ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ari primum articulum, sit : Prima conclusio : quod usus est actus voluntatis. Istam conclusionem probat sanctus Thomas prima secundae, q. 16, art. 1, ubi sic ait : " Usus alicujus rei importat applicationem illius rei ad aliquam operationem: unde operatio ad quam applicamus rem aliquam, dicitur usus ejus; sicut equitare est usus equi, et percutere usus baculi. Ad operationem autem applicamus ipsa principia interiora agendi, scilicet ipsas potentias animae vel membra corporis, ut intellectum ad intelligendum, et oculum ad videndum ; et etiam res exteriores, sicut baculum ad percutiendum. Sed manifestum est quod res exteriores non applicamus ad aliquam operationem nisi per principia intrinseca, quae sunt potentiae animae, aut habitus potentiarum, aut organa, sicut membra corporis. Voluntas autem movet potentias animae ad suos actus; et hoc est applicare eas ad operationem. Unde manifestum est quod uti primo et principaliter est voluntatis tanquam primi moventis, rationis autem tamquam dirigentis, sed aliarum potentiarum tamquam exequentium, qui operantur ad voluntatem a qua moventur vel applicantur ad agendum, sicut instrumenta ad principale agens. Actio autem proprie non attribuitur instrumento, sed principali agenti : sicut aedificatio aedificatori, et non instrumentis ejus. Unde manifestum est quod uti est proprie actus voluntatis. "

Haec ille.

Sciendum enim quod secundum Durandum (1. Sentent., dist.l,q. 3) differentia est inter uti et usum : nam usus nominat operationem ad quam res applicatur, sicut scindere, ad quod applicatur cultellus, est usus cultelli, et videre est usus oculi; sed uti est applicare rem suo usui. Sic enim se videtur habere uti ad usum, sicut movere ad motum; movere autem est causare motum ; ergo uti est causare usum. In hoc tamen est differentia quod movens dicitur causare motum, sive moveat naturaliter, sive libere; sed utens causat usum solum libere. Et ideo Durandus concedit, et bene, quod usus potest esse subjective in potentia tam cognitiva, quam appetitiva, quam executiva; sed uti solum est in voluntate subjective. Et per hoc melius intelligitur dictum sancti Thomae, scilicet quod uti solius est voluntatis; sed usus est cujuslibet potentiae interdum, licet principaliter attribuatur voluntati, non semper sicut operatio, sed sicut motus vel actio, ubicumque sit subjective, tamen principaliter attribuitur motori. Verumtamen sanctus Thomas indifferenter quandoque utitur uno pro alio, sicut patet in sequentibus, vocando omnem usum uti et e contra. Secunda conclusio est quod usus proprie sumptus non est nisi respectu eorum quse sunt ad finem. Hanc conlusionem probat ibidem art. 3. " Uti, inquit, sicut dictum est, importat applicationem alicujus ad aliquid. Quod autem applicatur ad aliquid, se habet in ratione ejus quod est ad finem. Et ideo uti semper est eorum quae sunt ad finem. Propter quod et ea quae ad finem sunt accommoda proprie dicuntur utilia, et ipsa utilitas interdum usus nominatur. Sed considerandum est quod ultimus finis dicitur dupliciter: uno modo, simpliciter; alio modo, quoad aliquid. Cum enim finis quandoque dicatur res, quandoque autem adeptio rei vel possessio ejus, sicut avaro finis est pecunia vel possessio pecunias; manifestum est quod, simpliciter loquendo, ultimus finis est ipsa res : non enim possessio pecuniae est bona, nisi propter bonum pecuniae. Sed quoad hunc, pecuniae adeptio est finis ultimus : non enim quaereret avarus pecuniam, nisi ut haberet eam. Ergo, simpliciter loquendo et proprie, pecunia homo aliquis fruitur, quia in ea ultimum finem constituit; sed in quantum refert eam ad possessionem, dicitur ea uti. "

