ARTICULUS II.

QUID SIT AETERNITAS ; ET QUOMODO DIVINA. GENERATIO MENSURATUR ^ETERNITATE A. - CONCLUSIONES Quantum ad secundum articulum sit ista Prima conclusio : quod ratio aeternitatis consequitur Immutationem. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1 p., q. 10, art. 2; quam probat sic, art. 1, ejusdem quaestionis : Sicut se habent simplicia ad composita, sic uniformia ad mutabilia, et mensura uniformium ad mensuram mutabilium. Sed sic se habent simplicia ad composita, quod rationes simplicium non apprehendimus nisi per composita, attribuendo scilicet simplicibus opposita illorum quae conveniunt compositis, et negando ab eis conditiones compositorum. Igitur sic erit de mensura uniformium ad mensuram mutabilium, quod prima non apprehenditur nisi per secundam, modo praeexposito, scilicet negando ab ea conditiones secundae. Cum ergo tempus, quod est mensura mutabilium, duo habeat, scilicet quod consistit in numeratione prioris et posterioris in motu, oportet quod aeternitatis ratio consistat in mensuratione uniformitatis ejus quod est extra motum. Iterum., tempus est mensura superexcedens sua mensurata, cum ea solum dicantur mensurari tempore, quae principium et finem habent intempore; aeternitas vero est mensura rei carentis non solum successione, sed principio et fine. Sic ergo ex duobus notificatur aeternitas, scilicet : ex hoc quod illud quod est in aeternitate est interminabile, id est, principio et fine carens; secundo, ex hoc quod ipsa aeternitas successione caret, lota simul exsistens. Ex quibus sequitur^quod cum perfecta immutabilitas dicta duo includat, scilicet interminabilitatem, et nullam successionem, quod aeternitas solum, est mensura rei immutabilis perfectae, scilicet nullo modo mutabilis. - Cum autem dicimus quod aeternitas est mensura, non intelligimus quod Deus sit aliquo mensuratus, proprie loquendo de mensura; sed accipitur ibi ratio mensurae secundum apprehensionem nostram tantum, scilicet quod non possumus apprehendere aeternitatem, nisi per aliqualem proportionem et similitudinem ad mensuram. Intelligimus enim quod sicut se habet mensura ad mensurata, quoad hoc quod per illam notificatur quantitas durationis rei mensuratae, ita se habet aeternitas ad Deum; verumtamem mensura proprie debetur finitis. Istum intellectum innuit sanctus Doctor, ubi supra, art. 2, ad 3" . Secunda conclusio est quod aeternitas non est tempus, nec aevum. - Probatur sic conclusio, secundum sanctum Doctorem , 1. Sentent., dist. 19, q. 2, art. 1 : Quorum mensurata realiter distinguuntur, mensurae ad invicem distinguuntur; (loquor de propria mensura.) Sed proprie mensurata per aeternitatem, aevum et tempus, realiter distinguuntur. Ergo, etc. Major nota est. Quod enim est proprium uni, differt realiter a non proprio illi. Minor declaratur ab eodem, ibidem, sic : " Illa enim tria dicunt quamdam durationem, vel mensuram durationis cujusdam. Duratio autem rei attenditur secundum quod aliquid est in actu; tamdiu (a) enim res durare dicitur, quamdiu est in actu, non autem dum est in potentia. Triplex autem est actus : quidam scilicet, cui non substernitur aliqua potentia, qui scilicet actus est de ratione quidditatis ejus cujus est; et hujus actus mensura est aeternitas. Alius autem est actus, cui substat potentia quaedam, sed tamen est actus completus, acquisitus tamen in potentia illa; et huic respondet aevum. Est etiam alius actus, cui substernitur potentia, et admiscetur sibi potentia ad actum completum secundum successionem, additionem perfectionis recipiens; et huic respondet tempus. " Ista sunt verba sancti Doctoris in sententia, non tamen in torma. Dicit etiam ibi, quod quia illud quod est materiale intempore fundatur in motu, scilicet prius et posterius, quod autem est formale completur in operatione (6) animae numerantis; ideo prius et posterius in motu, prout intelliguntur numerata, complent rationem temporis. Quia autem in illo actu qui est completus, scilicet quia non immixtus potentiae, non est intelligere prius et posterius, nec aliqua plura per successionem; ideo mensura quae sibi correspondet, non est per modum numeri, sed magis per modum unitatis. Unde permanentia actus, secundum quod intelligitur in ratione unitatis, quae habet rationem mensurae, complet rationem aeternitatis et aevi; quae in hoc differunt, quod aeternitas mensurat esse non acquisitum ab alio, sed aevum mensurat esse acquisitum ab alio. Eamdem conclusionem ponit, 1 p., ubi supra (q. 10), art. 5, ubi dicit quod a tempus habet prius et posterius; aevum autem non habet in se prius et posterius, sed ei conjungi possunt; aeternitas neque habet prius aut posterius, neque ea compatitur ". Item, quod illa quorum esse consistit in transmutatione, vel est subjectum transmutationi, mensurantur tempore; ut motus et omne corruptibile. Illa autem quorum nec esse subjicitur transmutationi, nec consistit in transmutatione, tamen habent transmutationem adjunctam actu vel potentia, mensurantur aevo; sicut corpora caelestia et angeli (a), quorum esse substantiale est intransmutabile (6), tamen transmutantur secundum electionem vel affectionem aut locum. Sed Deus, cujus esse nec est transmutabile, nec adjunctum transmutationi, mensuratur aeternitate. Tertia conclusio est quod aliter se habet nunc aeternitatis ad aeternitatem, quam nunc temporis ad tempus, et quam nunc aevi ad aevum. Istam ponit S. Thomas, 1. Sentent., ubi supra (dist. 19, q.2),art. 2. ((Sicut, inquit, motus est actus mobilis, in quantum est mobile; ita esse est actus exsistentis, secundum quod est exsistens, vel in quantum est ens. Unde, quacumque mensura mensuretur esse alicujus rei, ipsi rei exsistenti respondet nunc illius durationis, quasi mensura. Unde per nunc aevi mensuraturipsum exsistens cujus mensura est aevum, et per nunc aeternitatis mensuratur illud ens cujus esse mensurat aeternitas. Unde, sicut se habet quilibet actus ad illud cujus est actus, ita se habet quaelibet duratio ad suum nunc. Actus autem ille qui mensuratur tempore, differt ab eo cujus est actus, secundum rem, quia mobile non est motus; et secundum rationem successionis, quia mobile non habet substantiam de numero successivorum , sed permanentium. Unde eodem modo tempus et nunc temporis dupliciter differunt, scilicet : secundum rem, quia nunc non est tempus; et secundum successionis rationem, quia tempus est successivum et non nunc temporis. Actus autem qui mensuratur aevo, scilicet ipsum esse aeviterni (y), differt ab eo (5) cujus est actus, re quidem, sed non secundum rationem successionis; quia utrumque est sine successione. Et sic etiam intelligenda est differentia aevi ad nunc ejus. Esse autem quod mensuratur aeternitate, est idem cum eo cujus est actus re, sed differt solum ratione; et ideo aeternitas et nunc aeternitatis non differunt re, sed ratione tantum, in quantum scilicet (a) et angeli. - Ora. Pr. - QUAESTIO I. 5 aeternitas respicit ipsum divinum esse, et nunc aeternitatis quidditatem ipsius rei, quae secundum rem non est aliud quam suum esse, sed solum ratione. "

