ARTICULUS II.

DE RELATIONE RATIONIS A. - CONCLUSIONES Quantum ad secundum articulum, sit Prima conclusio : Quod aliquae sunt relationes, non reales, nec extra intellectum, sed rationis ei in intellectu. Istam conclusionem probat sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7, art. 11 : " Sicut, inquit, relatio realis consistit in ordine rei ad rem, ita relatio rationis consistit in ordine intellectuum. Quod quidem potest contingere dupliciter. Uno modo, Secundum quod iste ordo est adinventus per intellectum, et attributus ei quod relative dicitur; et hujusmodi sunt relationes quae attribuuntur ab intellectu rebus intellectis prout intellectae sunt, sicut relatio generis et speciei; has enim relationes ratio adinvenit considerans ordinem ejus quod est in intellectu ad res quae sunt extra, vel etiam ordinem (a) intellectuum ad invicem. Alio modo, secundum quod hujusmodi relationes consequuntur modum intelligendi; videlicet: quia intellectus intelligit aliquid in ordine ad aliud, licet illum ordinem intellectus non adinveniat, sed magis ex necessitate consequatur modum intelligendi; et hujusmodi relationes intellectus non attribuit ei quod est in intellectu, sed ei quod est in re. Et hoc quidem contingit secundum quod aliqua non habentia secundum se ordinem, ordinate intelliguntur; licet intellectus non intelligat ea (6) habere ordinem, quia sic esset falsus. Ad hoc autem quod aliqua habeant ordinem, oportet quod utrumque sit ens ; et utrumque distinctum, quia ejusdem ad se non est ordo; et utrumque ordinabile ad aliud. Quandoque autem intellectus accipit aliqua duo ut entia, quorum alterum tantum vel neutrum est ens; sicut cum accipit duo futura, vel unum praesens et aliud futurum, et intelligit unum cum ordine ad aliud, dicens alterum esse prius altero. Unde istae (y) relationes sunt rationis tantum, utpote modum intelligendi consequentes. Quandoque vero accipit unum ut duo, et intelligit ea cum quodam ordine; sicut cum dicitur aliquid esse idem sibiipsi; et sic talis relatio est rationis tantum. Quandoque vero accipit aliqua duo ut ordinabilia ad invicem, inter quae non est ordo medius, immo alterum ipsorum est essentialiter ordo; sicut cum dicit relationem accidere subjecto. Unde relatio relationis ad quodcumque aliud est rationis tantum. Quandoque vero accipit aliquid cum ordine ad aliud, ut ipsum est ter- 3U minus ordinis alterius ad ipsum, licet ipsum non I ordinetur ad aliud ; sicut cum accipit scibile, ut terminum ordinis scientiae ad ipsum. Et sic cum quodam ordine ad scientiam, nomen scibilis relative significat, et est relatio rationis tantum. Et similiter, aliqua nomina relativa Deo attribuit intellectus noster, cum accipit Deum ut terminum relationum creaturarum ad ipsum. Unde hujusmodi relationes sunt rationis tantum. "

Haec ille. Idem ponit, de Veritate, q. 1, art. 5, ad 16"" : " Cum omnia, inquit, alia genera, in quantum hujusmodi, aliquid ponant in rerum natura, quantitas enim eo ipso quod quantitas est, aliquid dicit; sola autem relatio, ex hoc quod est hujusmodi, non habet quod aliquid ponat in rerum natura, quia non praedicat aliquid, sed ad aliquid. Unde inveniuntur quaedam relationes, quae nihil ponunt in rerum natura, sed in ratione tantum. Quod quidem quadrupliciter contingit, ut ex dictis Philosophi et Avi-cennae haberi potest. Uno modo, quando aliquid ad seipsum refertur, ut cum dicitur : idem eidem idem; si enim haec relatio aliquid in rerum natura poneret, additum ei quod dicitur idem, esset in infinitum procedere in relationibus; quia ipsa relatio, per quam aliqua res diceretur eadem, esset eadem sibi per aliam (a) relationem, et sic in infinitum. Secundo modo, quando ipsa relatio ad aliquid refertur; non enim potest dici quod paternitas referatur ad suum subjectum, per aliquam relationem mediam; quia illa etiam media relatio indigeret alia media relatione, et sic in infinitum ; unde illa relatio, quae significatur in comparatione paternitatis ad subjectum, non dicitur in rerum natura, sed in ratione tantum. Tertio modo, quando unum relativorum dependet ab altero, et non e converso; sicut scientia dependet a scibili, et non e converso (6); unde relatio scientia? ad scibile, est aliquid in rerum natura, non autem relatio scibilis ad scientiam, sed in ratione tantum. Quarto modo, quando ens comparatur ad non ens, ut cum dicimus quod nos sumus priores his qui futuri sunt post nos; alias sequeretur quod possent esse infinitae relationes in eodem, si generatio in infinitum procederet (y) in futurum. "

Haec ille. Idem ponit, 1. Sentent., dist. 26, q. 2, art. 1 : a Distinguendum est, inquit, inter relationes. Quia quaedam sunt quae habent in re aliquid supra quod earum esse fundatur, sicut aequalitas fundatur super quantitatem ; et hujusmodi relationes sunt aliquid in re. Quaedam vero sunt quae non habent fundamentum in re de qua dicuntur, sicut sunt dextrum et sinistrum in illis in quibus non sunt determinatae istae positiones, secundum naturam, sicut in partita) aliam.