Haec ille. Tertia conclusio est quod electio est actus voluntatis. Istam probat sanctus Thomas, prima secundae, - QUAESTTO II. q. 13, art. 1. "In nomine, inquit, electionis importatur aliquid pertinens ad intellectum, et aliquid pertinens ad voluntatem. Dicit enim Philosophus 6. Ethicorum (c. 2), quod electio est appetitus intellectivus, vel appetitivus intellectus. Quandocumque autem duo concurrunt ad aliquid unum constituendum, unum eorum est formale respectu alterius. Unde Gregorius Nyssenus dicit quod electio neque est appetitus secundum seipsam, neque consilium solum, sed ex his aliquid compositum. Sicut enim dicimus animal ex anima et corpore compositum esse, neque vero corpus esse secundum seipsum, neque animam solam, sed utrumque; ita et electionem. Est autem considerandum in actibus animae, quod actus qui est essentialiter unius potentiae vel habitus, recipit formam et speciem a superiori potentia vel habitu, secundum quod ordinatur inferius a superiori. Si enim aliquis actum exerceat fortitudinis propter amorem Dei, actus quidem ille materialiter est fortitudinis, formaliter vero charitatis. Manifestum estautem quod ratio quodammodo voluntatem praecedit et ordinat actum ejus, in quantum scilieet voluntas in suum objectum tendit secundum ordinem rationis, eo quod vis apprehensiva appetitivae suum objectum praesentat. Sic igitur actus ille quo voluntas tendit in aliquid quod proponitur ut bonum, ex eo quod per rationem est ordinatum ad fineni, materialiter quidem est voluntatis, formaliter vero rationis. In hujusmodi autem substantia actus materialiter se habet ad ordinem qui imponitur a superiori potentia. Et ideo electio substantialiter non est actus rationis, sed voluntatis; perficitur enim electio in motu quodam animae ad bonum quod eligitur. Unde manifeste est actus appetitivae potentiae. "

Haec ille. Quarta conclusio est quod electio est respectu eorum quae sunt ad finem. Istam probat eadem q., art. 3 : " Electio, inquit, sequitur sententiam vel judicium, quod est sicut conclusio syllogismi operativi. Unde illud cadit sub electione, quod se habet ut conclusio in syllogismo operabilium. Finis autem in operabilibus se habet ut principium, et non ut conclusio, ut dicitur secundo Physicorum (t. c. 89). Unde finis, in quantum hujusmodi, non cadit sub electione. Sed sicut in speculativis nihil prohibet illud quod est unius demonstrationis vel etiam scientia? principium, esse conclusionem alterius demonstrationis et scientia;; ita contingit illud quod est in una operatione ut finis, ordinari ad aliud sicut ad finem; et hoc modo sub electione cadit. Sicut in operatione medici, sanitas se habet ut finis : unde hoc non cadit sub electione medici, sed hoc supponit tanquam principium. Sed sanitas corporis ordinatur ad bonum animae : unde apud eum qui habet curam de salute animae, potest cadere sub electione esse sanum vel esse infirmum ; nam Apostolus dicit, secundae Corinth, (c. 12, v. 10) : Cum autem infirmor, tunc fortior sum et potens. "

Haec ille. Quinta conclusio est quod consensus est actus voluntatis. Istam ponit, q. 15, art. 1. a Consentire, inquit, importat applicationem sensus ad aliquid. Estautem proprium sensus quod est cognitivus rerum praesentium : vis enim imaginativa apprehensiva est similitudinum corporalium, etiam rebus absentibus quarum sunt similitudines. Intellectus autem apprehensivus est universalium rationum, quas potest apprehendere indifferenter et absentibus et praesentibus singularibus. Et quia actus appetitivae virtutis est quaedam inclinatio in rem ipsam, secundum quamdam similitudinem, ipsa applicatio appetitivae virtutis ad rem, secundum quod ei inhaeret, accipit nomen sensus, quasi experientiam quamdam sumens de re cui inhaeret, in quantum complacet sibi in ea. Unde Sapient. (c.l,v. 1), dicitur: Sentite de Domino in bonitate. Et secundum hoc consentire est actus appetitivae virtutis. "

Haec ille.

Et art. 2, sic ait: " Consensus, proprie loquendo, non est in brutis animalibus. Cujus causa est, quia consensus importat applicationem appetitivi motus ad aliquid agendum. Ejus autem est applicare appetitivum motum ad aliquid agendum, in cujus potestate est motus appetitivus : sicut tangere lapidem convenit quidem baculo, sed applicare baculum ad tactum lapidis, est ejus qui habet in potestate movere baculum. Bruta autem animalia non habent in sui potestate motum appetitivum ; sed talis motus est in eis ex instinctu naturae. Unde brutum animal appetit quaedam, sed non applicat appetitivum motum ad aliquid. Et propter hoc non dicitur proprie consentire; sed solum natura rationalis quae habet in sua potestate motum appetitivum, et potest ipsum applicare vel non applicare ad hoc vel ad illud. "

Haec ille.

