Albert the Great, Summa Theologiae

1. Isa. xiv, 13 et 14: In caelum conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum: sedebo in monte testamenti, in lateribus Aquilonis... Similis ero Altissimo. Glossa ibidem: " In empyreo caelo erat, in caelum ubi est Dei solium, cupiebat ascendere: " Dei autem solium eminentia Trinitatis est ascendere ad eminentiam Trinitatis est ascendere ad aequalitatem Dei: ergo appetiit aequalitatem Dei.

2. Adhuc, Ezechiel, xxviii, 6 et 7: Haec dicit Dominus Deus: Eo quod elevatum est cor tuum quasi cor Dei, idcirco ecce ego adducam super te alienos, robustissimos Gentium, et nudabunt gladios suos super pulchritudinem sapientiae tuae. Sed cor suum non potuit ponere sicut cor Dei, nisi aequalitatem Dei concupisceret: ergo aequalitatem Dei concupivit.

3. Adhuc, Augustinus dicit, quod voluit esse sicut Deus.

4. Adhuc, II Sententiarum, distinct. IV, cap. Praeterea sciri oportet, in fine capituli sic dicitur: " Similis quidem Deo esse voluit, non per imitationem, sed per aequalitatem potentiae. "

5. Adhuc, Lucifer altior fuit inter Angelos, sicut jam habitum est ex verbis Gregorii, et cupiebat altius ascendere: sed nulla erat altior magnitudo nisi Dei: ergo non poterat appetere, nisi aequalitatem illius magnitudinis quam videbat in Deo.

Contra hoc sunt fortissimae rationes,

1. Anselmi in libro de Casu diaboli, sic: " Si Deus non potest cogitari, nisi ita solus, ut nihil illi simile possit cogitari, quomodo potuit diabolus velle quod non potuit cogitare? Non enim ita obtusae mentis erat, ut nihil aliud simile Deo cogitari posse nesciret. " Ergo nec cogitare potuit, nec velle potuit aequalitatem Dei.

2. Adhuc, Anselmus in Prosologio : " Credimus te aliquid esse, quo nihil majus cogitari potest vel aequale. " Sed quod non potest cogitari, non potest appeti: aequalitas Dei non potest cogitari: ergo nec appeti.

3. Adhuc, Damascenus in libro primo de Fide orthodoxa : " Circumscriptibile quidem est, quod loco vel tempore vel comprehensione comprehenditur. Incircumscriptibile est, quod nullo horum continetur. Igitur incircumscriptibile quidem solus est Deus sine principio et sine fine ens, et omnia continens, et nulla comprehensione contentus: solus enim incomprehensibilis et interminabilis a nullo cognitus, ipse vero solus suiipsius est contemplator. " Ex hoc accipitur, quod aequale Deo non potest intelligi a creatura: sed non potest appeti, nisi quod potest intelligi: ergo aequalitas Dei non potest appeti a creatura.

4. Si quis dicit, quod voluntas impossibilium est, sicut dicunt Gregorius Nyssenus, et Damascenus et Aristoteles, qui in III Ethicorum dicit sic: " Sed neque voluntas est eligentia: et si esse proprie videatur, eligentia quidem non est impossibilium. "

Et si quis dixerit, scilicet quod eligentia sit impossibilium, videbitur esse demens. Voluntas autem impossibilium est, verbi gratia, immortalitatis: volumus enim esse immortales. Et ita dicatur, quod voluntas impossibilium est: ergo diabolus potuit appetere impossibilia: ergo etiam aequalitatem Dei potuit appetere.

Contra: Impossibile dicitur duobus modis, scilicet impossibile ad habendum per opus, quod tamen per intellectum comprehensibile est. Et impossibile, quod est species falsi, et hoc solum impossibile est ad intelligendum. Sed secundum Aristotelem in III de Anima, duo tantum sunt moventia appetitum, scilicet intellectus, et phantasia: ergo quod nec contingit intelligi, nec imaginari, appetitum movere non potest: aequalitas Dei nec potest intelligi, nec imaginari: ergo appetitum daemonis movere non potuit: et sic aequalitatem Dei non appetiit.

5. Adhuc, Licet secundum Aristotelem voluntas sit impossibilium, tamen voluntas cum eligentia non nisi possibilium est ad habendum per opus: sed voluntas daemonis erat cum eligentia, quia nisus est ad hoc, ut obtineret hoc quod voluit: sed aequalitatem Dei impossibile fuit obtinere: ergo aequalitatem Dei cum eligentia non appetiit.

6. Adhuc, Anselmus in libro de Casu diaboli: " Hoc appetiit ad quod pervenisset, si stetisset: " sed ad aequalitatem Dei numquam pervenisset: ergo aequalitatem Dei numquam appetiit.

