ARTICULUS UNICUS

A. - CONCLUSIONES Pro quo sit

Prima conclusio : quod Spiritus Sanctus procedit temporaliter, et aliqua processio Spiritus Saneti est temporalis.

Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1. Sen-lent., dist. 14, q. 1, art. 1, quam probat sic : " Quamvis, inquit, in personis divinis, proprie

loquendo, dicatur processio secundum rationem exitus a principio, qui non necessario tendit in aliquid, tamen processio Spiritus Sancti ex modo suae processionis habet, in quantum procedit ut amor, quod in aliud tendat sicut in objectum, scilicet in amatum. Et quia processiones personarum aeternae sunt causa et ratio productionis creaturarum, ideo oportet quod sicut generatio Filii est ratio totius productionis creaturae secundum quod dicitur Pater in Filio omnia effecisse, ita etiam amor Patris in Filium tendens ut in objectum, sit ratio in qua Deus omnem effectum amoris creaturis largitur; et inde est quod Spiritus Sanctus, qui est amor quo Pater amat Filium, est etiam amor quo amat creaturas, impartiendo sibi suam perfectionem. Poterit ergo processio istius amoris dupliciter considerari : vel secundum quod tendit in objectum aeternum, et sic dicetur aeterna processio; vel secundum quod procedit ut amor in objectum creatum, in quantum scilicet per illum amorem, creaturae aliquid a Deo confertur; et sic dicetur processio temporalis,quia ex novitate effectus consurgit nova relatio creatura ad Deum, ratione cujus oportet Deum sub nova habitudine ad creaturam significari. "

Haec ille.

Et intendit talem rationem, ut videtur : Omnis amor quo aliquid noviter confertur amato, temporaliter procedit in amatum ; sed Spiritus Sanctus est hujusmodi ; ergo, etc. Minorem superius declarat, et adhuc declarat in solutione argumentorum. Unde, in solutione primi, dicit quod " processio Spiritus Sancti non solum dicit respectum ad principium a quo procedit, secundum quem (a) est aeterna tantummodo, sicut est generatio; sed etiam importat respectum ad eum in quem procedit, secundum quem (6) temporalis dici potest. "

Haec ille.

Et hujus ultimi assignat causam in solutione quinti : " Sciendum, inquit, quod nullum conjunctum potest affirmari nisi pro utraque parte, sed negari potest pro altera parte tantum; sicut patet in veritate et falsitate propositionis copulativae. Et quia temporale includit in se aliquam negationem cum affirmatione, scilicet aliquando esse et aliquando non fuisse, aeternum autem importat tantum (y) affirmationem essendi; ideo conjunctum non potest dici aeternum, nisi utrumque sit aeternum ; temporale autem dici potest, etiamsi alterum tantum sit temporale, sicut Creator importat divinam operationem et connotat effectum in creatura actualiter, ratione cujus Deus non dicitur Creator ab aeterno sed ex tempore, i

Haec ille. Eamdem sententiam ponit, 1. p., q. 13, art. 7, ad l , et Contra Gentiles, lib. 2 (cap. 12 et 13).

Secunda conclusio est quod processio iemporalis Spiritus Sancti non est alia realiter a processione aeterna ejusdem Spiritus Saucii.

Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1. "Sen-tent., ubi supra (dist. 14, q. 1), art. 2, ubi sic ait: a. Cum processio semper dicat respectum procedentis (a) ad illum a quo procedit, Spiritus Sanctus autem ad Patrem non referatur nisi relatione aeterna, oportet quod nulla processio Spiritus Sancti sit alia essentialiter ab aeterna; sed potest sibi advenire aliquis respectus alius ex parte ejus in quod est sicut in amatum, et ratione ejus potest dici processio temporalis. Dicendum est ergo quod est una processio essentialiter, propter respectum unum procedentis ad illud a quo procedit, quem principaliter importat processio. Est autem duplex vel gemina, ratione duorum respecluum in duo objecta, scilicet temporale et aeternum, quorum unus realiter est in ipso procedente, scilicet aeternus, alius autem secundum rationem tantum est in Spiritu Sancto procedente, sed secundum rem est in eo in quem procedit. Horum autem respectuum primus includitur in secundo, sicut ratio et causa ejus; unde secundus se habet ex additione ad primum. "

Haec ille.

