Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumentum Gregorii. - Ad argumenta, primo loco contra secundam conclusionem inducta, dicitur quod contraria ad invicem activa et passiva, cujusmodi sunt calor et frigus, possunt simul esse in gradibus remissis. Et hoc videtur ponere sanctus Thomas, i p., q. 76, art. 4, ad 4 , ubi sic ait : n Formas elementorum manent in mixto, non actu, sed virtute. Manent enim qualitates propriae elementorum, sed remissae, in quibus est virtus elementarium formarum; et hujusmodi qualitas mixtionis est propria dispositio ad formam substantialem corporis mixti. "

Haec ille.

Ecce quod ponit qualitates elementorum in gradu remisso manere in mixto. Constat autem illas esse contrarias.

Item, 4. Senteni., dist. 44, q. 1, art. 1, q 1", ad 4 : " Sicut, inquit, qualitas simplex, non est forma substantialis elementi, sed accidens proprium ejus, et dispositio per quam materia (a) efficitur propria tali formae, illa forma mixtionis, quae est qualitas resultans ex qualibus simplicibus ad medium venientibus, non est forma substantialis corporis mixti, sed est accidens proprium et dispositio ad formam substantialem corporis mixti. "

Haec ille. Tunc adprimum in oppositum, dicitur quod qualitates contrariae, in tali proportione possent se habere, quod paterentur se in sitibus proximis, sicut compatiuntur se in mixto. Et ideo antecedens argumenti falsum est. Ad secundum dicitur quod contraria in aliquibus gradibus non compatiuntur se. Et tunc, ad divisionem quam facit arguens, dicitur quod est possibile quod A et B sint in tali proportione quod A non posset compati naturaliter majus frigus quam B, quin statim remitteretur; nec minus frigus, quin intenderetur. Tunc, ad argumentum quo arguitur contra secundum membrum hujus dicti et infertur quod si A non potest pati secum minus frigus quam B, igitur nec calor major quam A potest secum pati minus frigus quam B, negatur consequentia. Et ad probationem, dicitur quod non oportet quod quanto unum contrarium plus excedit aliud, tanto minus compatiatur illud secum ; sed sufficit quod quanto est majus, tanto contrarium stans cum eo sit minus. Verbi gratia : si calor ut quatuor non compatitur secum frigus ut unum, non oportet quod calor ut octo non compatiatur frigus ut unum ; sufficit enim quod minus de frigore stet cum calore ut octo, quam cum calore ut quatuor. Nec valet probatio per simile de contrariis in divertet) materia.

multipliciter Pr. sis sitibus. Nam calor magnus ageret in frigus magnum sibi proximum secundum situm in alio subjecto, quousque illud frigus esset remissum ad gradum possibilem stare cum illo calore; et ultra non remitteret (a) illud agens, nisi calor esset summus; tunc enim frigus approximatum remitteret usque ad non gradum. Causa autem quare dictus calor non remitteret datum frigus nisi usque ad certum gradum, et similiter quare calor compatitur parvum frigus quod tamen minor calor non compateretur, videtur esse quia repugnantia quae est inter contraria in forma, nulla diversa substantia, et similiter incompossibilitas coexsistendi in eodem subjecto, consurgit ratione distantiae formarum ad invicem ; et quia summus gradus unius contrarii, puta caloris, summe distat a latitudine contraria; ideo, ubi est summus gradus caloris, ibi nihil est de contraria latitudine, sed non gradus frigoris; et ubi est summum frigus, ibi est non gradus caloris (6). Et ita proportionaliter, quanto calor est proximior summo gradui, magis distat a summo gradu frigoris, et minus distat a non gradu frigoris et a gradibus proximis non gradui, ac per hoc compatitur tales gradus frigoris. Calor autem remissus, magis distat a non gradu frigoris, et proximior est summo frigori; ideo compatitur secum frigus majus, et non pateretur minus, nisi eo facto intenderetur; quia, quo magis appropinquaret ad non gradum frigoris, eo magis appropinquaret ad summum caloris, ac per hoc esset intensior. Ad secundam probationem, ibidem, contra hoc factam, conceditur consequentia ibi facta, scilicet quod sicut A non compatitur minus frigus quam B, ita nec major calor, puta C, potest compati B. Sed negatur consequentia secunda ibi facta : C non potest compati B; ergo, si A intendatur, intenderetur B. Hoc enim non sequitur; sed totum oppositum : scilicet, quod si A intendatur, remittetur B. Nec istam secundam consequentiam probavit arguens, sed primam, de qua nullum fit sibi dubium, dupliciter probat. Causa autem quare secunda consequentia non valet, est ista : quod enim C, major calor quam A, non possit stare cum B, hoc est, non quia requirit plus de frigore sibi coextendi, ad quam mentem vadit arguens; sed quia non compatitur frigus tam intensum. Quia enim C est intensior calor quam A, et ipsi A coextenditur frigus B, oportet quod C remissius frigus coextendatur, vel nullum, ut supra declaratum est. Et sic patet quod pare illa quae ponit quod calor A non potest compati minus frigus quam B, adhuc non sufficienter improbatur. Similiter, illa pare quae ponit quod nec cum majori, A posset coextendi, non impugnatur suffita) remitteret. - remittere Pr. (6) caloris. - Om. Pr. cienter. Prima namque probatio assumit falsam consequentiam, seilicet istam : minor calor quam sit A non compatitur frigus B; ergo nec majus frigus quam B. Ista, inquam, consequentia non valet. Cujus causa prius dicta est. Nam plus distant in suis aetualitatibus calor ut duo, et frigus ut quatuor, quam calor ut duo, et frigus ut sex; ut patet, si ponamus in exemplo : quod summus calor sit ut 10; et similiter summum frigus. Tunc, ubi est summus calor, erit non gradus frigoris; et econtra, ubi est summum frigus, erit non gradus caloris. Ubi autem erit calor ut 9, erit frigus ut unum ; et ubi erit calor ut 8, erit frigus ut duo. Et sic proportionaliter, ut patet in figura praesenti, vel alia qOae melius potest figurari; in qua patet quomodo proportionaliter calor, quanto minor est, stat cum majore frigiditate, et econtra. Frigus 10 987654321 Calor 1 23456789 10 Adlerlium argumentum, dicitur quod durities et mollities simul esse possunt in esse incompleto, scilicet si una sit in fieri, alia in corrumpi, aut si una sit intensa et in esse completo, alia in esse diminuto et remisso, et hujusmodi. Nec ex hoc sequitur quod contradictoria inessent, quia licet diffinitiones talium qualitatum videantur includere affirmationem et negationem, hoc non est ideo quia istae formae sint contradictorie oppositae, sed quia diffinitiones illae dantur per effectum diffiniti, scilicet cedere et non cedere comprimenti. Nec etiam non cedere est effectus duritiei, sed circumloquitur effectum ejus contrarium effectui mollitiei. Similiter, dato quod diffinitiones includerent oppositionem contradictionis ex simultate contrariorum tali qualem concedimus, solum probaretur quod contradictoria essent simul in actu incompleto, vel unum actualiter, aliud potentialiter; non autem quod essent simul in actu completo et modo dissimili. Quapropter non esset ibi contradictio, quia affirmatio et negatio antequam contradictorie opponantur, debet esse ad idem et secundum idem, et similiter; quod non esset ibi. Et praeterea, defectus praecipuus hujus argumenti est in illa consequentia : durities et mollities sunt in eodem ; ergo illud est durum et molle. Non enim quicumque gradus formae denominat subjectum ejus tale quale aptum est denominari per formam illam in esse completo, utputa album-vel nigrum ; et ista solutio est verior. Ad quartum dicitur quod formae contraris circa animam, presertim si sint per motum inductibiles compatiuntur se in gradibus remissis et in esse incompleto quantum est ex se, nisi aliud prohibeat; et maxime formae quae sunt ibi per modum habitus. Non tamen sequitur quod idem sit et volens et nolens; propter hoc. quod non quilibet gradus formae sufficit denominare subjectum esse tale in actu, ut dictum est ad tertium. De actibus autem intellectus vel voluntatis (a) et hujusmodi, secus est; quia tales actus non sunt simul multi in eodem intellectu, aut voluntate, naturaliter. Ad quintum dicitur quod impossibile est plures formas substantiales simul eamdem materiam adaequate informare. Quia quaelibet talis dat esse indivisibiliter suo susceptibili, et ei indivisibiliter inhaeret; et ideo, si plures informarent eamdem materiam, quaelibet esset aeque actualiter dans esse, nec una esset remissior, alia intensior. Secus de accidentalibus formis. Ad sextum dicitur quod ratio Aristotelis bene probat quod si contraria in esse completo essent in eodem subjecto, contradictoria de eodem dicerentur. Et hoc idem ostendit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 34 (q. 1, art. 4). Sed si contraria ponantur simul in esse incompleto, non sequitur contradictio, quia unum illorum denominabit subjectum, et non aliud. Verbi gratia : sit albedo vit 9, cum nigredine ut 1 in aliquo subjecto; tale subjectum non erit album et non album ; sed erit simpliciter album; et non dicetur nigrum, nisi in potentia vel actu incompleto.

Ad illud de 4. Metaphysicae, dicitur quod Aristoteles ibi vult quod nullus potest opinari insimul duo contradictoria actualiter, quia tunc haberet contrarias opiniones in actu completo, quia forma imperfecta non denominat subjectum simpliciter. II. Ad argumentum Adae.

