ARTICULUS II.

MOVENTUR DUBIA A. - OBJECTIONES S i. - Contra quatuor primas conclusiones Argumenta Aureoli.

Quantum ad secundum articulum, arguitur contra conclusiones praedictas; et praesertim contra quartam conclusionem arguit Aureolus (dist. 22, q. 1, art. 2). Primo sic. Quandocumque per aliquas duas dictiones idem exprimitur, non est rationabilis quaestio de inhaerentia unius ad alterum; non enim rationabiliter quaeritur utrum lapis sit petra ; quia in simplicibus non est quaestio, ut dicit Philosophus, 7. Metaphysicae (t. c. 17). Unde quaerens idem de eodem, nihil penitus quaerit. Sed manifestum est quod dictiones exprimentes conceptum compositum circa Deum, inquiruntur et enuntiantur de conceptu significato per hoc nomen, Deus; quaeritur namque, utrum Deus sit ens infinitum, vel actus purus, vel causa prima, et sic de aliis. Ergo necesse est, quod hoc nomen, Deus, exprimat intellectui viatoris aliquem conceptum simplicem de Deo. Pro hoc facit multa argumenta, in Prologo, in quaestione de subjecto theologiae, art. 3; et primo loco facit consimile illi quod recitavi. Secundo arguit (in Prologo, q. ult., art. 3) sic. Quandocumque intellectus plura attribuit alicui subjecto, alium conceptum habet de subjecto, et alium de his quae illi attribuit. Verbi gratia : Socrates est albus, longus, pater, in theatro, calciatus. Non dubium quod conceptus albi, longi, et aliorum, sunt alii a conceptu Socratis. Et ratio hujus est, quia, attribuere idem conceptibiliter eidem conceptui, nihil est attribuere. Sed intellectus theologi dicit Deum esse infinitum ens, actum purum, primam causam, et talia innumera. Ergo necesse est quod conceptus, quem habet theologus de hoc termino, Deus, sit alius a conceptu entis infiniti, actus puri, et omnium aliorum. Nec valet si dicatur quod dum concipit Deum esse infinitum ens, conceptus de Deo non est alius a conceptu infiniti entis, quia conceptus actus puri, vel alicujus alterius, sub rationibus generalibus appropriatis, non (a) est alius ab omnibus, quasi prior et absolutior eis. Siquidem hoc non valet : tum quia in eadem propositione, de praedicato copulato, potest dici quod Deus est ens infinitum, et actus purus, et prima causa, etc, et sic necesse est quod conceptus Dei alius sit ab omnibus, absolutior, et prior eis; tum quia non experitur hoc intellectus, cum dicit, Deus est ens infinitum, quod intelligatur Deus actus purus. Tertio sic. Intellectus ex tribus conceptibus sibi notis potest pervenire ad conceptum analogum de ignoto. Verbi gratia: Habens conceptum de figura, et figurabili, et de hoc aliquid, vel formato simpliciter, potest pervenire ad conceptum quartum, scilicet ad formabile simpliciter, sic concludendo vel deducendo : sicut se habet figura ad figurabile, sic hoc aliquid et formatum simpliciter, ad formabile simpliciter et omnino informe; et illud est materia. Sic enim eam docet per analogiam intelligere Philosophus, 1. Physicorum (t. c. 69) et Commentator, ibidem, et in de Substantia orbis. Sed theologus potest habere tres conceptus sibi notos, scilicet conceptum lineae, conceptum recti, et conceptum infiniti. Ergo poterit analogice pervenire ari quartum conceptum, scilicet ad aliquid quod ita se habet ad infinitum, sicut linea ad rectum ; et ita potest de Deo habere conceptum priorem et abstractum, respectu infiniti, et eumdem (6) respectu actus puri, causae primae, et aliorum.