Similiter, art. 4, probat quod consensus pertinet etiam in homine, non ad sensualitatem, sed ad voluntatem. (( Finalis, inquit, sententia semper pertinet ad eum qui superior est, ad quem pertinet de his judicare : quamdiu enim judicandum est quod proponitur, nondum datur finalis sententia. Manifestum est autem quod superior ratio est quae habet de omnibus judicare : quia de sensibilibus per rationem judicamus; de his vero quae ad rationes humanas pertinent, judicamus secundum rationes divinas, quae pertinent ad superiorem rationem. Et ideo quamdiu incertum sit an secundum rationes divinas resistatur vel non, nullum judicium rationis habet rationem finalis sententiae. Finalis autem sententia est consensus in actum. Et ideo consensus in actum pertinet ad rationem superiorem, secundum tamen quod in ratione voluntas TENTURUM includitur. "

Haec ille. - Si autem loquamur de consensu in delectationem operis aut cogitationis, ad quem appetitum pertineant, dicit ibidem ad primum : (c Quod consensus in delectationem operis pertinet ad rationem superiorem, sicut consensus in opus; sed consensus in delectationem cogitationis pertinet ad rationem interiorem, sicut ad ipsam pertinet cogitare. Et tamen de hoc ipso quod est cogitare vel non cogitare, in quantum consideratur ut quaedam actio, habet judicium superior ratio, et similiter de delectatione consequente; sed in quantum accipitur ut ad actionem aliam ordinata, sic pertinet ad inferiorem rationem. Quod enim ad aliud ordinetur, ad inferiorem artem vel potentiam pertinet quam finis ad quem ordinatur; nam ars quae est de fine, architectonica, seu principalis, vocatur. " - Haec ille.

Ex quibus patet quod consensus non est in intellectu nec sensualitate, sed in sola voluntate. Sexta Conclusio est quod consensus non est nisi eorum quae sunt ad llnem. Istam probat, ibidem, art. 3, dicens: " Consensus nominat applicationem motus appetitivi ad aliquid praeexistens in potestate applicantis. In ordine autem agibilium, primo quidem potest sumere apprehensionem finis, deinde consilium de his quae sunt ad finem, et deinde appetitum eorum quae sunt ad finem. Appetitus autem in ultimum finem tendit naturaliter : unde applicatio appetitivi motus in finem apprehensum non habet rationem consensus, sed simplicis voluntatis. De his autem quae sunt post ultimum finem, in quantum sunt ad finem, sub consilio cadunt; et sic potest esse de his consensus, in quantum motus appetitivus applicatur ad illud quod ex consilio judicatum est. Motus vero appetitivus in finem non applicatur consilio, sed magis consilium ipsi, quia consilium praesupponit appetitum finis; sed appetitus eorum quae sunt ad finem praesupponit determinationem consilii. Et ideo applicatio appetitivi motus ad determinationem consilii est proprie consensus. Unde cum consilium non sit nisi de his quae sunt ad finem, consensus, proprie loquendo, non est (a) nisi de his quae sunt ad finem. "

Haec ille. Septima conclusio est quod, respectu ejusdem objecti potentiae executivae, usus semper sequitur electionem. Istam probat sanctus Thomas, prima secundae, q. 16, art. 4, dicens : " Voluntas habet duplicem habitudinem ad volitum. Una quidem, secundum quod volitum est quodammodo in voluntate, per quamdam proportionem vel ordinem ad volitum.Unde et res quae naturaliter sunt proportionata; ad aliquem finem, dicuntur appetere illum finem naturaliter. Sic autem habere finem, est imperfecte habere illum. Omne autem imperfectum tendit ad perfectionem. Et ideo omnis appetitus tam naturalis quam voluntarius tendit ut habeat ipsum finem realiter, quod est perfecte habere ipsum; et haec est secunda habitudo voluntatis ad volitum. Volitum autem non solum est finis, sed illud quod est ad finem. Ultimum autem quod pertinet ad primani habitudinem voluntatis, respectu ejus quod est ad finem, est electio : ibi enim completur proportio voluntatis, ut complete velit illud quod est ad finem. Sed usus jam pertinet ad habitudinem secundam voluntatis, qua tendit ad consequendum rem volitam. Unde manifestum est quod usus sequitur electionem, si tamen accipitur usus secundum quod voluntas utitur potentia executiva movendo ipsam. Sed quia voluntas quodammodo movet rationem, et utitur ea, potest intelligi usus ejus quod est ad finem, secundum quod est in consideratione rationis referentis ipsum in finem. Et hoc modo usus praecedit electionem. "

Haec ille.