Ad argumentum Adae, dicitur quod contraria non in quocumque gradu se compatiuntur, sed in aliquo sic et in aliquo non, ut patet in figura superius posita. Et ideo negatur consequentia ibi facta. Ad cujus probationem dicitur. Adprimum, quod ille gradus albedinis cui repugnat coexsistere nigredini, hoc habet non solum quia est (6) talis naturae vel speciei, sed quia est gradus summus, et gradus summus (v) requirit subjectum dispositum et ab omni indisponente remotum, ac per hoc a suo contrario. Nec hoc est dictum sine ratione. Etad casum ibi positum, dico quod illud raro contingit naturaliter, scilicet quod gradus remissus in talibus qualitatibus, quarum subjectum semper est sub aliquo contrariorum, vel sub medio inter contraria, sit sine omni gradu qualitatis oppositae. Si tamen hoc fieret, dico quod illud dealbativum, si per motum successivum induceret albedinem prata) voluntatis. - bonitatis Pr. (g) est. - Om. Pr. I (t) et gradus summus. - Om. Pr. . - QUAESTIO II. dictam, incipiendo a non gradu, et sic uniformiter intendendo et per gradus medios transeundo, oporteret quod intenderetur per prius nigredo ab aliquo alio agente. Verbi gratia : si albedo ut 9 stat cum nigredine ut 1 ; si auferretur totaliter albedo et remaneret unicus gradus nigredinis, non esset naturaliter possibile in tali casu successive induci albedinem, nisi prius intensa nigredine; quia nigredo ut i , et albedo ut 1, non se compatiuntur naturaliter; immo, nec albedo ut 2, nec ut 3, nec ut 4, nec ut 5, nec ut 6, aut 7, vel 8, posset stare cum illa parva et sola nigredine. Et hoc intelligo in caeteris contrariis informantibus subjecta naturaliter receptibilia talis mixtionis contrariorum. Ad secundum dico quod talis repugnantia est virtualis. Nec valet improbatio. Non enim est fictio, quod magnus gradus unius latitudinis non possit secum compati magnum gradum alterius, et tamen compatitur parvum. Cujus ratio dicta est prius : quia scilicet, primi duo naturaliter plus distant in suis actualitatibus quam secundi. Nam calor ut 9, et frigus ut 9, non possunt inhaerere subjecto, quin utrumque actuaret illud complete; et sic, idem esset calidum et frigidum, ac per hoc calidum et non calidum. Sed calor ut 9 potest esse cum frigore ut 1; quia illud frigus non denominabit subjectum actu frigidum, sed in potentia remota satis; nullus enim gradus frigoris denominat subjectum frigidum, nisi sit ultra medium gradum totius latitudinis frigiditatis. Ad tertium dico quod nigredo remissa potest stare cum albedine, non praecise quia nigredo est, nec quia haec nigredo, sed quia est nigredo citra summum ; et ideo divisio ibi facta non valet.

Tunc ad replicam finalem, quas deducit ad hoc quod si proportionaliter sicut calor intenditur ita frigus remittitur, ergo aliquando calor et frigus erunt aequalia ; conceditur; scilicet, quando erunt in medio suarum latitudinum. Sed in tali gradu, non erit status, nec illa simultas erit nisi potentialis, quia oportet alterum contrariorum praedominari in omni mixto, ut ostendit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 19, q. 1, art. 4, et dist. 15, q. 2, art. 1, praesertim dum contraria sunt activa ad invicem. Dato tamen quod ibi esset status, et quod aliquod subjectum haberet medium gradum latitudinis albedinis, qui est ut 5, et medium nigredinis, qui est similiter ut 5, tale subjectum non esset album neque nigrum. Nec sequitur, si illi duo gradus aequales se compatiuntur, quod similiter alii duo gradus aequales se compatiantur; ut puta, quorum quilibet sit ut 7, et quilibet ut 3. Et causa est, quia licet illi duo primi sint aequales sicut (a) et alii, tamen in suis latitudinibus non distant, ut patet in figura. Secus de caeteris; omnes enim alii gradus aequales distant ab invicem ; nam calor ut 3, distat a frigore ut 3; nam quilibet eorum non patitur alium gradum sui contrarii nisi ut 7, ut patet in figura. Et cum dicit arguens de contrariis approximatis tali subjecto aequaliter habenti de formis contrariis; dico quod nec Deus, nec natura intenderet talia contraria simul et semel; quia sequitur contradictio. Licet enim ex hoc quod calor sit ut 5, et frigus ut 5, informetur tale subjectum, non dicetur illud calidum et frigidum; immo nec calidum nec frigidum. Tamen, si calor ut 6, et frigus ut 6, idem subjectum informarent, tale subjectum esset calidum et frigidum ; et consequenter contradictoria simul eidem inessent; quia omnis gradus ultra medium latitudinis potest denominare subjectum tale vel tale. Ad quartum, responsum est statim. Non enim omnis forma denominat subjectum cui inhaeret, nisi insit ei complete et in actu sufficienti ad denominationem; cujusmodi non sunt gradus citra medium latitudinis, immo nec gradus medius albedinis denominat subjectum album , sed aliter. Ad quintum dico quod si loquaris de habitu odii et de habitu amoris acquisitis per actus, non impli-cat contradictionem gradum unius simul esse cum alio. Si loquaris de actibus, negatur consequentia, quia tales non sunt simul ullo modo in eadem voluntate naturaliter. Ad sextum dico quod si calor A et frigus B coextendantur in eodem subjecto, non potest uni eorum addi pars; quia forma non habet partes, nisi ratione subjecti quanti, vel ratione objecti; licet gradus habeat, prout forma sub tali esse dicitur talis gradus, et forma sub alio esse dicetur alius gradus. Dico ergo quod si Deus intendat dictum calorem, oportet quod remittat frigus, vel totaliter auferat. Unde arguens false imaginatur talem additionem caloris ad calorem. Ad septimum dicitur, secundum saepe dicta, quod non omnis calor agit in quantumcumque parvum calorem, nisi sit calor intensissimus cui repugnat omnis frigiditas, sicut in igne. Et ideo illud quod adducitur in.argumento non est inconveniens. Ad octavum dicitur quod illud commentum vigesi-mumtertium 10. Metaphysica: clare ostendit propositum nostrum. Unde Commentator ibidem dicit quod " non solummodo est verum dicere quod omnia media sunt composita ex contrariis; sed e converso, scilicet quod omnia composita ex contrariis sunt media. Compositum enim ex duobus debet habere ex altero illorum minus et ex altero magis; quoniam impossibile est quod in composito ex contrariis sint dua? partes aequales, sed altera debet esse dominans, cui attribuitur forma. Et hoc demonstrat impossibile esse inveniri complexionem mediam in extremis contrariis, ut dicit Galienus esse possibile; quoniam, si esset possibile, tunc esset possibile invenire compositum ex ipsis extremis, absque eo quod accideret TENTURUM eis transmutatio et diminutio ; et jam fecimus sermonem contradicentem ". - Haec ille. - Et 4. Coeli et Mundi, commento 26, dicit : " Contraria exsistunt in medio; verbi gratia : album et nigrum exsistunt in rubeo. I Et commento 6, dicit quod (c gravius et minus grave differunt secundum magis et minus, propter illud quod miscetur eis ex altero contrario quod est leve s. - Ex quo manifeste patet quod contraria sunt simul, licet unum semper dominetur. Et ideo dico, ut prius, quod si unum contrariorum intendatur et aliud remittatur in instanti, media erunt aequalia et in potentia; id est, si ibi quiescerent; non autem in actu. Sicut enim dicit Commentator, 6. Pliysicorum, commento 76, mobile dum movetur continue, nunquam est in loco sibi aequali in actu, sed in potentia; quia non est in loco sibi aequali, nisi in instanti; esse autem in instanti solum, est esse in potentia. Unde ibidem.sic ait : " Quia translatum in instanti non est quiescens, ergo non est in longitudine sibi aequali nisi in potentia, non in actu. Et causa in hoc est, quoniam instans non est in actu in tempore; et ideo motum non est in longitudine sibi aequali nisi in potentia, non in actu, j

Haec ille.

Ita dico in proposito. III. Ad argumenta Scoti, Cattonis, et aliorum.

Ad argumenta secundo loco facta contra eamdem conclusionem, dicitur quod illa confirmant propositum. Non enim aliud concludunt, nisi quod contraria sunt simul in esse incompleto, ita quod unum illorum dominatur et se habet quasi actus, aliud autem est in esse incompleto; ut ponit conclusio. Et hoc idem dicit Commentator, 10. Metaphysica;, ut allegatum est. Et hoc idem dicit, 1. Physicorum, commento 56, ubi sic dicit : " Subjectum inter contraria est ad similitudinem medii. Est enim simile ei quoquo modo, quia est (a) in potentia utrumque extremum. Sed tamen subjectum est utrumque extremum potentia pura; medium vero est utrumque extremum, non pura potentia, sed alia potentia. In medio enim est utrumque extremum (6) in actu ; sed tamen non in ultima perfectione ; ergo est in potentia utrumque extremum quodammodo, in actu alio modo. Subjectum vero( ) est utrumque extremum in potentia pura. " - Haec ille. IV. Ad alia argumenta Gregorii. - Ad argumenta tertio loco inducta, dicitur quod aliquo modo concludunt, et aliquo modo non. Secundum enim quod dicit Commentator, 5. Physicorum commento 19. " Album non fit minus album nisi ex mixtione contrarii. " Et commento 45, dicitquod (a) est, - Om. Pt.

