ARTICULUS I.

DICITUR AD QDAE SITUM A. - CONCLUSIO Quantum ad primum articulum sit ista Conclusio: quod Spiritus Sanctus procedit a Filio. Probatur sic ista conclusio a sancto Doctore, 1 p., q. 36, art. 2, et intendit talem rationem : Spiritus Sanctus personaliter distinguitur a Filio. Ergo Spiritus Sanctus procedit a Filio. Antecedens supponitur per fidem. Sed consequentiam probat ibidem sanctus Doctor in hac forma : " Si, inquit, Spiritus Sanctus non esset a Filio, non posset ab eo personaliter distingui ullo modo. Non enim, inquit, est possibile dicere quod secundum aliquid absolutum divinae personae distinguantur; quia sequeretur quod non esset trium una essentia. Quidquid enim absolute dicitur in divinis, ad unitatem essentiae pertinet. Relinquitur igitur quod solis relationibus personae divinae ab invicem (a) distinguantur. Relationes autem divinas personas distinguere non possunt, nisi secundum quod sunt oppositae. Quod ex hoc patet : quia Pater habet duas relationes, quarum una refertur ad Filium, et alia ad Spiritum Sanctum; qua? tamen, quia non sunt opposita?, non constituunt duas personas, sed ad unam personam Patris pertinent. Si igitur in Filio, et in Spiritu Saucio, non esset invenire nisi duas relationes quibus uterque refertur ad Patrem, illae relationes non essent ad invicem oppositae, sicut nec duae relationes quibus Pater refertur ad illos. Unde, sicut persona Patris est una, ita sequeretur quod persona Filii et Spiritus Sancti esset una, habens duas relationes oppositas duabus relationibus Patris. Hoc autem est haereticum, cum tollat fidem Trinitatis. Oportet igitur quod Filius et Spiritus Sanctus ad invicem referantur oppositis relationibus. Non autem possunt esse in divinis aliae relationes oppositae nisi relationes originis, ut supra probatum est. Opposita? autem relationes originis accipiuntur secundum principium et id quod est a principio. Relinquitur ergo quod necesse est dicere vel Filium esse a Spiritu Sancto, quod nullus dicit, vel Spiritum Sanctum esse a Filio, quod nos confitemur. "

Haec ille. Eamdem consequentiam prolixe probat, de Pote?i-iia Dei, q. 10, art. 5, ubi sic ait : " Dico autem quod si Spiritus Sanctus non sit a Filio,- nec aliquo modo Filius sit principium processionis Spiritus Sancti, impossibile est quod Spiritus Sancius a Filio personaliter distinguatur, et etiam impossibile est quod processio Spiritus Sancti differat a Filii generatione. Quod quidem manifestum est, si quis considerat ea ex quibus aliqui divinarum personarum distinctionem manifestant. Loquuntur enim quidam de distinctione personarum secundum relationes; alii vero secundum modos originis; quidam autem per comparationem ad essentialia attributa. Si igitur consideremus modum distinguendi personas per relationes, manifeste apparet quod Spiritus Sanctus personaliter a Filio distingui non potest, si ab eo non procedat.

Primo quidem, quia distinctio aliquorum ab invicem (a) non proprie potest esse, nisi vel propter (6) divisionem materialem seu quantitativam, vel propter divisionem formalem. Distinctio autem secundum materialem et quantitativam divisionem, invenitur in corporalibus rebus, in quibus ejusdem speciei sunt plura individua ex eo quod forma speciei in diversis partibus materia? secundum quantitatem divisis invenitur; unde et si quod est individuum quod constat ex tota materia in qua possibile est esse formam speciei, impossibile est quod illius speciei sint individua plura, sicut probat Aristoteles de mundo, in 1. Coeli et Mundi (t. c. 95). Hunc autem modum distinctionis omnino oportet a divinis removeri, cum in Deo (y) non sit materia, nec quantitas corporalis. Distinctio autem habentium unam naturam saltem generis, per divisionem formalem esse non potest, nisi ratione alicujus oppositionis; unde invenimus quod cujuslibet generis differentiae sunt oppositae. Et ideo in natura divina II. - 2 non potest nec esse nec intelligi aliqua distinctio, cum sit una non solum genere sed numero, nisi per aliquam oppositionem. Unde, cum personae distinguantur in divinis, oportet quod hoc sit per aliquam oppositionem relativam; quia alia oppositio in divinis esse non potest. Et hoc satis manifeste apparet. Nam quantumcumque aliqua dividantur secundum rationem, sicut sunt diversa essentialia attributa, non distinguunt personas, quia ad invicem non opponuntur; et sic etiam plures notiones inveniuntur in una persona divina, propter hoc quod ad invicem oppositionem non habent, sicut in Patre sunt innascibilitas, paternitas, et spiratio activa. Ibi enim primo invenitur distinctio, ubi primo (a) occurrit oppositio relativa, sicut in hoc quod est esse Patrem et Filium. Ubi ergo non est oppositio relativa in divinis, non potest esse realis distinctio, quae est distinctio (6) personalis. Si autem Spiritus Sanctus non procedit a Filio, non erit aliqua oppositio inter Filium et Spiritum Sanctum, et ita non distingueretur Spiritus Sanctus a Filio. Nec potest dici quod ad talem distinctionem faciendam sufficiat oppositio affirmationis et negationis; quia talis oppositio sequitur distinctionem, non autem distinctionem causat, cum exsistens ab alio distinguatur per aliquid sibi inhaerens substantialiter vel accidentaliter; quod autem hoc non sit hoc, sequitur ex hoc quod distincta sunt. Similiter etiam patet quod veritas cujuslibet negativa; in exsistentibus, supra veritatem affirmativae fundatur; sicut veritas hujus negativae, aethiops non est albus, fundatur supra veritatem hujus affirmativae, aethiops est niger; et ideo oportet omnem differentiam quae est per oppositionem affirmationis et negationis, reduci in differentiam alicujus affirmativae oppositionis. Unde non potest esse prima distinctionis ratio inter Filium et Spiritum Sanctum ex hoc quod Filius est genitus non spiratus, alius (7) spiratus non genitus, nisi praeintelligatur inter Filium et Spiritum Sanctum, 6t inter generationem et spirationem, distinctio per aliquam oppositionem duarum affirmationum.