aliquam Pr. I bus animalium; ibi enim, scilicet in animali, istaa relationes realiter sunt, quia fundantur in diversis virtutibus determinatarum partium; sed in aliis, non sunt nisi secundum habitudinem unius ad alterum ; et ideo dicuntur relationes rationis. Et hoc contingit quatuor modis, scilicet quod sint relationes rationis et non rei. Uno modo, ut dictum est, quando relatio non habet aliquid in rerum natura, supra quod fundetur; et inde est quod quandoque contingit quod relatio est realiter in uno extremo et non in alio, quia in uno habet modum quemdam supra quem fundetur, et non in alio; sicut est in omnibus illis relationibus quibus Deus ad creaturam refertur, quae quidem realiter sunt in creatura, et non in Deo. Secundo modo contingit quando relatio non habet aliquam realem diversitatem inter extrema, sicut relatio identitatis; et ideo haec nihil ponit secundum rem, sed solum secundum rationem, ut cum dicitur : idem eidem idem. Tertio modo, quando designatur aliqua relatio entis ad non ens, ut cum dicimus quod nos sumus priores illis qui futuri sunt; ista enim prioritas non est aliqua relatio secundum rem, sed solum secundum rationem, quia relatio realis exigit utrumque extremorum in actu. Quarto modo, quando relatio refertur, ut scio me scire; unde in creaturis paternitas non conjungitur subjecto per aliquam relationem mediam. Et hos duos ultimos modos ponit Avicenna. Sed primi duo modi possunt abstrahi ex verbis Philosophi, t

Haec ille in forma. Idem ponit, 1 p., q. 13, art. 7 : t Cum, inquit, in relatione concurrant duo extrema, tripliciter ea habet ad hoc quod sit res naturae et rationis. Quandoque enim ex utraque parte est res rationis, quando scilicet ordo vel habitudo non potest esse inter aliqua, nisi secundum apprehensionem rationis tantum; utpote cum dicimus : idem eidem idem; nam, secundum quod ratio his apprehendit aliquod unum (a), statuit illud ut duo, et sic apprehendit quamdam habitudinem ipsius ad seipsum. Et similiter est de omnibus relationibus quae sunt inter ens et non ens, quas format ratio, in quantum apprehendit non ens, ut quoddam extremum ; et idem est de omnibus relationibus quae consequuntur actum rationis, ut : genus, et species, et hujusmodi. Quaedam vero relationes sunt, quantum ad utrumque extremum, res naturae, quando seilicet est habitudo inter aliqua duo secundum aliquid realiter conveniens utrique; sicut patet de omnibus relationibus consequentibus quantitatem, ut: magnum, parvum, duplum, et dimidium, et hujusmodi; nam quantitas est in utroque extremorum res naturae; et simile est de relationibus quae consequuntur actionem et passionem, ut : motivum, mobile, pater, filius, et similia. Quandoque vero relatio in uno extremorum LIBRI I. SEN TENTURUM est res naturae, et in alio est res rationis tantum. Et hoc contingit quandocumque duo extrema non sunt unius ordinis. Sicut sensus et scientia referuntur ad sensibile et scibile; quae quidem, in quantum sunt quaedam res in esse naturali exsistentes, sunt extra ordinem esse sensibilis et intelligibilis; et ideo, in scientia quidem et sensu, est relatio realis, secundum quod ordinantur ad sciendum vel sentiendum; res tamen in se considerata;, sunt extra hujusmodi ordinem; unde in eis non est aliqua relatio realis ad scientiam et sensum, sed secundum rationem tantum, in quantum intellectus apprehendit eas, ut terminos relationis scientia? et sensus. Unde Philosophus dicit, 5. Metaplujsicx (t. c. 20), quod non dicuntur relative, eo quod ipsa referantur, sed quia alia referuntur ad ipsa. Et similiter, dextrum non dicitur de columna, nisi in quantum ponitur animali ad dexteram; unde hujusmodi relatio non est realiter in columna, sed in animali. ))

Haec ille. Idem ponit, q. 28, art. 1, ubi sic ait: a Aliquando, nquit, respectus significatus per ea quae dicuntur ad aliquid, est in ipsa rerum natura, utpote quando aliquae res secundum suam naturam ad invicem ordinatae sunt, et ad invicem inclinationem habent; et hujusmodi relationes oportet esse reales. Sicut in corpore gravi est inclinatio et ordo ad locum medium; unde respectus quidam est in ipso gravi, respectu loci medii; et similiter est de aliis hujusmodi. Aliquando autem respectus significatus per ea quae dicuntur ad aliquid, est tantum in ipsa apprehensione rationis conferentis unum alteri; et tunc est relatio rationis tantum; sicut cum comparat ratio hominem animali ut speciem ad genus. "

Haec ille. Secunda conclusio est quod Deus refertur ad creaturas relatione secundum rationem. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, in omnibus locis praeallegatis. Unde in 1 p., q. 13, art. 7, dicit, post verba praeallegata : " Cum Deus sit extra totum ordinem creatura, et omnes creatura ordinentur ad ipsum, et non e converso, manifestum est quod creaturae referuntur ad Deum realiter. Sed in Deo non est aliqua relatio ejus ad creaturas, sed secundum rationem tantum, in quantum creatura? referuntur ad ipsum. "

Haec ille.