(6) a verbo potentia pura usque ad exirem,

" diminutum in omni genere est diminutum per mixtionem contrarii ". Et 2. de Generatione (commento 35), volens probare quatuor elementa esse in mixto, dicit quod si calidum non esset in composito, non esset in eo frigidum, nisi in fine, quasi in summo. Ex quibus patet quod aliquando formae diminuuntur per mixtionem contrarii; et hoc praecipue quando subjectum naturaliter est semper sub altero contrariorum , vel sub medio, ita quod a tali contrarietate separari non potest, sicut est materia generabilium et corruptibilium respectu qualitatum activarum et passivarum et hujusmodi. Sed sciendum quod, sicut dicit sanctus Thomas, 2. Sentent., dist. 42, q. 1, art. 1, ad 2 " : " Intensio et remissio, in his quae secundum magis et minus dicuntur, non est per additionem, sicut in his quae secundum quantitatem augentur, in quibus quantitas quantitati additur ut major quantitas fiat; non enim calor calori additur ut fiat magis calidum, vel curvitas curvitati ut fiat magis curvum, ut dicitur in 4. Physicorum (t. c. 84); sed causatur intensio ex hoc quod illud quod intenditur, magis perfectum invenitur, et suo opposito impermixtius. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod ad intensionem, in hujusmodi qualitatibus, duo concurrunt : primum est impermixtio oppositi; secundum est redditio qualitatis de imperfecto ad perfectum , et in hoc secundo formaliter consistit intensio , ut ponit secunda conclusio; sed primum se habet ut removens prohibens, vel ut dispositio ad intensionem. Et opposito modo est dicendum de remissione. Tunc Ad primum, dicitur quod bene concludit quod si forma contraria abjiceretur et ad hoc non sequeretur eductio formae de imperfecto ad perfectum, illud non esset vera intensio, sed formae latentis manifestatio. Ad secundum negatur consequentia. Nec valet probatio, quae fundatur in alia falsa consequentia, scilicet : albedo minus permiscetur nigredini; ergo econtra nigredo minus permiscetur albedini. Non enim illo modo intelligenda est ista impermixtio, quod albedo segregetur a nigredine quasi duo manentia aequalia, ut post seorsum ponantur quae fuerunt prius conjuncta; sed isto modo quod albedo praedominatur nigredini, et excedit eam in actualitate plus quam prius; ita quod nigredo coextensa albedini est potentialior quam prius, albedo autem actualior. Et ideo albedo dicitur impermisceri, quia subjectum ejus elongatur ab actualitate nigredinis; nigredo e contrario dicitur permisceri, quia subjectum ejus terminatur sub actu albedinis. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. 5, q. lj art. 3 (q 3"), ad 4" : Contrarium elongat potentiam subjecti per indispositionem ab actu formae contrariae. Et similiter, de Malo, q. 2, art. 12, ponit quod " habilitas potentiae passivae ad actum suum minuitur per appositionem contrarii "; unde, ;. - ouAESTio ii. quanto plus fuerit appositum de calore, tanto minuitur habilitas ad frigus. Et 1 p., q. 45, art. 5, ad 2"", dicit quod " contrarium ligat potentiam, ne reducatur in actum alterius contrarii ". Similiter, q. 48, art. 4, ponit quod habilitas subjecti ad formam remittitur per dispositiones contrarias, non per subtractionem alicujus.

Patet ergo quod ista impermixtio albedinis a nigredine intelligenda est isto modo : quia scilicet subjectum ejus solvitur ab actu nigredinis; et econtrario, nigredo dicitur permisceri, quia subjectum ejus trahitur ad actum albedinis et habilitatur ad actum nigredinis. Et sic, nigredo continue remittitur, usque ad non gradum, quando nigredo non est ibi nisi in potentia pura; et tunc ipsa non dicitur permixta albedini; quia permixtio dicit duo : scilicet, quod talis forma aliqualiter sit in actu; secundario, quod actus ille sit incompletus propter ligationem potentiae ad actum oppositum. Et si quaeratur an ista impermixtio (a) sit causa intensionis, vel econtra; dicitur quod se habent quodammodo ut causa et causatum. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1" 2 , q. 113, art. 8, ad l : iL Recessus a contrario et accessus ad terminum dupliciter possunt considerari. Uno modo, ex parte mobilis; et sic, naturaliter, recessus a termino praecedit accessum ad terminum ; prius enim est in subjecto mobili oppositum quod abjicitur, et postmodum est illud quod per motum assequitur mobile. Sed ex parte agentis est econtra. Agens enim, per formam quae in eo praeexsistit, agit ad removendum contrarium ; sicut sol per suam lucem agit ad removendum tenebras; et ideo, ex parte solis, prius est illuminare quam tenebras removere; ex parte autem aeris illuminandi, prius est purgari a tenebris quam consequi lumen, ordine naturae, licet utrumque sit simul tempore. "

Haec ille.

Ex quibus habetur quomodo recessus a contrario prior est quodammodo accessu ad terminum, et quodammodo posterior; et eodem modo, est causa quodammodo, et quodammodo effectus. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 4. Sentent., dist. jl7, q. 1, art. 4, q l : " Omnis prioritas secundum ordinem naturae aliquo modo reducitur ad ordinem causae et causati; quia principium et causa idem sunt. In causa autem contingit quod idem est causa et causatum, secundum diversum genus; ut patet, 2. Physicorum (t. c. 30), et 5. Metaphysicae (t. c. 2) : sicut ambulatio est causa efficiens sanitatis, et sanitas est causa finalis ambulationis. Similiter est de habitudine quae est inter materiam et formam ; quia, secundum genus causae materialis, materia est causa formae, quasi sustentans ipsam ; et forma est causa materiae, quasi faciens eam esse actu, secundum genus causae formalis. Ex parte autem causae materialis, secundum quamdam reductionem, omne illud per quod materia efficitur propria hujus formae, sunt dispositiones et remotiones impedimentorum. Et ideo in generatione naturali, quia generatio unius est corruptio alterius, nam per hoc quod una forma inducitur alia expellitur, remotio formae praeexsistentis se tenet ex parte causae materialis; et ideo, secundum ordinem causae materialis, praecedit naturaliter introductionem alterius formae; sed secundum ordinem causae formalis, est econverso. Et quia forma, et finis, et agens, incidunt in idem numero vel specie, ideo, etiam in ordine causae efficientis, introductio formae prior est, quia forma introducta est quaedam similitudo formae agentis per quam agens agit; et similiter in ordine causae finalis, quia natura principaliter intendit introductionem formae, et ad hanc ordinat expulsionem omnis illius rei cum qua non potest stare formae introductio. Unde, secundum ordinem causae materialis, remotio formae praecedentis praecedit introductionem alterius; sed secundum ordinem causae formalis, efficientis, et finalis, introductio est prior. "

Haec ille.

Ita in proposito, dico quod impermixtio contrarii et remissio illius, in ordine causae materialis praecedit intensionem formae, sed in ordine causae formalis, et efficientis, et finalis, est econtra. Ad tertium dico quod forma quae remittitur, ideo dicitur magis misceri formae contrariae, quia subjectum suum magis trahitur ad actum formae oppositas quam prius. Et ideo forma opposita isti coextensa in se fit major, non quidem per additionem alicujus similis, sed quia subjectum magis reducitur in actum ejus; sicut, per oppositum, forma quae remittitur fit minor, non per subtractionem alicujus suae partis, sed quia subjectum minus actuatur per eam, et illa inest sibi minus quam prius. Sic ergo una minuitur et alia augetur; sed non illo modo quo arguens putat. Ad quartum, dictum est in solutione secundi et primi. Conceditur enim quod intensio formae non est impermixtio formaliter, immo consequitur talem intermixtionem in genere causae materialis; licet praecedat eam in genere causae formalis, et efficientis, et finalis. Ad quintum dico quod utique Deus posset mutare qualitatem nullo modo mixtam suo contrario, immo penitus impermixtam. Sed dato quod illae qualitates sint mixtae, una non potest remitti naturaliter, quin alia intendatur; quia prius est formam contrariam intendi, quam aliam remitti. Deus tamen posset unam remittere, alia non intensa; sed non posset una intendi in subjecto participante formam contrariam, nisi alia remitteretur. Cujus causa est quod, licet ad intensionem formae requiratur major subjecti dispositio, non tamen illa dispositio est causa praecisa intensionis hujusmodi; sed requiritur agens reducens subjectum magis dispositum quam prius, LIBRI 1. SEN TENTURUM in actum formae ad quam est dispositum perfectius quam prins. Et licet non subsit agenti naturali disponere materiam plus quam prins ad formam quam potest intendere, quin simul, immo forte eadem actione, intendat formam, tamen Deus posset unum sine alio facere. Et per hoc patet responsio ad sexium. Unde, in illo casu dicti sexti argumenti, calor intenderetur sine remissione alicujus qualitatis. Ad septimum negatur minor. Dicetur enim quod in aere est aliquid de frigiditate, in esse incompleto. Nec oportet quod omnes qualitates elementorum sint contrariis impermixtae, nisi loquamur de qualitate propria eis. Unde, licet humiditas aeris puri sit impermixta siccitati, non tamen ejus caliditas frigiditati ; quia caliditas non est sibi adeo propria sicut humiditas. Nec est inconveniens elementa habere qualitates mixtas contrariis. Nam levitas, aeris est mixta gravitati, et gravitas aquae est permixta levitati. Quod patet. Nam Commentator, 3. Coeli, commento 28, dicit sic : Habet aer in se levitatem et gravitatem aliquam ; et est manifestum : quia est medium inter extrema. Item, ibidem : Quoniam autem aer habet gravitatem et levitatem in suo loco, secundum modum quem diximus, manifestum est ex projectis in eo, et quia est medius inter extrema. Idem dicit de aqua et aere insimul, A coeli, com. 39. Et sicut dicit de gravitate et levitate, ita dicendum videtur de caliditate et frigiditate. Ad octavum dicitur sicut ad praecedens. g 2.

