ARTICULUS II.

AN CHARITAS POSSIT AUGERI IN INFINITUM A. - CONCLUSIO Quantum ad secundum articulum, sit haec Conclusio : Charitas vise, quantumcumque intendatur, nunquam potest devenire ad aliquem terminum ultra quem non possit augeri. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, ubi supra, scilicet 1. Senteni., dist. 17, q. 2, art. i, ubi sic ait : " Augmentum charitatis non pervenit ad aliquem terminum ultra quem non possit augeri. Cujus ratio est, ex parte ejus quod movetur secundum hoc augmentum, et ex parte ejus ad quod movetur. Illud autem ad quod movetur anima in augmento charitatis, est similitudo charitatis divinae, cui assimilatur, ad quam, cum infinita sit, in infinitum potest accedi plus et plus, et nunquam adaequabitur perfecte. Ex parte autem ejus quod movetur, est quod ipsa anima, quantum plus recipit de ipsa boni tate divina et lumine gratiae ipsius, tanto capacior efficitur ad recipiendum ; et ideo, quanto plus recipit, tanto plus potest recipere. Cujus ratio est : quia potentiae materiales sunt determinatae et finitae secundum exigentiam materiae, et ideo non possunt recipere nisi tantum vel tantum, secundum proportionem materiae; potentiae autem immateriales non limitantur ex materia, sed magis secundum quantitatem bonitatis divinae in eis percepte; unde, quanto additur plus de bonitate, tanto magis de potentia ad capacitatem additur; sicut patet in exemplo Philosophi de sensu et intellectu, 3. de Anima (t. c. T). Dicit enim quod sensus a fortibus sensibilibus corrumpuntur, et non augetur eorum capacitas, quia sunt potentiae materiales; sed intellectus, quanto magis intelligit difficilia, tanto etiam plus potest. Ita etiam quanto natura spiritualis (a) plus recipit de charitate, tanto plus potest recipere. "

Haec ille. Idem ponit, 2 2", q. 24, art. 7, ubi sic ait: "Terminus in augmento alicujus formae potest praefigi tripliciter. Uno modo, ex ratione ipsius formae, quae habet terminatam mensuram, ad quam cum perventum fuerit, non potest ultra procedi in forma, sed si ultra processum fuerit, pervenietur ad aliam formam ; sicut patet in pallore, cujus terminos per continuam alterationem aliquis transit, usque ad albedinem vel nigredinem perveniens. Alio inodo, ex parte agentis, cujus virtus non se extendit ad ulterius augendum formam in subjecto. Tertio modo, ex parte subjecti, quod non est capax perfectionis amplioris. Nullo autem istorum modorum imponitur terminus augmento charitatis in statu vise. Ipsa enim,secundum rationem propria speciei, terminum augmenti non habet; est enim participatio quaedam infinita: charitatis, quae est Spiritus Sanctus. Similiter etiam causa agens est infinitae virtutis, scilicet Deus. Similiter etiam ex parte subjecti terminus huic augmento praefigi non potest, quia semper, charitate excrescente, superexcrescit habilitas ad ulterius augmentum. Unde relinquitur quod charitatis augmento nullus terminus praeliui i"ite.-.t in via. " - Hice ille. B. - OBIECTIONES I. Argumenta Aureoli.

Sed contra istam coni lusionem arguit Aureolus (disi. 17, q. 2, art. 3) multipliciter. Primo sic. Impossibile est ut motus rectus, sit continuus in inlinitum, ut proliat Philosophus, 8. Physicorum (t. c. 64); alioquin demonstrationes Philosophi nullius sunt momenti, quibus probat quod solus motus circularis potest esse continuus in infinitum. Unde Commentator, commento 64, dicit quod Aristoteles declaravit quod impossibile est transmutationem in qualitate, aut quantitate, aut substantia esse continuam in infinitum ; et commento 711, dicit quod Aristoteles declaravit quod nullus motuum rectorum est continuus et perpetuus. Et sine testimonio eorum, [latet ex terminis : quia omnis motus haliet terminum a quo et terminum ad quem; inter duos autem terminos impossibile est continue in inlinitum moveri, nisi fiat circulatio; secundum lineam quidem circularem potest mobile redire ad punctum, et sic moveri in infinitum; secundum lineam rectam vero impossihile est ; cum igitur de ratione motus sit babere terminum ad quem et a quo, inter autem duos istos terminos non possit motus continuari in rectum in inlinitum, evidenter apparet quod est impossibile motum rectum aliquem esse continuum (a) spiritualis. - specialis Vr. I in infinitum (x), sed hoc tantum potest esse in motu circulari. Sed manifestum est quod si charitas aut alia forma posset crescere in inlinitum, motus alteratione, qui rectus est, posset esse continuus in infinitum. Ergo hoc omnino est impossibile. Secundo sic. Natura non incipit moveri ad aliquid, quod attingere non potest; non enim incipit motum (6), quem non potest consummare. Cujus ratio est: quia motus ex intrinseco suo requirit terminum ad quem. Igitur illud poni non potest in aliqua forma, quo posito sequitur quod est possibilis motus qui non habebit terminum ad quem. Sed, si charitas aut alia forma posset intendi in infinitum, motus intensionis non haberet (?), quantum est ex se, essentialem terminum ad quem; nullus enim terminus ante gradum infinitum, est sibi essentialis, cum possit ultra protendi; sed nec gradus infinitus, quia talis impossibilis est. Ergo impossibile ut forma aliqua possit intendi in infinitum. Tertio sic. Impossibile est procedere in infinitum in illis formis (inarum quaelibet est immediate in potentia aliqua demonstrata, ut Commentator dicit expresse, 3. Physicorum, commento 68. Cujus ratio est : quia quaecumque sunt immediate et abstine ullo ordine, sunt possibilia secundum unicam potentiam: omne autem [lossibile potest exire in actum, secundum ordinem possibilitatis suae; si igitur aliqua sunt possibilia respectu alicujus potentia: immediate absque ordine, quodlibet immediate poterit induci; constat autem quod nullum infinitum potest poni in actu ; idcirco illa in quibus est processus in infinitum, non sunt immediate et sine ordine termini ejusdem potentia;, sed unum prius, reliquum posterius. Et hinc est quod data linea, est in potentia ut dividatur in infinitum, quia partes secundum quas fit divisio, non immediate et secundum eumdem ordinem sunt in potentia, immo ordine quodam, et secundum prius et [wsterius. Primo enim dividitur linea in duo media, et inde medium in alia duo media, et sic in infinitum; nec est linea prima immediate in potentia ad secundam divisionem, sed mediante prima di visione, perquam medietas prima: linea fit in actu, quae est subjectum secunda divisionis. Additio vero omnium quantitatum, sive bipedalium, sive centum vel mille pedum, respicit primam lineam demonstratam eodem ordine; non enim oportet quod date lineae addatur primo quantitas rentum pedum. Sic igitur linea data et ad oculum demonstrata, est in potentia ad divisionem omnem, non immediate quidem, sed sub ordine quodam ; ad omnem vero additionem cuiuscumque quantitatis, est in [nitentia immediate et alisque ullo ordine, cum aeque primo possit fieri additio tripedalis quantitati a wi-Iki evidenter iisqiir ;nl infinitum, om. Pr. (J5) molunt.