7. Adhuc, Anselmus, ibidem, " Quid illud fuerit quod, appetiit, non video sed quidquid fuerit, sufficit scire, quod hoc quod appetierunt daemones, aliquid fuit ad quod crescere potuerunt: quod non acceperunt quando creati sunt, ut ad illud suo merito proficerent . " Sed aequalitas Dei esse non potuit, ad quod suo merito proficerent. Ergo aequalitatem Dei numquam appetierunt.

8. Adhuc, Augustinus in libro XI super Genesim ad litteram : " Factus continuo Lucifer a luce veritatis se avertit, superbia tumidus, et propriae potestatis delectatione corruptus . " Ergo non appetiit aequalitatem Dei, sed excellere in propria voluntate et potestate.

9. Adhuc, Bernardus super Cantica, sic dicit: " Potuit contingere (si tamen non incredibile putetur) plenum sapientia et perfectum decore, homines praescire potuisse futuros, et non ad impa-

rem gloriam cum Angelis profecturos. Sed si praescivit, absque dubio in Dei Verbo vidit, et invidit, et molitus est habere subjectos, socios dedignatus. Infirmiores, inquit, sunt inferiores natura, non decet esse concives, nec aequales in gloria . " Ex hoc accipitur, quod appetiit praeesse hominibus, et non aequalitatem Dei.

10. Adhuc, Bernardus tractans illud Isaiae, xiv, 14: Sedebo in monte testamenti, sic dicit, ibidem: " Voluit Altissimi per vim similitudinem obtinere, scilicet ut quemadmodum ipse Deus super Cherubim sedens gubernat omnem angelicam creaturam: ita et ipse alter sederet regeretque genus humanum. Absit, absit: iniquitatem meditatus est in cubili suo, mentiatur iniquitas sibi . " Ex hoc accipitur, quod non appetiit aequalitatem Dei, sed ut perfectam haberet potestatem et liberam super homines.

Sed contra hoc iterum esse videtur, quod hoc appetendo non videtur peccasse:.

1. Partes enim beatitudines sunt, perfectum nosse, perfectum posse, et perfecta bonitas: cum ergo ipse et omnis rationalis creatura facta sit ad appetendam beatitudinem, non videtur peccasse appetendo partes ejus.

2. Adhuc, I Joan. iii, 2: Cum apparuerit, similes ei erimus. Sed ad illam similitudinem magis ordinatus est Angelus, quam homo. Ergo appetendo illam non peccavit, sed meruit.

4. Adhuc, Anselmus: " Beatitudo est ex commodis, quam appetit omnis rationalis creatura, et tanto magis, quanto magis cognoscit, et maxime appetit maximam beatitudinem . " Maxima autem est, quae est in Dei similitudine, et aequalitate: et illa maxime appetenda est: illam ergo appetendo nihil peccavit, sed meruit. 4. Adhuc, Rationes Anselmi videntur non valere: quia secundum doctrinam Aristotelis in II Posteriorum, alia est scientia quia, et alia propter quid: et licet aequalitatem Dei non possumus comprehendere per scientiam propter quid, eo quod incomprehensibilis est, possumus tamen eam scire per scientiam quia: scimus enim, quod immensa et infinita est: et haec scientia sufficit ad movendum appetitum: ergo Lucifer per hanc scientiam potuit appetere aequalitatem beatitudinis Dei, non obstantibus rationibus Anselmi.

Solutio. Dicendum cum Sanctis, quod diabolus nihil appetiit, nisi beatitudinem, ad quam pervenisset, si stetisset. Sed in beatitudine tria sunt principaliter, scilicet perfectio potestatis, perfectio scientiae, et perfectio bonitatis. Et appetibile Angeli fuit perfectio potestatis, non considerata perfectione scientiae, nec considerata perfectione bonitatis. Appetibile autem primi hominis fuit perfectio scientiae non considerata perfectione potestatis et bonitatis. Appetibile Antichristi erit perfectio bonitatis, non considerata scientia et potestate.

Quod qualiter sit, secundum Anselmum sic notandum est: Ad perfectionem potestatis tria exiguntur, scilicet ut a se et non ab alio potestatem habeat, et ut habeatur statim, et ut non proficiatur ad eam per meritum, et ut in subjectis per potestatem alterius resistentiam non inveniat. Similiter ad perfectionem scientiae similia his tribus tria exiguntur, scilicet ut a se habeatur, et non per meritum ab alio exspectetur, et ut in scibilibus nihil habeat resistentiae. Et hoc est quod dixit daemon, Genes, iii, 5: Eritis sicut dii, scientes bonum et malum. Deus autem a se habet, et non ab alio, nec per meritum exspectat. Similiter sine difficul-

tate omnia scit et considerat. Similia etiam tria sunt in perfectione bonitatis. Volet enim Antichristus a se habere bonitatem, et non per meritum ab alio exspectare, et quod in bonitate nihil sit sibi comparabile. Et hoc est quod dicit Apostolus, II ad Thessal, ii, 4: Qui adversatur et extollitur super omne quod vocatur Deus, aut quod colitur, ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tamquam sit Deus.