Et istud mel argumentum pertractat in praesenti dist., scilicet 22 (q. 1, art. 2). Sicut, inquit, qui cognovit propriam rationem trianguli, et ejus proprietatem aliquam, utpote quod ejus tres anguli habent aequalitatem duorum rectorum, et cum hoc cognovit tertio figuram, colorem, et alia accidentia panis, potest arguere quod, sicut se habet trinitas angulorum aequalium duobus rectis ad propriam rationem trianguli, sic se habent figura et color ad quoddam aliud illis substratum, et ex hoc poterit formari conceptus proportionalis et analogicus, de propria ratione et distincta quae subjicitur colori et figurae et caeteris accidentibus panis, et cognoscetur conceptu analogico proprio substantia panis; ita, in proposito, cognito actu puro, et ente infinito, et prima causa, poterit formari unus conceptus de proprio substrato et distincto, cui competunt omnia ista; et constat quod illud non est nisi deitas; propter quod, divinitas et ejus propria et distincta ratio analogice cognoscetur. Et ex hoc infert quod potest a viatore haberi conceptus de divinitate secundum propriam suam rationem, inex-plicitus nihilominus, et confusus, concipiendo quoddam ens distinctum a quocumque alio. Secundo, infert quod viator potest imponere Deo nomen significans essentiam ejus nudam et distinctam, et istud nomen est Deus vel Adonai, vel si aliquod est tale nomen, ut tetragrammaton, quod sit impositum ad significandum divinitatem, quam viator analogice comprehendit. Si 2.

Contra quintam conclusionem Argumenta Scoti.

Contra quintam conclusionem arguitur secundum Scotum. Licet ejus argumenta fuerint alias recitata (dist. 2, q. 1), non tamen sub eadem, qua nunc, forma. Primo sic. Omnis intellectus certus de uno conceptu, et dubius de diversis, habet conceptum de quo est certus, alium a conceptibus de quibus est dubius. Sed intellectus viatoris potest esse certus, de Deo, quod sit ens, dubitando de ente finito vel infinito, creato vel increato. Ergo conceptus entis de Deo, est alius a conceptu illo et isto, et ita neuter ex se, et in utroque istorum includitur. Ergo est unicus. Major probatur : quia nullus idem conceptus est certus, et dubius; ergo, vel alius, quod est propositum, vel nullus, et tunc non erit certitudo de aliquo conceptu. Minor probatur : quia quilibet philosophus fuit certus illud quod posuit esse primum principium esse ens; puta, unus de igne, alius de aqua, certus erat quod erat ens; non autem fuit certus quod esset primum ens, creatum vel increatum, primum vel non primum. Non enim erant certi quod illud esset primum ens; quia tunc, fuissent certi de falso, et falsum non est scibile; nec quod erat non primum, quia tunc non posuissent oppositum. Confirmatur etiam ratio. Nam aliquis videns philosophos discordare, potest esse certus de quocumque, quod quilibet illorum philosophorum posuit illud principium esse ens; et propter tamen contrarietatem oppositionum eorum, potest simul dubitare utrum sit hoc ens, puta finitum, vel illud. Et tali dubitanti, si fieret demonstratio concludens, vel destruens aliquem conceptum inferiorem, puta quod ignis non esset primum ens, sed aliquod ens posterius primo, non destrueretur conceptus primo sibi certus, quem habuit de ente; sed salvaretur in illo conceptu particulari probato de igne. Et propter hoc probatur propositio sumpta in ultima consequentia rationis, quae fuit quod iste conceptus certus, qui ex se est neuter duorum dubiorum, in utroque illorum salvatur. Quod si non cures de auctoritate ista, sumpta de diversitate opinionum , sed dicas quod quilibet habuit duos conceptus propinquos in intellectu, qui propter propinquitatem analogiae videntur esse unus conceptus;