modum IV. (?) haberet. - habet Pr. TENTURUM tis sicut bipedalis (a), et mille pedum sicut unius pedis; unde sine ordine est in potentia ad additionem , sed sub certo ordine prioris et posterioris est in potentia ad divisionem; non ergo mirum si non cessat divisio, sed non est possibile quin cesset additio. Patet igitur assumpta propositio, quod non est possibilis processus in inlinitum, ubi omnia possibilia reducuntur ad eamdem potentiam immediate absque ullo ordine. Sed manifestum est quod si charitas, seu alia forma, posset intendi in infinitum, data charitas in aliqua anima esset in potentia immediate et absque ullo ordine ad omnem modum additionis ; aeque enim immediate Deus posset infundere gradum mille perfectionum sicut gradum unius perfectionis, et centum millium sicut mille, et sic de omnibus; non enim est charitas in potentia ad secundam additionem mediante prima, nec ad millesimam mediante centesima, sed ad omnes simul est sine ordine. Ergo impossibile ut in gradibus charitatis, seu alterius formae, possit fieri additio in infinitum. Unde posset ratio sic formari, per quam intendit Aristoteles probare quod impossibile est magnitudinem crescere in infinitum, nisi sit possibilis aliqua magnitudo infinita in actu ; potest, inquam, sic formari clarius, ut dicatur : Omnis potentia immediata potest immediate reduci ad actum. Sed potentia quae est ad additionem, est immediate ad omnem modum additionis; potentia vero quae est ad divisionem, non est immediate ad omnem modum divisionis, sed ad unam prius, et ad reliquam posterius, et sic in infinitum, sive sit quantitas, sive sit qualitas; quia si esset immediate, posset fieri divisio infinita in actu. Unde, cum nulla forma possit esse infinita in actu, impossibile est quod intendatur in infinitum. Quarto sic principaliter. In nulla re est possibilis processus in infinitum , quae (6) non habet actum admixtum cum potentia, ita quod ex hoc quod aliquid ejus exit in actum, per necessitatem acquiritur nova potentia ex vi illius actus. Unde, quia posito binario, statim est quaternarius in potentia, quia ex ductu binarii in se resultat quaternarius; et posito quaternario, statim sexdenarius est in potentia, quia radix ejus est quaternarius; unde oritur processus in infinitum in numeris. Et similiter, quia linea divisa in duas partes statim oritur nova potentia, pro eo quod illa media pars est in potentia ut dividatur in duas alias medias, et semper dum acquiritur novus actus, generatur nova potentia, idcirco non est possibile ut cesset talis processus; in illo enim actu in quo poneretur cessare, esset generata nova potentia ad alium actum, et per consequens potentia ad processum. Similiter etiam de tempore, quia est passio motus circularis. Motus autem circula) bipedalis. - pedalis Pr. (6) quae. - qui Pr. Iaris est super magnitudinem circularem ; in illa vero magnitudine, dum mobile actu attingit novam partem, generatur nova potentia, quia pars illa quam relinquit est in potentia de novo ut attingatur, redeundo per aliam circuli portionem; non est autem sic in motu recto; et hinc est quod in motu circulari, et tempore, quod est passio ejus, est processus in infinitum possibilis; et similiter in divisione continui, et in numeris, non autem in aliquo, nisi sit talis conditionis quod cum generatur novus actus, generetur nova potentia. Et haec est mens Philosophi, 3. Physicorum (t. c. 60), quod non est processus in infinitum, nisi ubi est actus permixtus potentiae. Sed manifeste apparet quod dum acquiritur aliquis gradus novus formae, non ex hoc generatur nova potentia ad alium gradum ; quia immediatus gradus fuit in potentia ad omnem gradum; habens enim gradum unius perfectionis, aeque potest recipere gradum mille perfectionum, sicut ille qui habet gradum decem perfectionum. Ergo impossibile est quod in intensione formae sit processus in infinitum. Quinto sic. Processus versus finem et complementum, impossibile est quod sit infinitus et incompletus ex natura rei, alioquin non esset ad finem et complementum; motus quidem est ad finem ut finiatur, et ad complementum ut compleatur. Sed intensio formarum est processus ad finem et complementum (a). Ergo per necessitatem finitus est de sui ratione. Sexto sic. Processus in infinitum semper est ad potentiam, nunquam ad actum, ut dicit Commentator, 3. Physicorum (comm. 67). Et apparet evidenter in exemplo de linea curva, cujus curvitas in infinitum dividi potest procedendo in minus, et tamen in majus terminum habet: si fiat curvior, statim circularitatem subintrat, et mutat speciem. Unde in omnibus in quibus est processus ad imperfectius et potentialius, videmus processum in infinitum esse possibilem. Et ideo magnitudo dividitur in infinitum, quia scilicet partes ad quas proceditur sunt potentialiores totis a quibus dividuntur; et similiter in infinitum procedit, quia multitudo includit imperfectionem ; cadit enim ab actualitate quam (S) importat unitas et indivisibilitas. Et haec est ratio quam assignat Commentator, 3. Physicorum, commento 67. Sed manifestum est quod intensio formarum fit secundum processum ad perfectius et actualius; processus autem ad minus, est ad potentialius et imperfectius. Ergo formae non possunt in infinitum intendi, licet possint in infinitum diminui secundum eamdem proportionem.

Haec ille in forma. II. Argumenta Scoti.

Arguit etiam Scotus, 3. Sentent. (D. 13, q. 4). Primo. Accepta aliqua charitate finita, puta A, quaeritur : utrum ascendendo sit status ad aliquam supremam possibilem ; et tunc non proceditur in infinitum in ejus augmento. Aut non est status; et tunc, cum quanto aliqua magis excedit, tanto sit perfectior, sequitur quod illa quae in infinitum excedit, sit in infinitum perfectior, et per consequens in se infinita; et cum ipsa videatur a Deo ut unum quoddam factibile, poterit ab ipso unica creatione creari; et sic posset fieri aliqua charitas infinita; quod est impossibile. Secundo. Omnis una potentia potest reduci ad actum. Sed potentia ad augmentum formae est una. Igitur. Minor probatur : quoniam quaecumque potentiae ejusdem rei sunt ad actus partiales unum actum totalem constituentes, sunt partes unius potentia demonstratae ; sed potentiae ad augmentum sunt hujusmodi, nam omnes actus partiales constituunt unum totalem; centesimus enim gradus cum omnibus praecedentibus, et mille gradus, unum totalem constituunt, et sic quotcumque; et per consequens unus tantum actus totalis est, ad quem res augmentabilis est in potentia. Ex quo sequitur quod ad totum, quod est possibile acquiri per augmentum, est una tantum potentia totalis. Si igitur per augmentum potest procedere in infinitum, infinita forma erit in potentia, et per consequens poterit esse in actu. Tertio. Quantamcumque charitatem potest Deus facere, tantam potest facere. Haec patet; quia praedicatum includitur in subjecto. Ponatur ergo in esse quod quantamcumque potest creare creet; ergo non poterit ulterius majorem creare; et per consequens non in infinitum facere majorem; aut illa sic posita erit infinita. Quarto. Quia Deus videt omnem charitatem ab eo factibilem. Aut ergo videt aliquam ab eo factibi-lem infinitam; et tunc posset infinitam facere; quod est falsum. Aut non videt aliquam infinitam factibilem ; et tunc sequitur quod non potest in infinitum facere majorem. Quinto. Quantacumque forma potest fieri a Deo successive, tanta potest simul ab eo fieri. Sed nulla forma infinita potest simul fieri a Deo. Ergo nec successive. Minor patet. Major probatur : quia quod non possit fieri simul, non potest provenire a parte Dei, cum totam suam potentiam simul habeat; nec ex parte perfectionis factibilis, quia ei non repugnat simul habere gradus quos importat de natura sua. III. Alia argumenta Aureoli.

Secundo loco specialiter arguit Aureolus de charitate. Primo sic. Impossibile enim est ut procedat et intendatur, ut fiat terminus et inquirat processum ad esse Deum. Sed processus in dilectione Dei in infinitum, est processus ad esse Deum. Nulla enim dilectio Dei est infinita, nisi illa quae est Deus, et si alia daretur, illa statim esset Deus. Cujus ratio est : quia adaequaret objectum charitatis; nihil autem adaequat divinitatem nisi Deus; ergo impossibile est ut in dilectione sit processus in infinitum.

Et si dicatur quod nunquam est dare talem dilectionem infinitam, quia tunc esset Deus;

non valet. Conaretur quidem saltem natura ad hoc ad quod sui intentione procederet; nulla autem natura conatur ut sit Deus, sicut nec ad aliud impossibile; unde manifeste patet quod ponens formam aliquam procedere in infinitum secundum perfectionem, necessario ponit quod natura movetur et conatur ad impossibile. Secundo sic. Nullus processus est possibilis nisi infra aliquam speciem. Sed constat quod si processus dilectionis in infinitum esset adeptus, dilectio infinita quae pertineret ad illum processum esset extra limites speciei; nam esset Deus. Ergo dilectio creata non potest intendi in infinitum. Tertio sic. Deus non est in tantum diligibilis a nobis, in quantum est diligibilis a se. Sed non est plus diligibilis a se quam in infinitum. Ergo non est a nobis diligibilis in infinitum ; et per consequens actus dilectionis nostrae non potest in infinitum procedere. Quarto sic. Omnis actus dilectionis possibilis respectu Dei, est virtualiter contentus in voluntate nostra. Probatum est enim supra quod charitas non affert novam actionem ad voluntatem, sed tantum illam disponit, et sic tota activitas respectu omnium actuum reducitur ad voluntatem, vel saltem ad liberum arbitrium, vel ad illud quod habet activitatem in anima respectu actuum voluntatis, quodcumque sit illud. Sed constat quod nulla activitas quae sit in nobis, potest in actum possibilem intendi in. infinitum ; quia omnes tales actus essent virtualiter in illa potentia a qua procedunt active, quoecumque sit illa, et per consequens illa esset virtualiter infinitae perfectionis, quod esse non potest. Ergo actus dilectionis non potest procedere in infinitum. Quinto sic. Si charitas posset in infinitum augeri, Christus meruisset suae charitatis augmentum. Quod dubium enim quin eliceret actus intensioris charitatis quibus et sibi meruit gloriam corporis, et nobis multiplicem gratiam. Ex quo patet quod actus ejus fuerunt meritorii. Actus autem meritorii merentur charitatis augmentum, secundum illud Augustini (super Joannem, tract. 74) : Charitas meretur augeri. Sed constat quod Christus non potuit crescere in charitate, sicut nec in gratia, secundum illud Joannis, 1 (v. 14) : Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis. Ergo charitas (x) habet summum, ultra quod procedi non potest.

