licet uniformiter moveat unum mobile,tamen illud mobile aliter respicit ista inferiora una vice quam alia. Et hoc propter diversitatem partium mobilis, sicut patet de 8. sphaera, cujus nunc aliqua stella respicit unam partem terrae, postea pars non stellata, deinde alia stella, et sic consequenter ; et sic patet ex duabus primis conclusionibus,. quod a motore immobili non potest provenire actio nova immediata, sed bene potest provenire novus effectus a motore immobili mediante motu aeterno per quar tam conclusionem, et hoc propter difformitatem partium mobilis;et hoc de primo.

Quantum ad secundum, prima conclusio est ista. A diversis motoribus immutabilibus et ex diversis motibus regularibus potest provenire novitas. Probatur, quia aliter non posset assignari unde provenirent retrogradationes, stationes et directiones planetarum, et propter istam causam Sol movetur velocius,quando est in aequinoctiali, quam quando est in Tropicis; et causa hujusmodi irregularitatis potest esse propter diversitatem partium mobilis, et propter diversitatem velocitatis unius mobilis, vel alterius.

Secunda conclusio : Si motus caeli sint ad invicem comparabiles, nunquam est aliqua dispositio in caelo, vel aspectus, vel conjunctio, aut aliquid hujusmodi, quin alias infinities fuerit dispositio con. similis, supposito quod mundus fuerat aeternus. Probatur, quia si nunquam fuerat dispositio consimilis, aut non infinities, sequeretur quod illi motus non sunt ad invicem comparabiles, ita ut ista ad invicem convertantur. Ex isto sequitur, quod cum omnia ista inferiora dependeant a superioribus, quod nunquam est aliquis effectus in istis inferioribus, quin infinities fuerit effectus sibi consimilis secundum speciem,et sic supposita compar abilitale motuum caelestium,non potest esse, naturaliter loquendo, aliquis effectus novus secundum speciem.

Tertia conclusio : Si motus caelorum sint ad invicem incommensurabiles,tunc in quolibet instanti caelum est in tali dispositione, quod nunquam ante fuerat in dispositione sibi consimili, nec in posterum erit, quia da quod sit, sequitur quod omnes illi motus sunt ad invicem commensurabiles, quod est oppositum positi. Ex quo patet,quod hoc supposito, motus caeli sint incommensurabiles, quod semper ista inferiora sint in tali dispositione quod nunquam ante fuerant in dispositione consimili, nec unquam postea erunt, et ideo possibile est, quod fiat aliquis effectus novus secundum speciem, cujus nunquam similis praecessit. Et si quaeratur, an motus caelorum sint ad invicem commensurabiles, vel non, respondetur, quod hoc non potest sciri per aliquam experientiam ; nam in infinitum modica pars, ut millesima unius partis mensurabilis potest reddere duas quantitates commensurabiles, vel incommensurabiles, et sic patet qualiter a motore immobili possunt provenire diversi effectus: mediante motu aeterno, propter difformitatem mobilis quantum ad suas partes.

Secundo, propter diversitatem velocitatum diversorum mobilium, et propter irregularitatem, et propter incommensurabilitatem. Sed dubitatur, an motor immutabilis potest nunc incipere movere aliquod mobile aeternum, quod nunquam actu movit, et si sic, videtur quod a motore immobili proveniat actio nova immediate. Respondetur primo, quod hoc non est possibile immediate , quia vel ille motor immobilis moveret natu raliter, vel violenter ; non naturaliter, quia cum prius non movebat, oportet quod aut potentia sit augmentata, vel resistentia diminuta, vel saltem quod motor, et mobile sint ad invicem applicata ; sed nullum istorum potest fieri sine motu primo ; igitur impossibile est, quod incipiat primo movere, alio motu non praecedente ; si voluntarie, non apparet ratio quare nunc debet movere, et prius non , imo si nunc vult movere, sequitur quod prius volebat movere, et per consequens nunc non primo incipit movere.

Secundo, dico quod possibile est ad imaginationem, quod aliquod mobile aeternum incipiat moveri, postquam non movebatur, et hoc mediante motu aeterno. Probatur, supposito quod motus caeli sint incommensurabiles ad invicem; tunc posito quod esset una rota perpetua, cui motor esset applicatus, non potens igitur ipsam movere propter impedimentum, tunc ex incommensurabilitate motuum caelestium, potest provenire quod aliqua sphaera,vel aliquaconjunctio esset propinquior illi rotae,quam unquam fuerat aliqua alia toto tempore aeterno, et ex approximatione posset contingere, quod impedimentum removeretur, et moveretur rota; verum est tamen sicut dictum est, quod hoc est impossibile, nisi motu aeterno praecedente, et ista sunt dicta asserendo praecise secundum rationem naturalem; et haec de secundo.

Quantum ad tertium, dico quod secundum fidem et veritatem habemus concedere, quod a motore immobili, scilicet ipso Deo, potest provenire actio nova immediate, imo de facto provenit ab ipso totus mundus noviter et hoc persuadetur ex hoc, quod Deus est infinitae virtutis. Secundo, ex hoc quod Deus est aeternus , quia licet ab ipso proveniat actio nova, non propter hoc sequitur quod ipse mutetur, sed omnis mutatio est in rebus mutabilibus, quae ab ipso proveniunt.

Tertio, quia, ut patuit in secunda parte, imaginabile est, quod rota quieverit tempore aeterno, et incipiat moveri de novo mediante motu aeterno ; igitur multo magis videtur, quod Deus se solo possit ipsam incipere movere, vel saltem non apparet aliqua repugnantia, ex quo Deus est infinitus.

Ad rationes. Ad primam diceret Aristoteles quod motor immobilis non est liberae voluntatis libertate contingentiae, sed libertate complacentiae , et illa est libertas necessitatis.

Ad secundam, negaret consequentiam , quia ex productione novi effectus videtur sequi ipsum esse mutabile, et nonex productione aeterni,capiendo productionem large pro conservatione.

Ad tertiam, negaret consequentiam : unde non oportet, quod si prima causa agat aliquid mediante secunda, quod se sola possit hoc facere.

Ad quartam, diceret quod revolutio hodierna non est aliud, quam caelum hodie revolutum,et dato quod esset aliud, tunc diceret, quod est effectus partialis continuatus toti motui aeterno, et ideo non diceretur effectus novus, sed antiquus.