Haec ille in forma.

Ex quo patet conclusio : quia nunc aevi differt ab aevo realiter, et nunc temporis a tempore; sed nunc aeternitatis non differt ab aeternitate realiter. Dicit tamen Boetius (de Trinitate, cap. 4) quod nunc stans causat aeternitatem; quod ita intelligendum est, secundum sanctum Doctorem, 1 Senteni., ubi supra (dist. 19, q. 2, art. 2), ad 3 ". Ait enim quod " sicut esse, secundum rationem intelligendi, consequitur principia ipsius entis quasi causas; ita et mensura entis se habet ad mensuram essendi secundum rationem causae. Unde nunc aeternitatis secundum rationem videtur esse causa aternitatis. Sed ex hoc non ostenditur diversitas in re, sed tantum in ratione; sicut nec inter ipsum divinum esse et ipsum quod est Deus. "

Haec ille in forma.

Et 1 p., q. 10, art. 2, ad l ", exponit eamdem auctoritatem, dicens : a Nunc stans dicitur facere aeternitatem, secundum nostram apprehensionem. Sicut enim causatur in nobis apprehensio temporis, eo quod apprehendimus fluxum ipsius nunc, ita causatur in nobis apprehensio alternitatis, inquantum apprehendimus nunc stans. "

Haec ille. Quarta conclusio est quod aliter se habet aeternitas ad aeternum, quam aevum ad aeviternum, vel quam tempus ad temporale. Probatur sic conclusio. aeternitas est secundum rem ipse Deus. Sed aevum realiter differt ab aeviterno, et tempus a temporali. Ergo secus hic, et secus ibi. Consequentia bona. Sed antecedens probatur, quoad primam partem, per hoc quod si aeternitas non est Deus, oportet quod sit creatura vel aliquid creaturae; sed non potest dici quod aliquid creatum vel concreatum sit aeternitas, cum nihil tale possit esse mensura aeterni. Unde sanctus Doctor, 1 p., ubi supra (q. 10, art. 2), dicit quod Deus non est aeternus, sed est sua aeternitas. Ibidem etiam, dicit quod a nulla alia res a Deo est sua duratio, quia non est suum esse ". Unde, sicut solus Deus est sua essentia, ita solus Deus est sua aeternitas. Ex quo evidenter habetur non solum prima, sed etiam secunda pars conclusionis.