contra hoc videtur esse : quia ex ista evasione videtur destrui omnis via probandi unitatem alicujus conceptus univoci. Si enim dicas hominem hahere unum conceptum communem ad Socratem et Platonem, negabitur tibi, et dicetur quod sunt duo propter magnam similitudinem. Similiter, illi duo conceptus sunt simpliciter simplices; igitur non sunt intelligibiles, nisi totaliter et distincte concipiantur. Si ergo nunc non videntur duo, nec unquam possunt; quia tantam simplicitatem habent modo sicut prius vel post. Item, aut concipiuntur ut omnino distincti, et mirum videtur quomodo analogia et distinctio non apparet; aut concipiuntur ut indistincti, in ratione similitudinis; et tunc concipiuntur ut distincti, quia omnis similitudo et comparatio praesupponit aliqua esse distincta. Igitur non videtur unus conceptus. Item, si intellectus intelligeret singularia sub propriis rationibus, quamvis conceptus duorum ejusdem speciei essent simillimi (non dubium quin similiores multo quam isti duo in proposito , quia isti differunt specie), adhuc intellectus bene distingueret inter tales conceptus singulares. Secundo principaliter sic. Nullus conceptus realis causatur naturaliter in intellectu viatoris, nisi ab his quae sunt naturaliter motiva intellectus nostri. Sed illa sunt phantasmata, vel objectum relucens in phantasmate, et intellectus agens. Ergo nullus conceptus simplex naturaliter fit in intellectu nostro, nisi qui potest fieri virtute istorum. Sed conceptus qui non est unicus alicui creatura; relucenti in phantasmate, sed omnino alius prior, ad quem ille haberet analogiam, non potest fieri virtute intellectus agentis et phantasmatis. Igitur talis conceptus alius analogus, qui ponitur naturaliter in intellectu viatoris, nunquam est; et ita non poterit aliquis conceptus de Deo naturaliter haberi, quod est falsum. Probatio assumpti. Objectum quodcumque, sive relucens in phantasmate, sive in specie intelligibili cum 1. - QUAESTIO 1. m LIBRI I. SEN intellectu agente vel possibili secundum ultimum virtutis suae, facit in intellectu, sicut effectum sibi adaequatum, conceptum suum proprium, et conceptum omnium essentialiter vel virtualiter inclusorum in eo. Sed iste conceptus analogiis, qui ponitur, non est essentialiter neque virtualiter inclusus in isto, nec est iste. Igitur iste non fiet ab aliquo tali movente. - Confirmatur ratio. Quia, praeter primum conceptum suum proprium adaequatum, et inclusum in ipso virtualiter, nihil potest cognosci ex ipso objecto nisi per diversum ; sed discursus praesupponit cognitionem simplicis, ad quod discurritur; unde potest breviter ratio sic formari. Nullum objectum facit in aliquo intellectu conceptum simplicem proprium sui, et conceptum simplicem et proprium alienus objecti, nisi contineat illud objectum essentialiter vel virtualiter. Objectum autem creatum non continet