Haec ille. Tertio loco dicit quod motiva nostra non valent. Primo. Quoniam non est verum quod possit LIDIU I. SEN charitas augeri quia (a) est participatio charitatis infinitae quae Deus est; quia, secundum hoc, posset bonitas procedere in infinitum, et veritas, et sic de aliis, cum sint participationes divina bonitatis et veritatis, immo et omnis creatura est quaedam participatio entitatis divinae. Secundo. Quia non est verum quod capacitas creaturae possit in infinitum elargari. Quia, si accipiatur capacitas voluntatis pro potentia susceptiva (6) ipsius animae, ipsa non potest intendi in infinitum, nec etiam potest suscipere charitatem in infinitum ; quia, si esset in potentia ad infinitos gradus charitatis, esset absque omni ordine insimul, et ita Deus posset simul reducere in actum, alioquin non posset superomne possibile, et esset major potentia animie susceptiva quam Dei activa. Si vero per capacitatem intelligatur aliqua realis dispositio voluntatis in ordine ad charitatem, nec de illa verum est quod possit crescere in infinitum; quia de omni forma probatum est hoc esse impossibile ; et iterum vanum est ponere dispositionem hujus, cum anima, ex hoc quod est imago Trinitatis, sit capax gratiae et gloriae, secundum Augustinum (de Trinit., lib. 14, c. 17) ; unde voluntas est dispositissima (y) ad charitatem, sicut perfectibile ad propriam perfectionem, nec indiget aliquo alio reali dispositivo. Si vero per capacitatem (3) intelligatur aliquid per modum meriti disponens, utpote conatus et tendentia in Deum, impossibile est etiam quod illud crescat in infinitum. Tum quia omni creatae realitati repugnat. Tum quia in speciali repugnat dilectioni Dei. Tum quia omnis conatus continetur virtualiter in ipsa voluntate, quia charitas non affert activitatem, sed solum disponit, ut supra dictum est; constat autem quod voluntas non continet virtualiter infinitos gradus perfectionis, et per consequens nec ejus conatus in infinitum potest procedere. Tertio. Quia non est verum quod Deus in infinitum possit augere charitatem. Licet enim Deus sit virtutis infinitae, sic fundamentaliter accipiendo virtutem, quia virtus est idem quod substantia, non tamen oportet quod objective possit in formam aliquam infinitam, et per consequens in processum infinitum.

Haec ille. C. - SOLUTIONES I. Ad argumenta Aureoli. - Ad ista respondetur; et primo Ad primum argumentorum primo loco inductarum, negatur minor. Talis enim motus augmenti charitatis, de quo loquimur, non oportet quod esset continuus, aut unus, sed multi. Nec forte est possi- (i) susceptiva. - subjectiva Pr. bile quod hujusmodi formae indivisibiles secundum essentiam, et per accidens, quae scilicet sunt in subjecto indivisibili, cujusmodi sunt charitas et gratia, inducantur per motum continuum ; sed sicut inducuntur in instanti, ita augmentum eorum est in instanti, vel in instantibus. Sicut enim dicit sanctus Doctor, 1. Sentent., dist. 8, q. 3, art. 3, ad 3 " : i Nullus alius motus est simpliciter continuus, nisi motus localis. " Et illa est mens Commentatoris, 8. Physicorum (t. c. 55), secundum quod ipse allegat, et verum est; hoc enim probat Commentator, ibidem, commento 55. Ibidem etiam (ad A" ), dicit sanctus Doctor quod " soli motus qui per se habent ordinem ad motum coeli, sicut sunt motus corporales, sive per accidens, sicut aliquae conceptiones animae, secundum quod habent aliquam relationem ad corpus, mensurantur tempore, quod est passio primi motus circularis; sed alii motus mensurantur tempore alio communiter dicto, quod est numerus ejus quod habet quodcumque prius et posterius ; et sic dicimus esse tempus mensurans simplices conceptiones intellectus, quae sunt sibi succedentes; et illud tempus non oportet quod habeat continuitatem, cum illud secundum quod attenditur motus, non sit continuum ".

Haec ille.

Et idem ponit, 1 p., q. 10, art. 5. Ad secundum negatur miuor. Cum enim dicimus quod charitas potest in infinitum augeri, non intelligimus quod fit aliquod augmentum charitatis in infinitum, vel sine termino. Unde sanctus Doctor, 1. Sentent., dist. 17, q. ult., art. 4, facit simile argumentum, et solvit (ad 2""), dicens : a Quodlibet, inquit, charitatis augmentum terminatum est, et est ad terminum quem potest homo consequi; sed tamen ille terminus, cum non sit actus purus, est permixtus potentiae; unde potest esse adhuc aliud augmentum numero, et hoc modo intelligi augmentum charitatis interminatum. " -- Haec ille. - Ex quo patet ad argumentum. Ad tertium argumentum, negatur minor consimiliter. Unde illud argumentum etiam solvit sanctus Doctor, ubi prius (ad l ), dicens : e Quamvis, inquit, capacitas animae sit terminata in actu, tamen potest plus et plus in infinitum elargari, secundum quod plus et plus recipit; nunquam tamen erit infinita , nec recipiet perfectionem infinitam; sicut patet etiam in additione numeri, qui est possibilis in infinitum, nunquam tamen aliquis numerus erit infinitus in actu; quia potentia additionis numerorum, ut dicit Commentator in 3, Physicorum, comm. 68, non est una, sed semper ex nova additione efficitur alia potentia in (a) numero secundum quod efficitur nova species numeri. Unde quaelibet potentia potest exire in actum ; non tamen potest esse ut omnes exeant in actum, quia in quolibet actu additur etiam potentia; et ita etiam est hic de capacitate animae. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod falsum assumit arguens, scilicet quod charitas creata aeque immediate sit in potentia ad omnem additionem, vel anima habens talem charitatem, nisi loquamur de potentia logicali; licet in potestate Dei sit aequaliter infundere majorem et minorem charitatem, et gradum intensum et remissum. Si enim loquatur de potentia passiva ad tale augmentum, quae dicit quid positivum, de qua oportet intelligere majorem ad hoc quod habeat veritatem , tunc minor falsa est. Capacitas enim naturalis ipsius animae finita est et proportionata charitati certae intensionis, et non habet potentiam passivam proximam qua majorem posset immediate capere et primo; sed oportet quod si debet illam majorem recipere, quod prius animae capacitas amplietur; quod flet si primo infundatur animae charitas sibi proportionata, vel per alium modum Deo possibilem, ita quod ex qualibet additione vel charitatis augmentatione augetur capacitas animae, et est ibi ordo in receptione majoris vel minoris gratias vel charitatis; immo dicit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 13 (q. 1, art. 2, q 2, ad 2 ), quod Deus posset facere gratiam tantam, cujus nulla creata capacitas esset capax. Ad quartum negatur minor, ut satis patet per praedicta; nam capacitas voluntatis in naturalibus constitutas, non est in potentia immediate et proxime ad recipiendum charitatem quantaecumque intensionis, sed solum ad charitatem suae naturali capacitati proportionatam; sed recepta illa charitate, capacitas nova acquiritur, sicut in numeris. Et similiter falsum est quod gradus charitatis remissus, sit in potentia proxima ad gradum quantoscumque intensionis; immo est solum in potentia proxima ex parte sui ad talem gradum, et non majorem. Deus tamen posset eam immediate augere quantum vellet, sicut mortuum suscitare, in quo non est potentia ad vitam. Sed non oportet omne quod est in potentia logica ad multa, quod possit immediate reduci ad actum omnium illorum ; patet enim quod materia ligni est in potentia logica ad formam hominis, et ad formam lapidis, et sic de caeteris; nec tamen est possibile quod reducatur in actum omnium formarum ad quas est in potentia logica. Ad quintum dico quod omnis processus ad complementum est finitus; sed quocumque processu dato, adhuc, illo finito, est alius possibilis. Unde iste arguens decipitur, credendo nos velle ponere unum augmentum, vel processum continuum non interruptum, esse possibilem in intensione charitatis; quod non ponimus; nec illa fuit mens sancti Doctoris, ut declaratum est in solutione secundi. Ad sextum dico quod non oportet quod ubicumque est processus in infinitum modo proedicto, illud quod secunda vice acquiritur sit minus actuale quam illud quod prius acquirebatur, vel quod subjectum quod sic movetur continue, minus actuetur; sed solum oportet quod potentia ad recipiendum, plus et plus amplietur. Et isto modo intelligi debet dictum Commentatoris. Mens enim sua est quod ideo aliquid potest sic in infinitum procedere, quia continue acquirit novam potentiam, ita quod potentia est in causa, et non actus in quantum actus, sed in quantum auget capacitatem subjecti. Si enim Commentator ad mentem hujus arguentis loquatur, falsum diceret; nam quanto additio numerorum plus et plus procedit, tanto plures numeri sunt in actu; item, quanto continuum amplius dividitur, tanto plures partes sunt in actu; et tamen utrinque procedetur in infinitum. Verumtamen Commentator et Aristoteles, 2. Physicorum, loquuntur de potentia et actu in rebus materialibus, in quibus potentia limitatur per materiam in qua est; et ideo non potest fieri plus et plus capacior sine statu; et ideo talis potest per processum ad actum totaliter repleri, nec poterit ulterius procedere. Secus est de potentia quae non est in materia, sed in natura spirituali, ut dictum fuit in probatione communi. Et sic patet quod ille prolixus processus arguentis non concludit. II. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti, dico quod sic ascendendo nunquam devenitur ad aliquam charitatem supremam possibilem. Nec valet hujusmodi improbatio. Supponit enim quod aliqua in infinitum excedat; hoc enim falsum est. Sicut enim in partibus proportionalibus continui nunquam est devenire ad aliquam in infinitum parvam, licet processus ad parvitatem sit sine statu; et similiter, sicut processus in additione numerorum in infinitum procedit, nec tamen aliquis numerus illius processus in infinitum excedit binarium; ita in proposito : data charitate quatuor graduum, licet sit possibilis processus ad majorem et ad minorem sine statu, nunquam tamen devenitur ad aliquam quae in infinitum excedat charitatem quatuor graduum. Ad secundum, negatur minor. Et ad probationem, dico quod major est falsa. Primo (a), quia implicat falsum, scilicet quod omnes gradus charitatis possibiles sint partes unius totalis formae; hoc enim falsum est, quoniam illa totalis forma est impossibilis poni. Secundo,quia(6) supponit formam intensam constitui ex multis partialibus actibus j quod est falsum. Tertio, quia non est simile de partialibus potentiis et partialibus actibus, dato quod essent sicut est in alio proposito, puta in additione numerorum ; quia multi tales actus simul esse possunt, puta binarius in actu et ternarius, etc, et multae partes continui divisae in actu simul sunt, sed potentia; ad tales divisiones vel additiones non simul sunt, immo dum secunda ponitur, prima ne evacuatur; nec habent idem proximum fundamentum vel subjectum, quia potentia ad primam divisionem fundatur in toto continuo, sed potentia ad secundam fundatur in medietate illius ; et (a) similiter potentia charitatis ad tale augmentum fundatur in charitate tanti gradus, et potentia ad ulterius augmentum fundatur in charitate majoris gradus, charitas autem major et minor liabent distinctionem aliquam, modo prius dicto. Ad tertium, dicitur quod in sensu diviso verum est antecedens; sed tunc debet non poni in esse per unicam singularem, sed per multas, quarum quaelibet est possibilis, licet tota copulativa resultans sit impossibilis. Si autem antecedens sit in sensu composito, falsum est; aequivalet enim isti: possibile est Deum facere charitatem tantam, quod non potest facere majorem. Et est simile de istis; sicut de ista : quantuscumque numerus potest esse, tantus potest esse; et de ista : quantacumque parva pars continui potest esse, tantum parva potest esse; de quibus constat quod in sensu diviso veras sunt, sed non ponerentur in esse per unam singularem, aut per unam categoricam, sed per multas singulares, quarum quaelibet erit possibilis. Ad quartum conceditur major; sed ad minorem, dico quod Deus non videt aliquam factibilem infinit tam. Nec tamen sequitur quod ideo videat maximam a se factibilem, sed est fallacia consequentis a pluribus causis veritatis ad unam illarum; non enim ideo videt aliquam infinitam factibilem, quia quacumque factibili visa, major factibilis videtur, non autem ideo quia aliqua maxima videtur inter eas. Et nullitas hujus consequentiae videri potest in simili de numeris, ubi nullus est infinitus, et tamen nullus est maximus. Ad quintum, dicitur quod argumentum concludit, si quid concludat, quod Deus non potest facere successive aliquam formam infinitam; nec nos oppositum dicimus, sed solum quod in formis quas Deus potest facere successive, nulla est maxima factibilis ab eo, quin ultra eam possit majorem facere. III. Ad alia argumenta Aureoli. - Tunc ad argumenta secundo loco inducta dicitur, et Ad primum quidem, negatur minor. Non enim motus augmenti charitatis est ad esse Deum, vel ad charitatem infinitam, sed ad finitam participationem divinae charitatis et similitudinis divinae, et ad charitatem finitam; quodlibet enim augmentum charitatis est finitum, et habet terminum finitum; nec natura conatur ad esse Deum, nec ad infinitam dilectionem. Concedo tamen quod si augmentum charitatis procederet in infinitum, sic quod unico motu procederet in infinitum, qui quidem motus esset unus et continuus, tunc argumentum haberet appari et. - sed Pr. rentiam ; nunc autem nullam habet, quia nos aliter imaginamur, ut dictum est. Ad secundum dicitur similiter. Dico enim ad majorem, quod si charitas procederet in infinitum modo quo ipse imaginatur, forte exiret limites speciei; non oportet autem quod exeat limites suae speciei, si procedit in infinitum modo quo nos intelligimus. Ad tertium conceditur major, sed negatur minor, si intelligatur infinitum stare pro infinito in potentia, de quo nos loquimur; isto modo enim Deus est a nobis diligibilis in infinitum, quia potest tanto actu diligi, et potest majori actu in duplo diligi, et sic in infinitum. Si autem loquatur arguens de infinito in actu, sic dico quod Deus non est diligibilis a se plus quam in infinitum; sed nos non dicimus quod isto modo sit a nobis diligibilis in infinitum, sed solum finito habitu et finito actu. Ad quartum dico ad majorem, quod omnis actus dilectionis Dei possibilis haberi in via, continetur virtualiter in voluntate nostra quantum ad substantiam et speciem actus; sed aliquis est actus possibilis haberi diligendi Deum, qui non continetur virtualiter in voluntate nostra quantum ad modum actus, qui est intensio vel hujusmodi, nisi voluntati addatur vigoratio per habitum charitatis, vel per gratiam, vel alium habitum acquisitum aut infusum. Et cum dicit quod charitas non affert novam activitatem, verum est quoad producendum actum quantum ad substantiam vel speciem ; sed negatur quantum ad modum, ut in alia quaestione dictum est diffusius. Ad quintum negatur prima conditionalis. Secundum enim quod dicit sanctus Doctor, 1. Senteni., ubi supra (dist. 17, q. 2, art. 4, ad 3"") : " Gratia vel charitas creata Christi, quamvis secundum essentiam esset finita, tamen secundum quid fuit (a) infinita, in quantum scilicet erat dispositio congruitatis ad unionem, et in quantum concurrebat in operationem Christi, qui erat virtutis infinitae ex hoc quod erat divinae personos, et aliis modis, secundum quod dicetur in tertio; et ex hoc habebat quod non poterat augeri. "