Ad argumenta contra tertiam, QUARTAM ET SEXTAM CONCLUSIONEM Ad argumenta Aureoli.

Ad primum argumentorum Aureoli contra tertiam, quartam et sextam conclusiones, respondetur negando majorem. Sufficit enim, ad hoc quod motus sit novus, quod acquiratur vel habeatur terminus antiquus novo inodo, ut ponit sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 17, quaest, ult., art. 2, ad 2" . Dico tamen quod in tali intensione non acquiritur aliqua forma vel pars formae quae non praefuit; tamen potest dici quod acquiratur nova forma. Dum enim charitas intenditur, illa charitas intensa potest dici nova realitas propter novum modum essendi in (a) subjecto, quia subjectum perfectius se habet secundum eam quam prius ; non tamen dicitur nova realitas propter hoc quod prius non esset in subjecto. Unde in illa intensione non acquiritur aliqua pars formae, nec alia nova forma; sed subjectum aliud esse habet secundum illam formam quam prius; non tamen motus ille proprie loquendo terminatur ad ipsum esse formae, sed ad formam sub illo esse. Et cum probat arguens quod non sit aliud esse quam prius; dico, ad primam probationem, quod esse formae accidentalis habet gradus; non quod componitur ex multis gradibus unum esse accidentale; sed quia unum illorum est perfectius alio, et continet eminenter aliud; et secundum talia esse variatur forma, quia modo habet esse imperfectius, modo perfectius; vel potius subjectum secundum eam habet tale vel tale esse. Et ista est intentio sancti Doctoris. Dicit enim in de Virtutibus (q. 1, art. 11), ubi supra ^allegavi (in probatione tertiae conclusionis), quod forma substantialis dat esse uno modo et est in subjecto modo indivisibili, quia ubi est aliud esse substantiale, est alia res, etc. Ex quo patet quod mens sua est quod subjectum formae accidentalis, secundum illam formam potest habere aliud et aliud esse; sed non subjectum formae substantialis. Et ideo una illarum est intensibilis, et non alia. Ad secundam probationem, dico quod esse potest variari, forma non (a) variata nisi secundum illud esse; et quod una forma potest dare diversa esse, loquendo de forma accidentali, cujus est inesse subjecto ; et illa diversitas potest provenire ex duobus, scilicet ex parte subjecti recipientis, quod plus aut minus potest disponi, aut ex parte agentis, quod plus trahit formam de imperfecto ad perfectum, secundum quod dictum est in probatione quartae conclusionis, ubi allegavi sanctum Thomam in 1. Sentent. (dist. 17, q. 2, art. 1). Nec est verum quod arguens dicit, quod si esse habet gradus, quod essentia habeat. Non enim oportet rationem specifi-cam variari ex diverso modo essendi; ergo nec oportet quod formae flat additio vel subtractio propter aliud et aliud esse in subjecto, quia talis additio variat speciem. Immo illud argumentum probaret quod nunquam duo homines essent unius speciei quia non habent eumdem modum essendi. Concedo tamen quod si forma quae est charitas esset separata, illa non posset variari secundum esse. Ipse etiam falsum supponit, vel improprie loquitur, dicens quod esse varietur, et non forma. Nos enim hoc non dicimus; sed potius dicimus quod forma, et non esse, variatur secundum esse (6); vel, proprius loquendo, subjectum habet aliud et aliud esse secundum formam. Ad tertiam probationem, dico quod esse exsistentia; est esse substantiale, et illud non est nisi unum in uno supposito, nec nos de tali esse loquimur; sed si ipse loquitur de illo, male capit nos, quia nos loquimur de esse quod dat forma accidentalis, quod est esse inexsistentiae, et non esse exsistentiae; et talia tot sunt in supposito, quot sunt ibi formae accidentales; immo suppositum per unam formam accidentalem habet successive diversa talia esse, scilicet cum illa forma intenditur aut remittitur. Quod autem :. - QUAESTIO II. multa talia esse sint simul in eodem supposito, secundum multas formas accidentales, alias dictum est et probatum quod est mens sancti Doctoris. Ad alia vero quae dicit in illo argumento, de participatione vel radicatione, concedi potest quod participatio dicit relationem. Et cum probat quod non, quia relatio non suscipit, etc, negatur, ut patet de similitudine, quae dicitur major et minor, et aliquid similius quam aliud. Et cum dicit quod relatio non suscipit magis et minus nisi per fundamenta, concedo. Non tamen oportet quod fundamentum suscipiat magis, dum relatio suscipit magis; immo aliquando fundamentum remittitur cum similitudo intenditur, ut patet, quia cum albissimum continue remittitur, continue efficitur similius albo remisso. Dico autem quod sufficit quod fiat variatio in fundamento secundum magis et minus. Et ita est in proposito : quia participatio fundatur in esse quod forma dat subjecto; modo, in intensione, perfectius esse dat forma subjecto quam prius; et ideo participatio est major. Forma etiam participata, est major quam prius, secundum illud esse. Et sic patet quod participatio illa intenditur propter variationem fundamenti , vel, proprie loquendo, est alia participatio et major quam prius. Et cum dicit arguens, quod indivisibile non potest magis radicari, etc; dico quod forma indivisibilis et indivisibiliter inexsistens subjecto, non potest magis participari ab illo, sicut anima humana ; sed forma accidentalis non indivisibiliter inest, quia multa esse potest dare subjecto. Et sic patet quod primum argumentum non insolubiliter concludit. Ad secundum principale dicitur quod forma proprie non fit, sed compositum. Unde, cum charitas intenditur, anima fit charior quam prius; nec proprie charitas fit, sed anima fit chara. Loquendo tamen ad modum arguentis, dico quod in intensione charitatis, aliquid fit circa formam, quia ipsa educitur de imperfecto ad perfectum, de potentia in actum. Hoc autem contingit, quandoque propter vigorationem agentis, quandoque autem propter dispositionem subjecti, ut dictum est in quarta conclusione. Et cum dicit arguens quod hoc non potest esse per dispositiones ejusdem rationis (a), negatur. Dieo enim quod charitas intenditur propter majorem dispositionem subjecti. Illa autem est frequentatio actuum charitatis, qui sunt ejusdem rationis; ita quod, quanto anima habet plures actus tales, tanto plus disponitur ad charitatem. Et cum dicit arguens : per quid et quomodo intenditur dispositio illa ; dico quod non oportet quod dispositio intendatur, sed quod sit major extensive, id est, quod sint plures actus charitatis quam prius, et non quod aliquis eorum intendatur. Si autem quaeritur quomodo actus charitatis est intensior vel remissior; dico quod poterit intendi et educi de imperfecto ad perfectum, non exigendo aliam priorem dispositionem ad illum actum. Non enim dico quod charitas intendatur formaliter propter majorem dispositionem subjecti, quia tunc homo qui causat illam dispositionem intenderet charitatem ; quod est falsum. Sed illa dispositio se habet in habitudine causae materialis; Deus autem in ratione efficientis, in intensione charitatis. Sed eductio de imperfecto ad perfectum, de potentia in actum, est formalis ratio intensionis charitatis. Nec oportet quod si charitas exigit dispositiones ad sui intensionem, quod ideo illi actus liberi arbitrii iterum exigant alias dispositiones ad sui intensionem, quia in illis non consistit formalis ratio intensionis charitatis, sed materialis; unde anima requirit dispositiones in corpore, et illae dispositiones non exigunt alias. Sic in proposito. Et cum dicit arguens quod tunc in subjecto dispositissimo, etc, negatur consequentia; quia, ut dixi, in hoc non consistit formalis ratio intensionis alicujus formae. Ultima tamen consequentia ibi facta, etiam negatur. Cum dicit : forma non est intensior propter ampliorem dispositionem subjecti, ergo forma est intensior per additionem alicujus vel acquisitionem, etc, non sequitur; quia est dare medium, immo media. Forma enim intenditur per hoc, formaliter, quod magis participatur in subjecto, vel magis actuat et perficit illud secundum perfectius esse, et magis educitur de potentia in actum, de imperfecto ad perfectum , ut dudum dictum fuit. Sed ad hoc quod forma sic educatur, requiritur agens, et, quandoque, potior dispositio subjecti quam prius, quandoque non, ut dictum est. Et sic patet ad secundum argumentum. Ad tertium principale, quidquid sit de majori, dico ad conclusionem , quod male infertur. Nam ex dicta majore cum minore ibidem sumpta, solum sequitur quod sit facta mutatio secundum aliquid reale, et hoc concedimus; subjectum enim mutatum est secundum illam formam, quia magis est reductum in actum illius formae quae intensa est, illa autem forma est aliquid reale. Sed non sequitur ex illo argumento, quod aliqua realitas totaliter nova advenerit subjecto. Quod si accipiat talem propositionem pro majore, scilicet : impossibile est verificari contradictoria de praedicato reali secundum diversa tempora de subjecto, nisi adveniat sibi aliqua totaliter nova realitas vel perdatur ab illo, tunc negatur major. Hoc enim non requiritur; sed sufficit facta realis transmutatio secundum formam, non noviter acquisitam, sed reductam de imperfecto ad perfectum. Ad quartum negatur major. Sufficit enim quod subjectum mutetur ile potentia in actum; in quo processu acquirit novum esse, non autem essentiam aut partem essentiae. Et cum probatur quod pari- LIBRI I. SEN modo posset dici quod materia, etc; dico quod non est simile; quia, secundum sanctum Thomam, 2. Contra Gentiles, c. 54, materia non immediate actuatur per esse, sed per formam ; essentia autem subsistens, vel forma subsistens, actuari potest per esse; quod esse non est essentia, nec res proprie loquendo, sed actus essentiae. Ad quintum dico quod licet nihil simul et semel sit perfectum et imperfectum, tamen nihil prohibet rem imperfectam prius, esse perfectam posterius, nulla realitate sibi addita, sed solum per exitum de potentia in actum. Ad sextum dico quod idem eodem modo se habens et secundum idem esse, non potest esse terminus a quo et terminus ad quem in eadem transmutatione; sed eadem forma, sub esse imperfecto et ut est in potentia, potest esse terminus a quo, et ipsa eadem, secundum essentiam, erit terminus ad quem, prout habet esse perfectum et est in actu completo. Vel forte negatur quod forma remissa, sit terminus a quo praecise; sed ipsa cum privatione alicujus actus est terminus a quo, et ipsa prout est sub illo actu est terminus ad quem ; ita quod secundum diversa esse est terminus a quo et terminus ad quem. Ad septimum, dico, ad minorem, quod non omne quod est in potentia ad aliquam perfectionem caret illa totaliter; sed est possibile quod habeat illam perfectionem sub esse imperfecto, et sit in potentia ad eam sub esse actualiori et perfecto. Sic in proposito. Subjectum formae quae intenditur habet illam sub quodam esse, et est in potentia ad illam sub alio esse; nec oportet quod novam totaliter realitatem acquirat, sed quod procedat de potentia in actum modo praedicto. Ad octavum dico quod non oportet formam secundum quam est motus habere partes in essentia, sed sufficit quod possit haberi a subjecto sub esse perfecto et sub esse imperfecto. Sed ad Commentatorem, dico quod ipse loquitur de forma substantiali; et intendit quod omnis forma substantialis, vel acquiritur successive secundum se, modo quo dictum est, vel saltem dispositiones ejus illo modo acquiruntur. Ipse enim vocat formam habentem partes, omnem formam quae potest acquiri successive, ita quod forma sub tali esse dicitur una pars, et eadem sub alio esse est alia pars. Ad nonum, concedo quod terminus ad quem est intensio, realiter acquiritur, quia sub alio esse reali habetur quam prius haberetur; non autem acquiritur totaliter noviter. - Et quod istae solutiones sint secundum mentem sancti Doctoris, patet. Nam, l 2 , q. 52, art. 2, ad 2 , dicit : " Causa, inquit, augens habituni facit quidem semper aliquid in subjecto; non autem formam novam; sed facit quod subjectum perfectius formam praeexsistentem participet, aut quod amplius se extendat. " - Haec ille. - Et ibidem , ad 3 ", dicit : " Illud quod est minus calidum aut album, non est in potentia ad formam, cum jam actu formam habeat, sed in potentia ad perfectum participationis modum ; et hoc consequitur per actionem agentis. "