Constat etiam quod tempus distinguitur a re temporali, aevum autem ab aeviterno. Unde aevum est unum, et aeviterna sunt multa. Sanctus Thomas etiam (et), 5. Quodlibeto, q. 4, ubi quaeritur utrum Lucifer sit subjectum aevi, tenet quod non Lucifer, sed supremus angelorum beatorum est subjectum aevi. Ex quo patet quod nec ille, nec aliud aeviternum est aevum.

Sed utrum aevum sit esse illius angeli, credo quod sic. Imaginor 6 enim quod sicut ipsum esse angeli beatioris, ut induit rationem unitatis, est aeviim, ita essentia dicti angeli, habens similiter rationem unitatis, est nunc nevi. Quomodo autem se habet tempus ad motum, et nunc ad ipsum mobile, dicetur in secundo, dist. 2. Quinta conclusio est quod generatio Dei mensuratur oeterni tate. Probatur sic : Generatio Verbi divini est actus cui nulla potentia substernitur, nulli permixtus potentiae, sine successione, sine principio et fine durationis. Ergo mensuratur aeternitate. Tenet consequentia ex praedictis. Major patet inlinitis Sanctorum auctoritatibus, et rationibus irrefragabilibus. B. - OBIECTIONES Sed contra praedicta arguit Aureolus multipliciter. Arguit (1. Sentent., dist. 9, q. 2, art. 1) contra sanctum Doctorem, in hoc quod ponit rationem aeternitatis consistere in apprehensione uniformitatis ejus quod omnino est extra motum. Et argumentorum Primum est tale. Ratio temporis non consistit in difformitate ipsius motus, sed in mora difformita-tis (a). Ergo nec ratio aeternitatis consistit in uniformitate eorum quae sunt extra motum, nec in apprehensione uniformitatis, sed in apprehensione morso istius uniformitatis. Secundo ad idem. Ratio aeternitatis non consistit in opposito motus. Sed uniformitas opponitur varietati motus. Non ergo consistit aeternitas in uniformitate motus, sed magis in mora uniformitatis; sicut et tempus non consistit in difformitate motus (6), sed in mora difformitatis. Tertio ad idem. Ratio mensurae non consistit in ratione mensurati. Sed uniformitas est illud quod mensuratur per aeternitatem. Ergo ratio aeternitatis non consistit in uniformitate, sed in duratione et mora ipsius. Quarto sic. Sicut se habet tempus ad motus varietatem, sic aeternitas ad Dei immutabilitatem. Sed ratio temporis consistit in numeratione motus secundum prius et posterius, quod nihil aliud est quam motum summare, ut ita loqui liceat. Sicut enim dicitur quod numerus est summa permanentium, cum dicitur decem vel mille, sic tempus est summa successivorum. Unde cum summatur motus, tunc causatur tempus quod nihil aliud est quam summa motus secundum prius et posterius. Ergo sic se habebit aeternitas ad uniformitatem Dei, quod non erit ipsa (a) uniformitas, sed (6) summa durationis, et morso ipsius. Quinto sic ad idem. Uniformitas et incommutabilitas idem sunt. Sed ratio aeternitatis non consistit in apprehensione incommutabilitatis; aliud enim attributum est incommutabilitas, et aliud aeternitas. Ergo non consistit ratio aeternitatis in apprehensione uniformitatis. In secundo loco arguit (ibidem) contra illud quod dictum est, scilicet quod in Deo nunc stans causat aeternitatem secundum nostram apprehensionem. Primo sic. Nunc, inquit, nullo modo potest Deo attribui secundum verum intellectum. Quod enim abstrahit a tota linea successionis, abstrahit a nunc; quia nunc non invenitur extra successionem. Sicut enim indivisibile positionis, quod est punctus, non invenitur extra lineam permanentem ; sic indivisibile durationis, quod est nunc, non invenitur extra decursum successionis. Cujus ratio est : quia indivisibile positionis non potest imaginari per modum cujusdam solitarii, sed per modum termini lineae; et ideo punctus divisio appellatur; et aequaliter imaginari non potest indivisibile durationis, nisi ut (y) terminus decursus durativi qui est successio. Sed constat quod Deus abstrahit ab omni successione. Ergo ab omni nunc.

