ARTICULUS III.

AN FILIUS IN ESSE PERSONALI CONSTITUATUR FORMALITER PER SPIRATIONEM ACTIVAM A. - CONCLUSIO Quantum ad tertium articulum sit Prima conclusio: quod spiratio nullam personam divinam constituit. Probatur sic : Illud quod est multis communicabile, non constituit aliquid in esse incommunicabili. Sed spiratio est communicabilis multis, hoc est quod est communis Patri et Filio; persona autem dicit quid incommunicabile, cum sit substantia individua. Ergo non constituit Filium nec Patrem in esse personali. Major patet. Quia repugnantia est quod aliquid habeat incommunicabilitatem per illud cui non repugnat incommunicabilitas, immo convenit communicabilitas; sicut quod aliquid sit nigrum formaliter per illud quod est album vel albedo. Minor nota est. Confirmatur. Quia si per spirationem activam Pater et Filius constituerentur formaliter in esse incommunicabili et personali, non apparet repugnantia quin sint duo Patres in divinis, vel quin Pater posset esse duae personae. Unde enim veniet sibi ista incommunicabilitas? Non enim ex parte essentia?, cum illa sit in tribus suppositis; nec ex parte spirationis, quia illa potest esse in duobus. Istam conclusionem ponit sanctus Doctor, 1. Sententiarum, dist. 33, q. 1, art. 3. Item, 1 p., q. 32, art. 3, ubi dicit quod tantum sunt tres notiones personales, scilicet constituentes personas, scilicet : paternitas, filiatio, processio. Item, de Potentia Dei, q. 10, art. 5, ad 12 .

Ex quo sequitur responsio ad tertium articulum, scilicet quod spiratio activa non constituit Filium, sed solum fdiato, nec (a) Spiritum Sanctum, sed solum processio. B. - OBIECTIONES I. Argumenta Aureoli.

Sed contra praedicta arcuit Aureolus (dist. 11, q. 1, art. 3). Primo sic. Quandocumque aliqua sic se habent quod neutrum illorum habeat propriam unitatem, sed fundant penitus eamdem unitatem, de necessitate fundant eamdem personalitatem. Ex quo enim perseitas tertii modi, sive per se unitas, est idem quod personalitas, si sit in natura intellectuali, ut determinatum est supra, si sint aliqua non habentia unitatem per se, quot concurrunt ad fundandam unitatem, tot pertinent intrinsece ad eamdem personalitatem. Sed in Filio nec essentia habet per se unitatem, nec generari, nec spirare; nec spirari in Spiritu Sancto; sed fundant eamdem unitatem, et uniuntur per omnimodam indistinctionem. Si enim aliquod istorum haberet propriam unitatem et per-seitatem tertii modi, ita ut caderet inter ea minima distinctio, poneret in numerum, et faceret aliquem numerum perfectionis in persona Filii; nec Filius esset adeo simplex sicut essentia, et tolleretur praedicatio istorum de persona; nec etiam Filius esset generari aut spirare aut essentia, quia de nullo composito ex distinctis praedicatur aliquod componentium, pro eo quod talia habent rationem partis et non totius, ex quo quodlibet non dicit omnia alia, sed mutuo distinguuntur ut habentia propriam unitatem. Cum ergo haec omnia sint absoluta circa personam Filii, relinquitur quod nullum istorum habeat propriam unitatem, sed quod fundent eamdem penitus, et resultet ex eis una perseitas et personalitas; et per consequens, quod concurrant intrinsece ad constitutionem unius personae, ita ut unum sine aliis non sufficiat, nec duo sine tertio. Secundo sic. Illa dicuntur intrinsece concurrere ad aliquid, quorum collectio habet illud constituere. Sed expresse dicit Anselmiis, de Processione Spiritus Sancti, cap. 28, quod tribus personis in divinis commune est dici ad duas relationes. Paler enim ad Filium et Spiritum Sanctum, refertur sicut ad illos qui de se sunt (a); Filius ad Patrem et Spiritum Sanctum, quia (6) est de Patre et Spiritus Sanctus (y) de illo; Spiritus ad Patrem et Filium, quia (S) est de utroque. Possidet ergo unusquisque suas proprietates, quarum collectio in alio non est eadem ad similitudinem hominum diversorum. Per hoc enim hominum diversio sunt personae, quia uniuscujusque proprietatum collectio non est in alio eadem.