Et ad hujus declarationem dicit, in solutione ad 3 : " Quamvis, inquit, aeterno secundum rem nihil sit addibile, nihilominus tamen aeternum potest intelligi in aliqua habitudine se habere ad aliquod temporale; sed tamen habitudo non ponitur realiter circa ipsum aeternum, ut dictum est. Et quia ipse intellectus potest repraesentari per nomen, quia voces sunt notae earum quae sunt in anima passionum; ideo aeterno imponitur aliquod nomen, prout intelligitur sub illa habitudine, sicut Deus dicitur Dominus ex tempore. Et ita etiam dicitur processio temporalis. "

Tertia conclusio est quod non tantum dona Spiritus Sancii procedunt in nos; sed etiam ipse Spiritus Sanctus.

Istam ponit sanctus Doctor, ibidem (dist. 14), q. 2, art. 1 (q 1), ubi sic ait : " Ipsemet, inquit, Spiritus Sanctus procedit temporali processione, vel datur, et (6) non solum dona ejus. Si enim consideremus processionem ejus a Patre a quo procedit, secundum illum respectum ipsemet Spiritus Sanctus procedit. Si autem consideremus processionem (y) secundum respectum ad illud in quod procedit, tunc, sicut dictum est, iste respectus in Spiritu Sancto ponitur, non quia ipse realiter referatur, sed quia alterum refertur ad ipsum. Cum igitur in acceptione donorum ipsius non solum relatio nostra terminetur ad dona, ut ipsa tantum habeamus, sed etiam ad

(a) procedentis. - processionis Pr

Spiritum Sanctum, quia aliter ipsum habemus quam prius, non tantum dicentur dona ipsius procedere, sed etiam ipsemet; secundum hoc enim ipse dicitur referri ad nos, secundum quod nos referimur ad ipsum. Et ideo procedit in nos et dona ipsius; quia (a) et dona ejus recipimus, et per eadem nos aliter ad ipsum habemus, in quantum per dona ejus ipsi Spiritui Sancto conjungimur, vel ille nobis per donum nos sibi assimilans (6). "

Haec ille.

Quarta conclusio est quod processio temporalis Spiritus Sancti, de qua loquimur, tantum attenditur secundum dona graliae gratum facientis.

Istam conclusionem probat sanctus Doctor, 1. p., q. 43, art. 3, ubi sic ait : " Divinae personae convenit mitti, secundum quod novo modo exsistit in aliquo; dari autem, secundum quod habetur (y) ab aliquo. Neutrum autem horum est nisi secundum gratiam gratum facientem. Est enim unus modus communis, quo Deus est in omnibus rebus per essentiam, potentiam et praesentiam, sicut causa in effectibus participantibus bonitatem ipsius. Super istum autem modum communem, est unus specialis, qui convenit creatura rationali, in qua Deus esse dicitur sicut cognitum in cognoscente, et amatum in amante. Et quia, cognoscendo et amando, creatura rationalis sua operatione attingit ad ipsum, secundum istum specialem modum dicitur non solum esse in creatura rationali, sed etiam habitare in ea sicut in templo suo. Sic igitur nullus alius eftectus potest esse ratio quod divina persona sit novo modo in creatura ratio-nali-et temporali, nisi gratia gratum faciens. Unde secundum solam gratiam gratum facientem, mittitur et procedit temporaliter divina pereona. Similiter illud solum habere dicimur, quo libere possumus uti, vel frui. Habere autem potestatem fruendi divina persona, est solum secundum gratiam gratum facientem. Sed tamen in ipso dono gratiae gratum facientis, Spiritus Sanctus habetur, et inhabitat hominem. Unde ipsemet Spiritus Sanctus datur, et mittitur, et procedit. "

Haec ille.