Item, 2 2", q. 24, art. 5, ad 3 : " Augmentatio charitatisimportatmutationemsecundum magis aut minus; et ideo non oportet quod aliquid insit quod prius non fuerit, sed quod magis insit quod prius inerat. Et hoc est quod facit Deus charitatem augmentando, scilicet quod magis insit et quod perfectius participetur similitudo Spiritus Sancti in anima. "

Haec ille.

Item, 1. Sentent., dist. 17, q. ult, art. 2, ad 2" : " Deus, inquit, eadem operatione agit in omnia quae sunt, quamvis forte illa operatio differat solum secundum rationem, secundum quod exit a ratione diversorum attributorum, vel diversarum idearum. Unde dico quod una et eadem operatione infunditur gratia, et augetur; nec est diversitas nisi ex parte recipientis, secundum quod ex illa operatione plus minusve recipit secundum quod ad eadem diversimode praeparatur, sicut eadem irradiatione solis efficitur aer clarus, et magis clarus, depulsis nebulis et vaporibus, quae receptionem luminis impediebant. Unde non oportet quod sit ibi alia et alia charitas. Et praeterea, si essent duae operationes, non oporteret quod terminarentur ad duo diversa (a) secundum substantiam, sed prima terminaretur ad esse charitatis imperfectae, secunda vero ad eamdem charitatem secundum esse perfectum, secundum quod aliquid educitur de imperfecto ad perfectum. "

Haec ille.

Ex quibus omnibus patet quod solutio argumentorum praedicta, est de mente sua. g 3.

Ad argumenta contra quintam ET SEPTIMAM CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Gregorii.

Ad argumenta Gregorii contra quintam et septimam conclusionem dicitur. Ad primuni quidem dicitur quod forma causat esse distinctum a seipsa, non per modum efficientis, sed per modum quo subjectum proprium est causa proprii actus, ut alias dictum est (dist. 3, q. 3, ad 6 , in resp. ad arg. Adae contra l concl.). Et ad improbationem primam hujus, dico quod posito subjecto et forma, et quod forma sibi insit, jam ponitur illa tertia entitas, vel res, si tamen debet dici ens, vel res, et non polius actus entis. Nec sequitur processus in infinitum. Nam illud esse non inest per modum quo accidens vel forma inest subjecto, sed est in essentia ut actus in propria potentia. Similiter non oportet, si forma dat tale esse subjecto, quod ulterius illud esse det aliud esse; quia constitutum ex forma et subjecto est potentiale I. - QUAESTIO II. ad ulteriorem actum non sic constitutum ex forma et esse, vel aggregatum. Illud quod additur ibi de impressione realitatis vel modalitatis, nihil valet; sed ex falsa imaginatione procedit, ac si esse inesset per modum formae. Nec hoc est verbalis fuga; sed argumentum est verbum sine fructu ; procedens ex inadvertentia distinctionis actus et potentiae. Secunda similiter improbatio hujus partis non valet. Dicitur enim quod illud esse non est ejusdem rationis cum forma, sicut nec actus cum potentia, licet reducatur ad illam rationem sicut principium exsistendi. Unde non est proprie ejusdem rationis specificae; nec alterius; quia non habet rationem quidditatis. Sed, concesso quod sit alterius rationis, licet non specificae; dicitur ad objectiones ibi factas per modum conclusionum. -- Ad primam quidem, dico quod illud esse non habet gradus resultantes ex additione esse ad esse, plus quam forma; licet unum esse sit perfectius quam aliud. Unde, adveniente uno esse, desinit aliud.

Et ideo solvitur secunda objectio.

Item, tertia, per idem; quia non pono quod esse perfectius constituatur ex multis, plus quam forma; ac per hoc non (a) oportet dare per quid illa multa sunt unum.

Item, quarta solvitur; quia non dico quod esse perfectius, sit compositius, plus quam esse imperfectius.

Item, quinta solvitur; quia, licet unum esse sit dissimile alteri, tamen forma quos successive habet talia dissimilia esse, augetur et fit major quam prius; quia, licet sint dissimilia, non tamen specifice, cum non sint sub aliqua specie, sed sunt modi specificae rationis, quorum unus est alio perfectior, et perfectior eminenter continet imperfectiorem et ultra. Et si dicas quod ita poterit dici de forma, non est verum ; quia tunc nulla forma esset major quam prius, sed post imperfectam veniret perfectior. Cum etiam impugnatur alia pars divisionis factae, sustinendo eam in quantum ponit formam intendi propter majorem dispositionem subjecti nulla additione facta formae ad formam ; dicitur Ad primam rationem, negando consequentiam primam. Ut enim dictum fuit prius, licet dispositio subjecti quandoque sit causa intensionis formae, non tamen est formaliter intensio. Nam intensio consistit formaliter in majori et perfectiori actualitate subjecti per formam , et eductione formae de imperfecto ad perfectum ; et ad hoc requiritur agens educens subjectum de potentia in actum formae; requiritur etiam quod forma det perfectius esse quam prius. Et quandoque requiritur major dispositio subjecti quam prius; unde dico quod, sicut argumentum probat, aliquando unum subjectum erit dispositius ad participandum formam quam aliud, et tamen erit minus tale per eam, sicut exemplifieatur de aere illuminato a candela, et de aqua illuminata a sole; unde aliquando ad hoc quod forma perficiens subjectum intendatur, requiritur major dispositio ex parte subjecti, tanquam necessaria ad intensionem in genere causa? materialis. Aliquando requiritur major appropinquatio, vel vigoratio ex parte agentis, vel quod plus influat, quam prius. Et ideo argumentum solum concludit quod formam intendi non est subjectum amplius disponi, nec est agens esse vigorosius, vel propinquius, vel plus influere, sed formaliter est formam perfectius esse dare subjecto, ad quod sequitur subjectum magis participare formam. Ad secundum principale, responsum est in obiectionibus Aureoli ; quia subjectum formae quae intenditur, transmutatur secundum formam, in quantum eam novo modo habet et amplius perficitur per eam. Et ideo responsio quam arguens impugnat bona est. Nec sua impugnatio valet, propter insufficientiam divisionis. Nec enim subjectum magis dicitur perfici per formam, eo quod plures partes subjecti informet quam prius; nec quia plures partes formae sunt in subjecto quam prius; nec ideo quod forma firmius inhaeret subjecto, hoc est, quia diutius remaneret, vel quia difficilius tolleretur. Sed ideo dicitur firmius inhaerere, vel magis radicari, quia perfectius esse dat subjecto quam prius, et potentia ad oppositam form"am ligatur et elongatur ab actualitate opposita.