Secundo. Quia, secundum Augustinum, in lib. 6. de Trinitate (cap. 2), in divinis quod dicitur absolute, est commune tribus personis; unde relinquitur quod divinarum personarum distinctio esse non possit, nisi secundum hoc quod ad aliquid dicitur; haec enim duo praedicamenta sunt in divinis. Personalis autem distinctio, quae in divinis secundum relationem invenitur, est per haec duo, a quo alius, et, quod ali alio. Si autem alterum illorum subdistinguendum est, scilicet quod est ab alio, oportet quod subdistinguatur per ea quae sunt ejusdem rationis. Ut enim Philosophus docet, 7. Metaphy-

sicae (t. c. 43), si quis subdividendo utatur his quae sunt per accidens et non per se, non rectum divisionis ordinem sequitur; sicut si diceretur : animalium aliud rationale, aliud irrationale, irrationalium vero aliud album, aliud nigrum, non esset recta divisio; quia, cum ex his quae sunt per accidens non fiat unum simplex, ultima species ex differentiis multis constituta non esset unum simpliciter. Oportet ergo, si, in divinis, qui est ab alio subdistinguatur vel subdividatur, quod hoc sit per differentias ejusdem rationis, ut scilicet eorum quae sunt ab alio unus eorum ab altero sit; et hoc importat differentia processionum, quae significatur cum dicitur quod unus procedit per generationem, alius per spirationem. Unde Riehardus de sancto Victore, 5. de Trinitate (cap. 10), hoc modo distinguit procedentem ab alio, quod unus habeat de se procedentem, et alius non.

Tertio. Quia cum in Patre sint duae relationes, scilicet paternitas et activa spiratio, sola paternitas constituit personam Patris; unde dicitur proprietas sive relatio personalis; spiratio autem activa est relatio personae, sed non personalis, quasi personae jam constitute superveniens. Ex quo patet quod generatio activa, sive paternitas, secundum ordinem intelligendi, praesupponitur ad spirationem. Oportet ergo quod similiter filiatio, quae paternitati correspondet per oppositionem, secundum aliquem ordinem praesupponatur ad spirationem passivam, quae est Spiritus Sancti processio : aut ergo ita quod spiratio passiva intelligatur supervenire filiationi in eadem persona, sicut spiratio activa paternitati, et sic erit in eadem persona spirati et nati, sicut generantis et spirantis; aut oportet quod aliquem alium ordinem habeat filiatio ad spirationem passivam. Non est autem ordo in divinis nisi naturae, secundum quem aliquis est ab aliquo, secundum Augustinum (lib. de Trinitate et Unitate). Unde relinquitur quod sit una persona Filii et Spiritus Sancti spirati, vel quod Spiritus Sanctus sit a Filio. " Si quis autem distinctionem divinarum personarum per ipsam originem consideret, et non per relationes originis, idem sequitur, sicut in his quae dicentur apparebit.

Primo quidem. Quia si quis proprietatem divinae naturae consideret, impossibile est in Deo esse pluralitatem personarum, nisi per hoc quod una ab alia oriatur, nullo modo autem per hoc quod duae oriuntur ab una. Quod patet, si quis consideret qualiter in diversis rebus distinctio invenitur. In rebus enim materialibus, in quibus possibile est fieri multiplicationem per divisionem (a) materiae et quantitatis, ut dictum est, possibile est duo individua unius speciei ex aequo se habere, sicut et duae partes quantitatis ex aequo se habent. Ubi autem invenitur prima differentia secundum formam, ibi impossibile est quod aliqua duo se habeant ex aequo. Ut enim dicit Philosophus, 8. Metaphysicae (t. c. 10), formae rerum sunt sicut numeri, in quibus variantur species per unitatis additionem vel subtractionem ; ita et formales rerum differentiae consistunt in quodam perfectionis ordine. Nam planta specie differt a lapide, in hoc quod superaddit vitam; animal vero brutum a planta, in hoc quod superaddit sensum; homo vero a bruto, in hoc quod superaddit rationem. Et ideo in rebus immaterialibus (a), in quibus non potest esse multiplicatio secundum divisionem materiae, impossibile est quod sit pluralitas, nisi cum ordine quodam. In substantiis quidem immaterialibus creatis est ordo perfectionis, secundum quod unus angelus est perfectioris naturae quam alius. Et quia quidam philosophi crediderunt quod omnis natura imperfecta causaretur a perfectiori, ideo crediderunt quod in substantiis separatis non potest esse multitudo, nisi per causam et causatum; quod tamen recta fides non tenet; quia credimus ex ordine divinae sapientiae differentes ordines substantiarum immutabilium productos (6) esse. Cum autem in divinis non possit esse ordo perfectionis, ut Ariani posuerunt, dicentes Patrem Filio esse majorem, et utrumque Spiritu Sancto, relinquitur quod pluralitas in divinis personis esse non potest, nisi secundum ordinem originis solum, ut scilicet Filius sit a Patre, et Spiritus Sanctus a Filio. Si enim Spiritus Sanctus non esset a Filio, ex aequo respiceret Patrem quantum ad originem ; unde, vel non essent duae personae, vel esset inter eos ordo perfectionis, secundum Arianos, vel esset inter eos materialis divisio; quod est impossibile. Et hanc rationem sequens, Hilarius, in lib. de Synodi?, dicit quod ponere in divinis duos ingenitos, id est non ab aliquo exsistentes, est ponere duos Deos; quia, si non sit multitudo per ordinem originis, oportet quod sit per ordinem naturarum. Et ideo eadem ratio est, si inter Filium et Spiritum Sanctum originis ordo non ponatur.