Item, ibidem, ad 4 , dicit : " Non est inconveniens quod a relationibus realiter^exsistentibus in creaturis Deus denominetur. Tamen, secundum quod intelliguntur per intellectum nostrum, sunt opposita? relationes in Deo, ut sic Deus dicatur relative ad creaturam, quia creatura refertur ad ipsum ; sicut Philosophus dicit, in 5. Metaphysica; (t. c. 20), quod scibile dicitur relative, quia scientia refertur ad ipsum. "

Haec ille. Item, 2. Contra Gentiles, cap. 12, probat quod relationes quibus Deus refertur ad creaturas, non sunt realiter in Deo. Tum quia nullum accidens est in Deo, et sic illae relationes non possunt esse accidens in Deo, nec etiam divina substantia, quia tunc illa dependeret ab aliquo alio. Tum quia eo modo Deus refertur ad creaturas, sicut in creaturis refertur scibile ad scientiam, scilicet relatione rationis. Tum quia Deus non solum refertur ad ea quae actu sunt; immo ad ea quae non sunt. Tum quia Deus nec per se, nec per accidens est mutabilis; quod tamen sequeretur, ut ibi prolixe deducit omnes istas rationes. Sequenti autem capitulo, concludit sic : " Cum relationes quibus Deus refertur ad creaturas, non sint res extra ipsum, et ostensum sit quod non sunt in ipso realiter, et tamen dicuntur de Deo, relinquitur quod ei attribuantur secundum solum intelligentiae modum , ex eo quod alia referuntur ad ipsum; intellectus enim noster, intelligendo aliquid referri ad alterum, eo ipso intelligit relationem illius ad ipsum, quamvis secundum rem quandoque non referatur. Et sic etiam patet quod alio modo dicuntur de Deo praedicta? relationes, et alia quae de Deo praedicantur. Nam omnia alia, ut sapientia, voluntas, ejus substantiam vel essentiam praedicant. Relationes vero praedictae minime; sed secundum modum intelligendi tantum. Nec tamen intellectus est falsus. Ex hoc enim ipso quod intellectus noster intelligit relationes divinorum (effectuum terminari ad ipsum Deum, aliqua praedicat relative de ipso; sicut scibile relative intelligimus et significamus, ex hoc quod scientia refertur ad ipsum. " Item, 1. Sentent., dist. 30, q. 1, art. 3, dicit sic : " Secundum theologos et philosophos, communiter verum est quod relationes quibus Deus ad creaturam refertur, non sunt in Deo secundum rem, sed tantum secundum rationem; quia intellectus noster non potest accipere aliquid dici relative ad alterum, nisi aliud sub opposita habitudine intelligat. Sciendum tamen quod ratio, in intellectu rerum, tripliciter se habet. Quandoque enim apprehendit aliquid quod est in re secundum quod apprehenditur; ut quando apprehendit formam lapidis. Quandoque vero apprehendit aliquid quod nullo modo est in re; ut quando imaginatur chimeram, vel aliquid hujusmodi. Aliquando apprehendit aliquid cui subest in re natura quaedam, non tamen secundum rationem qua apprehenditur; sicut patet quod (a), cum apprehendit intentionem generis, subest in re natura quaedam non (6) determinata secundum se ad hanc vel illam speciem, et huic naturae apprehensae secundum modum quo est in intellectu apprehendente, qui ex omnibus accipit unum quid commune in quibus invenitur natura illa, attribuit rationem generis; quae ratio non est in re. Ita est (y) in hujusmodi relationibus, quas intellectus noster Deo attribuit. Invenit enim in ipso virtutem et essentiam et operationem, qua creatura producitur, in ipsum relationem habens; et ideo essentiae illi vel operationi habitudinem attribuit. Et sic, secundum quod intelligit, nomina relativa imponit. "

Haec ille.

Et ibidem, ad 2 , dicit : " Si nullus intellectus esset, adhuc in Deo esset unde Dominus vere dici et intelligi posset, scilicet potentia coercendi subditos; sed non diceretur vel intelligeretur secundum actum."

Haec ille. Tertia conclusio est quod tales relationes, quaedam sunt in Deo ex tempore, et quaedam ab aeterno. Istam conclusionem, pro prima parte, probat sanctus Thomas, dist. 30, q. 1, art. 1 : " Necesse, inquit, est quod aliquid de Deo dicatur ex tempore. Cum enim orrne esse cujuslibet rei effluat ab ipso Deo, non solum esse universi, sed cujuslibet partis ejus, oportet qi od ipse designetur in habitudine principii ad quodlibet illorum quae sunt. Et cum eorum multa quae sunt non semper fuerint, oportet quod nomina uesignantia illam habitudinem, non ab aeterno de Deo dicantur, sed ex tempore; quia relatio secundum actum, exigit duo extrema in actu exsistere; unde non potest referri ad creaturam, ut actuale principium creaturae, nisi creatura exsistente in actu; quod non semper fuit (a), sed ex tempore. Hoc autem non contingit de illis quae absolute dicuntur de Deo, quod scilicet ex tempore dicantur de ipso; quia ea quae absolute dicuntur (6) secundum proprias rationes ponunt aliquid in eo de quo dicuntur, ut quantitas, et hujusmodi; unde nihil horum invenitur, quod non sit realiter in eo de quo vere et proprie dicitur; et propter hoc non possunt dici ex tempore de aliquo, nisi illud mutetur per susceptionem ejus quod prius non habuit. Sed relatio, secundum propriam suam rationem, non habet quod ponat aliquid in eo de quo dicitur; sed ponit tantum habitudinem ad aliud. Unde invenitur aliqua relatio, non realiter exsistens in eo de quo dicitur. Et ideo, in talibus, habitudines illae de novo dicuntur de aliquo, non per mutationem ejus, sed (y) illius ad quod dicitur. Et ita est in omnibus quae de Deo dicuntur, s

Haec ille. Sed quoad secundam partem, probatur conclusio per eumdem, in de Veritate, q. 3, art. 2, ad 7 , ubi ait : a Ideos, inquit, purificantur secundum diversos respectus ad res in propria natura exsistentes. Nec tamen oportet quod si res sunt temporales, quod ibi respectus sint temporales; quia actio intellectus etiam humani se extendit ad aliquid, etiam quando illud non est; sicut cum intelligimus praeterita; actionem autem relatio sequitur, ut dicitur, 5. Metaphysicae (t. c. 20). Unde et respectus ad res temporales in intellectu divino sunt aeterni, j

Haec ille.