Haec Anselmus.

Ubi patet quod collectio passivae generationis, qua Filius scilicet refertur ad Patrem, et activae spirationis, qua refertur ad Spiritum Sanctum, constituit Filii personalitatem et distinguit. Relinquitur ergo, secundum eum, quod omnia pertineant intrinsece ad Filii personalitatem; et eodem modo de proprietatibus aliarum personarum respectu earumdem. Tertio sic. Si personalitas Filii intrinsece non includeret nisi essentiam et generationem passivam, tunc activa spiratio assisteret personae, et non constitueret eam. Hoc autem est erroneum; redit enim error dicentium proprietates assistere personis. Ergo spirare pertinet intrinsece per modum constituentis ad personalitatem Filii, et similiter ad hypostasim Patris. Quarto sic. Augustinus dicit 1. de Doctrina Christiana, cap. 5, quod res quibus fruendum est, sunt Pater, Filius, et Spiritus Sa7iclus; et frequenter dicit quod tota Trinitate fruendum est tanquam immutabili bono ; et ita nulla re fruendum est, quae sit extra personalitatem trium suppositorum divinorum. Sed ipso spirare fruendum est. In personis enim adorari debet proprietas, secundum auctoritatem Ecclesias; solum autem illud adorandum est, quod beatos nos facit, et quo fruendum est. Ergo spirare de necessitate includitur intra Filii et Patris personalitates. Quinto sic. Si non includatur intra personalitatem Patris et Filii spiratio activa, tunc est unus singularis per se et discretus sine ipso spirare. Hoc autem est impossibile. Tum quia de illa re sic per se et discreta non praedicabitur res importata per spirare; nullum enim adveniens alicui distinctb praedicabitur de illo, nisi denominative. Tum quia illud tale importatum per spirare ipsa res est, cum - QUAESTIO I. sit productio realis, per quam realiter producitur Spiritus Sanctus; erit ergo res qua utendum est, quod esse non potest, cum non utendum Deo aut aliquo exsistente in eo; aut erit res qua fruendum est (a); et sic in Filio erit propria personalitas qua fruendum est, et aliquid exsistens extra eam, quo etiam fruendum est; et secundum hoc erunt in eo duae. rationes fruibilitatis, et duo quibus fruendum est, in Spiritu Sancto autem tantummodo unum; quod absurdissimum est. Relinquitur ergo quod sic ingrediatur personalitatem Filii, quod nec possit divinitas et filiatio praescindi ab ipsa spiratione activa, nec econtra; et per consequens constituunt eamdem perseitatem ac personalitatem. Sexto sic. Sicut se habet essentia ad personalitatem Filii, sic se habet spiratio activa. Communicatur enim spiratio activa simul et eodem ordine cum essentia. Non est enim imaginandum quod prius communicetur essentia; immo eodem ordine quo omnes perfectiones simpliciter communicantur cum essentia duobus, scilicet Filio et Spiritui Sancto, eodem ordine, cum esse communicatur spiratio activa Filio. Communicatur enim sibi quidquid est in Patre, ad quod non habet oppositionem; non habet autem oppositionem ad essentiam spiratio; propter quod simul sibi communicantur eodem ordine. Sed constat quod essentia sibi communicatur non tanquam adventitium personalitatis suae, immo quasi intraneum ex quo cum proprietate personae constituitur. Ergo sic erit de spiratione. Concludendum est ergo ex praedictis, quod sic se habet generare ad divinitatem, quod non potest praescindi ab eo, nec e converso; propter quod constituunt quamdam per se unitatem, quae est personalitas Patris. Ita similiter in Filio se habent divinitas et generari et spirare.

