ARTICULUS 11.

AN OMNIA, SECUNDUM SUAS ACTUALES EXSISTENTIAS, SINT DEO AETERNALITER PRAESENTIA A. - CONCLUSIO Quantum ad secundum articulum, sit Prima conclusio : Quod quidquid agitur in toto decursu temporis, est praesens Deo in lota ejus aeternitate. Istam conclusionem ponit sanctusThomas, 1. Contra Gentiles, cap. 66 : cc Proportio, inquit, aeternitatis ad totam temporis durationem, est sicut proportio indivisibilis ad continuum; non (a) quidem illius indivisibilis quod est terminus continui, quod non est praesens cuilibet parti continui; hujus enim similitudinem habet instans temporis; sed ejus indivisibilis quod est extra continuum, et (6) cuilibet parti continui, sive puncto in continuo signato, coexistit. Unde, cum tempus motum non excedat, aeternitas quae omnino extra motum est, nihil temporis est.

Rursus : cum aeterni esse nunquam deficiat, cuilibet tempori vel instanti temporis praesentialiter adest aeternitas. Cujus exemplum est utcumque in circulo videre : punctum enim in circumferentia signatum, etsi indivisibile sit, non tamen cuilibet puncto alii secundum situm coexistit simul, ordo enim situs continuitatem circumferentiae facit; centrum vero quod est extra circumferentiam, ad quodlibet punctum signatum directe oppositionem habet. Quidquid igitur in quacumque parte temporis est, coexistit aeterno, quasi praesens eidem, etsi respectu alterius partis temporis praeteritum sit vel futurum. aeterno autem non potest aliquid praesentialiter coexistere nisi toti, quia successionis durationem non habet. Quidquid igitur per totum decursum (y) temporis agitur, divinus intellectus in tota sua aeternitate intuetur quasi praesens; nec tamen quod in quadam parte temporis agitur, semper fuit exsistens, ti

Haec ille.

Et capitulo sequenti, scilicet 68, dicit quod " illa quae dicuntur futura nobis, non sunt divinae essentiae futura, quae in momento aeternitatis exsistens, ad omnia praesentialiter se habet ";

et quod n aeternitas non se habet ad aliquod tempus, sicut praesens ad futurum ". Item, 1 p., q. 14, art. 13, dicit : " aeternitas tota simul exsistens, ambit totum tempus; unde omnia quae sunt sub tempore, sunt Deo ab aeterno praesentia, non solum ea ratione qua habet rationes rerum apud se praesentes, ut quidam dicunt, sed quia ejus intuitus fertur super omnia ab aeterno, prout sunt in sua praesentialitate. "

Haec ille. Item, de Veritate, q. 2, art. 12, ponit idem : " Ordo, inquit, divinae cognitionis ad quamcumque rem, est sicut ordo presentis ad praesens. "