increatum essentialiter, nec virtualiter. Palet quod non virtualiter; et hoc sub ea ratione sub qua sibi attribuitur, ut posterius essentialiter continetur in priori essentialiter; quia contra rationem posterioris essentialiter, est continere virtualiter suum prius. Et patet quod objectum creatum non est increatum secundum aliquid omnino proprium sibi et non commune. Igitur non facit conceptum simplicem et proprium enti increato. Tertio sic. Omnis inquisitio metaphysica de Deo sic procedit, scilicet considerando rationem formalem alicujus, et auferendo ab illa ratione formali omnem imperfectionem quam habet in creaturis, et reservando istam rationem formalem attribuendo sibi omnino summam perfectionem, et sic attribuendo illud Deo. Exemplum de formali ratione sapientiae, vel intellectus, vel voluntatis. Consideratur enim in se, et secundum se; et ex hoc quod illa ratio non concludit imperfectionem aliquam nec limitationem, removentur ab ipsa imperfectiones quae concomitantur eam in creaturis, et reservata eadem ratione sapientiae et voluntatis, attribuitur ista perfectissime. Igitur omnis inquisitio de Deo supponit intellectum habere conceptum eumdem univocum, quem accipit ex creaturis. Quod si dicas non, sed alia ratio formalis est eorum quae conveniunt Deo, ex hoc sequitur inconveniens, quod ex nulla ratione propria eorum, prout sunt in creaturis, potest concludi aliquid de Deo; quia omnino alia et alia ratio est istorum et illorum. Immo non magis concludetur quod Deus est sapiens formaliter, ex ratione sapientiae quam apprehendimus ex creaturis, quam quod Deus est formaliter lapis. Potest enim conceptus aliquis, alius a conceptu lapidis creati, formari, ad quem conceptum lapidis, ut est idea in Deo, habet iste lapis attributionem; et ita formaliter dicetur, Deus est lapis, secundum istum conceptum analogum, 9icut sapiens, secundum illum conceptum analogum. Quarto sic. Omnis conceptus realis possibilis haberi de essentia divina, natus est fieri in intellectu, virtute essentiae ejus. Quod probatur. Quia (a) quodcumque objectum intelligibile minimum, est natum facere in intellectu conceptum communem realem possibilem haberi de Deo. Sed, secundum te, tantum unicus conceptus realis est possibilis (6) haberi de divina essentia, virtute ejus; licet intellectus negotiativus posset plures conceptus creare et fabricare circa idem objectum. Ergo, quodcumque objectum potest facere conceptum realem in intellectu de Deo, potest facere illum unicum conceptum, quem essentia divina esset nata facere de se. Sed ille unicus est hujus essentiae, ut est hoc. Ergo, quodcumque objectum facit aliquam notitiam de Deo, in intellectu nostro, faciet, secundum istam opinionem, conceptum essentiae, ut est haec essentia; et ita erit nominabilis a viatore, nomine significante hanc essentiam, ut est haec. B. - SOLUTIONES 5j 1.