Haec ille.

Item, 3 p., q- 7, art. 12, sic dicit : " Formam aliquam non posse augeri contingit dupliciter : uno modo, ex parte ipsius subjecti; alio modo, ex parte ipsius formae. Ex parte quidem subjecti, quando subjectum attingit ad ultimum gradum (6) in participatione illius formae secundum suum modum; sicut si dicatur quod aer non potest crescere in caliditate, quando pertingit ad ultimum gradum caloris qui potest salvari in natura aeris, licet possit esse major calor in rerum natura, qui est calor ignis. Ex parte autem formae, excluditur possibilitas augmenti, quando aliquod subjectum attingit ad ultimam perfectionem, qua potest tali forma haberi; sicut si dicamus quod calor ignis non potest augeri, quia non potest esse perfectior gradus caloris quam ille ad quem pertingit ignis. Sicut autem aliarum formarum est ex divina sapientia determinata propria mensura, ita et gratiae, secundum illud Sapientiae, 11 (v. 21) : Omnia in numero, pondere, et mensura disposuisti. Mensura autem unicuique formae praefigitur per comparationem ad suum finem ; sicut non est major gravitas quam gravitas terrae, quia non potest esse inferior locus loco terrae. Finis autem gratiae est unio creaturae rationalis ad Deum. Non potest autem esse nec intelligi major unio creaturae rationalis ad Deum, quam quae est in persona. Et ideo gratia Christi pertingit usque ad summam mensuram gratiae. Sic ergo manifestum est quod gratia Christi non potuit augeri ex parte ipsius gratiae. Sed neque etiam ex parte ipsius subjecti, quia Christus, secundum quod homo, a primo instanti suae conceptionis fuit verus et plenus comprehensor; unde in eo non potuit esse gratiae augmentum, sicut nec in aliis beatis, quorum gratia augeri non potest, eo quod sunt in termino. Hominum vero qui sunt pure viatores, gratia potest augeri ex parte formae, quia non attingit summum gratiae gradum; et ex parte subjecti, quia nondum pervenit ad terminum. "

Haec ille.

Ex quibus patet quomodo dicta consequentia non valet.

Eamdem sententiam ponit, 3. Sentent., dist. 13, q. 1, art. 2, q" 3", ad l et 2 ; et de Veritate, q. 29, art. 3. Utrum autem illa gratia vel charitas ejus fuerit finita vel non, quaeratur ibidem. Ubique enim dicit quod fuit infinita secundum rationem gratiae; sed non fuit infinita secundum esse, quia ejus esse erat receptum (a) in tali natura ; nec secundum esse debitum gratiae, quia non solum non habuit plenitudinem essendi simpliciter, sed nec totum esse quod naturae illius est possibile fore, quia forma illa erat recepta in subjecto et non subsistens. Sed non erat limitata quantum ad rationem gratiae; quia habebat omnem modum completionis gratiae, et omnem perfectionem ad quam ratio gratiae se potest extendere; nam gratia ejus perficiebat eum non solum quantum ad omnes virtutes, sed etiam quantum ad omnes usus virtutum, et quantum ad omnes effectus gratiae gratis datae, et iterum ad omnis peccati remotionem, non solum actualis, sed originalis, et potentiae peccandi. Nunc tertio ad illa quae tertio loco inducit. Ad primum quidem, conceditur quod bonitas accidentalis potest augeri in creaturis, sed non bonitas essentialis, nec ejus entitas; quia licet sint quaedam divinae participationes, tamen aliud est de forma substantiali quae dat esse specificum quod consistit in indivisibili, et aliud est de forma accidentali quae dat esse accidentale et secundum quid; et ideo illud potest variari, et esse perfectius vel imperfectius, sine (") hoc quod subjectum mutet speciem, quia non recipit speciem a tali forma; nec forma mutabit speciem, variato illo esse, quia sibi non competit esse, sed subjecto per illam formam. Ideo bonitas accidentalis potest augeri, sed non essentialis. Ad secundum negatur antecedens, quia verum est illud quod ibi negatur.

Et cum quaerit arguens pro quo accipitur capacitas;

dico quod pro potentia receptiva. Unde dicit sanctus Doctor, de Veritate, q. 29, art. 3, ad 3 : " Capacitas creaturae dicitur secundum potentiam receptibilitatis quae est in ipsa. Est autem duplex potentia creaturae ad recipiendum. Una naturalis, quae potest tota impleri; quia haec non se extendit nisi ad perfectiones naturales. Alia est potentia obedientiae, secundum quam aliquid potest recipere a Deo; et talis capacitas non potest impleri, quia quidquid Deus de creatura facit, adhuc remanet in potentia recipiendi a Deo. "

Haec ille.