Et post, ad 8" , dicit quod " relatio quae est inter Deum et creaturam, non est in Deo secundum rem. Est tamen in Deo secundum intellectum nostrum. Et similiter potest esse in eo secundum intellectum suum, prout scilicet intelligit respectum rerum ad essentiam suam, et sic respectus illi sunt in Deo ut intellecti ab ipso ". - Haec ibi.

Et 1 p., q. 15, art. 2, idem ponit.

Item, de Veritate, q. 4, art. 5, dicit idem, ad 1"", ubi vocat tales respectus habituales, et non actuales : " Dicitur, inquit, respectus habitualis, qui non requirit creaturam simul esse actu ; et tales sunt omnes respectus qui consequuntur actus intellectus et voluntatis, j

Idem ponit, 1. Sentent., dist. 36, q. 2, art. 2, ad 2 , ubi sic ait : " Licet secundum rem relationes quae sunt Dei ad creaturam realiter in creatura fundentur, tamen secundum rationem et intellectum, in Deo sunt; intellectum autem dico, non tantum humanum, sed etiam angelicum et divinum. Et ideo, quamvis creaturae ab aeterno non fuerint, tamen intellectus divinus intellexit essentiam suam diversimode imitabilem a creaturis. Et propter hoc, fuit ab aeterno pluralitas idearum in intellectu divino. "

Haec ille. B. - OBIECTIONES g 1.

Contra primam conclusionem Argumenta Gregorii.

Sed contra primam conclusionem arguit Gregorius (dist. 30, q. 3, concl. 1). Et primo loco, probat quod aliquid potest realiter referri ad non ens; cujus oppositum dicebatur. Arguit igitur Primo sic. Possibile est aliquid, dum non (a) apprehenditur ab anima, esse vere imaginem alicujus non exsistentis; ergo aliquid potest realiter referri ad non exsistens. Antecedens patet; nam imago Herculis vel rosae, exsistens in pariete vel vi memorativa, ita vere est imago ejus cum illud non est, sicut dum est, sive talis imago apprehendatur, sive non. Consequentia probatur; quoniam imago, in quantum imago, est (6) ad aliquid, juxta illud Augustini, 7. de Trinitate, cap. 1 : Quid autem absurdius quam imaginem ad se dici.

Secundo. Aliquid est realiter memoria non exsistentis; ergo aliquid refertur realiter ad non exsistens. Consequentia patet; nam constat quod memoria dicitur relative, et illud ponit Augustinus, LIBRI I. SEN TENTURUM 10. de Trinitate, cap. 10 et 11. Antecedens etiam satis est notum. Nam memoria est respectu praeteritorum, secundum Philosophum, de Memoria et Reminiscentia; et secundum Augustinum, 14 de Trinitate, cap. 11; et secundum Tullium, ut Augustinus allegat ibidem; quamvis etiam praesentium, ut ibidem vult Augustinus, possit esse memoria. Et constat quod memoria non est solum memoria, dum apprehenduntur; immo, homine non actualiter cogitante de sua memoria, nec etiam de memorabili, adhuc est memor, et memoriam habet de illo, sicut patet (ot) per Augustinum, 15. de Trinitate, cap. 21. Tertio. Quia, secundum Philosophum, 5. Meta-physicae, cap. de Ad aliquid : Quosdam dicuntur ad aliud, secundum potentiam activam et passivam, ut calefactivum et calefactibile, quia possunt; et post dicit quod quaedam talium dicuntur secundum tempora, ut : quod fecit, ad factum ; et facturum (6), ad faciendum. Ex his arguitur sic. Aliquid est realiter productivum seu producturum et realiter facturum; ergo aliquid realiter refertur ad non ens. Antecedens est certum ; nam quod sol vel ignis sit productivus caloris aut alterius ignis, aut sit producturus vel facturus (y), non plus dependet ab anima quam sol vel ignis. Consequentia patet : quia productivum dicitur ad producibile, et facturum ad faciendum, et constat quod nec producibile, nec fiendum est ens; igitur, etc. Eodem modo potest argui de potentia materiae, respectu formae non exsistentis, quae utique realiter et actualiter est potentia ad formam possibilem, esto quod ipsam nulla anima consideret. Secundo loco, probat (ibid., concl. 2) quod non ens potest realiter referri ad ens, sive ad illud quod est. Et arguit Primo sic. Omnia relativa dicuntur ad convertentiam ; ergo non ens realiter refertur ad ens. Antecedens patet per Augustinum, 7. de Trinitate, cap. 1, qui dicit quod omnia qux relative dicuntur, ad invicem dicuntur; et per hoc probat quod Pater non dicitur relative ad essentiam, cum essentia non dicatur relative ad Patrem. Patet etiam per Philosophum, in Praedicamentis (cap. de his qux ad aliquid), qui ad litteram ipsum ponit, et diffuse declarat, et nullum posse excipi dicit si convenienter assignentur. Consequentia vero probatur. Nam productivum dicitur ad producibile, et facturum ad faciendum, et imago ad imaginatum, et memoria ad memoratum. Ergo, e converso, producibile refertur ad productivum, et faciendum ad facturum, et imaginatum ad imaginem, et memoratum ad memoriam. Nullum autem producibile vel faciendum, esse (y) producturus vel facturus. - productivus vel factivus