Dicit ibi etiam quod " illud quod futurum est rei alteri cui succedit in tempore, Deo qui non est in tempore, sed extra tempus, non est futurum sed praesens ". Idem ponit, 1. Sentent., dist. 38, q. 1, art. 5 : " Quamvis, inquit, tempus sit successivum, tamen aeternitas praesens est omnibus temporibus, una, et eadem, et indivisibilis, ut nunc stans; nec aliquid est futurum respectu ipsius, sed unum respectu alterius. " Item, de Malo, q. 16, art. 7, dicit quod a totus decursus temporis, et ea quae per totum tempus aguntur, praesentialiter et conformiter ejus aspectui subduntur, nec aliquid comparatur ad illum sub ratione praeteriti vel futuri ". Item, in Compendio theologiae, lib. 1, cap. 133, dicit quod cc divina aeternitas totum decursum temporis sua praesentialitate attingit et ultra transcendit ". Item, 1 p., q. 57, art. 3, dicit quod " divina aeternitas, cum sit simplex, toti tempori adest, et ipsum concludit ". Item, 2. Senteni., dist. 7, q. 2, art. 2, dicit : " Futurorum praecognitio in seipsis, solius Dei est, cui ab aeterno sunt praesentia. " Ex istis omnibus patet quod intentio sancti Thomae fuit quod omnia futura, et omnia praeterita, et generaliter quae sunt, vel erunt, aut fuerunt, sunt ab aeterno Deo praesentia, non solum secundum suas rationes, sed secundum suas praesentialitates, et actuales exsistentias, et non solum in esse cognito, scilicet quod Deus aeternaliter viderit rerum actualitatem et praesentiam, ita bene et intuitive, ac si essent praesentes. Non enim solum illud intendebat, immo quod non solum intellectui, sed etiam ejus aeternitati essent praesentia; immo non essent praesentia aeternaliter intellectui, nisi quia sunt praesentia aeternitati. Ipse enim assignat causam quare futura sunt praesentia intellectui vel divinae cognitioni istam, scilicet quod aeternitas, qua mensuratur illa cognitio, est tota simul praesens cuilibet parti temporis, et cuilibet quod fit in aliqua parte temporis. Qualiter autem sit intelligendum, patet tum ex praedictis, tum ex dicendis in argumentorum solutione monstrabitur. Imaginor enim primo, quod nulla creatura praesens, praeterita, vel futura, sic et isto modo fuit praesens Deo aeternaliter, quod ipsa aeternaliter fuerit extra Deum in suo esse creato, vel actuali exsistentia, aut praesentialitate, quod idem est; quia solum divinum esse vel exsistere, mensuratur aeternitate, ut declaratum est, dist. 9. Imaginor secundo, quod nulla creatura praesens, praeterita, vel futura, praesens fuerit Deo sic et isto modo quod in omni tempore imaginabili fuerit, vel etiam omni tempore creato et vero quod est passio primi motus, sic quod simul sit in tempore quolibet prasenti, praeterito, et futuro ; Antichristus enim non fuit Deo praesens tempore Adae, nec Adam fuit Deo praesens tempore Antichristi, nec mundus, aut coelum, tempore imaginato ante mundi creationem, immo nulla creatura est, fuit, aut erit, quae fuit ante tempus, aut ante primum instans temporis. Tertio imaginor quod quaelibet creatura sic et isto modo fuit Deo praesens aeternaliter, quod attingitur a Deo in tota sua aeternitate. Imaginemur enim tempus istud quod consequitur motum coeli, et est tempus reale. Imaginemur etiam infinitum tempus praecessisse istud reale tempus, et infinitum tempus sequi istud productum tempus. Hoc imaginato et concepto, concipitur infinita duratio in ante et post. aeternitas autem divina debet concipi per modum cujusdam indivisibilis simplicissimi illi infinitae durationi aequivalentis. Et sic illa successiva duratio simul attingeret totum motum coeli infinitum in ante et post, secundum imaginationem Aristotelis, et pars illius partem motus, et futura futuram, praeterita praeteritam, et totalis duratio totalem motum simul. Ita divina aeternitas, quae est indivisibilis et simul tota, omnes partes coeli, et temporis, quod secundum veritatem est finitum, simul attingit, et totalem illam infinitam durationem imaginatam attingeret, si esset, et consequenter omnia facta in ejus partibus; non autem talis est, praesertim infinita in ante; nec in post, loquendo de tempore continuo mensurante motum coeli, sed forte tempus discretum, mensurans cogitationes spirituum, est in post infinitum, et ideo aeternitas actu attingit omne instans temporis discreti tam praesens, tam praeteritum, quam futurum non successive, ita (a) quod nunc attingat istud, nunc illud instans, sed simul. Illa autem qua nec sunt, nec erunt, nec fuerunt, non attingit; sed si quandoque futura essent, ea in tota sua aeternitate attigisset; sicut anima, quae est indivisibilis exsistens, attingit omnem partem corporis extensi compositi et divisibilis, non successive, sed simul; et Deus sua immensitate attingit omnem locum simul, licet loca ab invicem distent; et centrum aeque distat et aeque assistit omni puncto circumferentiae, licet illa puncta ab invicem distent, et non omnia puncta omnibus aeque praesentia sint. Istud etiam per objectorum responsa patebit. B. - OBIECTIONES Arguitur igitur contra istam conclusionem (apud Aureolum, dist. 36, q. l,art. 1). Primo sic. Sicut Deus est formaliter aeternus, ita formaliter immensus. Sed propter suam formalem immensitatem, non coexsistit locis non exsistentibus, sed solum locis exsistentibus. Ergo nec propter suam aeternitatem, coexsistit partibus temporis non actualiter exsistentibus, sed praesentibus solum. Secundo. Quia impossibile est relationem realem esse sine exsistentia extremorum. Extremum autem alterum, scilicet creatura futura, omnino nihil est in se, alias creari non posset. Quare respectum realis coexsistentiae, vel praesentialitatis ad Deum, non poterit fundare. Terlio. Quia si res secundum esse exsistentiae, hoc modo sunt aeternitati praesentes, sequitur quod non esse creaturae non praecessit duratione ipsius esse; et per consequens, creari non posset : quia jam exsistens in actu, respectu suae causae, videlicet virtutis causativae, causari non potest; illud enim quod jam est, rursus fieri non potest, ut patet, 1. Physicorum (t. c. 76). Quarto sic. Nulla realis relatio ponenda est in Deo, in ordine ad creaturam. Sed prasentia ad tempus aliquod, importat relationem ad ipsum; praesens enim dicitur alicui praesens. Igitur non potest dici quod Deus sit durationi temporis coexsistens per modum praesentialem.