Et si dicatur quod verum est nunc temporis non esse in Deo, non tamen est verum de nunc aeternitatis;

non valet hoc; quia probatum est quod de ratione ipsius nunc est quod sit terminus decursus durativi et successivi; tollere autem hanc rationem, est tollere ne sit nunc. Secundo ad idem. Sic se habet nunc ad Deum, sicut et instans, et jam, et modo, et similia aequipollentia ipsi nunc. Sed constat quod instans, et jam, et modo, non habent locum in Deo. Non enim potest intelligi instans in aliquo cui nihil instat, aut adest, aut accedit; quia instans dicitur ab instando, et hoc modo concipitur (o). Ergo nunc non potest Deo attribui. Tertio ad idem. Illud quod de sua ratione formali non est aliud quam accessus, non potest poni in Deo, cui nihil accedit de novo. Sed nunc concipi non potest nisi per modum accessus; est enim illud quo mutatum esse instat, accedit, et adest; unde nullus potest concipere nunc nisi per modum cujusdam accedentis, et instantis, et quod habet adesse. Ergo impossibile est quod attribuatur Deo. Quarto sic. Nunc et tunc dicuntur ad invicem. Ubi enim est nunc, et tunc, et olim. Quod apparet : quia, sicut hic et ibi sunt differentiae positionis, ita nunc et tunc sunt differentiae durationis. Impossibile est autem reperire hic sine ibi et alibi. Ideo enim una pare linere est hic, quia alia est ibi, et alia ibi; quia si omnia essent annihilata praeter unam lineam, tota linea non posset assignari alicubi, quia non esset aliud aliquod quod alibi poneretur; sed cum ponitur infra coelum, tunc potest assignari alicubi, quia sunt alia quae habent esse alibi. Unde totus mundus non habet ubi assignetur; nec potest dicere aliquis intellectus, mundus est hic; quia non est aliquid habens esse alicubi, respectu cujus mundus dicatur hic esse. Consimiliter est intelligendum de nunc; quia nihil est nunc, secundum propriam rationem, nisi in ordine ad tunc. Sed constat quod Deus non habet tunc; quia nihil est ibi praeteritum. Ergo nec in Deo erit ratio ipsius nunc. Quinto sic. Idem est dictu nunc et tunc (a), quod prius et posterius. Sed in Deo non est aliquid posterius. Ergo in Deo non est nunc, secundum propriam rationem.