Secunda impugnatio similiter non valet. Quia minor est falsa. Nam forma quae intenditur, aliud esse dat subjecto quam prius, et subjectum aliter participat actum ejus, quam prius, dum ex confusione quadam potentialitatis ad opposita colligitur, et terminatur per actum ejus, et elongatur ab opposito; licet nec pars formae addatur, nec subtrahatur. Ad tertium principale, dicitur quod responsio prima, ibidem data, quoad aliquid bona est. Sicut enim dicit sanctus Thomas, 1. Sevtent. (dist. 17, q. 2, art. 2), ut recitat quarta conclusio, dissimiliter intenduntur qualitates primae et secundae, simplices et compositae. Nam, licet generaliter quaelibet intendatur ex hoc quod perfectius actuat suum susceptibile, tamen aliqua non possunt hoc facere nisi prius subjectum disponatur per raritatem et densitatem ; sicut contingit in qualitatibus simplicibus activis et passivis, nam summus gradus caloris non posset recipi nisi in subjecto raro, nec summa siccitas nisi in subjecto denso. Aliqua autem requirunt subjectum disponi secundum diversam mixtionem qualitatum activarum et passivarum, sicut sapor, color, odor. Quaecumque tamen qualitas, ad hoc quod intendatur, requirit agens educens eam de actu imperfecto ad perfectum, sive requirat eum hoc subjectum magis disponi, sive non. Et ideo responsionem illam non teneo ex toto. Concedo enim quod subjectum aliquando est dispositum, nec indiget rarefactione, nec condensatione, aut alia praevia TENTURUM dispositione; et tamen forma non est intensissima, immo potest intendi. Ad quartum, dico quod responsio ibidem data, bona est. Nec impugnatio valet. Licet enim forma accidentalis det esse speciflcum accidentale, tamen illud esse non est quo res formaliter exsistit aut simpliciter est in rerum natura, sicut est esse quod dat forma substantialis. Et ideo, si esse quod dat forma substantialis variaretur, non maneret idem ens quod prius; non autem oportet rem substantialiter variari, propter hoc quod habet aliud esse accidentale quam prius. Similiter, esse quod dat forma accidentalis, advenit enti subsistenti. Ideo variari potest, cum habeat subjectum fixum et stans. Esse autem quod dat forma substantialis, non advenit alicui subsistenti in esse completo; ideo, quantumcumque materia disponatur, forma non dabit aliud esse; quia variatio talium esse diversorum non haberet aliquod deferens in actu; ideo non posset fieri sine corruptione substantiali, plus quam transitus de substantiali forma in substantialem formam. Concedo tamen quod in eadem specie, una forma substantialis dat perfectius esse suae materiae, vel composito, quam alia, propter majorem dispositionem susceptivi. Et similiter, ex hoc contingit quod una anima est nobilior alia; quia perfectius esse suscipit in materia magis disposita. Tamen non ex hoc una forma substantialis est intensa, et alia remissa; quia, licet una sit perfectior alia, tamen nulla earum procedere potest de esse imperfecto ad esse perfectum permotum, nec augeri, licet procedere possit de potentia in actum. Ad quintum, negatur minor. Dico enim quod prima similitudo quam ponit Philosophus, est pro nobis. Sicut enim numerus habet partem alterius rationis a toto numero, nam binarius habet partes alterius rationis a binario; ita diffinitio seu forma habet (et) partes essentiales, vel aliquid loco earum, scilicet genus et differentiam, vel materiam et formam, et hujusmodi; nulla tamen forma est partibilis in partes unius rationis cum ea, nisi per accidens, ratione quantitatis. Et ita nulla quidditas diffinibilis potest constitui ex multis similibus ei, sicut una humanitas ex multis humanitatibus, vel (6) una albedo ex multis albedinibus. Et per consequens forma intensa non includit multas sibi consimiles secundum speciem. Secunda similiter similitudo est pro nobis. Nam Philosophus loquitur universaliter de forma totius, quae est quidditas diffinibilis et per diffinitionem importata. Et licet nulla quidditas accidentalis definiatur propriissima diffinitione, tamen proportionaliter diffiniuntur formae et quidditates aliorum praedicamentorum ad quiddilatessub-stantiales, cum eadem sint principia omnium praedicamentoruni secundum proportionem, ut dicitur in 12. Metaphysicis (t. c. 22). Intendit ergo quod omnis additio differentiae ad quidditatem, mutat speciem. Omnis autem additio formae ad formam est differentialis; praesertim si sit additio ad constituendum aliquid per se unum, secundum mentem Phi-liisophi et Commentatoris; quia semper forma quae additur, erit alterius rationis a praecedente. Nam, si sit additio in esse quidditativo, constat quod forma unius rationis non est nisi una. Si fiat additio in esse reali, constat etiam quod forma unius rationis in eodem susceptivo non est nisi una. Et sic constat quod nec in esse reali, nec in esse quidditativo et secundum rationem,forma additur formae ad constituendum aliquid unum, nisi sint diversarum rationum, illo modo quo forma generis et forma differentiae sunt formae alterius et alterius rationis. Ad aliam auctoritatem quam ille glossat; dico quod non intendit solummodo Aristoteles quod forma substantialis propter subjectum est major vel minor extensive, inimo quod secundum diversam materiae vel subjecti potestatem, diversimode participatur actus formae, vel in ipsa introductione solum, sicut in formis substantialibus, vel introductione et intensione, sicut in accidentibus; non quod dispositio materiae sit tota causa. Ad ea quae specialiter arguit de charitate, dicitur ad primum, quod anima est uno tempore magis disposita nd charitatem, quam alio, propter majorem conatum, secundum quod ponit sanctus Thomas, 2 2 , q. 24, art. 3, ad l" , ubi exponens illam auctoritatem Matth. 25 (v. 15) : Dedit wiu cui(ju,e secundum propriam virtutem, sic dicit : " Illa virtus, secundum quam Deus sua dona dat unicuique, est dispositio vel praeparatio praecedens, vel conatus gratiam accipientis. Sed hanc etiam dispositionem, vel conatum, praecedit Spiritus Sanctus, movens mentem hominis plus vel minus secundum suam voluntatem. "

Haec ille.

Et 1*2", q. 112, ait. 2, dicit quod bonus motus liberi arbitrii moti a Deo, est praeparatio ad donum gratiae suscipiendum, et est quandoque simul cum infusione gratiae, et est operatio meritoria; quandoque autem praecedit donum gratiae gratum facientis.

Similiter, 1. Sentent., dist. 17, q. 1, art. 1, dicit quod " operationes animae se habent ad perfectiones acquisitas, non solum per modum dispositionis, sed sicut principia activa; sed ad perfectiones infusas se habent solummodo sicut dispositiones. Mensura igitur secundum quam datur charitas, est capacitas ipsius animae, quae est ex natura ipsius simul et dispositione, quae est per conatum operum. Et quia secundum eumdem conatum magis disponitur natura melior, ideo qui habet meliora naturalia, dummodo sit par conatus, magis recipiet de perfectionibus infusis; et qui pejora naturalia, quandoque magis recipiet, si adsit major conatus ".

Haec ille. - I. - QUAESTIO II. m Verumtamen, sicut prius dixi, talis major dispositio non est forma intensionis, sed causa materialis. Unde, dist. praedicta, q. 2, art. 2, ad i"", dicit sic : " Eodem modo sumus causa augmenti gratiae. sicut et causa ipsius gratiae; scilicet per modum dispositionis tantum ; sed utrobique efficientia est ex parte ipsius Dei. j -

Ex quibus patet quod anima dicitur esse magis disposita ad charitatem nunc quam prius, propter majorem conatum vel motum liberi arbitrii a Spiritu Sancto movente mentem hominis. - Tunc ad argumentum contra hoc, quo infertur quod tunc, quandocumque augetur charitas, acquiritur nova forma in anima; dicitur quod si actus ille vocetur forma , conceditur consequentia et consequens. Quandocumque enim Deus vult gratiam in anima vel charitatem intendere, disponit eam ad hoc, secundum quod ponit sanctus Thomas, 1" 2", q. 112, art. 2, ad 3"", ubi sic dicit : " Agens infinitae virtutis non exigit materiam, vel dispositionem materiae, quasi praesuppositam ex alterius causae actione; sed oportet tamen quod secundum conditionem rei causandae in ipsa re causet et materiam et debitam dispositionem ad formam. Et similiter, ad hoc quod Deus gratiam infundat animae, nulla praeparatio requiritur, quam ipse non faciat. "

Haec ille.