Et si dicatur quod relatio praesentialitatis est ex parte creaturae, et ita dicitur praesens non relatione quae est in se, sed relatione, quae est in creatura, sicut Deus dicitur Dominus, quia habet creaturam servam ;

non valet utique : quia prasentia est relatio aequiparantiae, sicut amicitia ; unde non potest poni quod creatura sit Deo praesens, quin etiam e converso Deus sit sibi praesens. Quinto. Prasentia est relatio simultatis fundata vel super unitate durationis, vel super unitate situs : super unitate durationis quidem, sicut ea qua sunt in eodem nunc, simultanea et prasentia dicuntur; super unitate autem situs fundatur, cum corpus attingens aliud dicitur sibi praesens. Sed manifestum est quod Deus nec situm, nec nunc durationis habet, immo nec durationem formaliter, ut alias probatum est; quia omnis duratio est formaliter quaedam distensio prioris et posterioris, vel terminus illius distensionis, et ita tempus, vel nunc temporis, de quibus constat quod non competunt Deo (a). Ergo non potest dici quod Deus sit praesens alicui tempori, immo abstrahit ab omni praesentialitate tali. Sexto. Talis est entitas divinitatis et tam abstracta, qualiter et quantum abstracta esset humanitas, si poneretur subsistere in (6) tanta abstractione in quanta est humanitas dum concipitur simpliciter, vel homo. Sed manifestum estquod humanitas simpliciter, non est nisi humanitas solum, secundum Avicennam; et si poneretur subsistens, abstraheretur a loco, et situ, et tempore, et coexsistentia cum eisdem, sicut Plato ponebat ideas nusquam esse, et nunquam esse, ut patet, 3. Physicorum. Ergo Deus non est nisi divinitas tantum, subsistens, abstracta ab omni loco, et situ, et tempore, ac prasentia cum eisdem. Septimo. Commentator dicit, 2. Metaphysicae, commento 15, quod in aliquibus hominibus dominatur virtus imaginativa super cogitativam, et ideo non possunt credere aliqua entia esse non corpora, nec in loco, nec in tempore; et hoc accidit multis studentibus in philosophia. Et commentator in libro de Causis, super 29" propositione, dicit quod substantia simplex est stans per essentiam suam, quia non est nisi in non tempore, et quia est altior et superior omni tempore. Sed ista vera non essent, si Deus haberet praesentialitatem ad tempus, aut assisteret ipsi nunc temporis; quod enim impossibile sit aliquibus concipere entitatem aliquam simpliciter abstractam ab omni durativa distensione, et ab omni coexsistentia, in durando, cum tempore, hoc est quia virtus imaginativa dominatur in eis. Et similiter, Deus non esset substantia stans per essentiam suam, altior tempore, si intelligeretur simul durare cum tempore, vel sibi coexsistere duratio per quamdam praesentialitatem : quia praesentialitas dicit simultatem, simultas vero dicit quamdam unitatem alicujus, secundum quod sunt simul aliqua simultanea. Et per consequens, non erit Deus aliquid altius tempore, stans per essentiam suam et per seipsum, nisi abstrahat ab omni simultate et coexsistentia cum tempore. Igitur omnino abstrahit ab ea. Octavo. Coexsistere ipsi nunc temporis, est esse simul cum nunc temporis. Sed constat quod Deus nullo modo est simul cum nunc temporis. Omnia enim quae sunt simul, sunt in aliqua una mensura simul, scilicet : vel in uno loco, vel in uno tempore, aut in una aliqua duratione. Non autem est aliqua una duratio, quae claudat et mensuret nunc temporis et esse Dei. Ergo nihil est dictu, quod essentia divina coexsistat illi nunc vel isti, aut quod sit simul cum isto vel sibi praesens.