Nec valet si dicatur quod duplex est nunc : unum (6) partiale, quod dicitur respectu tunc, et illud est nunc temporis, quod nullo modo dicitur in Deo; et aliud"totale permanens, quod est nunc aeternitatis, et tale potest poni in Deo. Siquidem hoc non valet. Est enim similis distinctio ac si diceretur quod duplex est Filius : unus qui relative dicitur ad Patrem; et alius qui dicitur absolute, sine habitudine ad Patrem. Nunc enim ex sua formali ratione idem est quod instans et accedens, et ideo novitatem importat; dicitur enim relative ad tunc, sicut dictum est de ibi vel hic, quae relative dicuntur in positione et situ. In tertio loco arguit (ibidem) contra illud : quod nunc potest concipi per modum stantis et permanentis, et ita nunc stans causaret aeternitatem. Primo sic. Illud enim quod de sua ratione consistit in quodam accedere et instare et adesse, non potest comprehendi per modum permanentis, nisi accedere et instare et adesse concipi possit permanenter; quod est impossibile; contradictoria namque sunt. Sed probatum est quod conceptus ipsius nunc consistit in quodam adesse et instare atque accedere. Ergo non potest concipi per modum stantis aut permanentis. Secundo ad idem. Illud non potest concipi per modum permanentis, quod non potest demonstrari bis ab aliquo imaginante (y). Sed nullus (o) qui apprehendat nunc (s), potest ipsum bis (0 per imaginationem (ti) signilicare aut demonstrare; postquam enim ipsum semel demonstravit, si redeat iterum, jam transivit in tunc. Et hoc est quod dicit Philosophus, 4. Physicorum (t. c. 106). Ubi dicit (6) unum. - scilicet Pr. Commentator, commento 100, quod instans non potest bis demonstrari, adeo quod instans demonstratum secundo est aliud ab instanti quod demonstrabatur primo; et sequitur quod non est possibile idem instans demonstrari bis (a), nisi fuerimus imaginati quod fuit sicut punctus; et reprehendit The-mistiuni. Unde expressa mens Philosophi, secundum expositionem Commentatoris, est quod impossibile est instans, vel nunc, imaginari per modum stantis. Ergo nunc stans nihil potest causare, sicut nec albedo nigra, vel calor frigidus. Et si dicatur quod ipsi loquuntur de nunc temporis; dicendum quod ipsi loquuntur de quidditativa ratione ipsius nunc, secundum quam apparet, ut dictum est. In quarto loco arguit (ibidem, art. 2) contra hoc quod dictum est, quod aeternitas est duratio. Primo sic. Omnis, inquit, duratio alteri comparata, vel est major, vel minor, vel aequalis. Quod patet ex ipsis durantibus, quibus acceptis, necesse est quod vel durent aequaliter, vel quod unum plus altero. Sed nulla duratio potest esse major vel minor, nisi consistat in quadam successione secundum prius et posterius. Quare enim aliquid durat plus quam aliud, vel durabit, non est (6) nisi quia fuit prius, vel quia erit posterius; nec exclusa ratione prioris et posterioris, potest concipi de aliquo quod duraverit plus vel minus alio. Constat autem quod prius et posterius sunt de ratione temporis. Ergo nulla est formaliter duratio nisi tempus. Secundo sic ad idem. Omnis duratio intelligitur per modum cujusdam morae et distensionis. Aut igitur talis distensio et mora comprehenditur secundum ante et post; aut secundum quamdam simultatem et permanentiam. Sed non secundum secundam; quia quantumcumque esset major distensio, non esset major duratio, cum simul esset tota distensio. Relinquitur ergo quod omnis mora et distensio durativa apprehendatur secundum ante et post, et ita per modum cujusdam successivi et temporis. Terlio sic. Omnis duratio habet formaliter unde (iussit dici tanta vel quanta; quaeritur enim de omni duratione quantum durabit. Sed constat quod non est tantitas nec quantitas, nisi sit ibi aliqua multitudo et pluralitas; nec qualiscumque multitudo, quia ( y ) non permanentium sed sibi invicem succedentium secundum ante et post. Unde ex terminis patet quod apprehendens aliquid plus durare, apprehendit quod habuit plus et de priori et posteriori. Nec etiam potest concipi de Deo quod plus duraverit quam mundus, nisi quia concipitur fuisse ante vel post, et habuisse plus de priori. Ergo impossibile est durationem esse aliquid formaliter nisi tempus. LIBRI I. SEf Quarto sic. Sicut se habet extensio (et) permanens ad lineam, sic extensio successiva ad tempus. Sed impossibile est imaginari extensionem permanentem, quin linea apprehendatur; non enim est aliud linea quam extensio permanens. Ergo nec successiva distensio est aliud nisi tempus. Constat autem quod omnis mora est quidam decursus secundum ante et post. Unde quidquid imaginamur plus durasse, imaginamur prius fuisse. Ergo nihil aliud est duratio formaliter nisi tempus. In ultimo (6) loco arguit (ibidem) quod aeternitas, prout se tenet a parte Dei, non est duratio formaliter, et quod in Deo nulla sit duratio. Primo sic. Sicut se habet immensitas ad Deum in ordine ad locum, sic se habet aeternilas in ordine ad durationem. Sed immensitas non ponit in Deo aliquam magnitudinem permansivam, aut aliquam extensionem; sed tantummodo dicit vim qua Deus omnem locum attingit, absque sui extensione. Ergo aeternitas non dicit aliquam durationem, aut moram divini esse formaliter, sed vira qua Deus attingit omnem durationem possibilem imaginari, absque sui esse successiva distensione. Secundo sic. Omne illud quod est duratio formaliter, includit prius et posterius et successionem, ut prius probatum est. Sed prius et posterius non sunt in Deo, licet sit in eo vis qua omne prius attingit et omne posterius, ita ut nullum prius et posterius imaginari possit quin Deus consistat, vel quin illud Deo assistat. Ergo aeternitas non est duratio, prout se tenet ex parte Dei, sed vis qua Deus omnem durationem attingit. Tertio sic. Dictum est, inquit, supra, quod aeternitas est unum de attributis, et cum hoc, quod attributa dicunt divinam essentiam formaliter cum concreto connotato. Ergo aeternilas importabit divinam essentiam, prout virtute ejus, non virtute aliqua superaddita, attingit omne tempus quod imaginari potest.

