ARTICULUS II.

AN PATER SIT SAPIENS, SAPIENTIA QUAM GENUIT A. - CONCLUSIONES Quantum ad secundum articulum, sit Prima conclusio : Quod Pater, licet omnia videat in sapientia genita vel Verbo, non tamen est sapiens sapientia genita vel Verbo. Istam probat sanctus Thomas, 1. Sentent., dist.32, q. 2, art. 1. - Et quoad primam partem, sic ait, ad 3 (et ad 4 ) : o Videre, inquit, in aliquo dicitur dupliciter : aut quia cognitionem in eo accipit, sicut intellectus accipit scientiam in sensibilibus, vel intellectus possibilis in lumine intellectus agentis, vel discipulus in verbo magistri dicto vel scripto; aut, secundo modo, rem cognitam in aliquo repraesentatam intueri, vel repraesentando intueri, sicut aedificator videt artem suam in domo quam facit, vel sicut aliquid videt illud quod scit, in libro ubi scriptum est. Primo modo ergo Pater nihil videt in Filio, quia non accipit cognitionem a Filio; sed secundo modo, scilicet quia (a) ipse rationes omnium creaturarum in Verbo suo posuit, ipsum generando. Sicut autem praedicto modo creaturam in Verbo videt, quae ibi relucet, multo magis in Verbo se videt, et perfectissime in Verbo suo repraesentatur; et sic etiam non est inconveniens quod, per modum istum, in creatura se videat, quae ipsius divinae bonitatis repraesentativa est per imaginem vel vestigium. "

Haec ille. Sed pro secunda parte, probat eam sic (ibid., in corpore articuli) : " Quamvis, inquit, Pater dicat se Verbo suo, nullo tamen modo concedendum est quod sit sapiens sapientia genita; et hoc propter diversum modum significandi in utroque. Verbum enim significat per modum operationis, quae denominat illud a quo progreditur, scilicet operantem ; unde Pater denominatur dicens (6) verbo genito, sicut et diligens amore procedente. Sed sapientia significatur per modum formae manentis in eo cujus est; unde non potest aliquis denominari sapiens, nisi per illud quod in ipso est, et non per id quod ab ipso est (y). Quidquid autem significatur esse in aliquo per modum formae vel substantialis vel accidentalis, significatur ut principium alicujus in ipso; quia forma substantialis est principium substantialis esse, et accidentalis dat aliquod esse, scilicet accidentale, et utrumque principium est operationis ejus in quo est. Cum autem Filius nullam rationem principii habeat respectu Patris, non potest dici quod Pater sapientia genita sapiens sit, nec Filio. "

Haec ille. Secunda conclusio est quod Filius potest dici sapiens sapientia genita, et sapientia ingenita. Istam ponit ibidem sanctus Thomas, art. 2 (q 1"). Et primam partem probat sic : "c Istae duae, inquit, praepositiones a et per in hoc differunt, quod a tantum designat habitudinem principii per modum efficientis, sed per designat habitudinem principii (S) secundum quodlibet genus causae; unde omne quod est ab aliquo, est per illud; sed non convertitur. In divinis autem, no n potest esse habitudo nisi secun- (I) principii. - Om. Pr. dum duplex genus causae, quarum una tantum est realis, scilicet per modum causae efficientis vel ori-ginantis; sicut Pater (a) principium dicitur Filii. Alia vero habitudo principii potest designari, in divinis, secundum rationem tantum et non realiter, scilicet habitudo formae; ut cum dicitur quod Pater est Deus per divinitatem. Cum ergo dicitur quod Filius est sapiens sapientia genita, ablativus iste non potest construi nisi in habitudine causae efficientis; et sic falsa est. Et est ejus sensus, quod Filius sit sapiens a sapientia genita, et sit ita sapiens a seipso; quod falsum est; quia sicut esse, ita et sapere habet a Patre, qui sapientia ingenita est. Unde dicitur, per modum istum, sapiens a sapientia ingenita, vel per sapientiam ingenitam, si per designet habitudinem principii efficientis; et similiter sapientia ingenita; non autem a seipso, vel per seipsum, vel seipso sapiens. Aut construitur in habitudine quasi principii formalis. Hoc autem contingit dupliciter : quia quod sequitur formam alicujus rei, potest esse per illam formam, sicut homo dicitur intelligere per animam; vel per habentem formam, sicut dicitur quod homo per se est rationalis, quia per illud quod est de essentia sua, scilicet per animam rationalem; per se enim, secundum Philosophum, 5. Metaphy-sicae (t. c. 23), significat illud quod est per essentiam rei. Si igitur consideretur illud quo formaliter Filius est sapiens, hoc est sapientia essentialis, quae neque genita neque ingenita est; et sic per eam et ea sapiens dicitur, sed nullo modo ab ea, quia essentia non generat. Si consideretur autem habens illam formam, quae est hypostasis Filii, quae etiam sapientia genita (6) dicitur, sic per sapientiam genitam, vel per se sapiens dicitur, vel seipso. Secundam partem probat sic (ibid., q 2") : " Filius, inquit, est sapiens sapientia ingenita, si ablativus construatur in habitudine quasi principii efficientis; non autem si construatur in habitudine quasi principii formalis; immo, sic, sapientia essentiali sapiens est, vel seipso. "