ens, constat; quamvis possit esse ens; aliquid etiam imaginatum et aliquid memoratum non est ens. Nec valet dicere quod talia, etsi referantur, non tamen realiter sed secundum rationem tantum. Nam, sive talia considerentur ab anima, sive non, nihilominus producibile est producibile a productivo, et faciendum est faciendum a facturo, etc; et per consequens, absque ulla operatione animae, quodlibet tale ad suum correlativum refertur, ac per hoc realiter. Secundo. Quia omnis causa refertur ad causatum, et aliquid non exsistens est realiter causa exsistentis, ergo aliquid non exsistens, realiter refertur ad exsistens. Consequentia et prima pars antecedentis sunt patentes. Secunda pars probatur. Nam aliquid non exsistens, est finis seu causa finalis alicujus effectus jam facti propter illum finem ; sicut fructus nondum exsistens, est finis foliorum et florum praecedentium fructum; cujus probatio est, quia propter fructum non exsistentem, natura omnia illa agit; dum autem natura agit propter aliquid, tunc illud est cujus gratia agit, et per consequens causa finalis. Et ex hoc exemplo, et intentione Philosophi, demonstrantis contra antiquos, 2. Physicorum (t. c. 49), quod natura et carentia cognitione agunt propter finem, et in actionibus eorum est causa finalis (ex), excluditur responsio qua posset dici quod talis finis non est finis nisi in quantum ab anima apprehensus. 5j 2.

Contra tertiam conclusionem I. Argumenta Scoti.