Haec ille in forma. C. - SOLUTIONES Ad primum argumentorum primo loco positorum, et ad alia quatuor, dicendum quod cum sanctus Thomas dicit aeternitatem consistere in apprehensione uniformitatis, non intelligit ad mentem contra quam iste arguit, scilicet quod ratio aeternitatis sit ratio uniformitatis divinae vel econtra, nec quod apprehendens uniformitatem, eo facto sine pluri apprehendat alternitatem, sumendo uniformitatem pro ipsa unitate divini esse; sed intelligit quod sicut tempus materialiter est prius et posterius in motu, ita alternitas est divina ipsa uniformitas materialiter, si ita loqui liceat. Sed sicut formalis ratio temporis TENTURUM non completur ex illo materiali, sed ex alio quod est formale in tempore, scilicet numeratio illius prioris et posterioris in motu; nam prius et posterius in motu, prout intelliguntur numerata, complent rationem temporis; ita etiam uniformitas divini esse non complet rationem aeternitatis, nec in hoc solo consistit ratio aeternitatis, sed illa uniformitas vel permanentia actus essendi, prout intelligitur in ratione unitatis quae habet rationem mensurae, complet rationem internitatis. Unde, sicut formalis ratio temporis est quod scilicet est numerus prioris et posterioris in motu, ita ratio formalis aeternitatis est quod scilicet unitas est ipsius esse divini non diffor-mis nec variabilis; et hoc prout unitas est mensura. Quod autem ista sit mens ejus, patet 1. Sententiarum, dist. 19, ut supra allegavi pro secunda conclusione.

Et tunc, si contra hoc arguat, dicitur Ad primum argumentum suum, quod si diffor-mitas dicat solum prius et posterius in motu, vel solum numerum prioris et posterioris in motu, loquendo de numero quo numeramus, illa difformi-tas non complet rationem temporis; si autem dicat prius et posterius in motu, prout sunt numerata, illa constituit rationem temporis, ut dicetur in secundo; nec mora est aliud quam difformitas isto modo. Similiter, si uniformitas divini esse dicat actum divini esse sub unitate, ipsa habet rationem aeternitatis; si autem diceret solum unitatem,, vel solum divinum esse, non haberet rationem aeternitatis ; quia sicut tempus non est numerus abstractus, sed motus numeratus, ita aeternitas est non solum unitas, sed esse divinum unum. Ad secundum, dico quod uniformitas de qua loquimur, non opponitur motui, sed difformitati, quae est tempus; unde alia difformitas est motus, et alia est tempus. Unde, sicut ibi potest distingui triplex difformitas, scilicet pure materialis, pure formalis, et composita; ita et hic potest distingui triplex uniformitas, et sola illa quae includit materialem et formalem, habet rationem aeternitatis. Ad tertium, dico quod uniformitas materialis mensuratur aeternitate; et illam non dicimus aeternitatem, sed solum illam quae dicit actum sub unitate. Ad quartum, dico quod imaginatio illa de sum-matione, falsa est, tam in materia de numero permanentium, quam in materia de numero successivorum, ut alias patebit, sumendo summam ad mentem arguentis, scilicet pro aliquo facto per intellectum ; sed numerus est realiter in rebus numeralis, et ipse motus numeratus est tempus; nec oportet ibi fingere moras, vel aliqua talia distincta a motu numerato. Ita in proposito. Verumtamen concedo quod numerus qui est tempus, non habet unitates simul extra intellectum, nisi in potentia, licet quaelibet fuerit, vel sit, vel futura sit extra intellectum. - QUAESTIO I. 9 Ad quintum, dico quod uniformitas materialis et incommutabilitas idem sunt; sed uniformitas includens illam materialem cum formali non est idem quod incommutabilitas; et talem uniformitatem dico aeternitatem. Ad primum autem argumentorum secundo loco factorum, negatur antecedens; immo ipse Boetius et Sancti Deo attribuunt nunc aeternitatis. Negatur etiam assumptum in probatione illius, scilicet quod nunc non invenitur extra successionem.