Secundo. Quia quod procedit ab uno naturaliter, oportet esse unum; natura enim ad unum se habet; sed quae procedunt ab aliquo per voluntatem operantem, possunt esse plura, licet sint ab uno; sicut ab uno Deo diversae creaturae processerunt secundum voluntatem ipsius. Constat autem quod Filius procedit a Patre naturaliter et non per voluntatem, ut Ariani dixerunt. Et hoc ideo, quia Hilarius, in libro de Synodis, dicit : Quod naturaliter procedit ab aliquo, est tale quale est ipsum a quo procedit; quod procedit ab aliquo secundum voluntatem, non est tale quale est a quo procedit, sed est quale vult esse illud. Filius autem talis est qualis est Pater; creaturae vero sunt tales quales Deus voluit eas esse. Unde Filius est a Patre naturaliter; creatura? autem ab eo per voluntatem. Similiter autem et Spiritus Sanctus talis est qualis est Pater; non enim creatura, ut Ariani et Macedonius dixerunt. Unde oportet quod naturaliter a Patre procedat ; propter quod dicitur ab Athanasio et aliis Sanctis esse naturalis Spiritus Patris et Filii. Impossibile est ergo quod Filius et Spiritus Sanctus procedant a Patre, nisi hoc modo, quod a solo Patre procedat unus solus, scilicet Filius, et a Patre et Filio, in quantum unum sunt, unus Spiritus Sanctus.

Tertio. Quia, sicut Richardus, 5. de Trinitate (cap. 9), probat, impossibile est quod in divinis sit mediata processio. Cum enim quaelibet persona sit in alia, oportet quod quaelibet divina persona immediate ad aliam ordinetur. Si autem Filius et Spiritus Sanctus essent a Patre absque hoc quod Spiritus Sanctus esset a Filio, Spiritus Sancti ad Filium non esset immediatus ordo; non enim ordinarentur ad invicem nisi mediante uno a quo exsisterent, sicut duo fratres ab uno patre geniti. Unde impossibile est quod Filius et Spiritus Sanctus hoc modo sint a Patre sicut duae personae distinctae, et quod unus eorum non sit ab alio. a. Si vero aliquis consideret dislinctionem personarum per ordinem ad attributa essentialia, patet etiam quod idem sequitur.

Primo quidem, quia secundum hoc dicitur (a) quod Filius procedit per modum naturae, Spiritus Sanctus autem per modum voluntatis. Nam semper processio naturae est principium et origo cujuslibet alterius processionis; omnia enim quae per artem et voluntatem et intellectum fiunt, ab eis quae secundum naturam sunt principium sumunt. Et ideo dicit Richardus, 6. de Trinitate (cap. 17), quod inter omnes procedendi modos, constat (6) primum locum tenere, et caeteris principalem esse, illum modum procedendi qui est Filii a Patre; nam, nisi iste praecesserit, caeterorum nullus (y) exsistendi locum habebit omnino.

Secundo manifestum est, si dicatur quod Filius procedit processione intellectuali ut verbum, Spiritus autem Sanctus processione voluntatis ut amor. Non enim potest esse (8) nec intelligi quod amor sit alicujus quod non est intellectu praeconceptum ; unde quilibet amor est ab aliquo verbo, loquendo de amore intellectualis naturae.

Tertio idem apparet (t), si Spiritum Sanctum dicamus vivificum spiramen quoddam divinitatis, ut dicit Athanasius. Omnis enim motus et actio vitae ordinatur per intellectum, nisi ex imperfectione naturae contrarium accidat. Unde, ex his omnibus supradictis, datur intelligi quod nec Spiritus Sanctus esset alius a Filio, si ab eo non procederet; nec spiratio esset aliud a generatione. " - Haec ille in forma. - Sic ergo patet probatio consequentias assumptae primae rationis pro conclusione. Eamdem consequentiam probat eodem modo, sed brevius, 1. Sententiarum, dist. 11, q. 1, art. 1. Item, 4. Contra Gentiles, c. 24, probat eamdem consequentiam brevius et formalius : " In rebus, inquit, remota materiali distinctione, quae in divinis locum habere non potest, non inveniuntur aliqua distingui, nisi per aliquam oppositionem. Quae enim nullam oppositionem habent ad invicem, simul esse possunt in eodem ; unde per ea distinctio causari non potest. Album enim et triangulare, licet diversa sint, tinia tamen non opponuntur, in eodem esse contingit. Oportet autem supponere, secundum catholica? fidei documenta, quod Spiritus Sanctus a Filio distinguatur; alias non esset trinitas; sed dualitas in personis. Oportet igitur hujusmodi distinctionem per aliquam oppositionem fieri : non autem oppositione affirmationis et negationis, quia sic distinguuntur entia a non entibus; nec etiam oppositione privationis et habitus, quia sic distinguuntur perfecta ab imperfectis; nec etiam oppositione contrarietatis, quia sic distinguuntur quae sunt diversa secundum formam ; nam contrarietas, ut philosophi docent, est differentia (") secundum formam, quae quidem differentia divinis personis non convenit, cum earum sit una forma, sicut una essentia, secundum illud Apostoli, Philipp., cap. 2 (v. 6), de Filio Dei dicentis : qui cum in forma Dei esset, scilicet Patris. Relinquitur ergo unam personam divinam ab alia non distingui nisi oppositione relativa; sic enim Filius a Patre distinguitur, secundum scilicet oppositionem relativam Filii et Patris. Non autem in divinis personis alia oppositio relativa esse potest, nisi secundum originem. Nam relative opposita, vel supra quantitatem fundantur, ut duplum et dimidium , vel super actionem et passionem, ut dominus et servus, movens et motum, pater et filius. Rursus, relativorum quae super quantitatem fundantur, quadam fundantur super diversam quantitatem, ut duplum et dimidium, majus et minus; quaedam super ipsam unitatem, ut idem, quod significat unum in substantia, et aequale, quod significat unum in quantitate, et simile, quod significat unum in qualitate. Divinae igitur personae distingui non possunt relationibus fundatis super diversitatem quantitatis, quia sic tolleretur trium personarum aequalitas; nec iterum relationibus quae fundantur super unum, quia hujusmodi relationes distinctionem non causant, immo magis ad convenientiam pertinere inveniuntur, etsi forte aliquae earum distinctionem praesupponant. In relationibus vero omnibus super actione et passione fundatis, semper alteinm est ut subjectum et inequale secundum virtutem, nisi solum in relationibus originis, in quibus nulla designatur minoratio, en quod invenitur aliquid producere sibi simile vel aequale secundum naturam et virtutem. Relinquitur igitur quod divinae personae non possunt distingui nisi oppositione relativa secundum originem. Oportet igitur quod si Spiritus Sanctus distinguitur a Filio, quod sit ab eo; non enim est dicere quod Filins sit a Spiritu Sancio, cum Spiritus Sanctus magis Filii esse dicatur, et a Filio detur. " - Haec ille, ibidem. Item arguit ibidem pro praedicta consequentia multipliciter, quasi per easdem rationes quae positae sunt. Medium enim unius est : Quia, cum paternitas et spiratio activa, ex hoc quod non sunt oppositae ad invicem, non constituant duas personas, immo inveniantur in eadem persona; ita nec filiatio et processio Spiritus Sancti, si non plus opponerentur quam duae praedictae, constituerent duas personas, sed invenirentur in eadem. Oporiet igitur quod filiatio et processio habeant oppositionem originis, sicut quod persona constituta per unam originelur a persona constituta per aliam.