Et credo quod intendit quod potentia obedientiae ad recipiendum non potest impleri, non quod illa capacitas sit immediate disposita, et ex sua natura possit capere quantamcumque formam secundum intensionem, utpote charitatem centum, aut mille, aut mille millium graduum; sed pro tanto dicit quod non potest impleri, quia potest recipere formam talis speciei, et alterius, et sic in infinitum; item, quia sua capacitas, quae dicitur potentia obedientiae, potest plus et plus ampliari, quia quanto magis actuatur, tanto plus est capax perfectionis actus, dum est in via. Sic enim intelligo omnia praedicta, et sic intelligit sanctus Doctor. Unde, 3. Sentent., dist. 13, q. 1, art. 2, q 3, ad 2 , dicit quod illa propositio : quantumcumque additur intellectui naturali creato, magis augetur ejus capacitas, ista, inquam,.propositio intelligitur de capacitate naturae intellectualis citra conjunctionem ad finem, ultra quam nulla capacitas rei extenditur; et, de Veritate, ubi supra (q. 29, art. 3), ad 6"", dicit quod capacitas animae Christi est finita, et potest Deus majorem capacitatem facere. Ex quo intelligo quod, data quacumque gratia quae capitur a creatura, adhuc potest dari et creari a Deo major gralia, et creatura aliqua fieri, quae illius gratiae esset capax, de potentia Dei absoluta. Nec obstat quod dixit superius, scilicet 3 p., quod gratia Christi augeri non potuit. Hoc enim est verum quantum ad rationem gratiae, et est etiam verum de esse gratiae, loquendo de potentia Dei ordinata; ordinat enim ex sua sapientia quod nullus comprehensor amplius vel perfectius participet actum gratiae, quam incepit participare in principio suae comprehensionis et beatitudinis. Nunc dico ad probationes illius argumenti, quod (a) tine. - sicut Pr. I.1BIU I. SE omnium earum patet solutio per predictas solutiones, excepto illo quod duii : vanum est ponere tales dispositiones, etc. Dico quod non est vanum, sed solida veritas. Ei ad prolationem, dico quod licet anima rationalis ex lioc quod est imago Trinitatis sit capax gratia; glnriic, tamen ipsa non est proxime, et immediate, et sine ordine indifferenter capax quanticumque gradus gratiae; unde aliquis gradus est silii proportionatus, ita quod sine praevia dispositione, vel elargitione, aut ampliatione suae capacitatis, potest eum recipere. Est autem gradus cui non est proportionata ad proxime et immediate recipiendum, nisi capacitas amplietur a Deo per infusionem praecedentem gratiae minoris, vel per alium modum miraculosum, ut praedictum fuit. Ad tertium, negatur antecedens. Nec probatio inducta valet, nisi ad probandum quod Deus non potest intendere charitatem infinitam, loquendo de infinito in actu, non autem de infinito in potentia, de quo loquimur, et non de primo. Et sic patet quod nihil concludit contra nos. C. - OBIECTIONES CONTRA DICTA IN SOLUTIONIBUS Argumenta Gregorii.

Contra unum dictum in solutionibus, scilicet quod motus augmenti qualitatum non est continuus, nec motus alterationis, arguit Gregorius (dist. 17, q. 5, art. 2). Primo. Suppono, inquit, duo, scilicet quod habitus generatur et augetur per actus, sicut patet per experientiam, et declaratur 2. Ethicorum (cap. 1). Item suppono, inquit, quod quilibet actus elicitus ab habitu durat per tempus, et non tantum per instans. Tunc arguit sic. Si habitus non intenditur intempore continuo, sequitur quod activum naturale per tempus esset in debita distantia praesens passo apto et disposito, nulloque impedimento concurrente, et tamen non ageret in illud. Consequens est naturaliter impossibile. Consequentia probatur. Nam actus augmentativus habitus, naturaliter et non libere agit ad augmentum illius; unde quamvis in potestate nostra sit habere actum, et ex (a) hoc dicamur quod voluntarie liabituamur, ut patet in 3. Ethicorum (cap. 5), tamen non est in potestate nostra quod actus exsistens non generet babitum, vel augmentet. Forte dicetur quod consequens non est universaliter impossibile, sed de aliquibus agentibus est verum, utpote de his quae totum effectum quem possunt causare causant in instanti; sicut patet de corpore luminoso, quod in primo instanti in quo est sufficienter propinquum diaphano, causat totum lumen.quod potest causare in illo, nec unquam post causat plus de lumine, quantocumque tempore maneat in eadem distantia vel propinquitate, et subjectum seu susceptivum sit eodem modo dispositum. Sic in proposito, dicetur quod actus in primo instanti sui esse causat illud totum quod potest, et tantum auget babitum quantum potest, et in tempore sequenti nihil plus causat. Haec responsio deficit in duobus. Primo, in eo quod ait de corpore luminoso. Nam corpus luminosum, toto tempore quo est sufficienter praesens dia-pbano post (a) instans generationis luminis, licet non agat (6) generando novum lumen, agit tamen in diaphano, conservando lumen quod in primo instanti generavit; et universaliter loquendo, impossibile est reperire aliquod naturaliter activum in dispositione sufficiente ad agendum in passo conveniente, quin ipsum agat in illud, vel producendo aliquid de novo, vel conservando quod productum est, vel corrumpendo, vel aliter agendo, vel transmutando, secundum conditionem illius agentis. Actus ergo elicitus ab habitu, si in primo instanti causat totum quod potest, et in tempore sequenti nihil plus causat, cum ipse non conservet illud quod causavit (nam habitus non dependet in esse ab actu, cum remaneat actu corrupto), nec aliquo alio modo, ut apparet, agat in subjectum habitus, sequitur quod in toto illo tempore sit activum praesens, etc, et tamen non agat aliquo modo in ipsum ; quod est impossibile naturaliter, ut patet ex 1. de Generatione (t. c. 50, 51), et 9. Metaphysica (t. c. 10). Secundo deficit solutio in hoc quod ait actum, totum quod potest causare de habitu, causare in primo instanti sui esse. Unde arguo sic : Si Socrates habens habitum mansuetudinis eliceret infra certam partem temporis, v. gr. unam horam, plures actus mansuetudinis aequales successive, semper inter corruptionem prioris et generationem sequentis haberetur aliquod tempus, et plures gradus essent additi illi habitui, et habitus mansuetudinis esset intensior in eo in fine horae, quam esset in primo instanti illius horae in quo primo habuit esse primus (y) actus elicitus ab eo. Ergo, si Socrates in primo instanti horae eliceret actum mansuetudinis tantum, et illum continuaret in eodem gradu per totam horam, habitus ejus esset intensior in fine horae quam in principio, et plures gradus essent causati; et ultra : ergo non totum quod potest causare talis actus, causat in primo instanti sui esse. Secunda consequentia nota est, et etiam primum (2) antecedens; nam quilibet illorum actuum causaret aliquem gradum habitus de novo, etiam secundum responsionem quae dicit quod actus in primo instanti sui esse causat totum quod potest; et sic quilibet quando primo esset, causata) post.

per Pr. (6) agat.

attingat Pr. (y) primus.

prius Pr. (8) primum. - praesens Pr. :. - QUAESTIO 11. 13ft ret aliquid. Et consequentia prima probatur : quia nunquam diversa agentia ejusdem speciei et aequalis virtutis in agendo sibi (a) succedentia circa idem passum in aliquo tempore majorem intensionem faciunt vel effectum, quam faceret unum illorum solum, si per totum illud tempus fuisset praesens, et caetera fuissent paria. Et loquor semper de his quae naturaliter agunt. Et hoc patet tam in agentibus quae conservant suos effectus in esse, quam de aliis. Unde, si una candela causaret in aliqua parte dia-phani lumen, et illa amota accedat alia aequalis luminositatis in eodem loco, et deinde (6) illa secunda submota succedat tertia aequalis virtutis ad illuminandum, et sic usque ad centum vel mille, non erit majus seu intensius lumen in illa parte diaphani post praesentiam millesimae candelae, quam esset si prima candela sola toto tempore in quo illae mille sibi (y) successerunt praesens fuisset. Similiter, si unum calefactivum sit sufficienter approximatum alicui calefactibili per aliquod tempus, et illud postea moveatur, et succedat aliud ejusdem speciei et aequalis virtutis calefactivae, et iterum secundo submoto succedat tertium, et sic ultra quot vis, non erit intensior calor causatus in calefactibili illo in fine totius temporis (o) illius successionis, quam esset si solum calefactivum primum per totum illud tempus fuisset praesens et caetera fuissent paria; quinimmo esset intensior causatus ab illo solo quam ab omnibus illis, supposito quod inter amotionem unius et appositionem immediate sequentis fuisset aliquod tempus. Confirmatur. Nam constat quod non fieret major calor, si amoto uno calefactivo aliud succederet aequale primo, quam si ipsummet quod prius fuit amotum rediret, caeteris paribus. Certum est autem quod non plus, immo minus fieret de calore, si idem calefactivum tolleretur et postea rediret, quam si ipsum continue esset praesens; alioquin cum vellet aliquis quod aqua calefieret, deberet sibi primo approximare ignem, et postea removere, et iterum approximare, et deinde removere; quod est contra sensum. Secundo principaliter arguit sic. Possibile est habitum remitti per actum continue in aliquo tempore, Ergo possibile est habitum augeri (s) per actum in tempore continue. Consequentia patet : nam omnis forma continue remissibilis, est continue augmentabilis; sicut autem remissio habitus fit per actum contrarium habitus actui, sic intensio per actum proprium ejus, ut patet ex 2. Ethicorum (cap. 1). Sed antecedens probatur ; nam possibile est quod habens habitum eliciat actum contra inclinationem illius habitus remissivum ipsius. Ponatur ergo hoc in esse. Tunc : aut ille actus remittet habitum in tempore continuo, et habetur propositum; aut in instanti praecise, et si sic : aut in quolibet instanti temporis alicujus, aut non in quolibet. Si (a) in quolibet, sequitur quod illa remissio sit continua, ut patet; et habetur propositum, quamvig hoc sit impossibile secundum se. Si non in quolibet instanti, sed in alio sic et in alio non : aut tunc remittit in primo instanti in quo est, et per tempus immediatum sequens non remittit; aut non in primo, sed in aliquo posteriore. Si dicatur primum ;

