Albert the Great, Summa Theologiae

1. Propriissima enim processio quae in aliqua natura esse potest, est secundum naturae diffusionem: et haec est per generationem: et illa procedit Filius: Filii ergo magis est procedere, quam Spiritus sancti.

2. Adhuc, Si quis dicat, quod processio Filii non est simplex processio, sed specificata per generationem, et sic in genere Spiritui sancto convenit procedere, et non Filio. Non solvit: quia sicut Filius procedit per generationem, ita Spiritus sanctus procedit per spirationem: et ita specificatur processio Spiritus sancti sicut Filii: et redit eadem quaestio, quare scilicet spiratio Spiritus sancti simpliciter dicatur processio, et non generatio Filii ?

3. Adhuc, Si quis dicere velit, quod Spiritus sanctus procedit a duobus, Filius autem ab uno: et sic Spiritui sancto magis convenit procedere, quam Filio. Frivolum esse videtur: quia procedere ab uno vel duobus, nihil auget de ratione processionis. Et sic videtur, quod non propter hoc procedere convenit magis Spiritui sancto, quam Filio.

4. Adhuc, Sunt quidam qui dicunt processionem Spiritus sancti ex hoc quod procedit a duobus, magis esse similem generationi, quam processionem Filii: eo quod in perfectis animalibus, sicut est homo, leo, et hujusmodi, processio quae est ad multiplicationem naturae, semper est a duobus, quorum unum est generans in alio ex substantia et virtute propria, aliud vero generans in seipso ex substantia et virtute aliena. Et simile est, ut videtur quod dicitur de Spiritu sancto: procedit enim a Patre qui habet hoc a seipso, et ab alio qui habet hoc ab alio: et sic similior videtur esse generationi processio Spiritus sancti, quam Filii.

Ulterius quaeritur, Si processio dicta de Filio et Spiritu sancto dicatur univoce, vel aequivoce, vel secundum analogiam ? et si secundum analogiam, cui per prius conveniat ?

Solutio. Dicendum, quod spiritus in quantum est spiritus, sive sit corporeus, sive incorporeus, proprium est semper procedere. Et ideo incorporeus spiritus etiam secundum Philosophos procedendo ab intellectu agente per voluntatem, omnibus operatis invehit formas agentis intelligentiae, sicut spiritus artificis procedens a mente artificis, formas artis continue procedendo invehit manibus securi, dolabrae, et lapidibus, et lignis. Et ad hanc similitudinem dictum est illud Sapientiae, i, 7: Spiritus Domini replevit orbem terrarum, et hoc quod continet omnia, scientiam habet vocis. Et, Job, xxvi, 13: Spiritus ejus ornavit caelos. Et illud Psalmi xxxii, 6: Verbo Domini caeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum.

Similiter amoris, sive spiritualis, sive carnalis, semper est procedere et emanare et numquam stare. Et propter hoc dicit Chrysostomus, quod " cum Spiritus sanctus in cor hominis intravit, omni fonte magis manat: et non stat, sed proficit. " Et, Joan. vii, 38: Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae. Et subdit Evangelista, v. 39: Hoc autem dixit de Spiritu. Et Ideo etiam dicit Dionysius, quod est exstasim faciens divinus amor, hoc est, transpositionem: transponit enim amantem in amatum, et non sinit eum manere in seipso. Et ideo est, quod etiam apud grammaticos hoc verbum, amo, vehementis dicitur esse transitionis. Quia ergo Spiritus sanctus, et est spiritus, et est amor spiratus, proprium ejus est simpliciter procedere: et geniti secundum quod est genitum, non est proprium procedere, sed existere in natura accepta.

Unde quod primo objicitur, jam solutum est: processio enim sonat dilatationem et quasi motum in alterum, quod non dicit generatio: et ideo generatio non simpliciter est processio, sed processio quaedam. Et spiratio licet processio sit specificata sicut generatio, tamen simpliciter est processio: quia spiritus et amoris proprius actus est procedere. Et bene concedimus, quod procedere ab uno vel duobus nihil facit ad rationem processionis.

Et quod dicitur de similitudine ad generationem quae est a masculo ad foeminam, dicimus quod nihil valet, et tantae munditiae valde incongruum est exemplum, et certe temerarium videtur: quia in tali generatione, ut dicunt Philosophi, gutta maris comprehendit guttam feminae, et intrat in eam sicut spiritus in corpus: et per formativam quae est in gutta maris, formatur gutta feminae: et valde temerarium esset et immundum cogitare vel credere, quod virtus spirativa in Filio haberet sp ad virtutem spirativam quae est in Patre, sicut se habet virtus feminae ad virtutem masculi in generatione. Unde ratio illorum nihil valet.

Ad id quod quaeritur, Si procedere dicatur aequivoce, vel univoce ?

Dicendum, quod si simpliciter accipiatur procedere: tunc dicit motum secundum locum ab uno in alterum, et motum voluntarium. Propter quod etiam animalia per appetitum mota et voluntatem, motu processivo moveri dicuntur in iii de Anima. Et secundum hunc mo-

tum simpliciter procedere convenit Spiritui sancto: quia et a voluntate, et quasi processive procedit amor et etiam spiritus. Et tunc processio non convenit Filio, nisi sub determinatione.

Si autem dicatur processio ad similitudinem processus causati de causa, sicut dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus , quod " quae sunt multa processibus, sunt unum principio: " tunc elargato nomine dicitur processio, et tunc communiter convenit generationi Filii et spirationi Spiritus sancti: et tunc nihil prohibet, quod secundum aliquem modum conveniat Filio et secundum alium conveniat Spiritui sancto: et quod modus secundum quem convenit Filio in natura creata, in qua potest esse prius et posterius, principalior sit, quam modus secundum quem convenit Spiritui sancto: quia processus per generationem est in esse, processus autem amoris in tali natura non est nisi in bene esse. Sed hoc in divinis nihil est: quia nihil est ibi principale et secundarium: et sicut Filio per generationem est esse a Patre, ita Spiritui sancto per spirationem est esse a Patre et Filio: et ideo processio per hunc modum dicta, sub diverso modo aequaliter convenit Filio et Spiritui sancto.