Medium autem alterius rationis tactum est etiam superius : Quia, cum Filius et Spiritus Sanctus conveniant in hoc quod est esse ab alio, et inter se distinguantur, oportet quod distinguantur per aliquid per se pertinens, vel per differentias per se pertinentes ad illud commune, scilicet ens ab alio, id est per se dividentes hoc quod est esse ab alio; quae quidem non possunt esse nisi differentiae ejusdem generis, scilicet ad originem pertinentes, ut unus eorum sit ab alio.

Medium autem alterius rationis est : Quia, si Spiritus Sanctus non procedit a Filio, tunc processio unius non posset distingui a processione alterius; non enim possent esse duae processiones aut origines. Arguit enim sic : " Origines, inquit, non possunt distingui nisi penes terminum (a), vel principium, vel subjectum. Sicut origo equi distinguitur ab origine bovis ex parte termini, secundum quod hae. origines terminantur ad naturas specifice diversas; ex parte autem principii, ut si supponamus in eadem specie animalis quaedam generari ex virtute activa solis tantum, quaedam autem simul cum hac virtute ex virtute activa seminis; ex parte vero subjecti, differt generatio hujus equi et illius, secundum quod natura speciei (6) in diversa materia recipitur. Haec autem distinctio, quae est ex parte subjecti, in personis divinis locum babere non potest, cum sint omnino immaterialcs. Similiter, ex parte termini non potest esse processionum distinctio in divinis; quia unam et eamdem divinam naturam, quam accipit Filius nascendo, accipit Spiritus Sanctus procedendo. Relinquitur ergo quod utriusque originis distinctio esse non potest nisi ex parte principii. Manifestum est autem quod principium originis Filii est solus Pater. Si igitur processionis Spiritus Sancti principium sit solus Pater, non erit alia processio Spiritus Sancti a generatione Filii, et sic nec Spiritus Sanctus distinctus a Filio. Ad hoc igitur quod sint aliae processiones et alii procedentes, necesse est dicere quod Spiritus Sanctus non sit a solo Patre, sed a Patre et Filio. Si autem, inquit sanctus Doctor, aliquis dicat quod istae processiones differunt secundum principium, in quantum Pater producit Filium per modum intellectus, ut verbum, Spiritum Sanctum autem per modum voluntatis, ut amorem, secundum hoc oportebit dicere quod secundum differentiam intellectus et voluntatis in Deo Patre distinguantur duae processiones in divinis, et duo procedentes. Sed voluntas et intellectus in Deo Patre non distinguuntur secundum rem, sed solum secundum rationem. Sequitur igitur quod duae processiones et duo procedentes differant solum ratione. Ea vero quae solum ratione diderunt, de se invicem praedicantur; verum enim est dicere quod voluntas divina est intellectus ejus, et e converso. Verum ergo erit dicere quod Spiritus Sanctus est Filius, et e converso; quod est Sabellianae impietatis. Non igitur sufficit ad distinctionem Spiritus Sancti et Filii, dicere quod Filius procedat per modum intellectus, et Spiritus Sanctus per modum voluntatis, nisi cum hoc dicatur quod ex hoc quod Filius procedit per modum intellectus, et Spiritus Sanctus per modum voluntatis, sequitur quod Spiritus Sanctus sit a Filio; nani amor procedit a verbo, eo quod nihil amare possumus, nisi verbo cordis illud concipiamus. "

Haec ille in forma.

Medium vero alterius rationis est supra positum, scilicet quia in substantiis inmaterialibus (a) non potest esse distinctio, nisi secundum ordinem; in divinis autem solum esse potest ordo originis, quo una persona procedit ab alia.

Et sic per ista media probat sanctus Doctor istam conditionalem : si Spiritus Sanctus non procedit a Filio, non distinguitur ab eo; et consequenter istam : Spiritus Sanctus distinguitur a Filio, ergo procedit ab eo. Ac per hoc probat conclusionem noslram. Ulterius, secundo loco, arguit pro conclusione, ibidem, scilicet Contra Gentiles, lib. 4, c. 24 : " Pater, inquit, et Filius, quantum ad unitatem essentiae, non differunt nisi in hoc quod hic est Pater, ille est Filius. Quidquid igitur praeter hoc est (6), est commune Patri et Filio. Esse autem principium Spiritus Sancti est praeter rationem paternitatis et filiationis; nam alia relatio est qua Pater est Pater, et qua Pater est principium Spiritus Sancti. Esse igitur principium Spiritus Sancti commune est Patri et Filio. " - Haec ille. Ulterius, tertio loco, arguit pro conclusione(ibid.): " Quidquid non est contra rationem alicujus, non impossibile est ei convenire, nisi forte per accidens. Esse autem principium Spiritus Sancti non est contra rationem Filii, neque in quantum est Deus, quia Pater est principium Spiritus Sancti, neque in quantum est Filius, eo quod alia est processio Spiritus Sancti, etalia (a) Filii; non est autem repugnans id quod est a principio secundum unam processionem, esse principium alterius processionis. Relinquitur igitur quod non sit impossibile, Filium esse principium Spiritus Sancti. Quod autem non est impossibile, est possibile, vel potest esse. In divinis autem non differt esse et posse. Ergo Filius est principium Spiritus Sancti, i

Haec ille.

