Albert the Great, Summa Theologiae

Dicit enim Aristoteles in III de Anima, quod in anima est sicut in omni natura. In omni enim natura aliud est universaliter agens, quo est omnia facere naturalia: et aliud est quo est omnia fieri,, quod, dicitur materia,. Ita in anima necesse est esse istas differentias, hoc est, intellectum agentem, quo est omnia intelligibi- lia intellecta secundum actum facere: et intellectum possibilem., quo est omnia intelligibilia secundum, actum fieri: qui intellectus est sicut locus specierum intelligibilium: agens autem sicut species specierum intelligibilium, sicut lux corporalis et species et actus est omnium visibilium secundum actum.

Est etiam in anima Intellectus, qui dicitur adeptus ex lumine principiorum intelligibilium, qui intellectus est secundum prudentiam et sapientiam dictus, de quo dicit Aristoteles in principio libri de Anima, quod non aequaliter inest omnibus, sed neque hominibus. De quo dicit Gregorius Nyssenus in libro de Homine , quod Aristoteles et Democritus dixerunt, quod intellectus agens et adeptus non habentur ab aliquo secundum actum, nisi a Philosopho, Et Plato in secunda parte Timaei dicit, quod talis intellectus admodum paucorum et divinorum hominum est.

Est etiam in anima intellectus formalis sive speculativus, qui est adeptio specierum intelligibilium. Et cum omnes isti intellectus sint in anima ut partes et potentiae animae, quia non licet nobis ponere intellectum extra animam, sicut quidam Arabes posuerunt, eo quod in libro II de Fide orthodoxa dicit Damascenus de anima rationali, quod " anima non est habens extra seipsam intellectum, sed partem suiipsius purissimam: " tunc quaeritur, In quo ratio differt ab Intellectu?

1. Si enim dicatur, quod ratio componit et dividit ea quae intellectus concipit, sicut videtur dicere Gregorius Nyssenus in libro de Homine, sic: " Rationalis naturae capitulum est, hoc est, summa, fugere et avertere mala: pertransire vero et eligere bona . " Et vult accipere hoc ab Apostolo, I ad Thessal, v, 21: Omnia probate, quod bonum est tenete. Pertransit enim ratio omnia dijudicando, et

eligit, hoc est, eligendo determinat, sententiam, proferendo de bono eligendo a voluntate. Secundum hoc ratio non videtur differre ab intellectu componente et dividente, sicut dicit Aristoteles in III de Anima, quod intelligentia est indivisibilium, in quibus non est verum vel falsum: in quibus autem est verum vel falsum, jam compositio quaedam intellectus est. Et in Praedicamentis dicit, quod singulum incomplexorum nec verum nec falsum est.

2. Adhuc, Tam ratio quam intellectus non insunt animae nisi secundum, mentem, quae superior pars animae est, secundum quam, ut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate : " Factus est homo ad imaginem Dei in memoria, intelligentia, et voluntate. " Mens autem, ut dicit Damascenus, dicitur a melior, metiris: quia singula mensurat ut sunt. Et in quarto primae philosophiae dicit Aristoteles Anaxagoram dixisse, quod solus homo sapiens mensura est omnium: quia per sensum mensura est sensibilium, per intellectum vero mensura intelligibilium. Si ergo ratio est mensurans et pars mentis, et intellectus mensurans et pars mentis: similiter et mens composita ex memoria, intelligentia, et voluntate, ut dicit Augustinus: et constat, quod ratio ad memoriam non potest reduci, nec ad voluntatem: relinquitur, quod reducatur ad intelligentiam.

Sed contra:

Secundum Dionysium, ratio habet discursam scientiam, quae colligitur ratiocinando et discurrendo ab uno in aliud. Intellectus autem habet scientiam simplicem et deiformem. Cum igitur actus sint priores potentiis, ut dicit Aristoteles in II de Anima, et non sit idem actus rationis et intellectus, sequitur quod non sit eadem potentia intellectus et ratio.

