Albert the Great, Summa Theologiae

Dicit enim Beda in Glossa super caput primum Genesis: " Quatuor sunt sensus sacrae Scripturae, historia scilicet, quae res gestas loquitur. Allegoria, in qua aliud ex. alio intelligitur. Tropologia, id est, moralis locutio, et in qua de moribus ordinandis tractatur. Anagogia, in qua de summis et caelestibus traditur, per quae ad superna ducimur. " Et dat exemplum. " Verbi gratia: Jerusalem secundum historiam civitas est Judaeae, secundum allegoriam Ecclesiam significat, secundum tropologiam fidelem animam, secundum anagogiam omnium caelestium vitam. "

De singulis ergo istorum sensuum quaeritur, et postea de omnibus simul.

De litterali sive historico ergo quaeritur, Si semper veritati innititur ?

Et statim occurrit, quod non.

1. Judicum, ix, 8: Ierunt ligna ut ungerent super se regem, dixeruntque olivae: Impera nobis. Hoc patet falsum esse.

2. Adhuc, Genes, iv, 10: Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Hoc iterum videtur falsum esse. Et multa similia sunt in sacra Scriptura.

3. Adhuc, Hugo de sancto Victore in Sententiis: " Historia sive litteralis sensus est gestarum rerum narratio, quae in prima facie litterae continetur. " Et hoc falsum videtur, Isa. xxxvii, 29: Ponam circulum in naribus tuis, et frenum in labiis tuis, ei reducam te in viam per quam venisti. Ubi loquitur de Sennacherib secundum intellectum historiae, et tamen facies litterae praetendit, quod loquatur de bubalo.

4. Similiter objicitur de allegorico. Est enim allegoria sermo qui. non ad explanationem, sed ad obscuritatem videtur facere.

5. Similiter de tropologico. Lucidius enim aliquis instruitur ad mores per sermones manifestos, quam per tropicas locutiones et tropos figurarum. Unde videtur, quod tropologicus non sit sermo expositivas, sed potius involutivus.

6. Similiter de anagogico quaeritur. Caelestia enim et spiritualia multo lucidius ostenduntur, si describantur sicut sunt per simplicia et intellectualia, quam per figuras corporalium. Cum ergo anagogicus simplicia et intellectualia per figuras corporalium describat, videtur non esse sermo expositivus, sed potius obscurativus.

7. Adhuc, Scriptura aliquando valde indecentibus utitur similitudinibus in talibus, figurans Angelos in equo terribili habente sessorem '' : et in viro armato : et in thronis positis : et in animalibus monstruosis quatuor facies habentibus, hominis scilicet, leonis, vituli, et aquilae .

8. Adhuc, Aliquando ad talia figuranda utitur subtilibus corporibus secundum similitudinem magis ad spiritualia accedentibus, ut quando laudat Deum ut ignem, Deuter, iv, 24: Dominus Deus tuus ignis consumens est. Aliquando ut stellam matutinam . Aliquando ut solem, Malach, iv, 2: Orietur vobis timentibus nomen meum Sol justitiae. Aliquando autem et simul ponit grossa materialia spiritualibus valde informia, sicut montes plenos equorum igneorum et curruum ostendit circa Eliseum .

Et quaeritur, Quare hoc faciat, et utrum melius spiritualia caelestia figurentur per informia, grossa, et materialia, vel per conformia, subtilia scilicet, et spiritualibus similia.

9. Adhuc, Ulterius de omnibus his objicitur simul: Dionysius enim non dicit esse in sacra Scriptura nisi sensum mysticum et symbolicum: mysticum

vocans, quando ea de spiritualibus dicuntur quae quidem per prius et verius sunt in spiritualibus quam in nobis, sed sunt in eis per rationem occultam nobis, sicut quando Deus dicitur vel Angelus substantia vel vita vel intellectus vel res. Symbolicum vero dicit, quando in corporalibus res incorporales vel intellectuales significantur, ut crater sapientiae, et quod vocavit ad arcem et moenia civitatis . Videtur ergo, quod non sunt nisi duo.

10. Adhuc, Hugo de sancto Victore non videtur ponere nisi tres, scilicet historicum, allegoricum, et tropologicum, et de quarto nihil dicit.

