Albert the Great, Summa Theologiae

1. Quando enim aliquid praedicatur essentialiter de alio, passiones et differentiae praedicati praedicabuntur de subjecto, per illam regulam quam dat Aristoteles in Praedicamentis: " Quando alterum de altero praedicatur ut de subjecto, quaecumque de praedicato dicuntur, de subjecto dici necesse est. " Potentia animae substantialis pars animae est, quae non potest praedicari de conscientia, quia conscientia aliquando est et aliquando non est, quod non convenit parti animae. Ergo conscientia non est potentia animae.

2. Adhuc, Damascenus: " Conscientia aliquando recta est, et aliquando erronea: aliquando tranquilla, aliquando perturbata: aliquando munda, aliquan- do immunda: quorum nihil convenit potentiae animae: ergo conscientia non est animae potentia.

3. Adhuc, Damascenus: " Conscientia est lex nostri intellectus: " lex nostri intellectus non est potentia, sed potius habitus naturalis insitus nobis: habitus naturaliter insitus nobis non est potentia licet sit in potentia: ergo videtur, quod conscientia non sit potentia, sed potius habitus.

Sed tunc ulterius quaeritur, Utrum sit habitus naturalis vel acquisitus ?

Et videtur, quod acquisitus: quia aliquando quis habet conscientiam de re quam prius non habuit. Et hujus est exemplum: quia dato mandato a principe vel a Deo, aliquis habet conscientiam de transgressione mandati quam prius non habuit: quod non posset si naturaliter esset insita: tunc enim haberet se uno modo.

Contra:

1. Joannes Damascenus dicit conscientiam legem esse nostri intellectus, prout lex nostri intellectus repugnat legi carnis. Ad Roman, vii, 22 et 23: Condelector legi Dei secundum interiorem hominem: video autem, aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivantem, me in lege peccati quae est in membris meis. Lex membrorum est habitus innatus per naturam corruptam. Ergo et lex mentis sive intellectus habitus videtur esse innatus per naturam integram et sanam.

2. Adhuc, Ad Roman, ii, 14 et 15: Cum enim gentes, quae legem non habent, naturaliter ea quae legis sunt faciunt, ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex: qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis. Ibi Glossa Augustini: " Etsi gentiles non habent legem scriptam, habent tamen legem naturalem, qua quisque intelligit et sibi conscius est quid sibi bonum, et quid sit sibi malum. " Hujusmodi lex habitus est naturalis. Ergo et conscientia.

Si hoc conceditur: tunc quaeritur ulterius, Utrum sit habitus cognitivus,

vel motivus ?

Et videtur, quod motivus: quia

1. Sicut dicit Damascenus: " Immissio perniciosi per quam fit lex membrorum, habitus motivus est. " Cum ergo contraria sint in eodem genere, lex naturalis sive conscientia quae instigat ad bonum, habitus motivus est.

2. Adhuc, Habitus motivus est, qui movet ad delectabile et triste: et, sicut dicit Aristoteles in III de Anima, qui movet ad fugiendum vel prosequendum: et sic movet habitus conscientiae: ergo videtur esse habitus motivus.

Contra:

1. Conscientia dicit scientiam: scientia est habitus cognitivus: ergo et conscientia.

2. Adhuc, Cum dicitur, Iste est conscius secretorum illius, sensus est, quod cognitive scit iste ea quae scit ille: et hoc est secundum habitum cognitivum et non motivum: ergo conscientia dicit habitum cognitivum,

3. Adhuc, Ezechiel, i, 10, in Glossa super illud: Facies aquilae desuper ipsorum quatuor, " Conscientiae est errata corrigere et consiliari. " Utrumque horum fit secundum habitum cognitivum. Ergo videtur, quod sit habitus cognitivus.

4. Adhuc, I ad Corinth. iv, 4: Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc justificatus sum. Hoc dixit Apostolus, quia nescivit se esse in peccato secundum habitum cognitivum. Ergo videtur, quod conscientia habitus cognitivus sit.

5. Adhuc, Eccle, vii, 23: Scit enim conscientia tua, quia et tu crebro maledixisti aliis. Glossa, ibidem, " Qua judice nemo nocens absolvitur. " Scire et judicare fiunt secundum habitum cognitivum. Ergo conscientia est habitus cognitivus.

Solutio. Ad primam partem quaestio- nis dicendum est, quod conscientia dupliciter accipitur, scilicet materialiter, et sic ponitur pro eo quod scitum est in anima vel scibile: et hoc nec potentia est, nec habitus, sed scitum. Aliquando accipitur formaliter, pro scientia scilicet quae refertur ad scitum, licet non sub eodem casu quo refertur scibile ad scientiam, ut dicit Aristoteles in Praedicamentis: quia scientia dicitur scibilis scientia: scibile autem non dicitur scientiae scibile, sed scientia scibile. Et si sic accipitur pro scibili: tunc nec potentia, nec habitus est, sicut scibile nec est sciens, nec scientia. Si autem accipitur formaliter: tunc pro certo habitus est, et dicit habitum in potentia, vel potentiam habitualem: et secundum hoc respondendum est ad objecta.