Eamdem ponit, 1. Sentent., dist. 14, q. 2, art. 2, ubi sic ait : " In exitu creaturarum a primo (3) principio attenditur quaedam circulatio et regiratio, eo quod omnia revertuntur sicut in finem in id a quo omnia prodierunt sicut a principio. Et ideo oportet quod per eadem quibus est exitus a principio, et reditus in finem attendatur. Sicut igitur dictum est quod processio personarum est ratio productionis creaturarum a primo principio, ita eadem processio est ratio redeundi in finem ; quia sicut per Filium et

Spiritum Sanctum ex nihilo conditi sumus, ita etiam fini conjungimur ultimo (a). Secundum hoc ereo processio divinarum personarum in creaturas potest dupliciter considerari. Aut in quantum est ratio exeundi a principio, et sic talis processio attenditur secundum dona naturalia in quibus subsistimus, sicut dicitur a Dionysio (4. de Div. Noni.) divina bonitas in creaturas procedere; sed de tali processione non loquimur hic. Potest etiam attendi in quantum est ratio redeundi in finem , et sic est secundum illa dona tantum quae conjungunt nos fini ultimo, quaesunt gratia gratum faciens et gloria; et de ista processione loquimur hic. Sicut enim in generatione naturali generatum non conjungitur generanti in similitudinem speciei nisi in ultimo termino generationis, ita etiam in participatione divinae bonitatis non est immediata conjunctio ad Deum per primos effectus, quibus in esse subsistimus, sed per ultimos quibus (ini adhaeremus. " -Haec ille.

Et post, in solutione secundi, ait sic : (( In processione, inquit, secundum quod hic loquimur, prout scilicet claudit in se donationem, non sufficit quod sit nova relatio qualiscumque creatura; ad Deum; sed oportet quod referatur in ipsum ut in habitum : quia quod datur alicui, habetur aliquo modo ab illo. Persona autem divina non potest haberi a nobis aliquo novo modo, nisi vel ad fructum perfectum, et sic habetur per donum gloriae; aut secundum fructum imperfectum, et sic habetur per donum gratioe gratum facientis; vel potius sicut illud per quod conjungimur fruibili, in quantum ipsae personae divinae quadam sui sigillatione in animabus nostris relinquunt quaedam dona quibus formaliter fruimur, scilicet amorem et sapientiam. "

Haec ille.

Quinta conclusio est quod (6) temporalis processio, vel est proprietas Spiritus Sancii, vel non distinguitur realiter ab ea.

Ista sequitur ex praedictis.

B. - (DEJECTIONES

Contra quartam conclusionem

I. Argumenta Aureoli.

Sed contra dicta arguit Aureolus in hac distinctione (q. un., art. 1), signanter contra quartam conclusionem.

Primo sic. In illo non consistit processionis ratio, quod est commune tribus personis; quia persona Patris non dicitur temporaliter procedere, immo processio temporalis est propria Spiritui Sancto. Sed procedere in mentem in ratione amati et cogniti,

. - QUAESTIO I.

commune est tribus personis; nam per gratiam gratum facientem diligitur tota Trinitas, et reciproce tota Trinitas diligit. Ergo in hoc processionis ratio non consistit.

Et si dicatur quod procedere importat originem personae a persona, propter quod non competit Trinitati procedere, quamvis sibi competat secundum hunc modum esse in mente per donum gratiae gratum facientis;

dicendum quod confirmat propositum, quasi scilicet ratio processionis Spiritus Sancti, secundum quam ipse Spiritus Sanctus dari dicitur, in hoc non consisteret.

Secundo sic. Talis modus essendi Spiritus Sancti in creatura, debet attribui processioni quae habeat aliquem ordinem ad emanationem aeternam Spiritus Sancti a Filio et a Patre. Sed Spiritus Sanctus non procedit a Patre et Filio in creaturam sub ratione objecti amati aut cogniti; non enim spirant ipsum Pater et Filius ut objectum amoris vel intellectionis creaturae. Ergo hic modus essendi Spiritus Sancti in creatura rationali, non spectat ad temporalem processionem ipsius.

Tertio. Si iste modus haberet veritatem, sequeretur quod omnes (a) res, dum mens incipit eas intelligere et amare, procederent in mentem. Sed hoc non dicitur; non enim sol dicitur procedere in animam dum intelligitur. Ergo iste modus non est competens.