contra. Actus ille est post primum instans, et non est debilior quam fuerit, ut possibile est et supponitur, et habitus est remissior quam fuerit ante primum instans in quo fuit actus ; ergo immediate post primum instans actus ille remittit habitum. Si dicatur secundum ;

contra. Actus ille non est fortior in illo instanti quam fuerit in primo, ut suppono, et habitus non est remissior, nec alia transmutatio facta est in subjecto; ergo si non remittit habitum in primo instanti, nec in illo instanti dato remittet. Tertio sic. Si intensio habitus non sit continua, sequitur quod actus diuturnior non magis auget habitum quam actus (6) minus diuturnus aeque intensus. Consequens est falsum, ut patet ad experientiam ; experitur enim quilibet quod quanto ira est diuturnior, caeteris paribus, tanto magis facit hominem iratum habitualiter; similiter, quanto diuturnior, est actus mansuetudinis, tanto fit quis mansuetior; et sic de aliis. Consequentia nota est : quia actus diuturnior non magis auget in primo instanti in quo est, quam augeat actus minus durans, si sit aeque intensus; ergo si magis auget, hoc erit in tempore.

Confirmatur hoc per simile. Nam quanto diuturnior est apprehensio delectabilis sensibilis, tanto magis augetur concupiscentia in eo qui concupiscit ; unde datur documentum a sanctis, quod tales cogitationes statim abigantur, et eis non immoremur; sic etiam quanto diuturnior est actus augmentativus habitus, tanto ipse habitus magis intenditur. Quarto sic. Contingit actum per quem intenditur habitus, intendi per aliquod tempus continue. Ergo contingit habitum per aliquod tempus continue intendi. Consequentia patet; quoniam ad intensionem causae naturaliter agentis sequitur intensio effectus. Antecedens patet ex eo quod dicitur de concupiscentia. Idem patet de timore, et ira, et aliis actibus, qui intenduntur ex majore apprehensione objecti, vel continuatione et mora apprehensionis. Quinto (f). Certum est quod habitus intendi potest. Ergo si non posset intendi continue : aut haec repugnantia esset ex natura habitus; aut ex parte (a) a verbo aut in usque ad si, om. Pr. (6) actus. - habitus Pr. (t) quinto. - Hoc Pr. TENTURUM HO LIBRI I. SEN subjecti; aut ex parte causae habitum intendentis. Non ex parte habitus : quoniam nulli formae possibili intendi repugnat intendi continue; omnis enim talis habet gradus intrinsecos in infinitum. Nec ex parte subjecti est repugnantia. Nam in eodem subjecto quidam actus intenduntur continue ; sicut dolor in concupiscibili, cum quis tenet manum ad ignem; sicut enim actio ignis in sensum est continua, sic intensio doloris est continua. Similiter notitia intuitiva intellectus de re sensibili continue intenditur, et fit clarior; sicut intenditur visio, quoniam visibile fit continue propinquius in magis proportionata distantia. Et de multis aliis actibus animae idem posset ostendi. Nec, tertio, est hujusmodi repugnantia ex parte causae debentis intendere habitum, quae est ipse actus; nam ille continuatus potest intendere, etiam si ipse maneat in aequali gradu; et ipse similiter potest intendi continue per aliquod tempus, ut supra dictum est. Sexto arguit (Ibid., q. 2, art. 1) generalius, quod intensio potest esse continua, et alii motus altera-tionis. Suppono, inquit, medium esse summe dispositum ad lumen, et aliquod corpus luminosum illuminare illud medium secundum aliquam distantiam (et constat quod remotiorem partem remissius (a) illuminat), et signetur in medio illuminato aliqua pars distans a corpore luminoso, et moveatur luminosum versus illam in aliquo tempore. Tunc, illo casu posito, arguo sic : In quolibet instanti temporis mensurantis approximationem corporis luminosi, pars signata est magis lucida quam fuerit in aliquo instanti illius temporis praecedentis. Ergo intensio luminis in illa parte est continua. Consequentia patet : quoniam si non sit continua, ergo fuit interrupta per quietem mediam; et si sic, cum in tempore mensurante quietem illam signari possint plura instantia, aliquod instans erit in quo illa pars non erit magis lucida quam in aliquo praecedente illius temporis, quinimmo in quolibet instanti temporis mensurantis quietem fuit aeque lucida sicut in instanti ejusdem temporis quietis sequente signato, quocumque detur; quod repugnat antecedenti. Antecedens patet : quoniam in quocumque instanti corpus luminosum est magis proximum parti datae quam in aliquo praecedente ejusdem temporis; ergo (a) pars data, est magis lucida quam fuit in aliquo praecedente ejusdem temporis. Hoc patet, alias per approximationem corporis luminosi non fieret magis lucida; quod est contra sensum. Sed in quolibet instanti illius temporis, corpus luminosum est magis proximum parti datae, quam in aliquo instanti praecedente ejusdem temporis, cum sit positum ipsum moveri continue versus eam. Ergo, etc. Septimo. Si nulla intensio esset continua, sequitur quod per aliquod tempus, agens naturale potens agere in aliquod passum, esset approximatum sufficienter passo potenti ab illo pati, et in omni dispositione necessaria ad agendum et patiendum, et nullum esset impediens actionem agentis in passum, et tamen non ageret. Consequens istud est contra naturam, et impossibile naturaliter, ut patet ex 1. de Generatione (t. c. 50, 51), et 9. Metaphysicos (t. c. 10); et quod fortius, patet oppositum esse ad sensum. Et ulterius etiam : quia qua ratione hoc contingeret per aliquantulum tempus, posset contingere per quantumcumque; et sic nunquam ageret in ipsum. Consequentia probatur. Ponatur, gratia exempli, aliquod calefactivum approximatum corpori jam aliqualiter actu calido, et potenti ab illo magis calefieri, et sint in omni dispositione requisita ex parte utriusque ad actionem, et nullum sit impediens, ut sumitur in antecedente : aut hoc calefactivum in qualibet parte temporis suae praesentiae agit in partem calefactibilis sibi proximam, aut non ; si sic, ergo calefactibile illud secundum illam partem , per totum tempus praesentias illius agentis, fit continue magis et magis calidum, et per consequens intensio continua, cujus oppositum sumitur in antecedente ; si non, ergo non (a) in qualibet parte temporis dati agit; et patet consequentia. Forte dicetur quod illud activum prius per aliquod tempus disponit passum ad calorem, et in aliquo instanti terminante tempus sufficientis dispositionis causat calorem, et etiam in aliquo tempore sequente immediate illud instans disponit ad esse magis calidum , et cum disposuerit sufficienter passum ad esse magis calidum, facit ipsum in instanti terminante magis calidum, et iterum disponit, et sic deinceps, quamdiu erit praesens, vel fecerit eum sic intense calidum ut non possit magis; et sic agens per nullum tempus est praesens quin agat, vel secundum illam formam cujus est per se activum, vel secundum dispositiones illius formae, quamvis non semper secundum illam formam agat; nec hoc est necessarium ; et tamen intensio formae non est continua in aliquo tempore.

Contra. Primo, per responsionem. In aliquo tempore hoc (6) activum continue disponit eamdem partem passi; ergo in quolibet instanti illius temporis passum est magis dispositum, quam in aliquo instanti illius temporis praecedente. Et ultra : aut in quolibet instanti in quo est magis dispositum, est magis dispositum (y) dispositione rationis alterius a qualibet quam fuit dispositum in aliquo praecedente instanti, v. gr. in instanti A est dispositum per raritatem, et in instanti B sequente est dispositum per siccitatem, et in instanti sequenti, scilicet C, est dispositum per aliam formam, et sic 5- - QUAESTIO 11. semper; aut non in quolibet instanti est magis dispositum dispositione alterius rationis, sed in aliquo est magis dispositum dispositione ejusdem rationis (et), qua prius fuit minus dispositum. Primum dici non potest, alias oporteret dicere quod in illo tempore (6) finito infinitae formae diversarum rationum fuissent successive genitae et corruptae in illo subjecto, sicut in infinitum signari possunt instantia in quolibet tempore continuo. Relinquitur ergo secundum, et per consequens quod intensio aliqua, scilicet (y) illius dispositionis, quaecumque sit illa, sit continua; et habetur propositum. Sed dicetur quod illa dispositio est rarefactio, vel condensatio, quae non sunt motus secundum aliquas formas realiter subjecto inhaerentes, quae proprie dicantur qualitates, sed magis motus secundum situm et locum: non enim subjectum est rarius, nisi (S) quia majorem locum occupat, vel quia partes ejus remotius jacent; et ideo talis motus non est proprie intensio, secundum quod communiter quaeritur de intensione.