Haec ille. B. - OBIECTIONES Contra secundam partem primae conclusionis Argumenta Aureoli.

Sed contra secundam partem primae conclusionis arguit Aureolus (dist. 32, q. 1, art. 2). Primo sic. Ait Augustinus, 6. de Trinitate, cap. 1, contra haereticum, quod si aliquando fuit Pater, quando non fuit Filius, sequitur quod aliquando fuit Pater sine virtute et sapientia; quia dicit Apostolus : Christum Dei virtutem, et Dei

sapientiam (1. Cor., 1, 24). Hoc autem argumentum non teneret, nisi aliquo modo, et in aliqua habitudine, Verbum ad Dei sapientiam pertineret. Ergo videtur quod aliquo inodo ad sapientiam Patris pertineat.

Nec valet si dicatur quod Augustinus loquitur de sapientia essentiali; quia, secundum hoc, nihil probaret de coaeternitate Filii Augustinus, quam tamen probare intendit. Secundo sic. Res posita in esse apparenti et obiectivo, facit ad intellectionem et sapientiam actualem; impossibile enim est imaginari sapientiam vel intelligentiam actualem, sine sapientia vel intelligentia objectiva. Sed Verbum, in divinis, procedit per modum intelligentia? objective; est enim quid positum, in divinis, in esse conspicuo et apparenti. Ergo Verbum aliquid facit ad intellectionem et sapientiam Dei Patris, immo ad intelligentiam divinam, in quacumque persona. Terlio sic. Non minus dilectio denominatur per modum formae manentis in eo cujus est forma, quam sapientia; nam diligere est operatio manens in agente, sicut sapere. Sed (a), hoc non obstante, diligere habet aliquam habitudinem ad ipsum Patrem, ut concedatur quod Pater diligit se Spiritu Sancto. Igitur Verbum habebit aliquam habitudinem ad sapere vel intelligere, in divinis.

Nec valet, si dicatur quod diligere notionaliter teneatur. Non valet, inquam ; quia non conceditur quod Pater Spiritu Sancto se spiret, et tamen conceditur quod Spiritu Sancto (6) se diligit. C. - SOLUTIONES Ad argumenta contra secundam partem primae conclusionis Ad argumenta Aureoli.

Ad primum istorum respondet sanctus Thomas, 1. Sentent., dist. 32, q. 2, art. 1, ad 2 , dicens quod " Augustinus, in illa ratione contra haereticum, accipit essentialem sapientiam, sine qua Pater sapiens non esset. Unde oportet Filium Patri coaeternum esse, sicut et sapientiam, secundum quod Filio ab Apostolo appropriata est; quae tamen ab aeterno appropriata non esset, si Filius non esset. Unde oportet Filium Patri coaeternum esse, sicut et sapientiam Filio appropriatam. "

Haec ille.