Haec ille. II. Argumenta Gregorii.

Contra conclusionem illam arguit Gregorius (1. Senteni., dist. 11, q. 1, art. 1), probando quod Filius non constituatur in esse personali per filiationem. Primo. Filius non constituitur in esse personali per Filium ; nec filiatio constituitur in aliquo esse, sive personali, sive alio esse, per filiationem ; et universaliter nihil constituitur in aliquo esse per seipsum primo. Ergo Filius non constituitur in esse personali per filiationem. Antecedens notum est. Probatur consequentia ex eo quod filiatio nullo modo distinguitur a parte rei a Filio, sed est sibi eadem adequate, omnibus modis quibus est eadem sihiipsi. Confirmatur. Quia omne quod constituitur in esse per aliquid quocumque modo, distinguitur ab ipso; (a.) quod esse non potest, cum non utendum Deo aut aliquo exsistente in eo; aut erit res qua fruendum est.

Om. Pr. nam constituens est aliquo modo causa constituti, sicut patet in omnibus inducendo. Secundo. Filius est omnino simplex et actus purus per se (a) subsistens. Ergo non constituitur in esse personali per aliquid formaliter, seu tanquam formali constitutivo. Antecedens est certum ; et consequentia probatur. Quia ex eo quod est simplex, non constituitur aliquo intrinseco sibi; ex eo vero quod est actus purus, per nullum formale dans sibi esse constituitur, sicut forsitan quis diceret quod materia constituitur per formam ; ex eo quoque quod est per se subsistens, non constituitur in esse per aliud tamquam per materiam, sicut aliquo modo potest quis dicere quod forma constituitur per materiam, quia subsistit aliquo modo per ipsam. Unde talia verba in sua proprietate penitus falsa sunt, et ex falsa imaginatione procedunt, qua scilicet sic loquentes imaginantur quod essentia divina sit quasi materia respectu filiationis, et filiatio sit forma ejus, et ex utraque resultet persona completa, et propter hoc persona constituatur formaliter in suo esse per filiationem, sicut compositum substantiale dicitur constitui (6) formaliter in esse per suam formam substantialem; quod utique figmentum omnino remotum est a persona divina. Quapropter in Deo non est aestimandum esse aliquid realiter constitutum (y) per aliquid formaliter, nec aliquid realiter et (8) formaliter constituens aliud; sed quidquid ibi est, per seipsum et nullo alio formaliter est quidquid est. C. - SOLUTIONES I. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum argumentorum Aureoli respondetur. Negatur minor. Dico enim quod essentia et spiratio activa et filiatio non fundant eamdem unitatem, sic quod sint omnino re et ratione unum. Concedo tamen quod sunt omnino unum secundum rem ; sed sunt multa secundum rationem. Et cum probatur quod non, quia si minima distinctio caderet, etc; negatur consequentia. Non enim ex distinctione rationis inter essentiam, filiationem et spirationem, sequitur quod illa ponant in numerum secundum rem et secundum rationem. Dicimus enim quod filiatio et spiratio sunt duae proprietates, et arguensmet utitur, velit, nolit, isto modo loquendi; dicit enim quod non est inconveniens plures proprietates esse in Patre vel Filio quam in Spiritu Sancto, ipse ergo ponit in eadem persona dualitatem. Non sequitur etiam compositio in Filio; nam nihil componit cum alio propter pluralitatem rationum, nec in esse rationis, sed secundum esse reale, ut alias dictum fuit. Nec sequitur etiam quin quodlibet illorum possit de alio praedicari. Ad secundum dico quod Anselmus non dicit in illis verbis, quod collectio proprietatum in persona divina eam constituat. Nec dicit hoc de persona humana; sed dicit quod propter diversitatem talium proprietatum, personie hu manie d istinguuntur. Et hoc dicit esse simile in divinis; quod concedimus. Non tamen sequitur quod si Filius per quamlibet sui proprietatem ab alio distinguitur, quod per quamlibet proprietatem constituatur. Sed in illa auctoritate arguens fert gladium Goliae. Ibi enim Anselmus ponit expresse collectionem proprietatum in aliqua persona divina; ergo proprietates ejusdem personae inferunt in ea multiplicitatem rei vel rationis; et consequenter non fundant omnino eamdem unitatem. Ad lertium negatur consequentia, quod scilicet spiratio assisteret divinoe personae. Et causa est : quia spiratio, licet non constituat Patrem, tamen est in Patre; nec habet aliud esse cum Patre, cum non inhaereat, sed subsistat. Iste enim videtur arguere ac si nos poneremus realem distinctionem inter essentiam et proprietates, vel inter proprietates ejusdem personae, vel inter personam et proprietatem; quod non facimus. Illi autem qui ponebant relationes assistere personis, dicebant eas differre a personis