Et ad similitudinem de puncto respectu lineae, etc, conceditur quod sicut punctus non invenitur extra lineam, ita nec nunc extra durationem ; non tamen oportet quod si punctus non invenitur nisi in linea extensa, quod ideo nec nunc inveniatur in duratione, nisi sit duratio distensa. Et hujus causa est, quia duratio est nomen magis multiplex quam linea. Linea enim univoce dicitur de omni linea; duratio autem non dicitur univoce de omni duratione, sed aequivoce, vel analogice; et ideo aliqua duratio est distensa, et aliqua non, et aliqua est simplex, et alia composita. Ex quo patet quod non currit per omnia similitudo de nunc respectu durationis, et de puncto respectu lineae. Nec oportet quod sicut omnis punctus continuat partes lineae vel terminat lineam, ita sit de nunc, quocumque modo accepto nunc, scilieet quod continuet partes durationis vel terminet durationem; sed solum de nunc durationis fluentis et compositae. Nec oportet quod si punctus non est imaginabilis per modum solitarii, quod nec nunc, quocumque modo dicatur, sit (a) imaginabile solitarie; immo nunc temporis discreti est quandoque solitarium, non continuans nec terminans; quia non oportet quod si aliqua univoce dicta eodem modo se habeant quo aliqua multipliciter dicta se habent, dum sumuntur in aliquo modo multiplicitatis, quod etiam eodem modo se habeant quo multiplicia se habent in alio modo illius multiplicitatis; sicut patet in alio exemplo : locus enim et locatum, uno modo accepta, se habent ad invicem sicut vas ad vinum in vase; non propter hoc locus et locatum generaliter se habent ut vas et vinum vasis. Et infinita alia Exempla dari possunt. Ad secundum negatur major; nam nunc fluens, licet aequipolleat praedictis, non tamen nunc stans. Ad tertium negatur minor, nisi loquatur de instanti fluente in tempore continuo, de quo nihil ad propositum. Negantur etiam alia quae assumit in hujus falsi probationem. Ad quartum negatur major. Et ad (6) probationem , conceditur quod nunc et tunc sunt differentiae durationis fluentis et compositae; non autem permanentis et simplicis. Nec comparatio de hic et ibi, est sicut comparatio de nunc et tunc; quia multa) sit. - sicut Pr. (6) primam. - Ad. Pr. tiplicius dicitur ly nunc, quam ly ibi. Unde iste non aspicit nisi ad nunc temporis continui; et est simile ac si aliquis ea quae insunt animali rationali vellet reperire in animali in generali. Ad quintum negatur antecedens, nisi intelligendo de nunc fluente ; et solutio quae ibidem datur potest stare.

Nec improbatio valet. Non enim Filius dicitur sic multipliciter sicut nunc, loquendo de vero Filio, sicut loquimur de vero; et ideo Filius non refertur per aliud ; non autem ly nunc diffinitur per ly tunc. Et praeter hoc, quot modis dicitur Pater, tot modis dicitur Filius, et econtra; non sic de nunc et tunc; quia sic multiplicius est nunc quam ly tunc, quod solum dicitur in duratione fluenti et composita habere locum, non autem nunc. Ad argumenta tertio loco facta respondetur. Et quidem Ad primum negatur minor. Et cum dicit quod eam probavit, apparet quod probatio non Valuit. Ad secundum negatur similiter minor. Et ad dicta Commentatoris et Aristotelis, patet quod ipsi loquuntur de nunc fluente.

Et cum dicit arguens quod ipsi loquuntur de ratione formali ipsius nunc; dicitur quod nulla est una formalis ratio competens omni nunc, nisi forte ista : quod est indivisibile durationis; quia dictum est quod nunc et duratio dicuntur multipliciter vel analogice, et Aristoteles solum loquitur de nunc capto secundum modum aliquem illius analogiae, et non generaliter de nunc. Ad argumenta quarto loco facta respondetur. Ad primum quidem, negatur minor. Unde sanctus Doctor, "1. Sententiarum, dist. 19, q. 2, art. 1, ad 2" , sic ait : " In omnibus illis in quibus invenitur diversa ratio mensurandi, oportet diversas mensuras esse proprias; non enim eodem mensurantur panis et vinum. Unde, cum diversa ratio mensurandi sit in diversis actibus, oportet quod respondeant eis diversae mensurae propriae (a). Verumtamen una earum potest ordinari ad aliam, sicut ad primam mensuram et excedentem. Unde, sicut divinum esse est mensura omnis actus, ita aeternitas est mensura omnis durationis, excedens et non coadaequata. Sed propter hoc oportet habere alias proprias propter diversos modos mensurandi. "

Haec ille.

Ex quo patent duo, scilicet: quod nunc aeternitatis, et temporis, et aevi, sunt diversarum rationum, ut saepe dixi; secundo, quod minor hujus argumenti est falsa. Sanctus Doctor enim expresse dicit quod aeternitas excedit alias mensuras, et sic consequenter est major. -

Nec probatio quam facit arguens valet. Non enim ex hoc solo duratio dicitur major alia propter prius aut posterius, vel illa quae ibi dicuntur, sed quia una attingit aliam totaliter, et non solum illam, sed alias priores et alias posteriores illa, non inferendo prius aut posterius ad aeternita- 10 LIBRI I. SEN TENTURUM leni excedentem, sed ad alias mensuras excessas; sicui anima dicitur excedere manum, non quia habet majores partes quam manus, sed quia attingit totam manum, et praeter hoc partes distantes a manu, non quod ulla distensio sit in anima, sed in partibus quas informat et quihus assistit. Ad secundum negatur major. Non enim duratio imaginanda est nec concipienda per modum distensionis aut morae, sed per modum numeri, vel unitatis ipsius actualitatis. Non enim continuitas vel extensio est de ratione durationis, immo nec temporis, secundum quod dicit sanctus Doctor, ubi supra (1. Sentcnt., dist. 19, q. 2, art. 1) : a Continuitas, inquit, accidit tempori ex ratione motus quem (a) mensurat; unde, si aliquis esset motus non continuus, nec habens ordinem ad continuum motum coeli, tempus mensurans illum motum non esset continuum. "

Haec ille.