Solutio. Dicendum, quod absque dubio ratio et intellectus componens et dividens et conferens intellecta, sunt una potentia animae, quae inest animae secundum sui superiorem partem, quae mens dicitur. Sunt tamen in anima, sicut dictum est, intellectus agens qui est lux, ut dicit Aristoteles in III de Anima, eo quod ille est imago et similitudo quaedam luminis primae causae sive Dei, cujus virtute omnia intellecta agit ad lumen intellectuale, abstrahens formas intellectas ab omni obscuratione materiae et obumbratione ab appenditiis materialibus causata, et poneris eam in simplici esse suo, secundum quod est ubique et semper, et non hic et nunc. Est etiam in anima intellectus possibilis, qui non est in potentia materiae ad intellecta, quemadmodum male dixit Theophrastus. Quia si in tali potentia esset ad intellecta, per quamlibet speciem intellectam formaretur adesse naturale illius speciei, sicut materia formatur ad esse per formam: et sic intelligendo lapidem, esset lapis, et sic de aliis, quod absurdum est: sed habet se ad intellecta ut locus, et sicut tabula rasa ad picturam, quae locus est picturae in se et salvans picturam. Et ideo dicit Algazel, quod anima secundum intellectum est sicut chartula brevis, in qua species omnium sunt descriptae.

Est etiam in anima intellectus adeptus, qui est, quando anima adipiscitur simplices intellectus rerum intelligibilium per principia prima scibilia, ex quibus sicut ex praeexistentibus in anima, formatur et distinguitur intellectus ad hoc intelligendum, vel illud determinate et simpliciter. Et hic vocatur intellectus adeptus ex lumine agentis. Et ideo Aristoteles in III de Anima de intellectu agente loquens, duo ponit exempla, scilicet quod est ut lux: est enim imago primae et divinae lucis, qua omnia intelligibilia in esse simplici accepta, sicut luerunt in prima luce, secundum actum fiunt intelligibilia. Sed quia hoc non sufficit ad perfectam scientiam, rei, sed oportet habere distinctam notitiam de quolibet, dat aliud exem-

plum de lumine istius intellectus, et dicit, quod est ut ars ad materiam. Ars autem est, ut dicit Tullius, collectio principiorum ad eumdem finem tendentium. Ita est in lumine intellectus agentis collectio principiorum primorum, sine quibus non fit scientia in aliquo, per quorum lumen in intellectu possibili generatur scientia, et adipiscitur scientia scibilium determinata: sicut per principia artis determinatus habitus generatur in anima artificis, et in omnibus his inquirit et scrutatur, sicut dicit Damascenus, disponit et confert ratio quid verum, quid falsum., quid bonum, quid malum. Et ideo a Dionysio dicitur habere discursas scientias, et non simplices et deiformes: quia, sicut dicit Augustinus, in Deo non sunt cogitationes volubiles. hinc illinc, aut inde huc: sed omnia uno intuitu et simplici in seipso videt et scit. Et per hoc patet, quod ratio est intellectus componens et dividens et confereris in lumine intellectus agentis accepta, et in lumine principiorum determinata. Principia enim sunt sicut instrumenta intellectus agentis, quibus possibilem ducit in actum, et lumine intellectus agentis facit intelligibilia in potentia in actu intellecta, sicut lux solis visibilia in potentia, secundum actum facit visa. Et ideo dicit Aristoteles, et etiam Commentator suus, quod sicut in visu secundum actum lux sive lumen quod est actus visibilis, et visibile sunt res una: visibile enim formatur ad actu luminis in ipso: et sic visibile et actus visibilis efficiuntur res una composita.: sic in his quae sunt sine materia, intellectus et intellecta, sunt res una: quia intelligibile ad hoc quod actu intelligatur, oportet quod formetur lumine intellectus, agentis quod est agens intellectus.

Sic ergo patet differentia et convenientia rationis ad intellectum agentem, adeptum, possibilem, formalem, et speculativum. Formalis enim et speculati- vus in anima nihil aliud est, nisi species intelligibilium in intellectu possibili, quas adeptus est per lumen intellectus agentis et intellectus adepti. Et, ideo dicit Alpharabius in libro de Intellectu ei intelligibili, quod, intellectus in omnibus intellectis adipiscitur seipsum et proprium lumen suum. Et ideo dicit ibidem, quod omnes Philosophi posuerunt in tali intellectu radicem immortalitatis animae.