Et si dicatur quod imaginabitur unum nunc, in quo sunt simul esse divinum et illud nunc temporis;

non valet : tum quia illud nunc (a) esset etiam simul cum nunc temporis, et ita oportebit imaginari aliud nunc in quo sint simul, et procedetur in infinitum ; tum quia impossibile est imaginari aliquam mensuram aut aliquod nunc commune ipsi esse divino et ipsi nunc temporis, alioquin divina essentia caderet sub mensura imaginabili a nobis; quod est impossibile: quia, pari ratione, esse divinum claudi posset sub nunc temporis, quod inimaginabilissimum (6) est. Nono. Illi non potest aliquid coexsistere, aut simul cum eo esse, quod non proprie exsistit (y) in aliquo nunc, nec in aliqua mensura durativa, aut in aliqua duratione, quod non durat, sed est tantummodo mensura durantium, et ratio quod aliqua simul sint. Sed nunc temporis est hujusmodi; non enim durat, sed est duratio seu mensura indivisibilis eorum quae durant, et est ratio quod aliqua sint simul, utpote illa quae mensurantur et clauduntur sub illo : dicuntur enim simul, quaecumque sunt in eodem nunc. Ergo impossibile est quod ipsum nunc, cum aliquo sit simul. Non enim durat, sed est duratio. Si quidem enim duraret, in alio nunc duraret, et illud in alio, et sic in infinitum. Unde dici non potest quod Deus coexsistit ipsi nunc temporis, sed (l) a verbo aut simul usque ad exsistit, om. Pr. I. - QUAESTIO 1. potius rebus quae mensurantur ipso nunc. Sed neque hoc dici potest; quia quae coexsistunt rebus quae sunt nunc, non propter aliud coexsistunt, nisi quia et ipsa sunt in isto nunc; esse autem divinum non continetur sub hoc nunc, immo penitus abstrahit ab illo, et per consequens ab omni simultate et coexsistentia cum eodem. Decimo. Si quod magis videretur inesse, non inest, nec illud quod minus. Sed magis videretur quod aeternitas coexsisteret praesenti tempori praesentialiter et simultanee quam praeterito vel futuro; quia, cum praesens aliquid actualiter sit, praeteritum autem jam non sit, futurum autem nondum sit, patet quod praesens magis habet rationem attingibilis. Sed manifestum est quod Deus sua aeternitate non attingit, coexsistendo, praesentialiter et simultanee, tempus praesens, immo totaliter abstrahit, nec habet coordinationem cum ipso. Ergo impossibile est quod hoc modo tempus futurum vel praeteritum attingat. Undecimo sic. Impossibile est aliquod attingibile, esse continuum et divisibile, quantumcumque attingens sit indivisibile, quin attingentia ipsa sit divisibilis et continua; verbi gratia : si punctus attingeret continuum et moveretur super ipsum, et hoc poneretur possibile, non dubium quod omnino alia erit attingentia qua coexsisteret primae parti continui, ab illa qua coexsisteret alteri parti; et similiter centrum, quod dicitur praesens cuilibet puncto circumferentiae, non dubium quod per aliam lineam attingit aliud punctum. Et ratio hujus est, quia attingentia vel praesentialitas apprehenditur per modum habitudinis mediantis inter attingens et attactum ; habitudo ciutem multiplicatur, ratione alterius extremorum ; et ideo impossibile est quod attactum multiplicetur secundum partes, quin attingentia pariter (i) multiplicetur; nam, inter punctum indivisibile, et multa alia puncta ad invicem disparata, impossibile est lineam unicam mediare. Sed constat quod decursus illius temporis est divisibilis et continuus. Ergo, quantumcumque aeternum sit indivisibile, non poterit attingere totum decursum temporis una attingentia simplici; immo necessario continua et divisibili. Hoc autem est impossibile; quia, vel esset permanens ista attingentia secundum omnes partes, et hoc esse non potest, quia tunc habitudo permaneret, termino non manente; aut erit successiva secundum omnes partes, et sic Deus in attingendo succedet, nec erit totum simul aeternum, nec actualiter attingens; cujus oppositum tu ponis. Ergo poni non potest quod aeternitas actualiter totum tempus, coexsistendo, attingat. DuodecimcSi creaturae futurae actucoexsistunt aeternitati, aut ista coexsistentia quae est habitudo media, et relatio creaturae ad Deum, mensuratur aeternitate, aut praesenti tempore, aut futuro. Sed non aeternitate; cum talis relatio sit quaedam creatura. Nec praesenti tempore; quia illa relatio non esset nisi praesentium, cum ejus fundamentum nondum sit, scilicet creatura. Nec futuro; quia quod futurum est, actu non est, et per consequens, per hujusmodi coexsistentiam, quae actu non est, creatura Deo non coexsistit aeternaliter. Decimotertio. Non magis una creatura est Deo praesens quam alia. Sed creatio passiva, est quaedam creatura; quae tamen, si futura est, non est actu praesens Deo; alioquin, creatio animae Antichristi, quae virtuti creativae aliquando conjuncta erit, eidem virtuti praesentialiter esset conjuncta, et per consequens, animam Antichristi crearet; quod omnino dici non potest. Igitur nulla creatura futura, actualiter habet simultatem cum Deo. Decimoquarto. Dicta de Deo ex tempore (a), non insunt sibi ab aeterno; non enim ab aeterno creavit. Sed, si praesentia diceret simultatem aliquam, non dubium quod relatio simultatis esset realis ex parte creaturae, et rationis ex parte Dei; et per consequens, non erit nisi nova denominatio, dicta de Deo ex tempore, quia ex positione actuali ipsius creaturae et relationis realis exsistentis in creatura. Ergo non potest attribui Deo aeterno praesentialitas rationis ad creaturam futuram.