Ex quo patet quod major est falsa. Minor etiam includit falsum, scilicet quod nulla duratio sit dicenda major alia, si sit simul tota, ut dictum est in solutione primi. Ad tertium, dicitur quod tantum et quantum solum habent locum in rebus finitis, non autem in rebus infinitis; et ideo major negatur, nisi intelligatur de duratione finita. Si autem tantitas conveniat rebus infinitis, neganda est minor. Non enim duratio ex hoc generaliter dicitur tanta, quia tantum habet de priori et posteriori vel de successione, ut ibidem dicitur, sed quia attingit quidquid alia attingit, vel plura, vel pauciora; sicut exemplificatum est de anima, queo licet sit indivisibilis, tamen adest omnihus partibus corporis, et omnes attingit; et isto modo accipienda est ejus magnitudo. A simili, aeternitas illo modo dicitur tanta vel quanta. Unde sanctus Doctor, 1. Contra Gentiles, cap. 06 : " Intelligere, inquit, Dei successionem non habet, sicut nec ejus esse. Est igitur toluin simul, semper manens (6). quod de ratione aeternitatis est. Temporis autem duratio secundum successionem prioris et posterioris extenditur. Proportio igitur aeternitatis ad totam temporis durationem, est sicut proportio indivisibilis ad continuum; non (y) quidem ejus indivisibilis quod est terminus continui, quod non adest cuilibet parti continui (hujus enim similitudinem habet instans temporis); sed ejus indivisibilis quod est extra continuum, et (8) quod cuilibet tamen (e) parti continui sive puncto in (t,) continuo signato coexistit. Unde, cum tempus motum non excedat, alternitas, quae omnino extra motum est, nihil temporis est. Rursus, cum aeternitas nunquam deliciat, cuilibet tempori vel instanti temporis praesentialiter adest aeternitas; cujus exemplum est utcumque videre in circulo. Punctum enim in circumferentia signatum, etsi indivisibile sit, non tamen cuilibet puncto alii secundum silum coexistit simul: ordo enim situs continuitatem circumferentiae facit. Centrum vero quod est extra circumferentiam, ad quodlibet punctum in circumferentia signalum directe oppositionem habet. Quidquid igitur in quacumque parte temporis est, coexistit aeterno, quasi praesens eidem, etsi respectu alterius partis temporis sit praeteritum vel futurum. aeterno autem non potest aliquid praesentialiter (a) coexistere, nisi toti; quia successionis durationem non habet. Quidquid igitur per totum decursum temporis agitur, divinus intellectus in tota sua aeternitate quasi praesens intuetur; nec tamen quod in quadam parte temporis agitur, semper fuit exsistens. "

Haec ille in forma.

Ex quibus patet quae sit, et quomodo sit concipienda tantitas aeternitatis. Ad quartum, dico quod falsum est quod dicit, omnem durationem esse decursum, sive ante sive post; nec est verum quod quidquid imaginamur plus, etc, nisi loquendo de temporalibus. Ad primum vero argumentorum ultimo factorum, negatur minor. Immensitas enim divina ponit in Deo magnitudinem virtutis, sed non molis. Et ideo, sicut immensitas ponit in Deo magnitudinem, licet non extensivam, sic aeternitas ponit in Deo durationem, sed non successivam. Verumtamen concedo quod in Deo nulla est duratio, de cujus ratione sit numerus vel unitas quantitatis; sicut nec sua magnitudo est aliquid de genere quantitatis continuae. Unde sua duratio nihil positivum addit ad suum esse vel essentiam, sed solam negationem variationis vel successionis, quam supra dixi uniformitatem formalem. Ad secuudum negatur major, ut patet per praedicta, nisi intelligatur de duratione cujus ratio completur per numerum de genere quantitatis. Ad tertium negatur major. Non enim ratio hujus attributi, bonum, est ratio divinae essentias; cujus oppositum supponit major. Nunc ad rationes factas in pede quaestionis, respondetur quidem ad primam, quod actus generationis non fluit secundum rem, sed est subsistens et permanens, licet intelligatur a nobis non secundum illum modum; quia non cognoscitur ut in se est, sed per creaturas, in quibus actus generationis est fluens. Et ideo,.(lilia ille actus divinae generationis concipitur in conceptibus actuum repertorum in creaturis, qui sunt fluentes, ideo dicitur permanens secundum rem, sed fluens secundum rationem. aeternitas autem non mensurat secundum quod est in conceptu nostro, sed ut in se est. Et haec de ista quaestione dicta sufficiant. H