Contra hoc : Quia, sicut conceditur quod rarefactio est alteratio, et rarefieri est alterari, sic magis rarefieri debet concedi esse intendi secundum raritatem.

Item : non videtur verum quod (e) quodlibet quod fit magis tale secundum aliquam qualitatem, fiat magis rarum, vel densum; verbi gratia : cum una turris, vel lapis aliquis durissimus, stante vento calefit, non est verisimile quod rarefiat, et majorem locum occupet, aut minorem quam prius.

Item : manifeste hoc tollitur in intensione luminis in aliqua parte multum remota a candela, quam partem candela non rarefacit, vel prius saltem intenditur lumen in parte illa, quam ipsa rarefiat a candela; quia candela non rarefacit partem remotam, nisi prius rarefaciendo propinquas, quas, ut patet, etiamsi rarefaceret, non sic cito tamen sicut illuminat. Et fortificatur : quia possibile est quod juxta partem illam in qua intenditur lumen, sit agens condensans, et sic simul illa pars condensabitur; et tamen fiet per approximationem candelae continue magis lucida. Nec facio vim an rarefactio sit dispositio ad lumen, vel condensatio; quia si ponitur quod condensatio, ponitur quod aliquod rarefactivum sit propinquum illi parti, et eodem probatur propositum.

Item, contra primam et secundam responsiones simul arguitur. Quia, sicut calefactivo praesente in quocumque instanti subjectum est sufficienter dispositum ad calorem, et nullum adest impedimentum, ipsum subjectum est calidum; sic eodem (Z.) calefactivo eodem modo praesente in quocumque instanti subjectum est magis dispositum ad calorem quam esset prius, cum non essetsufficienterdispositum, eodem, inquam, instanti subjectum est magis calidum quam esset prius, et per consequens non solum in dispositionibus caloris, sed etiam in ipso calore (a) est intensio continua. Huic etiam attestatur sensus. Experitur enim quilibet, cum manum approximat igni (6),quod postquam incipit sentire calorem, si in eadem approximatione teneat manum, sentit continue se magis et intensius calefieri. C". - RESPONSIONES Ad argumenta Gregorii.

Ad ista dicitur, tenendo conclusionem, ut prius; cui etiam favet Commentator, 8. Physicorum, comm. 23, ubi etiam Aristoteles dicit sic : Neque augeri neque minui continue possibile est; sed est etiam medium, scilicet quies. Et infra : Similiter autem et in alteratione qualibet; non enim si partibile in infinitum est quod atteratur, propter hoc et alteratio, sed velox sit multotiens, sicut congelatio. Et littera commenti, loco illius quod nostra dicit velox, habet subito; et Commentator exponit in instanti. Ex quo patet quod mens Philosophi est quod neque augmentatio, neque diminutio, neque alteratio est continua, sed interrumpitur per quietem. Cujus rationem assignat idem Commentator : quia cujuslibet formae naturalis, est dare minimam partem in actu, et illa fit in instanti. Et ideo Commentator, ibidem, dicit quod non est hic motus continuus in rei veritate, nisi motus localis qui est velocissimus motuum ; et in fine commenti, contra Alpharabium dicentem quod de diffinitione motus in universali apparet continuatio, dicit quod " iste sermo non est verus, sed hoc non apparet nisi in motibus localibus, de quibus dicitur hoc nomen motus principaliter; in aliis autem motibus, in quibusdam eorum est possibile ut appareat (v) continuatio, scilicet ut partes eorum inveniantur non distincta; ab invicem, et in quibusdam non apparet hoc, quia partes eorum non inveniuntur secundum hunc modum d. Idem ponit, 3. Physicorum, comm. 6 : " Videmus, inquit, quod motus augmenti et diminutionis sunt plures motus, et similiter est dispositio in (8) pluribus motibus. "

Haec Commentator.

Ex quibus apparet quod motus altera-tionisnon est proprie continuus, nec in infinitum divisibilis secundum quod est motus localis. Hoc etiam declarat sanctus Thomas, super 6. Physicorum (lect. 5), in illo capitulo : Necesse est autem et ipsum nunc, etc. Tunc, (6) similiter est dispositio in.- similis est dispositioniPr.

Adprimum argumentum in oppositum, concedo illa duo quae supponit; sed illis concessis, dico quod consequens illatum in prima consequentia ibi facta non est inconveniens, sicut dicit responsio data ibidem. Nec valet improbatio illius responsionis primo loco posita; nam in casu illo, licet luminosum conservet per tempus lumen quod causavit in instanti, tamen illa conservatio est per accidens in tempore, quia illa actio mensuratur quolibet instanti illius temporis, ut ostendit sanctus Thomas in simili, 4. Sentent., dist. 17, q. 1, art. 5, q 3, ad l . " Est, inquit, quidam motus qui est actus imperfecti. Est autem alius motus, qui est actus perfecti, et dicitur magis operatio, qui non exspectat aliquid in futurum ad complementum suae speciei, sicut sentire; et talis motus non est successivus, sed subitus. Et si contingat dici quod talis motus sit in tempore, hoc erit per accidens, quia mensuratur etiam quolibet instanti illius temporis in quo dicitur esse; sicut esse hominem, in tempore est et in instanti. Et talis motus est liberi arbitrii; et ideo est in instanti. "

Haec ille.

Dico ergo in proposito, quod actus causativus habitus agit quidquid potest agere in instanti, sicut luminosum agit in instanti lumen in medio; nec aliquid agit in tempore, quod non agat in instanti. Similiter est de visibili agente in visum. Non ergo oportet quod agens approximatum passo continue agat aliquid in illud; immo, si lumen causatum in medio ab aliquo luminoso esset qualitas remanens post absentiam suae causae, ita quod luminosum non plus conservaret lumen quod causat quam calidum calorem a se causatum, ipsum non ageret aliquid in medium post illud instans in quo causavit lumen. Similiter, addo quod ex quo actus auxit habitum in instanti quantum potest augere, post illud instans tale passum non est dispositum ad suscipiendum aliquid, vel aliquem effectum illius actus qui prius augebat; sicut calidum remissum, ex quo assimilavit sibi passum, si per mille annos staret in eadem proximitate, nihil ageret; quia passum, ex quo est ei simile, non potest pati ab eo, nec tale calidum est activum in tale passum; tale autem agens, esse in debita approximatione ad illud quod prius patiebatur ab eo per tempus, et non agere in illud, non est inconveniens. Non valet ulterius secunda improbatio illius solutionis; nam assumit falsum, scilicet quod quilibet actus mansuetudinis augeat habitum. Hoc enim falsum est, secundum quod ponit sanctus Thomas, 2" 2", q. 24, art. 6, ubi sic ait: " Augmentum spirituale charitatis quodammodo simile est augmento corporali. Augmentum autem corporale in animalibus et plantis non est continuus motus, ita quod scilicet, si aliquid augetur tantum in tanto tempore, necesse sit quod proportionaliter in qualibet parte illius temporis aliquid augeatur, sicut contingit in motu locali; sed per aliquod tempus natura operatur disponens ad augmentum et nihil augens actu, et postmodum producit in effectum illud ad quod disposuerat, augendo animal vel plantam in actu. Ita etiam, non quolibet actu charitatis augetur charitas in actu; sed quilibet actus charitatis disponit ad charitatis augmentum, in quantum ex uno actu charitatis homo redditur promptior ad agendum secundum charitatem, et habilitate crescente, homo prorumpit ad actum dilectionis ferventiorem, quo conetur ad charitatis profectum ; et tunc charitas augetur in actu. "

Haec ille.

Et in responsione ad 2" , ibidem, idem (a) ponit de habitu virtutis acquisitas. Et expressius, 1" 2 , q. 52, art. 3, sic dicit: a Similes actus similes, causant habitus, ut dicitur, 2. Ethicorum (cap. 1). Similitudo autem et dissimilitudo non solum attenditur secundum eamdem qualitatem vel dissimilem, sed etiam secundum eumdem vel diversum modum participationis. Est enim dissimile non solum nigrum albo, sed etiam magis album minus albo ; nam et motus fit a minus albo in magis album, tanquam ex opposito, ut dicitur, 5. Physicorum (t. c. 52). Quia vero usus habituum in voluntate hominis consistit, ut patet ex supra dictis : sicut contingit quod aliquis habens habitum non utitur illo, vel etiam agit actum contrarium ; ita etiam potest contingere quod utatur habitu secundum actum non respondentem proportionaliter intensioni habitus. Si igitur intensio actus proportionaliter sequetur intensioni habitus, vel superexcedat, quilibet actus vel auget habitum, vel disponit ad augmentum ipsius, ut loquimur de augmento habituum ad similitudinem augmenti animalis. Non enim quodlibet alimentum sumptum actu auget animal, sicut nec quaelibet gutta cavat lapidem; sed, multiplicato alimento, tandem fit augmentum. Ita etiam, multiplicatis actibus, crescit habitus. Si vero intensio actus proportionaliter deficiat ab intentione habitus, talis actus non disponit ad augmentum habitus, sed magis ad diminutionem ipsius. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod falsum est quod arguens assumit sine probatione, scilicet quod si Socrates habens habilum mansuetudinis, etc; immo, dico quod si primus illorum augeat habitum, oportet quod secundus sit intensior primo ad hoc quod augeat, et tertius secundo. Ad secundum principale, negatur major; et ad probationem, dicitur quod in illo casu actus elicitus contra inclinationem habitus remittit eum in instanti primo in quo est, et non in sequentibus.