Haec ille. Decimoquiiito, arguitur per argumentum factum in principio quaestionis. Illud quod in se nullo modo exsistit, nulli coexsistit, cum coexsistere praesupponat esse. Sed constat quod futura nullo modo exsistunt in se. Ergo nec coexsistunt aeternitati. C. - SOLUTIONES Ad primum istorum, dicitur quod non est simile de immensitate respectu locorum, et de aeternitate respectu temporum; quia aeternitas, in Deo, consequitur esse actuale divinitatis et ejus exsistentiam, quae aequipollent, in durando, infinite durationi successivae, si esset et mensuraret infinita esse et infinitas exsistentias partibiles sibi invicem succedentes. Et ideo, sicut infinitum tempus, mensurans infinitum motum, simul attingeret quamlibet partem motus, licet non omnes partes illius motus aut temporis simul essent, necnon et attingeret omnia facta in illo tempore; ita aeternitas, quae, indivisibilis et simplicissima exsistens, illi infinite durationi et infinito tempori aequipollet in durando, simul attingit omnia quae in toto infinito motu rerum successive aguntur. Sed immensitas divina non dicit attingentiam alicujus successionis, nec aliquid aequivalens alicui infinito successivo ; sed dicit aliquid nullo modo terminatum, et ideo non oportet quod Deus, per suam immensitatem, attingat loca quae non sunt, LIBRI I. SEN TENTURUM eisdem inexsistendo, sicut per suam aeternitatem attingit omnem mensuram possibilem, eidem coexsi-stendo vel assistendo; vel saltem omnem mensuram successivam attingit, simul cuilibet parti ejus praesentialiter assistendo; sicut tota dies simul attingit totum motum unius circulationis coelestis, et totale tempus, a principio mundi usque ad finem, illud, inquam (a) tempus totale simul sumptum, simul motum primum totaliter attingit, praesentialiter coexsistendo toti motui primi mobilis, et cuilibet ejus circulationi, et parti illius motus, licet parte praeterita attingat partem motus praeteritam, et futura futuram. Ita Deus sua indivisibili aeternitate, simul totum illum decursum attingit, et ultra excedit. Ad secundum dico quod creatura quae futura est, non fundat relationem realem ad aeternitatem, pro illa parte temporis pro qua nondum est actu, sed pro illa pro qua actu est et non exspectatur futura; sicut Antichristus non fundat relationem praesentialitatis ad Deum pro tempore quo Adam fuit, vel ego sum, sed pro tempore quo erit. Non igitur habet relationem realem ad Deum, dum nihil est, scilicet in isto nunc quo loquimur, sed dum actualiter est. Nec mireris, si dico quod Antichristus est in tempore illo quod mihi est futurum, vel quod Adam est in tempore illo quod mihi est praeteritum; cum ly est denotat tempus praesens locutionis secundum communem acceptionem. Nam in praedictis locutionibus, ly est accipitur generaliter pro est, fuit, et erit, sicut cum dicimus : prima pars motus est in prima parte temporis, et ultima in ultima. Partes enim temporis possunt considerari in ordine ad totum tempus, ut ad unum continuum et totum quoddam ex partibus constitutum; et secundum istam considerationem, quaelibet pars dicitur esse tam praesens, quam praeterita, quam futura, in respectu scilicet ad totum, cujus sunt partes constituentes illud. Potest etiam considerari una pars in ordine ad aliam ; et sic non dicimus quod duae sunt simul, sed una est prior, alia posterior; et una dicitur esse, alia vero non esse, sed fuisse, vel nondum esse; sicut omnes dies mensis dicuntur esse, per comparationem ad totum mensem, qui ex illis componitur; sed prima septimana, comparata ad ultimam, vel prima dies ad ultimam, non simul exsistunt; immo si dicatur una esse, alia dicetur non esse. Ad tertium negatur consequentia ibi facta. Licet enim Antichristus sit Deo praesens, et attingatur ab aeternitate, non sequitur ex hoc quin ejus non esse praecedat illius esse. Nam, pro isto nunc quo loquimur, Antichristus habet non esse; in nunc vero sequenti istud, habet esse. Deus autem non attingit ejus esse, pro isto instanti quo loquimur, sed pro alio; nec ejus creatio est in actu conjuncta virtuti causativae pro isto instanti, sed pro alio. Tamen utrumque nunc, tam illud in quo Antichristus est, quam illud in quo non est, est Deo praesens. Ad quartum negatur minor, scilicet quod praesentia Dei ad creaturam, sit ex parte Dei relatio realis; sed est (a) tantum rationis; ex parte vero creaturae, est realis.