11. Adhuc, Augustinus in libro de Utilitate credendi sic dicit: " Scriptura omnis quae Vetus Testamentum dicitur, quadrifarie traditur, vel secundum historiam, cum docetur quod scriptum est: vel secundum etymologiam, cum docetur qua de causa est scriptum: vel secundum anagogiam, cum docetur convenientia inter duo Testamenta: vel secundum allegoriam, cum docetur ad litteram non esse accipienda, sed spiritualiter intelligenda. " Ex quo accipitur, quod mysticus sensus triplex est, et litteralis unicus, et tropologicus nullus. 12. Adhuc, Multi modi inveniuntur in sacra Scriptura, exemplaris scilicet in historiis, Joan, xiii, 15: Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis. Praeceptivus in lege, Eccli, xxiv, 33: Legem mandavit Moyses in praeceptis iustitiarum. Revelativus in Prophetis, Osee, xii, 10: Ego visionem multiplicavi. Hymnidicus et orativus in Psalmo lxiv, 2: Te decet hymnus, Deus, in Sion. Parabolicus in libris Salomonis, Proverb, i, 6: Animadvertet parabolam, et interpretationem. Disputativus in libro Job, sicut dicit Hieronymus in prologo super Job et Rabbi Moyses, quod quatuor amici Job et Job ipse de providentia disputant: cujus disputationis Deus inducitur determinator. Et admonitivus et exhortativus in epistolis Apostolorum. In Apocalypsi revelativus modus est, sicut et in Prophetis.

Et quaeritur, Ad quid omnes isti modi necessarii sunt, et penes quid accipiantur ?

Solutio. Ad hoc dicendum, quod in veritate quatuor sunt modi exponendi id quod dicit sacra Scriptura, ut dicit Beda. Ita tamen, quod sicut dicit Apostolus, I ad Corinth, xv, 46: Non prius quod spiritale est, sed quod animale: deinde quod spiritale. Unde litteralis sensus primus est, et in ipso fundantur tres alii sensus spirituales. Tria enim sunt ad quae nos instrui oportet, verum scilicet illuminans intellectum per fidem: et ad hoc deservit sensus allegoricus. Et bonum virtutis, quo perficitur affectus ad meritum: et ad hoc deservit tropologicus sive moralis. Et finis beatitudinis, ad quem tendimus per verum et bonum: et ad hoc deservit anagogicus. Et isti tres stant in litterali sicut in fundamento.

Et quod objicitur contra litteralem sensum, dicendum quod in litterali sensu intenditur tam dictum, quam causa dicti. Unde secundum causam dicti verum est quod dicitur, Judicum, ix, 8, et Genes, iv, 10, licet secundum id quod dicitur, non sit verum.

Ad aliud dicendum, quod intentio dicentis expressa in littera, est litteralis sensus: intentio dico in re gesta. Et hoc modo, Isa. xxxvii, 29, litteralis sensus est de Sennacherib, licet similitudo sit de bubalo.

Ad aliud quod de allegorico dicitur, dicendum quod hoc verum esset quod objicit, si intellectus noster uniformis esset simpliciter: nunc autem quia materialis est, ex multis et late sparsis per discursas disciplinas oportet eum manu-

duci ad veritatem spiritualem. Licet ergo simpliciter alienus sermo sit nobis, tamen est expositivus et declarativus.

Ad id quod de tropologico objicitur, fere similiter respondendum. Rudis enim concio per similitudines rerum facilius inducitur, quam per apertos sermones, praecipue propter hoc, quia sermo de moribus, ut dicit Aristoteles in IX Ethicorum, non habet sufficientem persuasionem, sed plus accipitur amore, vel coactione, quam persuasione. Tropologice autem ut amabilis vel coactivum proponitur: et ideo plus ad instructionem valet tropologicus, quam sermo planus: sermo enim planus de moribus non nisi ex ratione persuasivus est.