Nec valet improbatio hujus. Licet enim ille actus sit aequalis virtutis in aliis instantibus sicut fuit in primo, tamen passum non est dispositum ad recipiendum ejus actionem sicut in primo instanti; quia in illo instanti actus ille non remittebat habitum, nisi causando aliquid in passum incompossibile habita) idem.

Om. Pr. tui in tali gradu qualem prius habebat; et ideo, quia passum est sufficienter assimilatum isti agenti quantum agens potuit assimilare, actus ille non inducit in passum ulterius aliquid, ac per hoc nec aliquid abjicit; sed sicut ad intendendum illam dispositionem contrariam habitui requiritur agens fortius, quam sit ille actus remittens habitum, ita similiter requiritur ad ulterius remittendum habitum actus intensior, vel multi actus quorum ultimus agat in virtute praecedentium. Ad lertium dico quod consequens est verum. Et ad improbationem, dicitur quod actus mansuetudinis diuturnus facit hominem habitualiter mansuetum, quia non potest diu teneri, quin actus intendatur vel remittatur. Si autem maneret uniformis per horam, non plus augeret habitum de tota hora, quam fecerit in principio, vel in instanti in quo primo fuit. Et ita dicitur de ira et aliis habitibus.

Ad confirmationem, dicitur quod quia per diuturnam apprehensionem ipsum objectum concupiscibile distinctius consideratur, et quoad multa elicienda, ideo quando diutius homo immoratur in talium consideratione, occurrunt plura moventia appetitum, et multiplicatis causis causatur actus concupiscendi vehementior; sed ipsa diuturnitas temporis sine pluri non augeret concupiscentiam, nisi apprehensio augeatur, vel plura delectabilia apprehendantur, vel aliquid hujusmodi. Ad quartum negatur antecedens. Unde nec actus concupiscendi, nec irascendi intenditur continue propter continuitatem apprehensionis, ut dictum fuit; quia diuturnitas sola non auget actum hujusmodi , sed multiplicatio causarum, vel vigoratio unius illarum ; et nullum talium est continuum. Ad quintum dico quod repugnat habitui et formis, praesertim quarum subjectum est non quantum, dividi in inflnitum in tales gradus minores et minores; ac per hoc eis repugnat intendi continue sic quod, si tantum est acquisitum in hora, medietas hujus sit acquisita in medietate liorae, et iterum medietas medietatis in dimidio medietatis, et sic in infinitum, ut est in motu locali.

Similiter, ad alia quae ibidem inducit arguens de actione ignis in manum, etc, dico quod illa actio, cum sit quaedam alteratio, non est vere continua ; nec intensio doloris in concupiscibili; nec notitia intellectus. Unde false imaginatur arguens quod objectum singulare extra animani, quantum magis appropinquat intelligibilitati, causet notitiam clariorem continue. Supponit enim tria falsa : primum, quod intellectus directe inspiciat singulare sensibile; secundum, quod intellectus immediate moveatur a re sensibili exteriori; tertium, quod intensio illius notitiai sit continua. Sed de istis alias. Ad sextum, admisso casu, dicitur quod licet motus localis hujus luminosi sit continuus, tamen illuminatio non est continua, sed indivisibilis, ut ponit sanctus Thomas, de Veritate, q. 28, art. 9, ubi sic dicit : " Quandocumque duo termini motus vel mutationis sunt affirmatio et negatio, sive privatio et forma, accipiendo hujusmodi mutationes secundum proprios terminos, per se loquendo, oportet eas esse instantaneas, et non in tempore; sicut est illuminatio, generatio et corruptio, et alia hujusmodi. Accipiendo vero eas quantum ad causas suorum terminorum, potest in eis considerari successio; sicut patet in illuminatione. Nam quamvis aer transeat subito de tenebris ad lucem, tamen causa tenebrositatis tollitur successive, scilicet absentia solis, qui per motum localem successive fit praesens; et sic illuminatio est terminus motus localis, et est indivisibilis, sicut et quilibet terminus continui. "

Haec ille.

Ex quo patet quod, licet sol approximetur medio motu continuo, tamen illuminatio quae est terminus illius localis motus fit subito, et per consequens non per motum continuum. Et a simili dicendum est, quoad intensionem (") luminis, sicut de illuminatione. Unde in casu argumenti, dico quod, signata illa parte ad quam movetur luminosum, non in quolibet instanti temporis mensurantis approximationem pars illa est luminosior quam prius, vel magis lucida. Et ad probationem, dicitur quod non oportet quod in quocumque instanti corpus luminosum est propinquius tali parti illuminandae quam fuerit prius, illa pars sit magis lucida quam prius; quia, licet per aliquam approximationem luminosi pars illa sit lucidior, non tamen per quamlibet. Immo, dico quod si tale luminosum distans a tali parte illuminanda per unam leucam causat lumen in ea ut quatuor, antequam intendat lumen prius causatum in qualicumque gradu, oportet quod approximetur per certum spatium, et (6) in instanti ultimo temporis mensurantis motum approximationis intendet lumen in illa parte. Et causa est : quia oportet dare minimum gradum luminis, sicut et cujuslibet alterius sensibilis qualitatis; unde non oportet quod si luminosum propter talem approximationem, puta cubitalem, intendebat lumen in parte signata de illo gradu, quod in medietate temporis, vel in instanti medio, intenderet de medietate illius gradus. Similiter, quando sol successive approximatur partibus tenebrosis, non oportet quod si in principio horae non illuminabat nisi medietatem domus, et in fine horae illuminat totam, propter continuam approximationem, quod in medietate horae illuminaverit quartam partem, et sic successive continue dividatur motus illuminationis, sicut motus localis; vel quod sicut sol successive approximatur, ita quaelibet pare lucis successive causetur. Est enim minima pars secundum extensionem, sicut et secundum intensionem, quae potest in aliqua mensura adaequate causari. Est enim aliqua pare lucis secun-durr. extensionem ita modica, quod ipsa in nulla mensura adaequata produci potest, sed producitur cum aliis partibus; et toti composito correspondet mensura adaequata, non autem alicui parti. Ad septimum negatur consequentia, sicut ibidem dicitur. Solutio enim ibidem data bona est. Concedo enim quod agens approximatum passo prius disponit passum ad recipiendum actum, quam inducat eum; et non est inconveniens quod agens, ad hoc quod intendat secundas qualitates, puta colorem, odorem, et hujusmodi, disponat prius subjectum per qualitates primas formales, scilicet calidum, frigidum ; et similiter, antequam inducat istas, disponat per (a) raritatem et densitatem, quae sunt qualitates consequentes motum localem partium corporis, ita quod motus localis erit dispositio quae est continua inter omnes illas.

Et ad primam impugnationem, dicitur quod raritas potest intendi, secTnon continue; nam quando partes alicujus corporis extremae per motum localem factae sunt remotiores quam prius, in instanti mensurante illum motum localem intenditur raritas, et opposito modo intenditur densitas. Ideo non teneo solutionem illam, in hoc quod negat raritatem intendi.

Nec etiam valet alia improbatio ejusdem responsionis. Non enim est inconveniens quod sicut magnus lapis calefit secundum exteriores partes, ita etiam secundum partes propinquas superficiei rarefiat.

Ad illud quod objicitur de lumine, dictum est prius; nam sicut in proposito intensio secundum qualitates primas est terminus motus localis partium illius quod alteratur, ita intensio luminis est terminus motus localis ipsius luminosi alte-rantis.

Ad illud quod objicitur de dispositione, etc, dicitur quod licet subjectum continue disponatur ad recipiendum calorem, et in quolibet instanti sit major dispositio quam prius, tamen non in quolibet instanti est sufficiens dispositio ad formam intensiorem quam prius; et ideo dispositio fit continue, sed inductio formae, vel intensio ejus, fit subito, quando perventum fuerit ad dispositionem convenientem formae intensiori. Non enim imaginandum est quod forma signata quae intenditur ad gradum B, potest intendi ad minorem gradum quam B in duplo, et ad minorem in triplo, et sic in infinitum ; non enim forma est illo modo partibilis intensive. Et ideo non oportet quod si subjectum potest disponi tantum, et minus in duplo, et minus in triplo, quod proportionaliter forma possit intendi plus et minus continue; sed illa solum proprie inveniuntur in motu locali, quia locus penes quem attenditur ille motus, est in infinitum divisibilis; cujus oppositum est de formis.

Ad experientiam de manu amota vel approximata igni, dicitur quod nullus experitur illud augmentum esse continuum, quia nullus experitur quamlibet partem temporis; immo est aliqua adeo modica pars motus localis quae non percipitur distincte, et per consequens ita de tempore ; ac per hoc nullus est certus si inter primam intensionem et secundam illius caloris lapsum fuerit tempus discontinuans illas duas intensiones instantaneas, nec est certus utrum sint continuae ad invicem vel discretae. Nunc ad argumentum factum in pede quaestionis, dicitur quod nullum simplex et invariabile potest augeri, quasi subjectum augmenti, aut motus, aut variationis, proprie loquendo. Sed nihil prohibet simplex augeri illo modo quo illud, secundum quod aliquid movetur aut augetur, dicitur moveri. Movetur ergo sicut quo, et non sicut quod. Et haec de ista quaestione dicta sufficiant.