Et ad replicam, dico quod, licet praesentialitas sit relatio aequiparantiae, non tamen oportet quod ex utraque parte sit realis; sicut patet de similitudine Dei ad creaturam, et e converso, et de distinctione Dei a creatura. Ad quintum negatur minor. Deo enim convenit duratio, ut alias (dist. 9, art. 2) dictum est et ad rationes arguentis responsum. Quarum una est, quod omnis duratio dicit distensionem. Istud autem fuit negatum de duratione, prout conceditur in divinis, licet in creaturis sit verum ; nam non univoce dicitur duratio hic et ibi; sicut nec sapientia, quae est in creatis qualitas, sed in Deo est substantia. Quomodo autem Dei et creaturae sit una duratio, dicetur post. Ad sextum dico quod solum concludit quod divinitas abstrahit a loco, et situ, et a tempore; sed non quod abstrahat a concomitantia temporis. Nec Plato sic abstraxit ideas ; sed solum a loco, et tempore, et indigentia eorumdem. Secundum enim quod dicit sanctus Thomas, super Boetium, de Trinitate, q. 5, art. 2, quod aliqua res sit (6) in tempore, hoc habet quia est localiter mobilis; quod autem sit mobilis localiter, aut quod sit in loco, habet quia (t) habet materiam designatam sub certis dimensionibus. Cum ergo illae ideae, secundum Platonem, omnino abstraherent a materia, nihil mirum si Plato abstraxit eas ab hic et nunc. Non oportuit autem quod abstraheret a concomitantia eorum, scilicet loci vel temporis. Ad septimum similiter. Ad octavum negatur minor, ad sensum quo debet sumi sub majore. Debet enim sic sumi : quia esse Dei et creatura in nulla una mensura sint simul; et non quod nulla eadem mensura claudantur. Si enim major illo modo intelligeretur, scilicet quod nulla duo sunt simul duratione, nisi una mensura claudantur, major non immerito negaretur. Dico ergo quod Deus et creaturae sunt in una et eadem mensura durationis. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 19, q. 2, art. 2, ad l : a Non est idem nunc aeternitatis, temporis et aevi. Et quando dicitur : quando motus est, angelus est, et Deus est, potest significari triplex nunc : vel nunc aeternitatis, vel nunc aevi, vel temporis. Si igitur significatur nunc temporis, tunc dicitur esse motus in illo, sicut in propria mensura; angelus autem et VI. - QUAESTIO 1. Deus, non secundum mensurationis rationem, sed magis secundum quamdam concomitantiam, prout aeternitas et aevum et tempus simul sunt, nec sibi deficiunt. Si autem significatur nunc aeternitatis, tunc dicitur Deus esse in illo, sicut in mensura propria et adaequata; angelus autem et motus sicut in mensura excedenti. Si autem significatur nunc aevi, respondet angelo sicut mensura adaequata, et Deo secundum concomitantiam, et motui sicut mensura excedens. "

Haec ille in forma.

Et art. 1, ad 2 ", sic ait : " In omnibus illis in quibus invenitur diversa ratio mensurandi, oportet diversas mensuras esse proprias; non enim eodem mensuratur panis et vinum. Unde, cum diversa ratio mensurandi sit in diversis actibus, oportet quod respondeant eis diversae mensura. Verumtamen una earum potest ordinari ad aliam, sicut ad primam mensuram et excedentem. Unde, sicut divinum esse est mensura omnis actus, ita aeternitas est mensura omnis durationis, excedens tamen et non coaequata. Sed praeter hoc, oportet habere alias proprias mensuras, propter diversos modos mensurandi. "

Haec ille.