secundum rationem et secundum esse, non autem secundum rationem solum. Unde sanctus Doctor, 1. Sententiarum, dist. 33, q. 1, art. 3, dicit : " Proprietates, inquit, sunt in personis sicut in supposito, sed diversimode, secundum quod aliquid dicitur suppositum alicujus naturae dupliciter, scilicet : vel naturae per quam constituitur, sicut humanitas est in Socrate, et hoc modo proprietates personales sunt in personis; vel sicut illud (a) quod advenit post esse constitutum, sicut albedo est in Socrate, et ita secundum intellectum proprietates non personales, ut innascibilitas et communis spiratio, sunt in personis, non tamen quod suppositum sit aliud ab eo quod inest secundum rem, sed secundum rationem concreti et abstracti. " - Haec ille. - Idem dicit, 1 p., q. 40, art. 1. Dicit enim quod in divinis proprietates personales sunt idem personis, ea ratione qua in divinis abstractum est idem cum concreto; sed proprietates non personales sunt idem personis, ea ratione qua omne illud quod attribuitur Deo est ejus essentia. Ad quartum, dico quod illud argumentum solum probat quod spirare non sit quarta res distincta a tribus personis, non autem quod constituat personam Filii aut Patris, nec quod sit intra personalitatem Fdii secundum intelligentiae modum. Per illud enim argumentum probat sanctus Doctor, 1. Senii) illud. - iilius Tr. lentiaruni, dist. 33, q. 1, art. 1, quod relatio in divinis sit ipsa essentia secundum rem, cum tamen ipse ponat distinctionem inter essentiam et paternitatem. Ad quintum dico quod, non intellecta spiratione activa, adhuc Filius et Pater intelliguntur esse constituti in esse personali. Nec sequitur quod Filius non sit spiratio, nec quod spiratio sit res qua utendum. Sequerentur tamen illa, si poneremus quod spiratio activa non constitueret personam nec esset idem relationi constituenti personam; quod tamen non ponimus. Nam, licet spiratio non constituat Patrem ; tamen est eadem secundum rem paternitati, quae constituit Patrem, et filiationi, quae constituit Filium. Et cum infert quod si aliquo modo distinguuntur Filius et spiratio, saltem secundum rationem, tunc sunt duae rationes fragilitatis in Filio; negatur consequentia. Quia nec paternitas, nec filiatio, nec spiratio dicit rationem fruibilitatis, sed summa bonitas, quae est eadem tribus personis. Unde fruendum est paternitate, solum in quantum est idem re quod summa bonitas, differens ratione, ut ponit sanctus Doctor, 1. Sentent,, dist. 1, q. 2, art. 2, adl" , et 2 "; et 2 2", q. I, art. I,ad3 ; et 3. Sentent., dist. 9, q. 1, art. 3, q 2, ad l . Falsum ergo supponit arguens quod spirationi, in quantum spiratio, vel paternitati, ut paternitas, debeatur fruitio vel adoratio; quod videtur sapere errorem ; quia tunc essent tria prima principia, scilicet tres proprietates personales, quas nullus negat realiter distingui. Si enim filiationi et spirationi exsistentibus distinctis, duae sunt rationes fruibilitatis, videtur sentire arguens quod tribus proprietatibus exsistentibus distinctis, sunt tres rationes fruibilitatis. Ad sextum dicitur quod minor est falsa. Non enim essentia constituit personam in esse personali, quoad illud quod est ultimatum in ratione personae, scilicet incommunicabile. Unde sanctus Doctor, de Potentia Dei, q. 8, art. 3, dicit : " Hoc nomen, inquit, hypostasis, significat substantiam individuam, id est quae non potest de pluribus praedicari. Unde genera et species in praedicamento substantioe, ut homo et animal, non possunt dici hypostases, quia de pluribus praedicantur; Socrates vero et Plato dicuntur hypostases, quia praedicantur de uno solo. Si igitur in divinis trinitas personarum non supponeretur, ut ponunt Judaei et Pagani, non oporteret in divinis aliud constitutivum et distinctivum hypostasis quaerere, nisi solam essentiam divinam. Deus enim per suam essentiam est aliquid indivisum in se, et ab omnibus quae non sunt Deus distinctum. Sed quia fides catholica ponit unam essentiam in tribus personis, non potest intelligi divina essentia ut distinctiva et constitutiva hypostasis in divinis. Divinitate enim intelligitur constitui Deus, quod est commune tribus personis, et ita significatur ut dictum de pluribus (a), et non ut hypostasis incommunicabilis. Et eadem ratione, nihil quod dicitur absolute de Deo, potest intelligi ut constitutivum et distinctivum hypostasis in divinis; cum omnia quae absolute dicuntur de Deo, significentur per modum essentiae. Oportet igitur ponere distinctivum et constitutivum hypostasis in divinis illud quod primo invenitur de pluribus non dici, sed uni soli convenire. Talia autem sunt duo, scilicet relatio et origo, b