Et sicut dicit de dispositione ad infusionem, ita de dispositione ad augmentum pariter est dicendum. Verumtamem, ad illam praeparationem non necessario sequitur intensio, vel infusio gratiae, secundum quod est a libero arbitrio ; sed secundum quod illa dispositio est a Deo movente, habet necessitatem, non quidem coactionis, sed infallibilitatis, quia intentio Dei deficere non potest, ut dicit in sequenti articulo. Et cum dicit arguens, quod hoc est inconveniens, si charitas, etc.; dicitur quod motus augmenti charitatis non est continuus. Cum autem quaerit modum quo illa dispositio est major quam prius, etc.; dicitur quod dispositio illa, quandoque est major intensive, quandoque est major extensive, sicut ponit sanctus Thomas, 1. Sentent., ubi supra (dist. 17), q. 2, art. 3, ad l" , ubi sic ait : " Non eodem modo se habet quilibet actus charitatis, eo quod unus potest esse magis intensus, et etiam unus potest esse disponens in virtute plurium praecedentium. "

Haec ille.

Sicut enim ipse ponit, ibidem : " Quia (a) homo est dominus sui actus, potest agere secundum totam (6) virtutem suae naturae, vel (y) secundum partem ; quod non contingit in illis, quae agunt ex necessitate naturae; semper enim agunt tota virtute sua. Quando igitur ita est quod homo non habens charitatem, ex tota virtute naturalis bonitatis sibi inditae movetur ad charitatem, unus actus disponit eum, ultima dispotat) quia. - quod Pr. sitione, ut sibi detur. Quando vero non secundum totam virtutem, sed secundum (a) aliquid ejus, praeparatur ad charitatem, tunc ille actus non est sicut ultima dispositio, sed remota, et per plures actus poterit pervenire ad ultimam dispositionem. Similiter dico, ex alia parte, quod quando actus charitatis procedit ex tota virtute habentis (6), et quantum ad virtutem naturae (y), et quantum ad virtutem (ti) habitus infusi, tunc unus actus disponit et meretur charitatis augmentum ut statim fiat. Quando autem non secundum totam virtutem procedit actus ille, tunc est ut dispositio remota, et poterit tunc per plures actus pervenire ad charitatis augmentum; non tamen de necessitate, quia homo quantumcumque sit dispositus, potest agere secundum non rectam dispositionem illius, quod non contingit in dispositionibus non voluntariis."

Haec ille. Ex quo patet quod dispositio animae ad charitatem, quandoque dicitur major extensive, quia plures actus elicuit, quam prius, quorum tamen ultimus agit in virtute precedentium. Et dat ibi sanctus Thomas exemplum de guttis cavantibus lapidem, quod non quaelibet aufert aliquid de lapide, sed omnes praecedentes disponunt, et una ultima, agens in virtute omnium praecedentium, inquantum scilicet invenit materiam dispositam per precedentes, complet cavationem.

Et si quaeratur : quomodo unus actus est intensior quam aliud ; dicitur quod actus ille est formaliter intensior, non per additionem partis ad partem in eodem subjecto primo, sed per hoc quod subjectum suum perfectius actuat et perfectius esse dat ei.

Et si ultra quaeriliir : quomodo illud esse est perfectius praecedenti; dicitur quod ideo quia magis accedit ad similitudinem primae actualitatis subsistentis, et primae charitatis, quae est actus purus.

Si autem quaeratur : quomodo illa multiplicatio actuum reddit hominem magis dispositum quam prius, cum illi actus non maneant insimul, nec aliquid relinquant in homine; dicitur quod hoc ideo est, quia, licet actus charitatis non sit activus charitatis, nec ejus causa efficiens, sed dispositivus, vel meritorius, ut ponit sanctus Thomas, ubi supra (dist. 17), q. 2, art. 3; tamen actus charitatis relinquit in viribus sensitivis aliquam impressionem, secundum quod ipse ponit, eadem dist., q. 2, art. 1, ubi sic ait : " Cum vires inferiores sequantur motum superiorum si sit intensior (i), sicut videmus quod ad apprehensionem rei dilectae, totum corpus exardescit et movetur; ita etiam, quando affectus superior movetur in Deum, consequitur quaedam impressio in viribus sensitivis (X)i

(C) sensitivis. - Om. Pr, TENTURUM secundum quam incitantur ad obediendum divino amori. " - Haec ille. - Non solum autem potest imprimi aliquid per modum actus in viribus sensitivis, immo per modum habitus, ex multitudine actuum. Quanto autem vires sensitivae magis liabent de illa impressione, homo dicitur magis dispositus ad eliciendum actum intensiorem, qui est ultima dispositio ad augmentum charitatis. Et hoc videtur dicere sanctus Thomas, 2" 2 , q. 24, art. 6 : " Quilibet, inquit, actus charitatis disponit ad charitatis augmentum, in quantum ex uno actu charitatis homo redditur promptior ad agendum secundum charitatem; et habilitate crescente, homo prorumpit ad actum charitatis ferventiorem, quo conetur ad profectum (a) charitatis, et tunc charitas augetur in actu, s

Haec ille. Cum similiter dicit arguens, de capacitate, quid est; dico quod capacitas dicit habilitatem ad recipiendum. Quae quidem habilitas est quid respectivum, fundatum in potentia passiva, puta intellectu, vel voluntate, in ordine ad actum primum vel secundum. Tales autem relationes, sicut habent suam entitatem a fundamento et termino, ita et suam quantitatem. Et ideo, aucto fundamento, puta potentia, vel dispositione potentiae, augetur habilitas, non per additionem, sed modo superius dicto.

Ad aliud quod arguit de vitio primo genito, etc.; dicitur quod anima vitiosa, per actus vitiosos habilitat vires inferiores ab obediendum ei. Quo facto, quia motus affectus sensitivi quandocumque intendit motum voluntatis, ex tali habilitatione homo est promptus ad eliciendum actum intensum, qui est necessaria dispositio ad augmentum vitii, ut prius dictum est in consimili; licet actus vitii aliter se habeat et in alio genere causae ad augmentum vitii, quam actus charitatis ad augmentum ejus. II. Ad argumenta Godofridi. - Ad primum argumentum Godofridi, dicitur quod solutio ibidem data bona est. - Nec valet prima replica. Quia, cum alteratio et motus recipiat solum speciem a termino ad quem, et non a termino a quo, non oportet, ad hoc quod alteratio sit alterius rationis quam terminus a quo, quod terminus a quo et ad quem sint positivi, vel unius rationis; sed solum terminus ad quem. - Non valet insuper secunda. Quia, licet mutatio de non subjecto simpliciter in subjectum simpliciter, sit generatio, tamen mutatio de non subjecto secundum quid in subjectum secundum quid, non est generatio proprie, sed alteratio, vel alius motus. Vel dicendum quod si intensio accipiatur ut quidam motus, tunc est a subjecto in subjectum; sed ut est mutatio, sic est a non subjecto in subjectum. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 28, art. 1, sic ait : " Differentia est inter motum et mutationem. Nam motus unus est quo aliquid affirmative significatum abjicitur, et aliud affirmative significatum acquiritur. Est enim motus de (a) subjecto in subjectum, ut dicitur, 5. Physicorum(t. c.7); per subjectum autem intelligitur hoc aliquid monstratum (6) affirmative, ut album et (y) nigrum; unde unus motus alterationis est quo album abjicitur, et nigrum acquiritur. Sed in mutationibus, quae sunt generatio et corruptio, aliter est. Nam generatio est mutatio de non subjecto in subjectum, ut de non albo in album. Corruptio vero est mutatio de albo in non album, scilicet de subjecto in non subjectum. Et ideo, in abjectione unius affirmativi et adeptione alterius, oportet duas mutationes intelligi, quarum una sit generatio, alia sit corruptio (5), vel simpliciter, vel secundum quid. Sic ergo, de transitu qui est de albedine in nigredinem, si consideretur ipse motus, idem motus significatur per ablationem unius et inductionem alterius; non autem significatur eadem mutatio, sed diversae, tamen se invicem concomitantes, quia generatio unius non est sine corruptione alterius. "

Haec ille.

Sic in proposito. Dicetur quod intensio, ut est mutatio, est alicujus formae imperfectioris ad formam perfectiorem. Sed ut est motus, sic est a forma imperfecta ad formam perfectam ; ita quod forma imperfecta, non ut forma simpliciter, sed ut forma habens esse imperfectum, sit terminus a quo; nec ipsa illo modo se habet per modum non subjecti, immo per modum subjecti imperfecti; nec illo modo ipsa est compossibilis termino ad quem.