Quarto arguit (Ibid., art. 2) contra aliqua superius dicta, scilicet quod processio temporalis addit super aeternam respectum ad suum terminum. Contra hoc arguit sic. Visioni qua color prius exsistens in pane cernitur, non addit visio corporis Christi aliquid quod mediet inter visionem et colorem (6), sed solam participationem coloris a corpore Christi, quod sacramentaliter exsistit sub speciebus post consecrationem. Ergo a simili, Spiritus Sanctus procedens aeternaliter in dona gratuita, in quibus immutabiliter complacet Deus, dicitur temporaliter procedere in animam participantem illa dona ex tempore ; et ita processio illa aeterna non inducit respectum rationis, nec connotationem aliquam, dum efficitur temporalis; sed ejus terminus participatur de novo a creatura. Unde potest sic describi : Processio temporalis est aeterna Spiritus Sancti processio, terminata de novo ad aliquid materiale, participans ex tempore formalem ipsius terminum immutabilem et aeternum.

Haec ille in forma.

II. Argumentum Gregorii. - Contra eamdem conclusionem quartam arguit Gregorius(l. Senteni., dist. 14, q. 1, concl. 3), probando quod possibile est dari Spiritum Sanctum homini, absque hoc quod detur ei aliquod donum creatum; quia omne dabile homini a Deo possibile est ei dari a Deo, non

dato aliquo quod non (a) sit idem essentialiter cum eo, nec aliquid de (6) essentia illius. Ergo possibile est dari Spiritum Sanctum homini, non dato ei aliquo dono Spiritus Sancti creato. Tenet consequentia; quia Spiritus Sanctus est dabilis homini, et nullum donum creatum est idem essentialiter cum Spiritu Sancto, aut de essentia Spiritus Sancti. Antecedens autem probatur. Tum quia, ipso concesso, nulla sequitur contradictio. Tum quia, sicut omne factibile a Deo potest fieri ab ipso, non facto aliquo quod non est ipsum nec aliquid intrinsecum essentialiter illi, ut communiter conceditur, et probari potest ex eo quod nulla repugnantia contradictionis intervenit; sic (f) in proposito, omne dabile etc. Tum quia omne dabile creaturae a Deo, Deus potest non dare, et potest nullo alio condante dare, et nullum tale potest eo non dante (8) dari; ergo omne dabile creaturae a Deo, potest Deus dare non condante alio etc. Antecedens est verum,.et concessum communiter. Consequentia patet. Quia si aliquid dabile, verbi gratia A, non potest dari a Deo, non dato alio (e) dabili essentialiter distincto, nec in eo essentialiter incluso, verbi gratia B, hoc non esset nisi quia vel A datum necessario daret B, vel quia B necessario requiritur ad dandum A. Si dicatur secundum, ergo ipsum A non potest Deus nullo alio condante dare; quod est oppositum unius partis antecedentis. Si primum : vel A posset (O dare B, Deo non condante B, et hoc repugnat alteri parti antecedentis; vel non posset dare, Deo non condante; et tunc, vel Deus dabit necessario B, cujus oppositum sumitur, vel poterit non dare, et hoc posito, A erit datum non dato B.

Confirmatur. Nullum donum creatum vel creabile requiritur necessario ut dans vel condans, ad hoc ut Spiritus Sanctus detur; et similiter nullum tale donum datur necessario a Spiritu Sancto dato. Ergo Spiritus Sanctus poterit dari, nullo alio creato dato.

C. - SOLUTIONES

Ad argumenta contra quartam conclusionem

I. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum Aureoli contra quartam conclusionem, negatur minor. Non enim Pater procedit in mentem in ratione amati, nec etiam Filius, sed solus Spiritus Sanctus, licet tota Trinitas sit in mente in ratione amati. Et causa negationis est : quia procedere in mentem supponit procedere

(a) non. - Om. Pr. (6) de. - cum Pr. (t) sic. - sicui Pr. (5) dante. - condante Pr. (e) alio. - Om. Pr.