Ad argumenta contra quatuor PRIMAS CONCLUSIONES Ad argumenta Aureoli.

Ad argumenta Aureoli, respondetur. Et primo Ad primum conceditur major. Sed ad minorem, dico quod conceptus quem importat hoc nomen, Deus, et quem omnes per illud intelligunt, est universalis provisor, secundum quod probat sanctus Thomas, 1 p., q. 43, art. 8. Et de inhaerentia hujus dictionis, universalis provisor, ad istam dictionem, Deus, non est rationabilis quaestio illi qui hoc concipit, per hoc nomen, Deus, quod concipit per istud complexum, universalis rerum provisor. Neque sic concipiens, rationabiliter quaerit (y) : utrum hoc aut hoc inhaereat illi. Sed talisnon irrationabiliterquaerit: utrum in rerum natura sit aliquod ens in actu, quale ipse concipit; utputa : utrum sit aliquod ens, quod habeat universalem providentiam omnium, vel quod sit Deus. Et concluso quod sit aliquod tale, postea inquirit de inhaerentia aliorum praedicatorum ad illud subjectum ; ut puta : utrum illud ens, quod est Deus, vel quod habet universalem providentiam de rebus, sit causa effectiva omnium, vel sit actus purus, et hujusmodi. Si autem sit aliquis qui non primo concipiat per hoc nomen, Deus, hoc quod dictum est, scilicet universalem provisorem, sed aliud, utpote, primum principium, vel hujusmodi, in idem redit; quia talis non quaerit rationabiliter : utrum Deus sit primum principium; sed : utrum aliquod ens sit in rerum natura, quod sit primum principium; et postea inquirit alia praedicata, sicut dictum est. Et ita non oportet quod talis, antequam concipiat Deum sub conceptu primi entis, vel causae primae, vel universalis provisoris, habeat conceptum proprium de Deo, cui omnes praedictos attribuat, sed solum conceptum entis cui omnes illos attribuit, concludendo quod aliquod ens est universalis provisor, vel prima causa, vel Deus. Constat autem conceptum entis esse communem Deo et creaturis, in quo non solum Deus, immo creatura concipitur. Sed (a) illa propositio sic inclusa, scilicet : ens est prima causa, solum verificatur pro Deo, et non pro creatura ; ad veritatem enim indefinita; sufficit unius singularis ejus veritas. Ad secundum patet per idem. Dico enim quod qui concipit per hoc nomen, Deus, hoc quod dico, universalis provisor, non attribuit hoc illi termino, Deus, sed enti; et ulterius, omnia alia praedicata attribuit ei quod dico, Deus, vel universalis provisor, modo praedicto. Ad tertium dico quod viator potest habere illum quartum conceptum; sed ille non erit proprius Dei et simplex, sed conceptus entis vel aliquis conceplus compositus. Et ratio est, quia argumentum illud forte tenet, quando per accidentia rei vel effectus ejus sufficienter homo ducitur in notitiam quod quid est, sicut exemplificat de materia et de pane; tunc enim, in illo casu, quis potest habere conceptum (6) simplicem, proprium, et distinctum de quidditate rei, puta panis, si habeantur tales tres conceptus, de quibus iste loquitur. Sed dubium tamen mihi est, si nos habeamus simplicem conceptum proprium materiae primae. Videtur enim quod semper concipitur quodam conceptu complexo, composito (7) ex conceptu absoluto et conceptu relativo, per respectum ad formam. Et quidquid sit de hoc, nullus effectus Dei potest viatorem deducere ad cognoscendum Deum in se, id est, conceptu sibi proprio simplici, quo nulla alia res concipiatur. Nec aliquis conceptus habitus a creaturis, sive per negationem, ut conceptus infiniti, sive per causalitatem, ut causa prima, ens primum, sive per viam eminentia;, ut superbonus, superjustus, et hujusmodi, repraesentat eum ut in se est, sed semper in alio; conceptus enim nostri, vel sunt similitudines creaturarum sensibilium, aut compositi ex illis, vel cum illis, aut ab illis extracti. Verumtamen, arguens qui ponit quod ens nullum dicit communem rationem, sed omnes simul, ita quod dicendo, hoc ens, non est ibi unus conceptus communis ipsius entis, per aliquod additum contractus, sed est unicus conceptus simplex, habet ponere quod de Deo potest aliquis talis conceptus proprius haberi, scilicet quoddam ens. Sed nos non ponimus hoc, ut alias patuit (dist. 2, q. 1). Et sic patet ad argumenta sua. 8 2.