Istas etiam rationes ponit, de Potentia Dei, q. 10, art. 4. Sed istas rationes labefactare nititur Aureolus, in prasenti distinctione (q. 1, art. 3), eas asserens inefficaces ad propositum, quidquid sit de conclusione. Ideo primo ponam responsionem suam ad rationem sancti Doctoris. Secundo statim ostendetur responsionis insufficientia, et rationis efficaciam perdurare. B. - OBIECTIONES ET SOLUTIONES 3 1.

Contra primam rationem conclusionis I. Argumenta Aureoli.

Ad primuni ei^go argumentum dicit quod, supposito quod Spiritus Sancius non procederet a Filio, adhuc tamen in Filio remaneret aliquid distinctum a Spiritu Sancto, et res illi inconipossihilis, nec Filius et Spiritus Sanctus concurrerent in eamdem personam. Istud autem probat Aureolus (1. Sentent., dist. 11, q. 1, art. 3) qualuor mediis. Primum est quod duae passivae productiones per quas perfecte capit esse productum, impossibile est quod attingant idem productum. Sed generari et spirari sunt duae productiones passivae, quae etiam essent distinctae, dato quod Spiritus Sanctus non procederet a Filio, sicut expresse dicit Anselmus, de Processione Spiritus Sancti, cap. 11. Ait enim quod, licet non constet adime quod Spiritus Sanctus procedat a Filio, et loquitur pro principio libri, antequam istud probaverit contra Graecos, licet, inquit, istud non constet, constat tamen quod distinguuntur Filius et Spiritus Sanctus: quia iste est ex Deo nascendo, et ille procedendo. Ergo, inquit Aureolus, passiva generatio nondum essefr in persona Spiritus Sancii, immo distingueretur ab ea, et esset incompossibilis, dato quod Spiritus Sanctus non emanaret a Filio. Secundum est tale. Constat, inquit, quod generari et spirari sunt incompossibilia in eodem supposito; quam ^compossibilitatem facit spirare quod est a genito, secundum te. Spirare ergo dat, secundum te, ipsi generari ^compossibilitatem cum spirari passivo. Aut ergo hoc dat sibi effective, aut formaliter, aut in alio genere causae. Non potest poni quod hoc det sibi formaliter; quia tunc spirare et generari essent idem formaliter, quod dici non potest, cum generari sit quasi passio, et spirare sit actio; et iterum quia spirare est vere in Patre, cui repugnat generari. Relinquitur ergo quod in alio genere causae contrahat generari et spirare ^compossibilitatem cum spiratione passiva. In quocumque autem genere causae sit, seipso habebit ^compossibilitatem formaliter, quamvis active vel aliter a spirare. Sed constat quod illud quod inest alicui formaliter, et debetur sibi ex sua ratione, remanet quocumque alio dempto, sive per possibile seu per impossibile. Ergo, dempto spirare, adime remanebit incompossibilitas generationis passivae cum spirari passivo. Tertium est tale. Quandocumque aliquid non est causa alicujus secundum rem, sed hoc est tantummodo ut illud innotescat, illo dempto per impossibile, potest aliud remanere; alioquin si non remaneret, esset causa illius secundum rem, et non solum secundum innotescentia; rationem. Sed (a) spirare non est causa secundum rem, quare generatio et spiratio passive sumpla: sunt inconi-possibiles invicem. Quod patet. Quia quidquid competit rei alicui in divinis, competit sibi formaliter ex se; passivae autem generationi et passivae spirationi competit incumpossibilitas mutua; et ita, necesse est quod oriatur ex propi iis eorum rationibus. Et iterum, si spirare esset causa hujusmodi incompossibilitatis, aut esset quia spirare et generari sunt idem in Filio, aut quia sunt simul in eo, aut quia generari est pravium ad spirare. Non potest poni primum, nec secundum, nec tertium; quia eodem modo idem est spirare cum essentia in persona Filii, et simul est cum essentia, et spirare supponit essentiam in Filio, et tamen non dat essentiae incommunicabilitatem respectu Spiritus Sancti, nec quod essentia et spiratio passiva sint incompossibiles. Ergo nec generationi passivae dabit quod sit incompossibilis spirationi passivae, nisi ipsae hoc habeant formaliter et ex seipsis. Relinquitur ergo quod spirare sit causa solum ut innotescat incompossibilitas ista. Unde non dicuntur spirari et generari distingui per spirare realiter, sed tantum innotescenter (6); quare, dempto spirare, adhuc passiva generatio Spiritui Sancto repugnabit. (a) generari et. - Ad. Pr. (6) sed tantum innotescenter. - sed tamen innotescunt Pr. Quartum est tale. Quidquid est causa causae, est causa effectus. Sed, secundum te, causa incompossibilitatis passivae generationis et passivae spirationis est quia ista illam praeexigit in supposito producente ; causa vero quod ista praeexigat et illa praeexigatur,, est ex suis rationibus formalibus. Ergo istae rationes sunt causa primaria incompossibilitatis. Dempta ergo causa secunda, adhuc remanebit prima. Unde, dato quod spiratum non sit a generato, adhuc suis rationibus formalibus generatio et spiratio passive sumpte erunt incompossibiles.

Haec ille. Ex istis autem respondet ad primam rationem, quod infalso fundatur, scilicet quod omnis distinctio in divinis sit per relationes oppositas; sed bene verum est quod omnis distinctio in divinis fit per relationes incompossibiles; et ita dicit debere intelligi dictum Anselmi dicentis quod in divinis omnia etc. Generatio autem passiva et spiratio passiva sunt relationes incompossibiles; et ideo sufficienter distinguerent Filium et Spiritum Sanctum, posito quod in Filio non esset spiratio activa. II. Argumenta Scoti.