Ad id quod objicitur. de anagogico, dicendum quod procederet objectio, si spiritualia, secundum sui naturam et proprietatem exponerentur: nunc autem nobis secundum intellectum nostrum materialem exponuntur: et ideo nobis competentius exponuntur per similitudines corporales, ut patet per antedicta: et ideo quoad nos anagogia explanatio est. Unde Dionysius in Caelesti hierarchia: " Pulchre procuratae sunt informium formae propter nostram anagogiam non valentem immediate in invisibiles extendi contemplationes . "

Ad id quod objicitur, quod aliquando Scriptura indecentibus et monstruosis utitur, dicendum quod hoc facit duabus de causis. Una est propter nos, ut scilicet noster intellectus propter indecentem formationem resiliat, et spiritualia nihil talium esse credat, sed in proprietatibus similitudines quaerat. Secunda est, ut sciatur, quod nihil est ita spiritualibus dissimile in quo significationis divinae indicium non resplendeat, propter illud quod dicitur, Genes, i, 31: Vidit Deus cuncta quae fecerat: et erant valde bona. Augustinus in libro XI de Civitate Dei:

" Per omnia opera sua significationis suae sparsit indicia . " Dionysius: " In omnibus est accipere bonas contemplationes. Decentes autem sumit sacra Scriptura, propter eam quae est ad spiritualia conformitatem. "

Ad id quod quaeritur, Per quae melius significantur spiritualia ?

Dicendum, quod procul dubio secundum naturam rei magis et melius significantur per conformia: utilius tamen nobis per inconformia. Cujus secundum Dionysium, tres sunt rationes: quarum una est, quod inconformia similiora sunt negationi quam conformia. In Deo autem negationes sunt verae, affirmationes incompactae: nihil enim de Deo possumus affirmare, quod secundum rationem qua innotescit nobis significatio ejus, de Deo verum sit, sed potius eminenter et excellenter. " Unde Dionysius in. Mystica theologia : " In ipso oportet omnium positiones affirmare, et omnipotentius negare, tamquam nihil existente omnium eorum quae sunt. " Unde cum dicitur Deus substantia, statim negandum est dicendo, non est substantia, sed super omnem substantiam. Hac igitur ratione per inconformia sibi, nobis utilius significatur. Verior enim est haec, Deus non est lapis, quam haec, Deus est lumen. Secunda causa est: quia ab inconformibus citius resilit intellectus, nihil talium credens esse Deum vel spiritualia, quamvis in proprietatibus eorum aliquid de eis significetur. Tertia causa est: quia spiritualia magis velantur in talibus et occultantur ab immundis hominibus. Matth, vii, 6: Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos. Quidam etiam dicunt addendo aliam causam: quia ex hoc magis excitatur homo ad studium: magis enim quaerit quae difficile est invenire, quam quae facile. Quidam quintam addunt, meritum fidei:

magis enim meritorium est credere quod latet, quam quod apertum est.

Ad id quod objicitur, quod duo sunt modi tantum, symbolicus, et mysticus: dicendum quod Dionysius non assignat modos exponendi sed modos significandi spiritualia per ea in quibus significantur: et illa non nisi duo sunt, mystica, et symbolica.

Ad aliud dicendum, quod Hugo de sancto Victore comprehendit anagogicum sub allegorico.

Ad id quod objicitur de Augustino in libro de Utilitate credendi, dicendum quod Augustinus distinguit intellectus sacrae Scripturae non secundum modum expositionum, sed secundum modum intelligendi qui est in littera, vel in spiritu. Unde historicus et etymologicus et anagogicus sub litterali sensu comprehenduntur, secundum diversitatem quae superius dicta est, quod scilicet historicus rem simpliciter narrata, etymologicus cum causa, anagogicus autem cum utriusque testamenti consonantia.

Et sub allegorico comprehendit tres, allegoricum scilicet specialem, et tropologicum, et anagogicum specialem.

Ad id quod ultra quaeritur, dicendum quod quia bonum virtutis meritorie est circa difficile bonum, oportet habere multa inclinantia ad ipsum, scilicet coactive, et instructive. Si coactive, hoc est, per modum disponentis: et admonitorius vel exhortatorius modus est. Si per modum compellentis, est praeceptorius. Si autem est per modum instructionis: aut est ad intellectum, aut extra ad sensum. Si est ad intellectum: aut est ut impetretur spiritus: et sic est hymnidicus, aut hortativus. Aut ut impetratus jam illuminet: et sic est revelativus, ut in prophetiis et in Apocalypsi. Si autem est extra ad sensum: aut est per comparationes rerum et similitudines, et sic est parabolicus tam in libris Salomonis, quam in parabolis Evangelicis: aut per modum exemplaris extra, et sic est historicus.