Contra tertiam conclusionem, arguit Scotus (dist. 30, q. 2), probando quod, licet relationes creaturarum ad Deum sint novae, tamen non propter istas, in quantum sunt ad Deum ut ad terminum, necesse est ponere aliquas relationes ex tempore terminantes illas. Primo. Quia, secundum Philosophum, 5. Meta-physicae, cap. de Ad aliquid, tertio modo dicuntur relativa ad aliquid, quia alia sunt eorum; ita quod haec est per se differentia duorum primorum modorum a tertio, quia in duobus primis est relatio mutua, in tertio autem non est relatio mutua, sed alterum praecise refertur ad reliquum, et alterum non, sed terminat relationem ejus. Omnes autem relationes creaturae ad Deum, pertinent ad tertium modum relativorum. Igitur, qualescumque sint illae quae sunt in uno extremo, non oportet alterum extremum secundum aliquam relationem in eo terminare illas relationes, sed potest terminare praecise sub ratione absoluti. Secundo. Quia Philosophus, 9. Metaphysicae, c. 7 (t. c. 13), probat quod actus est prior potentia diffinitione, quia potentia diffinitur per actum. Si autem actus referatur ad potentiam, tunc e converso etiam actus diffinitur per potentiam ; sicut dicit Por-phyrius, in capitulo de Specie, quod (a) in relativis mutuis necessarium est, in utrorumque rationibus, utrisque uti. Ergo ita diffinit actus potentiam, quod (6) econverso non diffinitur per ipsam ; et per consequens, actus non refertur ad potentiam, sed est mere absolutum. Et hoc sub eadem ratione, sub qua diffinit potentiam ; diffinit autem potentiam, in quantum potentia est ad ipsum ut relatio ad terminum; ergo actus, secundum quod est mere absolutum, terminat hujusmodi relationem, qualiscumque sit illa, sive simpliciter, sive secundum quid. Tertio. Quia nomen relativum refertur primo ad correlativum, ut ad terminum, etiam in creaturis. Probatur. Quia relativum, in quantum relativum, potest diffiniri per terminum ad quem refertur. Ergo terminus, ut terminus, est prior, diffinitione, relativo, ut relativum est. Patet consequentia, 7. Metaphysice (t, c. 13), ubi comparat Philosophus (y) potentiam ad actum, et econverso. Terminus autem, in quantum terminus, refertur ad relativum, in quantum fuit relatum. Ergo, in quantum terminus, habet illud quod fuit relatum ad ipsum, pro diffiniente, et per consequens, pro priore secundum diffinitionem. Ergo Pater esset prior Filio secundum diffinitionem, et econtra. Impossibile est autem esse circulum in prioritate essentiali quacumque. Ergo impossibile est Patrem primo referri ad Filium, in quantum Filius refertur ad Patrem. Ergo refertur primo ad illud absolutum quod est proximum fundamentum relationis; et illud absolutum est prius Patre, ut Pater est. Et e converso Filius, ut Filius, refertur ad absolutum quod est proximum fundamentum paternitatis; et illud absolutum est prius Filio, et filiatione, in quantum Filius. Nec secundum hoc est aliquis circulus, scilicet : quod Pater sit prius A quod est proximum fundamentum relationis filiationis. Non enim ex hoc sequitur nisi quod haec duo absoluta sunt priora istis duobus relationibus; et hoc est verum. Immo ambo illa absoluta, sunt priora utraque relatione; quia quaelibet relatio non tantum praeexigit fundamentum sibi, immo terminum, ut terminus est. Si igitur, quando sunt relationes, mutuo accidit termino, ut terminus est, quod referatur, ergo possibile est referri ad absolutum; et ita hoc videtur rationabile ponere in Deo, qui maxime habet rationem absoluti, ut creaturae suntad eum. Quarto. Quia intellectus potest negotiari circa terminum relationis tertii modi, et in isto termino causare relationem rationis; tamen illa non est ratio terminandi. Licet enim aliquis intellectus conferat quadraturam circuli ad scientiam, causando in ipso absoluto relationem rationis quae est scibilitas, tamen illa non est ratio terminandi relationem scientiae ad ipsum ; ista enim relatio rationis non est in hoc absoluto, dum actu consideratur ab intellectu ; ergo relatio rationis in scibili non fuit ratio terminandi relationem scientiae. Ita in proposito. Quinto. Quia, licet divina essentia possit comparari ad creaturam tam per actum intellectus creati quam increati, et sic possit in ea causari relatio rationis, tamen illa non fuit ratio terminandi relationem creaturas ad ipsum. Non quidem illa quae causatur per actum intellectus creati; probatur : quia tunc, nullo intellectu creato considerante, comparando Deum ad lapidem, si Deus produceret lapidem, non esset relatio realis ad ipsum Deum. Nec illa quam causat intellectus divinus in essentia ; probatur : quia, si per impossibile Deus non esset naturae intellectualis, sicut aliqui posuerunt solem esse principium primum, et produceret lapidem, lapis realiter referretur ad Deum, et tunc, non esset relatio realis ad ipsum. Patet igitur quod propter terminationem relationum in creaturis ex tempore ad Deum, non oportet ponere in Deo aliquam relationem novam, nec antiquam, quae sit ratio terminandi relationem creatura. Sexto. Quia, licet possit poni in Deo aliqua relatio rationis, peractum intellectus nostri concipientis ipsum ; non tamen (a) nova per actum intellectus sui. Quod probatur : quia nunquam fit transitus a contradictorio in contradictorium sine mutatione. Si enim nulla est mutatio in aliquo, non est ratio quare magis unum contradictorium praedicetur de ipso quam reliquum, nec quare magis unum sit falsum quam reliquum; et ita ambo falsa, vel ambo simul vera. Sed, si in Deo posset esse vera relatio per actum intellectus sui, alicujus contradictionis alterum extremum modo esset verum de aliquo, quod prius non erat verum; igitur aliqua mutatio in aliquo. Sed non in essentia divina, ut cognita; nec in alio ad quod comparatur per actum intellectus sui, nisi ponatur mutatio in ipso intellectu comparante; quia sicut objectum comparatum, et illud ad quod comparatur, in quantum talia, non habent esse nisi intelligi; ita non possunt habere (6) aliud esse, nec aliter esse, nisi sit ad intelligi eorum; quod non potest esse sine aliqua mutatione intellectus divini. Igitur nulla relatio nova potest esse in Deo per actum intellectus sui, comparando essentiam suam ad aliud temporale. Sed istud non est nisi propter hoc quod intellectus divinus, ad quodcumque comparat essentiam suam, in aeternitate comparat, licet non pro aeternitate; sicut comparat voluntatem ad creaturam temporis futuri vel ad animam Antichristi, ut actualiter exsistentem pro illo nunc, pro quo vult creare animam ; et illae quidam sunt duae TENTURUM relationes temporis communis, sicut duo extrema, sed utraque aeterna, sed non pro aeterno. II. Argumentum Aureoli.

Contia eamdem conclusionem arguit Aureolus (dist. 30, q. 2, art. 2), volens probare quod Dei ad creaturam non sit aliqua relatio non aeterna, quantum ad intellectum divinum. In illo, inquit, intellectu, ubi est aeterna apprehensio relationum creaturarum ad Deum, in illo eodem est aeterna apprehensio relationis termini circa Deum. Sed in divino intellectu, est apprehensio aeterna omnium creaturarum factarum et factibi-lium, et habitudinum singularium ad Deum; alioquin apprehenderet aliquid noviter, et esset novitas in Deo exeundo de otio in actum considerandi. Ergo necesse est ut terminationis relatio omnium talium habitudinum apprehendatur ab aeterno circa Deum a suo intellectu; et ita talis relatio est aeterna. C. - SOLUTIONES 8 1.

Ad argumenta contra primam conclusionem Ad argumenta Gregorii.