TENTURUM

in aliquid, hoc autem solum Spiritui Sancto competit. Nam Pater non procedit; Filius autem procedit, sed non in aliquid, quia procedit per actum intellectus, cujus non est tendere in res, sed potius res capere in se et concipere; sed Spiritus Sanctus procedit per actum voluntatis, cujus est tendere in res; et ideo Spiritus Sanctus ex sua processione habet non solum procedere ab aliquo, sed etiam procedere in aliquid Utrumque autem istorum includit processio temporalis, et ulterius novum respectum ad mentem rationalem. - Et cum arguens dicit quod si de ratione processionis est origo personae a persona, inconvenienter dictum est quod processio Spiritus Sancti, de qua loquimur, consistat in hoc quod est procedere in mentem in ratione amati; negatur sibi consequentia; quia secundum includit primum, ut prolixe declaratum fuit per dicta Sancti Doctoris.

Ad secuudum dicitur quod modus arguendi non valet; nam major conceditur, sed minor male subsumitur. Debebat enim in minori assumere quod modus ejsendi Spiritus Sancti in creatura in ratione objecti amati, nullum ordinem haberet ad processionem ejus aeternam ; quod tamen iste non facit, sed assumit quod non est ibi talis ordo, quod Spiritus Sanctus spiretur a Patre vel Filio ut objectum amoris creaturos; ideo videtur peccare per fallaciam consequentis, arguendo a negatione inferioris ad negationem superioris, utpote : non est inter ista talis ordo; ergo non est ordo. Dico igitur quod inter illum modum quo Spiritus Sanctus per gratiam est in creatura et illam emanationem aeternam, est talis ordo, quod Spiritus Sanctus aeternaliter procedit ut ratio collationis omnium donorum a Deo creaturus collatorum. Quod autem Spiritus Sanctus noviter vel novo modo sit per gratiam in aliquo, hoc est donum Dei; et ita inter istud donum et illam emanationem est ordo effectus voluntatis divinoe ad rationem creandi, secundum quam divina voluntas libere creat.

Ad tertium negatur prima consequentia facta. Nam non oportet quod res intellectae procedant in intellectum dum intelliguntur, licet tendant in eum, vel recipiantur in eo, et sigillent seipsas in anima nostra; non tamen procedunt ab aliquo in intellectum, ita quod originentur ab aliquo pro tunc. Hoc autem, ut dictum est, reperitur in processione Spiritus Sancti temporali, quae dicit tres respectus, duos aeternos, et unum temporalem. Primus est ad spirantem, secundus ad objectum aeternum, tertius ad creaturam temporalem. Similiter nec res amatio dicuntur procedere in mentem ex hoc quod amantur, licet sint in amante modo alias dicto. Unde iste ; "uens breviter decipitur. Credit enim quod nos , jiiamus rationem processionis temporalis in hoc solo consistere, quod Spiritus Sanctus noviter est in nobis sicut amatum quodcumque; quod non dicimus; sed imaginamur quod Spiritus Sancius temporaliter procedit in nos, sicut amor quo Deus essentialiter dilexit nos, quem noviter nos reamamus. Et ita concedam arguenti quod lapis procedit in mentem, si lapis est amor quo mens diligitur, qui amor a mente reamatur. Et ita de suo sole, de quo arguit. Ad quartum dico quod in exemplo suo impossibile est quod visio noviter terminetur ad corpus Christi, quin consurgat novus respectus inter visionem et illud corpus visum, ratione cujus illa visio, quae prius erat visio albedinis, modo noviter dicitur visio corporis Christi. Et ita in proposito : quia mens noviter gratificata, noviter refertur ad Spiritum Sanctum, etiam oportet quod Spiritus Sancius noviter referatur ad mentem gratificatam, ratione cujus dicitur noviter in illam procedere. Dico quod sicut visio non est ille respectus, qui importatur in hoc nomine, visio corporis Christi, sed illud nomen importat visionem cum respectu; ita illa processio Spiritus Sancti non est respectus ad creaturam, nec illum includit intrinsece, sed tamen hoc nomen, processio temporalis, includit in suo significato processionem Spiritus Sancti et respectum temporalem. Et sic patet quod rationes illae non concludunt.