Non valet denique tertia. Nam charitas praecedens non est de ratione motus ilHus, ut absolute consideratur, sed ut imperfecta, et sub carentia actualitatis sequentis. Ad secundum dicitur quod non oportet similitudinem per omnia currere. Sufficit enim quod sicut in motu locali est continue aliud ubi et aliud; ita in motu intensionis et remissionis sit aliud esse formae quae intenditur vel remittitur; nam, nec in motu locali est semper alius et alius locus totaliter, sed aliud ubi in loco. Ad tertium dicitur quod idem potest comparari ad seipsum, secundum dispositiones quas habet successive ; sicut aliquis est hodie major quam fuit anno elapso. Sic in proposito. Eadem forma, secundum esse quod nunc habet, comparari potest ad seipsam, secundum esse quod prius habuit. Ad quartum dicitur quod forma remissa non contrariatur formae intensae, sed est conjuncta majori latitudini formae contrariae. Et ad hunc sensum, minus album dicitur contrariari magis albo; non quod forma minor contrarietur majori, sed quia subjectum sub ea contrariatur sibi ipsi sub forma intensa, in quantum plus habet de forma opposita cum est album remisse, quam dum est intense album. Ad quintum negatur major. Quia differentia in formis substantialibus provenit ex parte formarum secundum se, vel ex principiis quidditatis; sicut differentia inter humanitatem et lapideitatem, est excessus earum ad invicem in perfectione. Sed excessus formae intensae super remissionem, provenit ex diversa participatione subjecti. Ad sextum dicitur quod aliter continet forma intensa formam prius remissam, quam sensitivum contineat vegetativum. Continentia enim qua vegela-tivum continetur a sensitivo, consurgit ex propria ratione hujus et illius formae, quia scilicet ista dat, secundum suam rationem, omnem perfectionem quam dat alia, et ulterius. Sed alia continentia non consurgit ex propria ratione formae intensae vel remissa?, cum sint unius rationis; sed potius ex esse quod habet in subjecto. Unde non oportet, quia vegetativum non potest fieri sensitivum, quod similiter forma remissa non possit fieri intensa; quia impossibile est transire de specie in speciem, licet transitus de imperfecto ad perfectum respectu ejusdem sit possibilis. Ideo forma intensa continet per identitatem formam prius remissam, licet sensitivum solum virtualiter contineat vegetativum. III. Ad argumenta Adae.

Ad primum argumentum Adae, negatur minor. Unde solutio ibi data bona est. Nec improbatio ibi facta in secunda ratione valet. Et ad maximam qua; assumitur, dictum est respondendo Aureolo ; sufficit enim transitus de potentia in actum, vel de actu imperfecto ad actum perfectum. Ad tertium dico quod responsio ibidem facta, est bona. Nec improbatio valet. Quia supponit quod forma producatur; quod non est verum. Similiter, supponit quod in omni alteratione aliquid producatur; quod non est verum, nisi in generatione simpliciter. Sed, concesso suo modo loquendi, dico quod in augmento formae non producitur forma, nec subjectum, nec compositum; sed illud quod prius erat minus tale, postea fit magis tale. Dico etiam quod terminus augmenti est forma subesse completo, sub quo non praefuit. Et ideo concedo quod eadem forma sub eodem modo essendi, vel actuandi, non potest bis acquiri; sed sub alio et alio modo, non est inconveniens quod sit terminus duarum mutationum.

Similiter, nec secunda improbatio valet. Quia non oportet, si forma est indivisibilis in essentia, nullam habens latitudinem, quod similiter det indivisibiliter esse ; eadem enim forma multipliciter potest actuare idem susceptibile, quando non dat illi speciem essentialem. Concedo tamen quod nunquam subjectum esset magis tale per formam illam, nisi forma esset perfectior, non quidem per additionem, sed per suum esse, quod est inesse.

Similiter, improbatio illa quae procedit ex dispositione, soluta est respondendo Gregorio et Aureolo. Illa enim dispositio quae requiritur ad augmentum, quandoque est rarefactio, quandoque remotio contrarii, quandoque alteratio secundum qualitates activas et passivas, vel commixtio earum alia quam prius, quandoque aliqua operatio immanens, ut fuit dictum de charitate. Non opoi-tet quod quaelibet dispositio requirat aliam procedentem dispositionem ; praesertim non oportet quod si habitus, qui est forma manens in subjecto, requirit dispositiones praevias, puta actus voluntatis, quod iterum actus voluntatis requirat alias dispositiones; quia non est in subjecto per modum actus primi et formae quiete, sicut habitus. Quomodo autem actus intendatur, dictum fuit.

Similiter, nec valet alia improbatio, quae quaerit quomodo forma magis inhaeret. Dico enim quod quia dat perfectius esse subjecto quam prius, et colligit ipsum a potentialitatis confusione ad unitatem sui actus; quod fit effective ab agente assimilante sibi passum. Et ideo argumentum illud de transitu, non habet hic locum ; quia sufficiens causa datur pro illo transitu. Similiter, falsum est quod albedo, quandocumque est in subjecto, inhaereat sibi tantum quantum unquam postea poterit. Nec etiam diuturnitas est in causa hujus; sed illud quod prius dictum est. IV. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti, dicitur quod gratia Christi, ut praescindit a suo esse et actuali exsistentia, vel inexsistentia, non habet aliquam bonitatem, cum bonitas rei sit esse ejus, ut saepe dicit sanctus Thomas. Similiter, nec magnitudinem aliquam essentialem ; quia, ut dictum est in conclusionibus, magnitudo formae sequitur esse illius. Et ideo gratia illa sic sumpta, non est melior gratia Petri. Sed bonitas ejus essentialis consistit in suo esse, quod est inesse subjecto. Quia ergo ipsa perfectius inest suo susceptibili, et magis actuat quam aliqua alia gratia actuet essentiam creatam, ideo ipsa est perfectior omni alia gratia creata. Verumtamen, illa gratia, praeter bonitatem quam habet, et quantitatem, ex inhaerentia ad subjectum, habet aliam bonitatem et qualitatem accidentalem sibi, scilicet ex conjunctione ejus ad divinitatem, in quantum concurrit ad eumdem actum cum illa, ut actus, illa gratia informatus, non tantum sit actus hominis, sed Dei. Similiter, quantum ad effectus in quos potest gratia; et quoad multa alia, quae ponit sancius Thomas, 3. Saltent., dist. 13. Dico tamen quod Christi gratia creata, si esset subsistens et in nullo recepta, et similiter gratia Petri, nulla earum esset major alia, supposito quod sint unius speciei; si tamen esset possibile esse duas formas separatas. Ad secundum dicitur quod agens intendens formam, aliquid agit, in quantum reducit subjectum 11. - 9 de actu imperfecto in actum perfectum. Unde sanctus Thomas, 1" 2", q. 52, art. 2, ad 2 , dicit : I Causa, inquit, augens habitum, facit quidem semper aliquid in subjecto; non autem formam novam; sed facit quod subjectum perfectius formam praeexsistentem participet. "

Haec ille. Ad tertium negatur consequentia. Nec valet probatio. Licet enim charitas sine quacumque additione posset intendi sine statu, et posset pervenire ad duplum, et triplum, etc.; tamen nunquam per tale augmentum posset perduci ad perfectionem visionis beatifica?, vel forte sui actus; aut certe ad perfectionem unius animae rationalis, licet quaelibet anima rationalis, et actus visionis creatae sit finitus. Et causa est, quia, per illam intensionem, nunquam acquireret perfectionem alterius rationis quam prius, sed remaneret in eadem specie, distincta ab aliis. Ideo, sicut dicit sanctus Thomas, de Veritate, q. 29, art. 3, ad 5 : " Quamvis charitas vel gratia viatoris in infinitum augeri possit, nunquam tamen potest pervenire ad aequalitatem gratiae Christi. Quod enim finitum aliquod, per continuum augmentum possit pertingere ad quodlibet finitum, veritatem habet, si accipiatur eadem ratio quantitatis in utroque finito; sicut si comparemus lineam ad lineam, vel albedinem ad albedinem. Non autem si accipiatur alia et alia ratio quantitatis. Et hoc patet in quantitate dimensiva. Quantumcumque enim linea augeatur in longum, nunquam perveniet ad latitudinem superficiei. Et similiter, patet in quantitate virtuali, vel intensiva. Quantumcumque enim cognitio cognoscentis Deum per similitudinem proficiat (a), nunquam potest aequari cognitioni comprehensoris, qui videt Deum per essentiam. Et similiter, charitas viatoris nunquam potest aequari charitati comprehensoris; aliter enim afficitur aliquis ad praesentiam, et ad absentiam rei. Similiter etiam quantumcumque crescat gratia alicujus hominis, qui gratiam secundum aliquam particularem participationem possidet, nunquam potest adaequare gratiam Christi, quae universaliter plena exsistit. "

Haec ille.

Patet igitur quod non omne finitum augmentabile sine termino, potest pervenire ad aequalitatem cujuslibet alterius finiti, praesertim alterius rationis. Et ideo argumentum non valet. Et si valeret, utique, cum arguens ponat charitatem in infinitum augmentabilem, licet per additionem, et ita de qualibet qualitate, ipse habet concedere, quod et facit saepe et minus bene, quod albedo posset tantum intendi quod esset perfectior angelo. Ad quartum dicitur sicut ad praecedens. Ad quintum dicitur quod subjectum formae quae intenditur, non movetur otiose; quia non movetur ad habendum formam simpliciter, sed ad perfectius habendum quam prius. Ad sextum dicitur quod Commentator vocat partes formae, vel perfectionis, ad quam vadit mobile, formam sub alio et alio esse; et non aliqua quae formam constituant, sicut partes integrales, vel essentiales. Ad septimum dicitur sicut ad quintum. Ad octavum dicitur quod omne agens agit secundum quod est actu. Unde, quod agens possit in ali. quam operationem, in quam prius non poterat, potest contingere, quia reductum est noviter de potentia pura ad actum formae per quam agit, vel quia deductum de actu imperfecto in actum perfectiorem illius formae; nec oportet quod aliquam formam vel partem formae acquisierit de novo. Et sic terminatur primus articulus.