Ex istis autem patet quid dicendum. Ad nonum dico quod, sicut statim allegavi, aeternitas est mensura omnis durationis, non solum omnium rerum durantium per illas durationes. Et ideo dico quod nunc temporis, vel ipsum tempus, licet sint durationes motuum et mobilium, et forte non durent proprie, de quo non euro, tamen possunt dici simul cum Deo; quia sunt in eadem mensura, quae est omnium prima. Ad decimum, patet, ex dictis, quod minor est falsa. Ad undecimum negatur major, loquendo de attingentia ex parte attingentis indivisibilis. Dico enim quod, licet attingentia sit diversa ex parte punctorum quae sunt in circumferentia, tamen, ex parte puncti centralis, non est diversa, sed unica; nam et lineae quae protrahuntur a centro usque ad puncta circumferentiae, nullam distinctionem habent in puncto centrali, immo omnes uniuntur in eo; sed quanto plus ab eo recedunt, tanto ab invicem distant, et quanto plus accedunt ad punctum , minus distant. Et cum dicitur quod attingentia concipitur ut habitudo, conceditur. Sed cum ulterius dicitur quod habitudo multiplicatur ratione extremorum, istud fuit saepe negatum. Aliquid enim potest referri unica relatione secundum numerum, ad multos terminos; sicut pater eadem paternitate ad multos filios. Relatio enim non multiplicatur, nisi multiplicata materia ejus in subjecto, scilicet multiplicato fundamento. Et quia puncta centri per idem fundamentum fundant praesentiam ad omnia puncta circumferentiae, sed non econtra, ideo attingentia vel praesentia, ex parte ejus, est unica; sed ex parte punctorum circumferentiae, est multiplex. Idem dico de praesentialitate animae ad multa membra; et Dei ad omnes partes temporis. Illa enim praesentia, ex parte Dei, non fundatur in diversis partibus aeternitatis, sed in tota aeternitate. Vel potest dici quod si attingentia nominet habitudinem, tunc concedi potest quod illa attingentia est multiplex, secundum multiplices attingentias ex parte creaturarum cooppositas attingentes ex parte Dei. Tunc, cum quaeritur : an quaelibet pars illius attingentiae, ex parte Dei sit permanens;

dico quod non sic permanet quod sit in diversis temporibus. Attingentia enim qua attingitur dies ista, non erit cras, nec fuit heri; sed dicitur tamen permanens, respectu fundamenti sui; quia totam aeternitatem concomitatur et non partem ejus; et sic ejus permanentia attenditur non ex parte temporis, sed aeternitatis. Nec sequitur quod Deus attingat successive, ex parte sui, sed quod attingit successiva et per attingentias successivas, ex parte termini, non autem ex parte fundamenti. Ad duodecimum dico quod coexsistentia Antichristi ad Deum, est habitudo realis, et mensuratur eadem mensura qua Antichristus, scilicet tempore, tanquam mensura adaequata et propria, sed aeternitate tanquam mensura superexcedente. Si autem loquamur de coexsistentia Dei ad Antichristum, quae est habitudo seu respectus rationis;

dico etiam quod proprie non habet mensuram ; sed , si habet, dico quod eadem mensura mensuratur, qua coexsistentia alia sibi opposita, scilicet Antichristi ad Deum. Et cum dicit arguens quod illud quod futurum est, non est actu, etc.;

dico quod illud quod futurum est, non est actu, per comparationem ad mensuram cui illud dicitur futurum. Et ideo dico quod nec Antichristus, nec habitudo ejus ad Deum, nec tempus mensurans illa, sunt actualiter, pro ista mensura qua loquimur nunc, sed potius futura sunt, respectu hujus mensurae; sed tamen omnia illa, per comparationem ad Deum, sunt actu praesentia, et nullo modo futura, et pro illa mensura est Deo praesens Antichristus, et non pro ista. Ad decimumtertium negatur minor. Dico enim quod passiva creatio Antichristi est Deo praesens et actualiter conjuncta virtuti creativae Dei, non in mensura qua loquimur, sed in alia, quae est post istam. Et cum infertur : ergo Deus creat Antichristum,