II. Ad argumentum Gregorii.

Ad argumentum Gregorii contra eamdem conclusionem, negatur antecedens. Et ad primam ejus probationem, dicitur quod contradictio est Spiritum Sanctum dari creaturae et nihil aliud dari creaturae; quia Spiritum Sanctum dari creaturae, est ipsum novo modo haberi a creatura ut cognitum vel dilectum ; et quia Spiritus Sanctus non potest esse formalis dilectio creaturae actualis vel habitualis, similiter nec cognitio, oportet quod dato Spiritu Sancto, detur nova cognitio vel dilectio, quae distinguitur a Spiritu Sancto. Dicere ergo quod solum Spiritus Sanctus datur, est dicere quod datur et non datur.

Ad secundam probationem ejusdem antecedentis, dicitur quod non est simile de factione et datione; quia factio terminatur ad esse, datio autem ad haberi ab aliquo novo inodo. Modo, licet aliquid possit fieri sine alio, non tamen haberi sine alio quod applicet donum habenti, cujusmodi est gratia vel charitas in datione Spiritus Sancti; sicut color potest esse sine superficie, non tamen potest dari corpori nisi detur sibi superficies, id est nisi habeat superficiem. Verumtamen falsum assumitur, quod omne (adibile possit fieri sine omni eo quod non est illud nec aliquid ejus, ut patet de materia respectu formae.

Ad tertiam dicitur negando consequentiam. Et ad probationem ejus, dicitur quod Spiritus Sanctus non potest dari creaturae, nisi dato alio dono creato eidem creaturae; et hoc non ideo quod creatum donum requiratur ad dandum Spiritum Sanctum, vel ad condandum eum; nec ideo quod Spiritus postquam datus est, necessario det aliquod donum

DISTINCTIO XV ET XVI. - QUAESTIO I.

creatum; sed quia de ratione dationis Spiritus Sancti est aliquod distinctum a Spiritu Sancto et a Deo et a creatura cui datur Spiritus Sanctus, quod creatura non potest habere nisi a Deo dante, et est quasi dispositio ad hoc quod Spiritus Sanctus habeatur. Unde sanctus Thomas, 1. Senteni., dist. 14, q. 2, art. 1, in fine (q 2), dicit sic : a Ordo aliquorum secundum naturam potest dupliciter considerari. Aut ex parte recipientis vel materiai; et sic dispositio est prior quam id (a) ad quod disponit; et sic prius recipimus dona Spiritus Sancti quam ipsum Spiritum Sanctum, quia per ipsa dona recepta Spiritui Sancto assimilamur. Aut ex parte agentis et finis; et sic quod propinquius est fini et agenti, dicitur esse prius; et ita per prius recipimus Spiritum Sanctum quam dona ejus, quia Pater et Filius per amorem suum alia nobis donant, j

Haec ille.

Item, ibidem, art. 2, ad 2 : " Processio, secun-dum quod hic loquimur, claudit in se dationem; et non sufficit quod sit nova relatio qualiscumque creatura; ad Deum, sed oportet quod referatur in ipsum sicut ad habitum, quia quod datur alicui habetur ab illo aliquo modo. Persona autem divina non potest haberi a nobis nisi vel ad fructum perfectum, et sic habetur per donum gloriae; aut secundum fructum imperfectum, et sic habetur per donum gratiae gratum facientis; vel polius sicut illud per quod fruibili conjungimur, in quantum ips;e personae divinae quadam sui sigillatione in animabus nostris, relinquunt quaedam dona (6), quibus formaliter fruimur, scilieet amore et sapientia; propter quod Spiritus Sanctus dicitur pignus haereditatis nostrae. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod Spiritus Sanctus non potest dari, sine hoc quod detur donum creatum per quod habeatur.

Ad confirmationem dicitur eodem modo, quia consequentia nulla est.

Modo ad argumenta in pede quaestionis, dico ad primum : conceditur major, et negatur minor. Non enim processio aliqua Spiritus Sancti est res temporalis in se; sed temporalis processio dicitur temporalis, quia (y) totum quod importatur in hoc nomine, temporalis processio, est secundum aliquid (o) temporale; processio (e) enim estaeternum, sed (0 importat aliquid temporale, scilicet respectum novum. Et ideo totum aggregatum ex aeterno et temporali, dicitur temporale; tamen ex illo aeterno et alio temporali, non efficitur unum per se.

(;) sed. - immo Pr.