Contra eamdem consequentiam arguit sic Scotus (dist. 11, q. 2). Primo. Quocumque formaliter aliquid constituitur in esse, eodem distinguitur distinctione conveniente tali entitati; quia eodem est aliquid ens et unum unitate conveniente (a) tali entitati; etsi unum, igitur indistinctum in se et distinctum ab aliis. Sed Filius constituitur in esse primali filiatione. Igitur ea formaliter distinguitur ab omni alia persona. Igitur, circumscripto per impossibile quocumque alio, et maxime posteriori filiatione, remanebit Filius distinctus personaliter a quacumque persona. Assumptum patet; quia Filius non constituitur in esse personali spiratione activa, quia illa est communis Patri et Filio, et non sunt in eo proprietates posilivae aliae quam generatio passio et spiratio actio. Dicetur forte quod formali constitutivo non distinguitur aliquid a quocumque, sed tantum ab illis cum quibus magis convenit, et a quibus non distinguitur aliquo modo nisi illo formali. Exemplum : homo rationalitate non distinguitur a lapide, sed a speciebus animalis, cum quibus maxime convenit, et a quibus (6) in paucissimis distingui videtur; a lapide distinguitur animalitate, quia lapis est inanimatus; quae animalitas non est constitutivum ejus. Ita dicitur in proposito, quod Filius cum Patre convenit in spiratione activa, et in hoc distinguitur a Spiritu Sancto; proprio autem suo formali, scilicet filiatione, distinguitur a Patre, cum quo convenit in spiratione. - Contra hoc arguitur (a) unum unitate conveniente. - unum conveniens Pr. (6) a guibus. - in quo tr. - QUAESTIO I. Primo. Quia quodlibet habens aliquod esse, distinguitur distinctione conveniente illi esse a quocumque alio, per aliquid quod est de ratione ejus in quantum habet tale esse. Igitur Filius distinguitur personaliter per aliquid quod est de ratione ejus in quantum est persona. Spiratio autem activa non est de ratione ejus, sed Filio jam posito quasi proprietas adventitia. Seeundo. Quia exemplum non est ad propositum. Quia si homo distinguitur a lapide, non est per rationale primo; distinguitur tamen per aliquid quod est de essentia sua. Ita quod inconveniens esset ipsum per nihil quod est de essentia sua a lapide distingui, sed tantum per risibilitatem. Igitur est in proposito ita. Tertio. Quia per formale constitutivum distinguitur constitutum ab omni alio, etiamsi per impossibile quodcumque aliud ab alio circumscribatur: quia per illud distinguitur primo, id est (a), adaequate ab omni non tali; sed quodcumque non habens formam illam constitutivam, est non tale; igitur per illam distinguitur ab omni alio non habente illam. Ista ratio declaratur. Quia, licet homo non tantum per rationale distinguatur a lapide sed etiam per animalitatem, non etiam primo distinguitur per rationalitatem, id est non adaequate, quia tunc quodlibet distinctum a lapide esset rationale; sed adaequate in genere corporis distinguitur a lapide per animatum ; tamen (6), circumscripto per intellectum ab homine quocumque alio a rationalitate, per illud distinguitur solum essentialiter a quocumque non rationali, et ita a lapide, qui est non rationalis. Non igitur tantum illud distinguit realiter, quod distinguit adaequate; sed etiam illud quod solum si poneretur, esset incompossibile illi a quo distinguitur. Secundo sic principaliter. Quia si Pater per impossibile non spiraret, sed Filius, adhuc tamen Pater paternitate distingueretur a Filio et Spiritu Sancto, sicut paternitate constituitur in esse personali. Igitur ita in proposito, dato quod Filius non spiraret, sufficienter distingueretur a Spiritu Sanctu et a Patre per filiationem ejus constitutivam. Tertio sic. Generatio distinguitur a spiratione, circumscripto per impossibile omni alio a ratione generationis et spirationis, aut saltem circumscripto hoc quod spiratio activa est a Filio, dum tamen staret distinctio principiorum generandi et spirandi. Igitur et quocumque tali circumscripto, staret distinctio Filii et Spiritus Sancti. Probatur consequentia. Quia impossibile est unam personam duabus productionibus totalibus accipere esse. Nulla enim productione accipit esse vel distinctionem, qua per impossibile circumscripta non minus acciperet esse. Sed (a) id est. - et Pr. (6) tamen. - Ora. Pr. si (a) productione hac et illa acciperet esse, complete utraque, quia utraque esset perfecta. Igitur utralibet circumscripta haberet esse per alteram complete, et ita neutra et utraque acciperet esse complete. Quarto. Dictum Boetii (de Trinitate, cap. 6) non juvat. Licet enim relatio multiplicet trinitatem, tamen non tantum distinguit (6) a relatione opposita, sed etiam a qualibet relatione disparata, cui formaliter non est idem. Quia, sicut in genere (y) qualitatis albedo non solum distinguitur ab altera qualitate contraria sed ab omni alia disparata, quia albedo non est formaliterdulcedo nec odor; et si aliqua disparata esset impossibilis alteri disparatae in eodem supposito, non tantum distingueretur natura a natura, sed requireretur distinctio suppositorum ; ita relatio disparata distinguitur ab omni relatione disparata, absque aliqua alia inconipossibilitate. Aliquae autem non (o) tantum habent distinctionem, sed etiam (e)incompossibilem rationem sive incompossibilitatem in eodem supposito, quales sunt (Q relationes disparate accipiendi naturam; quia persona quae disparatis modis acciperet naturam, non unico modo haberet naturam. I. Ad argumenta Aureoli. -