Haec ille. II. Ad argumenta Gregorii.

Ad primum Gregorii contra eamdem conclusionem, negatur consequentia. Nec valet probatio. Licet enim Filius et filiatio non distinguantur a parte rei, tamen distinguuntur secundum modum significandi, ut forma et habens formam. Et ideo, praedicata contradictoria, quae consequuntur ad hujusmodi distinctionem, possunt de ipsis verificari; sicut ponit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 4; et de Potentia Dei, q. 8, art. 2, ad 7"", ut fuit latius discussum in secunda distinctione hujus. Licet enim intellectus praedicet rem de re, tamen non praedicat aliquid de aliquo, nisi mediante conceptu intellectus; immo nomina non significant rem, nisi mediante ratione intellectus. Sic ergo una ratio habet repugnantiam vel disparitatem ad aliam, licet eisdem una res correspondeat : sicut ratio finis ad rationem principii, et ratio constitutivi rationi constituti, et ratio formae ad rationem habentis formam; sic similiter, de re sub tali ratione intellectus aliquid affirmat, quod de eadem re sub alia ratione negat. Unde sanctus Thomas, 1. p., q. 39, art. 5, dicit quod " ad veritatem locutionis, non solum oportet considerare res significatas, sed etiam modum significandi ". Unde, sicut dicit ibidem, licet eadem res significetur his nominibus, Deus, et, divinitas, tamen quia divinitas significatur ut forma abstracta, ideo omnia quae sunt propria personarum, quibiisad invicem distinguuntur, ut generare, spirare, generari et spirari, et hujusmodi, non possunt attribui essentiae; quia significaretur quod esset distinctio in essentia, sicut in suppositis. Possunt autem omnia talia praedicari de hoc nomine, Deus, quia significat divinam essentiam ut in habente; et ideo habet ex modo suae significationis quod potest supponere pro persona. Ideo dicitur quod Deus est generans, et Deus est genitus. Similiter, q. 40, art. 1, ad 3"", dicit quod a jiarticipia et verba notionalia significant actus notionales; actus autem sunt suppositorum ; proprietates autem non significantur ut supposita, sed ut formae suppositorum. Et ideo modus significandi repugnat ut participia et verba notionalia de proprietatibus praedicentur, "