Si autem quaeritur secundum hoc, Quomodo verum sit quod dicit Anselmus, quod appetiit hoc ad quod pervenisset, si stetisset?

Respondet Anselmus, quod ad perfectionem potestatis quidem venisset, ita scilicet quod ad modum perfectionis suae perfectam potestatem habuisset: sed illo modo non habuisset, quo appetiit, habuisset enim a Deo potestatem, et ex profectu meriti. Et ideo dicit Anselmus quod non in appetibili, sed in modo appetendi peccatum fuit. Sic etiam patet, qualiter voluit similis esse Deo in habendo scilicet perfectam potestatem a seipso sicut Deus. Unde Anselmus in libro de Casu diaboli sic dicit: " Quidquid habebat, debebat velle: et in hoc non peccavit. Voluit igitur aliquid quod non habebat, nec tunc velle debebat: sicut Heva voluit similis esse Deo, priusquam Deus hoc vellet. Nihil autem velle poterat nisi justitiam, aut commodum: ex commodis enim constat beatitudo quam vult omnis rationalis creatura. Justitiam vero nolendo, peccare non potuit. Peccavit ergo volendo aliquid commodum, quod nec habebat, nec tunc velle debuit, sed per meritum exspectare: quod tamen ad argumentum suae beatitudinis esse potuit. Plus ergo aliquid quam acceperat, inordinate volendo, voluntatem suam extra justitiam extendit: ac cum hoc voluit, quod Deus illum velle nolebat, voluit inordinate similis esse Deo . "

Per hoc patet solutio ad quinque prima: quia secundum hoc conceditur, quod aequalitatem Dei in perfectione potestatis appetiit: et, ut dicit Anselmus, " per talem voluntatem non tantum voluit esse similis Deo, sed etiam major Deo secundum aliquid. Unde etsi noluit omnino esse par Deo, tamen contra voluntatem Dei voluit quod voluit: et ex hoc ipso voluit inordinate esse similis Deo, quia propria voluntate quae nulli subdita esset, voluit aliquid: solius enim Dei esse debet sic propria voluntate velle aliquid, ut superiorem non sequatur voluntatem. " Et post pauca subdit Anselmus: " Non solum autem voluit esse aequalis Deo, quia praesumpsit habere propriam voluntatem: sed etiam Deo major esse voluit, volendo hoc quod Deus illum velle nolebat: quoniam voluntatem suam supra Dei voluntatem posuit. "

Et per hoc patet solutio ad omnia praeter ultima quatuor, quod in contrarium adducuntur: ad quorum primum dicendum est, quod in appetibili non fuit peccatum, sed in modo appetendi, sicut dictum est.

Ad aliud dicendum, quod similes ei erimus participatione beatitudinis suae: sed non erimus similes ei per habere beatitudinem a nobis, sicut ipse habet a se. Ad hoc tamen antiqui, quibus consentit Magister in libro II Sententiarum, distinct. VI, cap. Praeterea sciri oportet, dicunt, quod duplex est similitudo, scilicet aequiparantiae sive paritatis: et illam appetiit diabolus. Et est similitudo imitationis, scilicet qua imitabimur ipsum secundum quod competit nobis ex imitationis merito, et illa similes ei erimus quantum possumus, et quantum debetur nobis.

Ad aliud dicendum, quod duplex est appetitus, ut dicit Anselmus, scilicet naturalis, bonus, nec malus est: et ille crescit secundum quantitatem appetibilis. Alius est appetitus ordinatus ratione, et ille appetitus secundum Aristotelem, est cum eligentia, et ille non extendit se ultra id quod appetere debet, et appeti competit unicuique secundum rationem: et hoc ideo est, quia eligentia cum ratione est et intellectu. Et Iste appetitus secundum Anselmum, limitatur a justitia, nec crescit nisi quantum extendunt se rationes juris et honesti. Et ille non potest esse impossibilium, sed eorum quae ratio dicit possibilia esse ad obtinendum.

Ad ultimum dicendum, quod scientia quia, sufficit ad movendum appetitum naturalem, sicut probat objectio: sed quia appetitus daemonis fuit cum eligentia, intellectu, et ratione: ideo non potuit esse respectu impossibilis, ut dictum est, sed potius respectu ejus ad quod aptus ex naturalibus erat daemon, et quod ex profectu meriti habuisset, si stetisset.