Sed istorum responsiones nullae sunt ;nec suppositum Aureoli est (t)) verum ; nec probationes adductae procedunt. Ad primani enim probationem negatur minor. Supra enim probatum est rationibus sancti Doctoris, quod si Spiritus Sanctus non procederet a Filio, nec econtra, processio unius nullo modo distingueretur a processione alterius. Et cum vult probare oppositum per dictum Anselmi, ad hoc dictum respondet sanctus Thomas, de Potentia Dei, q. 10, art. 5, ad 2"". Inquit enim : a Illud quod dicit Anselmus, quod Filius et Spiritus Sanctus per hoc solum ad invicem distinguuntur quod diverso modo procedunt, est omnino verum; sed sicut ostensum est, diverso modo procedere non possent, nisi Spiritus Sanctus a Filio esset; unde remoto quod Spiritus Sanctus sit a Filio, omnino distinctio Spiritus Sancti removetur a Filio. Est autem intentio Anselmi, in libro de Processione Spiritus Sancii, prius ponere ea in quihus nos convenimus cum negantibus Spiritum Sanctum a Filio esse, qui tamen dicunt Spiritum Sanctum a Filio distingui; unde verba praedicta Anselmi sunt magis disputativa suppositio quam veritatis diffinitio. "

Haec sanctus Doctor in forma.

Eamdem responsionem ponit finaliter 1 p., q. 36, art. 2, ad 7"".

Ex quibus patet quod si arguens dicta sancti Doctoris diligenter et simplici oculo perlegisset, ista argumenta non tantum ponderasset. Ad secundam probationem illius suppositi (licitur, ad minorem, quod spirare dat formaliter ipsi generari ^compossibilitatem ad spirari. Et cum infertur : ergo spirare et generari essent idem formaliter, negatur consecpientia; nec valet, sicut ista : luce albedo, ratione hujus subjecti in quo est, habet formaliter ^compossibilitatem ad hoc quod sit in alio subjecto; ergo albedo est idem formaliter cum hoc subjecto. Et multae alico instantiae dari possent. Ad tertiam negatur minor. Spirare enim, eo ipso quod est in eodem supposito cum generatione passiva, dat illi ^compossibilitatem ad spirationem passivam secundum rem, et non solum secundum innotescentia; rationem. Nec valet probatio prima. Falsum est enim quod quidquid competit alicui in divinis, competit formaliter ei ex se; nam Spiritus in divinis est similis et ejusdem naturae cum spirante, quod tamen non convenit Spiritui formaliter ex se, hoc est, in quantum est Spiritus, ut alias dictum est. Nec etiam valet secunda probatio. Cum enim dicitur : si spirare est causa hujus inconipossibili-tatis, etc; dico quod divisio est insufficiens. Non enim spirare, quod est in Filio cum generari, est causa inconipossibilitatis ipsorum, scilicet generari et spirari, quia spiratio est idem realiter cum generatione, nec quia est in eodem supposito, nec quia est posterior ipsa generatione passiva, sed quia est relatio secundum rationem adveniens supposito constituto per generationem passivam. Ex quo patet quod instantia de divina essentia nulla est, quam tamen isto tantum ponderat. Patet etiam quod nulla est instantia quam aliqui faciunt de spiratione activa quae est cum generatione activa. Dicunt enim quod non est major repugnantia vel incompossibilitas quod filiatio stet cum spiratione activa et cum opposito spirationis, quam quod spiratio activa stet cum paternitate et cum opposito paternitatis, nisi aliud obstet praeter oppositionem; sed constat quod spiratio activa stat cum paternitate et cum opposito paternitatis, scilicet filiatione; ergo filiatio potest stare cum spiratione activa et cum ejus opposito, si aliud non obstet nisi oppositio. Dico enim quod ista instantia nulla est. Quia quod spiratio activa stet cum paternitate et ejus opposito, causa est quia spiratio activa non est proprietas personalis, nec constituit suppositum aut personam, sed advenit secundum rationem supposito Patris constituto in esse personali per paternitatem ; et ideo non se habet quasi proprietas individualis et incommunicabilis ; non mirum ergo si potest stare cum pluribus personis, et cum proprietatibus personarum oppositis; sicut etiam in creatis, ea quae sequuntur supposita constituta, possunt stare eum oppositis principiis supposita individualibus, ut albedo et nigredo sunt in diversis suppositis. Sed filiatio vel generatio passiva constituit suppositum, et habet vicem principii individuaiitis per consequens; et ideo nil mirum (a) si ipsa incommunicabilis exsistens non stet cum aliquibus oppositis, immo nec cum distinctis suppositis. Ad quartam, totum conceditur usque ad illud quod infertur, scilicet quod rationes formales passivae generationis et passivae spirationis sunt causa sufficiens sine alio inconipossibilitatis earum. Istud enim non infertur bene, sicut nec istud, scilicet : Pater et Filius formaliter opponuntur relative per paternitatem et filiationem, ita quod paternitas et filiatio sunt causa hujus oppositionis; sed generare et generari sunt causa quod Pater et Filius habeant istas relationes oppositas, quae sunt paternitas et filiatio; ergo demptis istis relationibus, paternitate scilicet et filiatione, adhuc Pater et Filius opponerentur relative, remanente causa primaria, scilicet generare et generari. Constat quod consequentia nulla est; et propositio in qua fundat istam consequentiam , scilicet remota causa secunda remanet prima, intelligitur de causis efficientibus essentialiter ordinatis, et quoad generalem influentiam solum ; sed loquendo de causis alterius ordinis, scilicet efficiente et formali, et non de duabus efficientibus vel de duabus formalibus, nihil est ad propositum. Forma enim ignis est causa caloris in igne, et calor facit ignem formaliter calidum ; et tamen constat quod remoto calore, nunquam forma ignis faceret ignem formaliter calidum. Verumtamen arguens unum falsum praesupponit, scilicet quod formalis ratio istarum processionum sit causa quod una praeexigat aliam. Hujus enim oppositum dicimus, scilicet quod quia una istarum praeexigit aliam, inde sumitur formalis earum ratio. Processiones enim, cum non distinguantur penes subjecta in quibus sunt, loquendo in divinis, nec habeant in se aliquam oppositionem, oportet quod formalis ratio distinctionis earum sumatur penes terminos, vel penes principia, ut supra dictum est. Non ergo formalis earum ratio est causa quod una praeexigat aliam, vel se habeat quasi principium alterius, sed potius, quia una earum constituit suppositum in quo est alia, vel se habet quasi principium alterius, inde sumitur earum formalis ratio. Arguens ergo deceptus videtur in hoc quod de effectu facit causam, et econtra. Sic ergo patet quod illud suppositum est falsum. Responsio etiam quam dat ad argumentum sancti Doctoris, nulla est; nec glossa Anselmi. Probatum est enim supra quod illae processiones non possunt esse plures in divinis, non solum incompossibiles, nisi aliquo modo sit inter eas oppositio, non sic quod processiones sint ad invicem relationes opposita, ut paternitas et filiatio, sed sic quod sunt processiones suppositorum oppositorum relatione originis; cujusmodi sunt Filius et Spiritus Sanctus, quia scilicet Filius opponitur Spiritui Sancto per spirationem activam, quae est relatio directe opposita spirationi passivae. Ad multa etiam superius tacta respondet; sed omnes suae responsiones fundantur in hoc quod spirari et generari ex suis rationibus formalibus, omni alio circumscripto, sunt incompossibiles, et non sic spirare et generare. Dicit enim quod major est repugnantia inter productiones passivas quam activas. Sed istud est superius improbatum, ubi ostensum est quod nulla esset incompossibilitas et distinctio illarum processionum, nisi inter eas esset ordo realis, et quod omnis distinctio rerum immaterialium est propter aliquam oppositionem realem, nec unquam istae processiones ex suis rationibus formalibus formaliter seipsis distinguerentur, nisi illas rationes haberent ad invicem aliqualiter oppositionem.