Haec ille. - Similiter, q. 32, art. 2, ad 2"", dicit sic : " Notiones significantur in divinis non ut res, sed ut quaedam rationes quibus cognoscuntur personae, licet ipsae notiones vel relationes sint realiter in Deo. Et ideo ea quae habent ordinem ad aliquem actum essentialem vel personalem, non possunt dici de notionibus, quia hoc repugnat modo significandi earum. Unde non possumus dicere quod paternitas generet, vel creet, vel sit sapiens, aut intelligens. " Ita in proposito, dico quod licet Filius et filiatio sint idem extra intellectum, tamen quia intellectus aliter significat filiationem, et aliter significat Filium, ideo aliqua praedicat de Filio, quae repugnant modo significandi quo significat filiationem. Et ideo aliqua attribuit Filio, quae negat de filiatione. Hujusmodi autem sunt quae significant actum inconvenientem supposito, ut subsistenti et distincto. Et econtrario, illa quae repugnant supposito in quantum hujusmodi, non autem formae, attribuit filiationi, et negat a Filio, ut : constituere, distinguere. Veritas enim locutionis consurgit non solum ex principali significato extremorum, immo ex modo significandi, qui inultum variat totale significatum propositionis quantum ad veritatem et falsitatem. Ad confirmationem, dico quod non omne constituens aliud distinguitur realiter ab alio, nisi constituat per modum partis. Non enim est de ratione formae quod differat ab eo cujus est forma; immo, ut dicit Aristoteles, 2. Posteriorum (t. c. 8) : aliqua causa est eadem rei cujus est causa; et intelligit formam quae est quidditas, secundum Linconiensem. De ratione autem formae est constituere ijlud cujus est forma, sicut humanitas in esse hominis, et divinitas in esse Dei, paternitas in esse Patris; tale autem constituere non est proprie causare, sed esse illud quo habens est tale. Ad secundum negatur consequentia, nisi loquamur de formali constitutivo inhaerenti quod est forma partis. Aliquid enim subsistens et simplex constitui potest per formam subsistentem, licet non ut subsistens, sed ut forma est.

Et cum dicitur quod simplex non constituitur aliquo intrinseco sibi; dicitur quod aliquid potest dici intrinsecum dupliciter : uno modo, tamquam pars quidditatis; alio modo, tamquam tota quidditas, vel tamquam aliquid concurrens cum aliquo ad integrandum rationem alterius, licet non sit pars secundum rem sed totum. Tunc dico quod simplex non habet aliquid intrinsecum primo modo, sed bene secundo modo. Et hoc ponit philosophia. Dicit enim Philosophus, disputans contra Platonem, 7. Metaphysica?, particula 57, quod substantia, id est quidditas cujuslibet, est in eo cujus est. Caetera quae dicit arguens, non sunt nisi narrationes vel admirationes sine probatione. De constitutione autem personarum forte alias erit sermo prolixior (dist. 26). Nunc restat dicere ad rationem in oppositum quaestionis. Dicit sanctus Doctor, i. p., q. 36, art. 2, ad 3"", quod a Spiritum Sanctum non procedere a II. - 3 rx in^i Filio, primum fuit a Nestorianis introductum, ut patet in quodam symbolo Nestorianorum damnato in Ephesina Synodo; et hunc errorem secutus fuit Theodoricus Nestorianus, et plures post ipsum, inter quos etiam fuit Damascenus. Unde in hoc ejus sententiae non est standum ; licet a quibusdam dicatur quod Damascenus, sicut non confitetur Spintum Sanctum esse a Filio, ita etiam non negat, ex vi illorum verborum. " - Haec ille in forma. Et haec de quaestione.