Ex quibus patet ad argumentum. Ad secundum dico quod fundatur in falso, scilieet quod intellectus ponat res in esse apparenti, quod non habet res in rerum natura, nec in aliqua conceptione intellectus; hoc enim alias saepius negatum fuit ^dist. 27). Verumtamen, loco illius apparentiae, nos ponimus verbum. Et tunc dico quod verbum, aut conceptio quam format intelligens, nihil facit ad intellectionem actualem; non enim est producens eam, nec ratio productiva, sed est ejus terminus. Et isto modo concedo quod se habet Filius Dei ad sapere paternum. Sed hoc non est contra conclusionem ; in ea enim solum negatur quod sapientia genita, sit forma eliciens intellectionem Talris, vel sit intellectio actualis qua Pater actualiter intelligit. Ita non habet vicem actus aut habitus Patri ut intelligat, licet sit terminus intellectionis ut est in Patre, scilicet dictionis paternae, quae non aliud est quam intellectio sub tali relatione, scilicet paternitatis. Ad tertium negatur major. Dilectio enim significatur per modum actus egredientis a supposito; non autem sapientia, ut dictum est prius. Diligere enim, vel dilectio, significatur per modum actionis; actio autem, in quantum hujusmodi, non se habet per modum formae, sed per modum egredientis ab agente; sapientia vero significatur per modum forma?, et immanentis in eo cujus est. Concedo tamen quod aeque dilectio Patris immanet sibi, sicut sapientia; sed ad veritatem propositionum, non solum attendenda est rei exsistentia, sed modus quo res significatur, secundum quod ipse dicit, 1 p., q. 32, art. 4.

Et si contra arguatur, quod saltem poterit dici quod Pater intelligit Filio, quia intellectio significatur per modum egredientis, et per modum actionis; detur responsio quam recitat arguens, scilicet quod intelligere non sumitur in divinis nisi essentialiter, et nunquam notionaliter, aut personaliter; secus est de diligere, quod quandoque tenetur sic, quandoque aliter; quod facit nominum penuria. Secundum enim quod dicit sanctus Thomas, 1 p., q. 37, art. 1 : " Ex parte intellectus sunt inventa vocabula, ad significandum respectum intelligentis ad rem intellectam, ut patet in hoc quod dico intelligere; et sunt etiam alia vocabula adinventa ad significandum processum intellectualis conceptionis, scilicet ipsum dicere et verbum. Unde, in divinis, intelligere solum dicitur essentialiter; quia non importat habitudinem principii verbi ad ipsum verbum. Ex parte autem voluntatis, praeter diligere et amare, quae important habitudinem amantis ad rem amatam, non sunt aliqua vocabula imposita quae importent habitudinem (a) ipsius impressionis vel affectionis rei amatae, quae provenit in amante ex hoc quod amat, ad suum principium, et econtra. Et ideo, propter vocabulorum inopiam, hujusmodi habitudines significamus vocabulis amoris et dilectionis; sicut si Verbum nominaret sapientiam conceptam vel genitam. "

Haec ille. Et cum arguit adversarius in oppositum : quia non conceditur quod Pater se spiret Spiritu Sancto, licet concedatur quod diligit se Spiritu Sancto;

concedo totum. Sed hoc non est ideo quia diligere notionaliter sumptum, sit idem quod spirare, sed TENTURUM propter alium modum significandi utriusque; quia spirare dicit habitudinem principii respectu accusativi quem regit, non autem diligere, ut dictum fuit superius, in quinta conclusione. Et ideo diligere potest reflecti super unum principium, dicendo : Pater diligit se, etiam notionaliter sumendo; non autem spirare, ut dicatur : Pater spirat se. Ad argumentum in pede quaestionis factum, patet responsio per praedicta. Sciendum tamen quod sanctus Thomas, in Scripto, dicit quod in hac locutione : Pater diligit se Spiritu Sancto, est denominatio agentis a sua actione; sed, in 1 p., dicit quod est denominatio non ab actione, sed ab effectu, ubi videtur esse aliqua contradictio. Sed credo quod non est. Quia enim Spiritus Sanctus procedit per modum amoris, qui videtur dicere quamdam actualem operationem, ideo dicit, in Scripto, quod denominatio a Spiritu Sancto est denominatio ab actu vel actione; sed quia amor, dum dicitur de Spiritu Sancto, non dicit actualem operationem qua formaliter Pater agat vel producat, sed stat potius pro aliqua impressione producta per actum amoris, ideo, in 1 p., dicit quod talis denominatio est ab effectu actionis, potius quam ab actione; nominum enim penuria, est causa quod isto nomine quandoque utamur pro actu voluntatis, quandoque vero pro termino constituto per illum actum; ac si intellectio quandoque staret pro actu intellectus, quandoque pro verbo ejus. Et haec de quaestione sufficiant.