Ad primum ergo dicendum, quod licet scientia secundum subjectum sit pars animae, tamen secundum id quod est, habitus est: et ideo non convenit ei potentia esse: quia secundum id quod est, non est pars animae. Regula autem Aristotelis intelligitur de his ubi praedicatum essentialiter in est subjecto et actu et intellectu.

Ad aliud dicendum, quod conscientiam esse rectam vel non rectam, mundam vel immundam, accidit ei ex his quae subjecta sunt conscientiae: et ideo non oportet, quod illa participet conscientia quae est potentia habitualis.

Ad aliud dicendum, quod conscientia est pro certo habitus et non potentia, sicut dictum est: sed aliquando denominatur ab ipsa potentia, eo quod talis habitus est in ipsa.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod conscientia dupliciter consideratur, scilicet in principiis regulantibus conscientiam, quae sunt principia universalia: et haec innata sunt nobis, ut dicit Aristoteles in fine secundi Posteriorum: et etiam Boetius in libro de Consolatione Philosophiae, sequens Platonem et Socratem dicit, quod univer-

salia retinet, et singula perdit. Potest etiam considerari in scitis his et illis, et sic habitus est acquisitus, et convenit ei aliquando inesse, et aliquando non inesse.

Ad id quod contra hoc objicitur, dicendum quod lex naturalis quae dicitur lex nostri intellectus, habitus est innatus nobis quantum ad universalia principia regulantia in bonum, sicut dictum est: hoc enim est lumen de quo dicitur in Psalmo iv, 7: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine, Unde lex mentis habitus naturalis est quantum ad principia, acquisitus quantum ad scita. Et non est simile de fomite sive lege membrorum: ille enim non tam. habitus est, quam corruptio, et nihil habet cognitionis, sed est simplex, habitus ligaris ad malum ex natura corrupta: propter quod dicit Apostolus, quod contrariatur legi mentis quae obligat ad bonum.

Ad aliud dicendum, quod hoc sequeretur si conscientia nihil aliud diceret nisi habitum legis talis: sed hoc non est verum: quia aliquando dicit potentiam cum habitu.

Ad id quod juxta hoc quaeritur, Utrum sit habitus motivus, vel cognitivus ?

Dicendum, quod motivus et cognitivus est sicut intellectus practicus.

Ad id quod contra hoc objicitur, dicendum quod conscientia dicitur lex rationis et intellectus: quia ex universalibus regulis ligat ad faciendum vel non faciendum: et sic est etiam habitus motivus et ad delectabile et ad paenale, Unde II ad Corinth. i, 12: Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Ibi Glossa dicit sic: " Sicut impiis est magna paena conscientia, ita piis magnum gaudium. " Et per hoc patet solutio ad duo prima quae probant esse habitum motivum.. Nec est simile de lege carnis, et de lege mentis: quia lex naturalis per cognitionem dirigit motivam partem: et ideo oportet, quod aliquid cognitionis habeat: nec opponitur fo- miti ex omni parte, sed tantum ex illa qua motiva est ad bonum. Et ideo non oportet, si lex membrorum nihil habeat cognitionis, quod etiam mentis nihil habeat cognitionis: quia lex mentis et regit et movet, lex carnis movet tantum.

Ad aliud dicendum, quod delectabile et triste sunt ex consequentibus conscientiam secundum quod est de hoc vel de illo secundum actum, et sic etiam est paena vel gaudium.

Ad id quod contra objicitur, quod scientiam dicit, dicendum quod dicit scientiam regentem, et illa non est pure speculativa.

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur, Iste est conscius secretorum, conscius sumitur aequivoce ad conscientiam: quia talis conscientia est pure speculativa. Cum autem dicitur, Iste est conscius sibi, accipitur conscius pro conscientia approbationis et reprobationis, et illa non est vere speculativa.

Ad aliud dicendum, quod corrigere et consiliari sapienti convenit praecipue secundum habitum, qui nec plene est speculativus, nec plene practicus, sed utrumque habens, et talis habitus est conscientia.

Ad aliud dicendum, quod hoc dixit Apostolus et vere: sed ex hoc non sequitur, quod conscientia dicat habitum qui non sit sine speculatione.

Ad ultimum dicendum, quod conscientia est qua conscimus nobis de secretis quae sunt in cordibus nostris, et hoc non fit sine speculatione: nec oportet, quod pura speculatio sit, sed frequentius multum habet de speculatione practica.