Ad argumenta contra quintam conclusionem Ad argumenta Scoti. - Ad primum Scoti contra quintam conclusionem, cum omnibus confirmationibus suis, dicitur quod ad hoc quod aliquod nomen dicatur univoce de duobus, non sufficit quod significet conceptum unicum, communem illis duobus quocumque modo; sed requiritur quod ille conceptus aequaliter participetur ab eis, et non perfectius ab uno quam ab alio; ita quod si conceptus ille sit perfectius similitudo unius quam alterius, non, propter hoc, nomen significans illum conceptum erit univocum illis duobus de quibus dicitur. Sic autem est de omni conceptu quem habet viator de Deo. Nam omnis conceptus ab eo formatus, communis Deo et creaturae, imperfectius repraesentat Deum quam creaturam. Conceptusenimsapientiae repraesentat perfectius sapientiam creatam quam increatam; quia est immediate sumptus a sapientia creata; et ideo repraesentat eam distinctius, quoad se et modos ejus, quam sapientiam increatam ; ideo hoc nomen sapientia; non est proprie univocum. Nisi dicas quod ad univocationem sufficit unicus qualiscumque conceptus; sed tunc est quaestio de nomine; quia tunc illud quod ego dico analogum , tu dicis univocum. Ad secundum principale, dico quod probat solum quod intellectus noster, non alium conceptum (a), sed eumdem format de sapientia increata et de sapientia creata. Sed talis identitas conceptus non sufficit ad univocationem, ut dictum est. Si tamen perfecte intelligeret sapientiam increatam, tunc alium conceptum formaret de illa quam de sapientia creata. Et tamen unus est analogus alteri. Dico tamen quod intellectus viatoris potest formare conceptum compositum de sapientia divina, puta concipiendo actum sapientificandi, independentem, non inhaerentem,etc. Et tamen ille conceplus adhuc esset, secundum unam partem sui, similitudo sapientiae creatae, superexcellens; et ideo nunquam esset univocus isti et illi. Ad tertium similiter dicitur (6). Conceditur enim quod Metaphysicus, sub eisdem conceptibus perfe-ctionalibus, concipit Deum, sub quibus concepit creaturas. Primo enim concepit sapientiam increatam conceptu simplici quem habebat penes se de sapientia creata. Sed ille conceplus est magis proprius sapientiae creatas quam increatae. Ulterius, forte, illi conceptui addit aliquos alios negativos vel relativos. Et tunc conceptus ille compositus, puta cum dico, sapientia infinita, vel sapientia summa, licet sit conceptus sapientiae creatae, non tamen proprius, sed superexcellens, nec convenit sibi nisi secundum partem. Ad quartum dico quod divina essentia, si perfecie conciperetur ut in se est, non causaret nisi unicum TENTURUM

conceptum de se; sicut Pater non dicit nisi unicum verbum. Sed nullus intellectus creatus potest eam illo modo concipere; sed oportet quod formet multos conceptus de ipsa, ut magis accedat ad illum perfectissimum conceptum Patris unicum. Nec tamen divina essentia ita exigit concipi diversimode; ipsa enim nata est causare in intellectu sibi adaequato unicum conceptum, ut ita dicam. Sed in aliis intellectibus, nata est causare infinitos; quia nullus eorum repraesentat eam perfecte ut in se est, nec aliquam perfectionem divinam comprehendit, non solum essentiam. Nunc, ad argumentum in pede quaestionis factum, respondetur, secundum sanctum Thomam, 1 p., q. 13, art. 1, ad 3"" : " Dicendum, inquit, quod significare substantiam cum qualitate, est significare suppositum cum natura vel forma determinata in qua subsistit. Unde, sicut de Deo aliqua dicuntur in concretione, ad significandum subsistentiam et perfectionem illius, sicut jam dictum est; ita dicuntur de Deo verba et participia significantia tempus, ex eo quod Aeternitas includit omne tempus. Sicut enim subsistentia simplicia non possumus apprehendere et significare, nisi per modum compositorum ; ita simplicem aeternitatem non possumus intelligere, nec voce exprimere, nisi per modum rerum temporalium; et hoc, propter connaturalitatem intellectus nostri ad res compositas et temporales. Pronomina vero demonstrativa dicuntur de Deo secundum quod faciunt demonstrationem ad illud quod intelligitur; et sic, secundum modum quo nomina, et participia, et pronomina demonstrativa, de Deo dicuntur, secundum hoc (a) a pronominibus relativis vel demonstrativis significari potest. "

Haec ille.

In Scripto autem, clarius solvit praesens argumentum. Et intendit quod grammaticus quando (6) dicit quod nomen significat substantiam, etc, non accipit substantiam et qualitatem, modo quo accipit logicus; sed substantiam vocat, omne illud quod significatur modo substantia; vel subjecti, ita quod sibi potest aliquod praedicatum attribui quod est per modum formae; et isto modo albedo significat substantiam, et hujusmodi. Participia autem, licet possint esse subjecta in propositionibus, tamen significant actionem vel passionem ; et ita non proprie significant per modum subjecti; sed nec verba. Qualitatem autem, vocat materiam vel formam. Et haec de quaestione. (a) hoc.

quod Pr. (6) quando.

Om. Pr.