Ad primum eorum quae objicit Gregorius, primo loco contra primam conclusionem, dicitur quod consequentia non valet. Licet enim sine apprehensione animae aliquid sit realiter imago Adae non exsistentis, non tamen sequitur quod aliquid realiter referatur ad non exsistens. Tum quia respectus rationis non solum consequitur actum animae; immo actum intellectus divini, qui tales respectus ponit in actu, intelligendo res omni modo et in omni habitudine possibili vel imaginabili. Tum quia arguens putat omnem respectum esse realem, qui significatur per nomen qui conveniret rei non considerante intellectu ; quod est manifeste falsum. Nam columna est dextera bovi, omni homine dormiente, et tamen respectus importatus per hoc nomen, dextrum, non est realis, cum dicitur de columna. Talia enim quae dicuntur respectus rationis, saepe conveniunt rebus, sine consideratione nostri intellectus, vel etiam alterius, si per impossibile nullus intellectus consideraret; nec tamen illi respectus conveniunt rebus secundum esse quod habent extra animam; sicut patet de mobili, et alterabili, et annihilabili, et scibili, et visibili. Talia enim non ideo dicuntur relativa, quia important relationem in re exsistentem, de qua dicuntur; sed quia significant rem mediante conceptu relativo et collativo unius ad aliud. Et hoc dico esse relativum secundum rationem, scilicet quod non dicit relationem in re exsistentem, sed tamen ejus ratio consistit in quadam collatione et ordinatione unius ad alterum. Est enim in se absolutum ; sed non intelligitur nisi collative, sicut est de imagine et hujusmodi. Et ista est mens Avicennae, 3. Metaphysicae, c. 8, in fine. Ad secundum dico similiter quod, licet aliquid sit memoria rei non exsistentis, non tamen oportet quod habeat relationem realem ad non exsistens; nam memoria est relativum secundum rationem; significat enim absolutum extra animam, mediante conceptu relativo. Et ideo, cum sic arguitur : memoria est relativum, et convenit realiter non exsistenti; ergo est relativum realiter, respectu non exsistentis,

est fallacia compositionis et divisionis. Ad tertium dico quod similiter perfectivum, productivum, et potens, et possibile, et infinita talia, sunt relativa secundum rationem solum; et licet dicantur de non exsistentibus cum hac additione realiter, vel potius conveniant realiter alicui, respectu non exsistentium, et sint relativa, non tamen sunt relativa secundum rem. Ad primum eorum quae secundo loco objicit, respondetur sicut arguens recitat. Nec improbatio valet, sed stat in ista consequentia : nulla anima vel intellectu considerante, aliquid est producibile a suo productivo, et producibile est relativum, in quantum hujusmodi; ergo, nulla anima vel intellectu considerante, producibile refertur ad productivum. Hujus autem consequentiae antecedens, pro secunda parte falsum est. Dico enim quod producibile, in quantum producibile, nullam habet relationem ad productivum , nec econtra; licet ratio producibilis sit relativa, et non concipiatur ab intellectu, nisi intelligat aliquid in ordine ad aliud. Ad secundum dico quod causa, ut causa, vel finis, in quantum hujusmodi, non est relativum extra animam; licet eorum ratio sit relativa. g 2.

Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti contra tertiam conclusionem, dico quod in relativis tertii modi non est relatio mutua ex parte utriusque extremi, sic vel isto modo quod utrumque habeat in se relationem, secundum esse quod habet extra intellectum. Utrumque tamen habet relationem aliquam secundum esse quod habet in intellectu, vel voluntate, aut alia potentia cognitiva. Unde Aristoteles non intendit negare omnino relationem ab altero extremo. Unde, 5. Metaphysicae, cap. de Ad aliquid, sic dicit Philosophus : Omnia relativa qux dicuntur modo numeri et potentiae, sunt relativa, quia essentia eorum dicitur ad aliquid, et non quia illud, aliud dicitur ad illa; mensuratum autem et intellectum et scitum dicitur relativum, quia ad illud dicitur aliquid aliud. Ubi Commentator, comment. 20 : " Omnia relativa quae sunt in numeris et in potentiis, sunt relativa quia essentia utriusque eorum collocatur in relatione eodem ordine, non quia alterum intrat relationem per se, et alterum non est in relatione per se, sed quia alterum accidit ei. Illud autem quod est de modo relativorum, sicut intellectum, et scitum, et sensatum, dicitur esse relativum, quia illud quod est relativum per suam substantiam accidit ei; quia intellectus est in sua substantia relativus; cum autem intellectus fuerit relativus, accidit intellecto quod flat relativum; non quia relatio est in substantia intellecti (a), sicut est in substantia intellectus, sed quia relatio accidit ei. Hoc ergo intendit, cum dicit talia esse relativa, scilicet quia aliud relativum per suam substantiam praedicatur de illis; relatio enim est duobus modis, scilicet : aut relatio in substantia utriusque relativi, aut relatio in substantia alterius tantum, et in altero propter aliud. "

Haec ille.