negatur consequentia ; quia istud verbum, creat, cum sit praesentis temporis, connotat tempus praesens, scilicet in quo est prolatio proferentis illam orationem. Si autem abstraheret a tali connotatione , utique posset concedi quod Deus actu creat animam Antichristi; non tamen in tempore quo loquimur, sed in alio. Dicit enim sanctus Thomas, ut supra allegavi, quod, demonstrato uno futuro quod Deus videt, potius diceretur quod Deus videt Petrum currere, quam quod videat eum cursurum esse. Ita haberet in proposito dicere quod per comparationem ad Deum, potius diceretur quod in tali tempore Antichristum creat, quam quod in illo creabit, nisi per comparationem ad nos, quibus illud tempus est futurum. Sed forte dicet aliquis, primo, quod ex praedictis videtur innui, quod qualibet pars temporis in se sit actualiter, et aeque actu, sicut tempus Antichristi vel Adae; sicut Joannes de Podiomicis; licet una illarum, per comparationem ad aliam, dicatur non esse, sed fuisse, ut tempus Adae; vel non esse, sed futura esse, sicut tempus Antichristi; quod videtur inconveniens. Secundo posset aliquis dicere quod, secundum dicta, non apparet quomodo una pars temporis sit prior, alia posterior, cum quaelibet, in se considerata, sit actu praesens alicui tertio ; quae enim sunt simul respectu tertii, sunt simul inter se. Ad ista diceretur, tenendo viam praedictam, quam tamen non assero : Ad primum quidem, negatur consequentia. Dico enim quod Antichristus, in se, non est, nec tempus ejus est, si ly est connotet tempus in quo praesentialiter loquimur; nec istud sequitur ex praedictis. Dico tamen quod, per comparationem ad Deum a quo actualiter attingitur, et sublata connotatione praedicta, aeque actu est una sicut alia. Sed imaginatio decipit nos. Quandocumque enim dicimus, Hoc est, semper intelligimus quod, pro ista mensura qua loquimur, illud de quo loquimur, sit. Ad secundum, dico quod prioritas et posterioritas in tempore, sequuntur prius et posterius in motu; et prius et posterius in motu, causantur ex priori et posteriori magnitudinis, ut dicitur quarto (t. c. 99) et sexto Physicorum. Dico igitur quod una pars temporis est alia parte temporis prior, quia mensurat motum factum in prima parte magnitudinis, et alia ultimam vel mediam; secundum tamen partes temporis, in respectu Dei, non se habet ut prior et posterior. Nec sequitur : istae partes temporis coexsistunt simul, respectu Dei; ergo, et ad invicem ; sicut nec sequitur: caput est praesens animae, et pes similiter; igitur pes et caput sunt ad invicem praesentia. Ad declmumquartum dico quod solum concludit quod praesentialitas Dei ad creaturam, et econtra, non sit aeterna; quod concedimus. Sed non probat quin attingat totam aeternitatem. aeternum enim est solum illud quod est immutabile, et non incaepit in aliqua mensura; cujusmodi est solus Deus. Sed omne illud potest dici competere Deo ab aeterno, quod competit ei in tota aeternitate; cujusmodi est illa denominatio; Deus enim in tota sua aeternitate habet illam praesentialitatem ad creaturam temporalem, et creatura temporalis ad totam aeternitatem. Et ideo; ad istum sensum, conceditur quod iste respectus convenit Deo aeternaliter, licet non omni tempore sibi conveniat, nec in omni mensura possibili.

Et si dicatur quod secundum hoc, nullus respectus Dei ad creaturam erit temporalis, immo quilibet conveniet ei aeternaliter, scilicet in tota sua aeternitate, eo modo quo dictum fuit de respectu praesentialitatis, etc.; -

dico quod multi respectus, tam iste de quo loquimur, quam alii, dicuntur Deo convenire ex tempore, respectu nostri et aliorum temporalium, quia scilicet non conveniunt Deo pro qualibet parte temporis, sed 6olum pro aliqua, ut: respectus divini refugii, salvatoris, et coexsistentis, vel praesentis; isti enim omnes dicuntur ei convenire ex tempore, quia non conveniunt ei in omni mensura imaginabili successiva. Sed omnes isti respectus possunt ad alium intellectum convenire illi ab aeterno, scilicet quia eidem in tota sua aeternitate conveniunt. Ipse enim, non in aliqua parte aeternitatis, sed in tota sua aeternitate est praesens omni tempori, et Dominus creaturae; licet enim (oc) in tempore coeperit esse Dominus et praesens, non tamen in aeternitate. Illi autem respectus qui conveniunt Deo, et pro omni mensura imaginabili successiva, et pro tota aeternitate, cujusmodi sunt respectus ideales, secundum communem modum loquendi, solum dicuntur ei ab aeterno, et non ex tempore, convenire. Ad decimumquintum negatur minor. Si enim ly exsistere connotat tempus quo ista comparatio formatur, tunc Antichristus, vel aliud futurum, nullo modo exsistit, nec per comparationem ad tempus in quo sumus. Sed per comparationem ad Deum, et sublata illa connotatione, ita quod solum dicat tempus alicui praesens, et non nobis, sic conceditur quod Antichristus exsistit : quia scilicet in tempore praesenti toti aeternitati vel futuro nobis.

De his autem nihil omnino assero quae praedixi, sed videtur mihi fuisse illa mens sancti Thomae. Et ista sufficiant de quaestione.