Et ibidem, ad primum: " Ipsam executionem operis praecedit motio qua voluntas movet ad exequendum, sequitur autem electionem. Et sic, cum usus pertineat ad praedictam motionem voluntatis, medium est inter electionem et executionem.)) Octava conclusio : Quod electio, quandoque differt realiter a consensu, quandoque solum ratione. Hanc ponit sanctus Thomas, prima secundae, q. 15, art. 3, ad tertium, dicens : " Electio addit supra consensum, quamdam relationem respectu ejus cui aliquid praeeligitur; et ideo post consensum, adhuc remanet electio. Potest enim contingere quod per consilium inveniantur plura ducentia ad finem, quorum dum quodlibet placet, in quodlibet eorum consentit; sed ex multis quae placent accipitur unum praeeligendo. Sed si inveniatur unum solum quod placeat, non differunt re consensus et electio, sed ratione tantum ; ut consensus dicatur, secundum quod placet ad agendum; electio autem, secundum quod praefertur his quae non placent. "

Haec ille. Nona conclusio est quod ante consensum praecedit consilium, et ante electionem praecedit consensus, et ante imperium praecedit electio, et ante usum praecedit imperium. Ista enim se habent in quodam ordine, si ad idem referantur de quo est consilium et electio et caetera, quod primum est consilium, secundum consensus, tertium electio, quartum imperium, quintum usus. Istam conclusionem ponit sanctus Thomas, prima secundae. Quod enim consilium praecedat consensum, patet per ipsum, q. 15, art. 3, ubi ponit quod in ordine agibilium primo est apprehensio finis, secundo appetitus finis, tertio consilium de his quae sunt ad finem, quarto appetitus eorum quae sunt ad finem; et subdit quod " applicatio appetitivi motus ad determinationem consilii est proprie consensus)). Ex quo patet quod consensus sequitur consilium.

Quod autem consensus praecedat electionem, patet ibidem, ad tertium, ubi dicit : " quod electio addit super consensum quamdam relationem respectu ejus cui aliquid praeeligitur; et ideo post consensum adhuc remanet electio. "

Haec ille.

Quod autem electio praecedat imperium, et imperium praecedat usum, ostendit, q. 17, ari. 3, ad primum, dicens : " Non omnis actus voluntatis praecedit istum actum rationis qui est imperium ; sed aliquis praecedit, scilicet electio; et aliquis sequitur, scilicet usus. Quia post determinationem consilii, quae est judicium lationis, voluntas eligit; et post electionem, ratio imperat ei per quod habendum vel agendum est quod eligitur; et tunc demum voluntas incipit uti, exequendo imperium rationis : quandoque quidem , voluntas alterius, cum aliquis imperat alteri; quandoque autem, voluntas imperantis, cum aliquis imperat sibi. "

Haec ille.

Et in responsione principali dicit : " quod usus ejus quod est ad finem, secundum quod est in ratione referente ipsum in finem, praecedit electionem; unde multo magis praecedit imperium. Sed usus ejus quod est ad finem, secundum quod subditur potentiae executivis, sequitur imperium, eo quod usus utentis conjunctus est cum actu quo quis utitur; non enim utitur quis baculo antequam aliquo modo per baculum operetur. Imperium autem non est simul cum actu ejus cui imperatur; sed naturaliter prius est imperium quam imperio obediatur, et aliquando est prius tempore. Unde manifestum est quod imperium est prius quam usus. "

Haec ille.

Item, prima secundae, q. 16, art. 4, ad lertium : " Electio pi-aecedit usum, si referantur ad idem. Nihil autem prohibet quod usus unius praecedat electionem alterius. Et quia actus voluntatis reflectuntur supra seipsos, in quolibet actu voluntatis potest accipi consensus, electio et usus : ut si dicatur quod voluntas consentit se eligere, et consentit se consentire, et utitur se ad consentiendum et eligendum. Et semper isti actus ordinali ad illud quod prius est, sunt priores. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod quandocumque circa idem consiliamur, et eligimus, et utimur, et imperamus, et consentimus, quod illa quinque habent ordinem supradictum : licet, respectu diversorum objectorum, illud quod in uno ordine est prius, in alio sit posterius. Ista enim quinque possunt assignari respectu cujuslibet quod est ad finem, sive sit actus, sive objectum. Si quaeratur quid est consilium; respondet sanctus Thomas, prima secundae. - QUAESTIO II. 01 q. 14, art. 5, quod consilium est actus intellectus, quo inquiritur de agendis a nobis modo resolutorio, scilicet incipiendo a fine in futuro intento, quousque pervenitur ad illud quod statim agendum est. Quid autem sit imperare, respondet ibidem, q. 17, ari. 1, quod imperare est essentialiter actus rationis, quo intellectus, in virtute voluntatis, movet aliquam potentiam, cum quadam intimatione denunciativa. Unde talis actus explicatur perorationem imperativi modi, dicendo : Fac hoc. Non enim voluntas imperat, sed intellectus motus a voluntate : quia imperare est ordinare aliquem ad aliquid agendum; modo, ordinare est rationis, non voluntatis. Ex quibus concluditur quod, circa illud quod est ad finem, voluntas habet tres actus, intellectus autem duos. Tres primi : eligere, consentire et uti. Duo intellectus : consilium et imperium. Et sic terminatur primus articulus.