Ex quo patet quod in talibus relativis, alterum habet in se formaliter relationem ; reliquum autem non habet relationem in se, sed dicitur et intelligitur relative, quia aliud refertur ad ipsum et praedicatur de ipso in obliquo; et hoc intelligitur relativum secundum rationem, quod scilicet non habet relationem in se, sed intelligitur relative et aliquod relativum praedicatur de ipso. Ad secundum dico quod actus et potentia sunt relativa secundum dici; non enim dicunt principaliter relationes, sed aliqua absoluta, ad quae consequuntur relationes. Et in talibus est bene possibile quod unum diffiniat reliquum, et non econtra. Ad tertium dico quod terminus relationis realis, etiam in creatis, est aliquid absolutum, et non relatio ; tamen in illo termino oportet ponere relationem rei vel rationis secundum esse quod habet in intellectu. Et cum ibi dicitur quod omne diffiniens est prius diffinito, negatur hoc. Sufficit enim quod sit simul natura et intellectu cum diffinito; et ita est in relativis. Quod autem adducitur de accidente et substantia, actu et potentia, non est simile; quia accidens diffinitur per substantiam, et non econtra; ideo recte concludit Aristoteles, substantiam esse priorem accidente, et actum potentia; non econtra. Dico igitur, ad argumentum, quod terminus relationis, ut terminus est, non habet per se quod referatur relatione quae sit in sua substantia. Habet tamen quod aliquid dicatur relative de ipso, et quod relative intelligatur; ac per hoc, quod habeat relationem secundum esse ejus in intellectu; non enim diceretur relative nisi intelligeretur relative, quia sicut intelligimus ita significamus. Ad quartum dico quod bene probat quod nullus respectus est in ipso scibili, qui sit ei ratio terminandi relationem scientiae ad ipsum ; et hoc conceditur. Non tamen probat quod illud quod est ratio terminandi, nullo modo sit relativum. Immo, secundum Aristolelem, eo ipso quod terminat relationem alterius ad ipsum, eo facto inter relativa computatur; non quidem relativum ex relatione quae sit in ejus essentia, sed respectu qui est in intellectu. (a) intellecti. - intellecta Pr. Cujus modum ostendit Avicenna, 3. Metaphysicae, c. 8, in alio exemplo : " Non sequitur, inquit, quod omne quod intelligitur relatum, habeat in esse relationem. Cum enim in intellectu repraesentatur forma prioris et forma posterioris, intelliget anima hanc compositionem incidere inter duo quae sunt in intellectu; sed ante hoc, res in se non est prior; quomodo erit igitur prior re quae non habet esse? Igitur quae fiunt de relativis secundum hunc modum, non erit eorum relatio, nisi in solo intellectu ; nec intelligentur exsistere in esse secundum hanc prioritatem et posterioritatem; haec enim, prius et posterius, sunt de intentionibus intelligibilibus, quas ponit intellectus, ex respectibus qui acquiruntur rebus, cum comparat intellectus inter eas et designat eas. t

Haec ille. Ad quintum dico, ut ad praecedens, quod solum probat quod respectus rationis in Deo non est ratio terminandi relationem realem lapidis ad Deum; cum quo stant praedicta. Ad sextum dico quod respectus rationis potest esse noviter in Deo per actum sui intellectus; non quidem noviter in eo, sicut intellectum in intelligente, quia Deus in tota aeternitate intelligit omnes respectus rationis, et negationes, et omnia intelligibilia ; sed isto modo noviter est in Deo, quia noviter eum refert ad creaturam quae noviter refertur ad Deum. Respectus enim rationis potest esse in aliquo multipliciter : primo modo, sicut intellectum in intelligente; secundo modo, sicut in suo termino; "tertio modo, sicut in suo fundamento; quarto modo, sicut in supposito quod refert. Licet enim respectus quem importat Dominus, vel Creator, sit aeternaliter in Deo primo modo, non tamen secundo, tertio, vel quarto modis; quia nec actus divini intellectus fundat illum respectum pro tota aeternitate, sed pro mensura temporali; nec Deus terminat illum respectum, sed creatura; nec Deus aeternaliter refertur ut Dominus ad creaturam, sed ex tempore. Ita quod ille respectus non aeternaliter refert; quia non refert Deum, nisi pro mensura qua Deus terminat relationem creaturae ad ipsum; nec sequitur mutatio in Deo, quia ille respectus non est in Deo subjective; nec est aliquid reale; nec noviter intelligitur a Deo; nec Deus noviter comparat se ad creaturam per illum, sed quia ille respectus noviter exercet officium suum, propter novitatem sui termini. II. Ad argumentum Aureoli.

Ad argumentum Aureoli, dicitur quod Dei ad creaturam esse relationem rationis ex tempore, potest intelligi multipliciter. Primo modo, quia talis respectus consequitur ex tempore, et non ab aeterno, actum rationis vel intellectus concipientis Deum in ordine ad creaturam; et sic concedo quod nullus respectus rationis consequitur intellectum divinum ex tempore, sic quod non ab aeterno; quia actus divini LIBRI I. SEN intellectus fuit aeternaliter, et consequenter respectus illum consequens non potest esse temporalis. Alio modo, quia terminus illius respectus est temporalis , et consequenter talis respectus ex tempore habet realem respectum sibi oppositum in actu, et ex tempore refert ad aliquid realiter exsistens, subjectum vel fundamentum suum ; et sic concedo quod respectus consequens actum divini intellectus, potest dici temporalis; quia, licet ille respectus, puta Creatoris vel Domini, sit aeternaliter intellectus a Deo, tamen ille respectus non aeternaliter, inimo ex tempore habuit realem respectum in creatura cui opponitur, scilicet respectum servitutis vel creatura, et ex tempore refert Deum ad creaturas; non enim aeternaliter respectus dominii referebat Deum ad creaturam, sed ex tempore. Et isto modo conceditur quod respectu divini intellectus est relatio rationis Dei ad creaturas, ita quod illa relatio aeternaliter erat concepta, sed tamen ex tempore fuit exercita, ut verbis utar Domini Alberti, in Praedicamentis, cap. de Relatione. Et sic patet quod arguentis argutiae non concludunt. Ad argumentum in pede quaestionis factum, respondet sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 7, art. 10, ad 8 : a. Illud, inquit, a quo aliud denominatur, non oportet quod sit semper forma secundum naturam rei, sed sufficit quod significetur per modum formae, grammatice loquendo; homo enim denominatur ab actione, ab indumento, et ab aliis hujusmodi, quae realiter non sunt formae. "

Haec ille.

Ex quibus patet responsio ad argumentum. Non enim oportet quod dominium dicat relationem realem, ex hoc quod Deus est realiter Dominus; vel formam exsistentem realiter in Deo. Sufficit enim quod creatura sit ei realiter serva, et quod ipse habeat realem potestatem coercendi servos, ut prius dictum fuit. Et sic patet ad conclusionem, etc.