Ad multa etiam alia solvit, fundans se in hoc quod non omnis distinctio in divinis est formaliter per relationes oppositas, sed sufficit quod sint disparatae et incompossibiles ex suis rationibus formalibus. Sed hoc consimiliter improbatur sicut praecedens. Illa enim incompossibilitas vel realis distinctio, non potest provenire nisi ex oppositione, praesertim quia ex formalium rationum distinctione processionum vel relationum Filii et Spiritus Sancti nunquam potest inferri inter Filium et Spiritum Sanctum, vel inter processiones eorum aut relationes, nisi formalis distinctio, sed non realis. Dicam enim quod istae processiones habent idem productum secundum rem, sed aliud et aliud secundum rationem; et possunt terminari ad eamdem personam secundum rem, sed aliam et aliam secundum rationem. Et sic ista consequentia est bona, suppositis illis inter quae conveniunt Graeci cum Latinis, scilicet quod Spiritus Sanctus non distingueretur a Filio, si non procederet ab eo. II. Ad argumenta Scoti.

(Vide solutiones quae habentur in articulo secundo.) Et sic argumentum primum pro conclusione stat in vigore. g 2.

Contra secundam rationem CONCLUSIONIS Argumentum Aureoli.

Ad secundum autem argumentum pro conclusione dicit Aureolus (1. Senteni., dist. IJ, q. 1, art. 1) : Diceretur quod Filius et Pater differunt, quia in Patre est activa spiratio, cui opponitur filiatio, isto modo : quia generatio et spiratio sunt simultanea; productiones, ita quod una aliam non praesupponit; propter quod repugnat spirato quod generet, et generato quod spiret. Sed ista responsio apparet impossibilis. Licet enim illae productiones in divinis sint simultaneae quoad durationem, tamen, secundum nostrum modum intelligendi, una praesupponit aliam, et ex suis rationibus habent quod procedens per generationem intellectus sit principium illius quod procedit per spirationem intellectualem. Quare, si Graeci ita responderent, multum protervirent, nisi dicerent quod Filius non procedit ut verbum intellectus, et Spiritus Sanctus non ut amor voluntatis. tj 3.

Contra tertiam rationem CONCLUSIONIS Argumentum Aureoli.

Ad tertium autem argumentum pro conclusione, dicit Aureolus (ubi supra) quod est inefficax; quia dicetur pari ratione quod Pater communicat Spiritui Sancto quod generet (a) Filium, ita ut Pater solus spiret Spiritum Sanctum, Pater autem et Spiritus Sanctus simul generent Filium. Non enim repugnat Spiritui Sancto generare ratione divinitatis, quia tunc Patri non competeret (6); nec quia productus est, quia productum generare potest, sicut videmus in creatis; nec ratione spirationis, quia nullam habitudinem habet ad generationem. Et si dicatur quod immo quia spiratio est a genito, petitur illud quod quaeritur, et ratio remanet inefficax.

Haec ille in forma. Sed apparet per pi-aedicta, quod responsio nulla est. Dicetur enim quod generare repugnat Spiritui Sancto; quia, secundum quod dicit sanctus Doctor, 1 p., q. 27, art. 3, ad 3 : a Licet enim in Deo non sit aliud intellectus et voluntas, tamen de ratione intellectus et voluntatis est quod processiones quae sunt secundum actionem utriusque, se habeant secundum quemdam ordinem. Non enim est processio amoris, nisi in ordine ad processionem verbi; nihil enim potest voluntate (f) amari, nisi sit in intellectu praeconceptum. "

Haec ille.

In creatis ei^go, apparet manifeste quod processio amoris praesupponit processionem verbi. Cum autem producens non praesupponat productum, apparet manifeste quod cum Spiritus Sanctus praesupponat Verbum, repugnat ei generare Verbum illud quod praesupponit. In divinis autem non potest esse aliud verbum, ratione quae alias dicta fuit. Et sic patet quod generare primum verbum repugnat in divinis Spiritui Sancto, ac per hoc generare Verbum, cum non possit ibi esse secundum verbum. Quod autem dixi de praesuppositione, intelligo secundum rationem, scilicet ista productio praesupponit illam, et non de praesuppositione alia, in divinis loquendo. Et sic terminatur primus articulus. Ad lationes Scoti respondebitur in secundo articulo, propter vicinitatem ad dicenda in eodem. (y) voluntate. - Ora. Pr.