MEMBRUM III. Qui sint modi tentandi, et quot ?

Tertio quaeritur, Qui sint modi tentandi, et quot ?

1. Dicit enim Glossa super Genesim, iii, 1, super illud: Sed et serpens, sic: " Tribus modis culpa perpetratur, scilicet suggestione, delectatione, et consensu. Primo per hostem, secundo per carnem, tertio per spiritum. Hostis enim prava suggerit, caro se delectatione subjicit, tandem spiritus delectationi consentit. Suggestione peccatum cognoscimus, delectatione vincimur, consensu ligamur. " Igitur, secundum hanc Glossam, tres sunt modi tentationis.

2. Adhuc, Gregorius in libro XXXII Moralium super illud Job, xl, 10: Ecce Behemot, quem feci tecum, sic dicit: " Fideli famulo Dominus cunctas hostis callidi machinationes insinuat: omne quod opprimendo rapit, omne quod, insidiando circumvolat, omne quod minando terret, omne quod suadendo blanditur, omne quod desperando frangit, omne quod, promittendo decipit. " Secundum Gregorium ergo sex isti sunt modi tentationis.

3. Adhuc, I ad Corinth. x, 13, super illud: Tentatio vos non apprehendat, nisi humana: distinguit Glossa tentationem in humanam et diabolicam, sic dicens: " Tentatio humana est, ut in necessitate vel pressura non diffidat homo de Deo, auxilium humanum requirendo: humanum enim est in necessitate auxilium humanum quaerere. " Et ibidem, " Propter Christum pari humana tentatio est, per quam proficitur apud Deum. " Et addit: " Item, humana tentatio est, aliter sapere, quam res se habet cum bono animo. " Et subdit: " Item, humana tentatio est, cum irritatur quis in fratrem studio corrigendi, plus tamen, quam humana tranquillitas postulat. " Et addit: " Diabolica vero tentatio est, nimis amando sententiam propriam vel invidendo melioribus usque ad praecidendae communionis vel schismatis vel haeresis condendae sacrilegium pervenire. " Secundum hanc igitur Glossam quatuor sunt modi humanae tentationis, et unus diabolicae.

Quaeritur ergo de omnibus his modis: et primo de primis qui sunt in Glossa super Genesim.

Videtur enim, quod illa divisio non omnem modum tentationis comprehendat: quia

I. Non est idem modus tentationis Christi, et tentationis nostrae, et tentationis primorum parentum. Christus enim, ut dicit Glossa Matthaei, iv, 1, super illud: Ut tentaretur a diabolo, tentabatur exterius tantum: ita quod a tentatione nec trahebatur in corpore, nec in anima: eo quod in neutro sensit aliquid corruptionis. Primi autem parentes trahebantur quidem in anima. Heva enim dubitando a veritate se elongavit, et persuasioni serpentis appropinquavit: dubitatio autem motus animi est. Sed in corpore non fuerunt moti: quia ad tentationem non movetur, nisi corpus corruptum, quale primi parentes non habuerunt. Nos autem tentamur ab hoste, et trahimur in corpore et in anima propter primi peccati corruptionem. Cum ergo hos modos Glossa illa non distinguat, videtur divisio illa insufficiens esse.

2. Adhuc, Falsum, videtur esse quod dicit, quod secunda tentatio sit a carne. Dicit enim Augustinus in libro XII super Genesim ad litteram, quod primus motus tentationis est in sensualitate tamquam a serpente. Secundus in inferiori parte rationis tamquam in muliere. Tertius in superiori parte rationis tamquam in viro. Inferior autem pars rationis non est caro. Ergo secundus modus tentationis non est a carne, sicut dicit Glossa.

3. Adhuc, Falsum videtur quod dicit Glossa, quod delectatione vincimur: non enim vincitur, nec victus est, nisi qui mortaliter peccavit: sed non omnis delectatio quae est in carne, mortale peccatum est. Ergo non est verum generaliter dictum, quod delectatione carnis vincimur.

Ulterius quaeritur de divisione Gregorii, et quaeritur, Quid vocatur, " opprimendo rapere ? "

1. Hoc enim videtur ad violentiam pertinere: sed diabolus nulli potest facere violentiam: dicit enim Gregorius, quod. " debilis est hostis, qui non potest vincere nisi volentem. " Et loquitur de de diabolo: ergo videtur, quod nullum opprimendo rapit.

2. Adhuc, Oppressio illa si esset: aut esset in corpore, aut in anima. Si in corpore: ex hoc nihil rapit: quia ex hoc, quod opprimit aliquem in corpore vel interficit, non rapit, potest enim anima habere evadere.

3. Adhuc, Glossa super illud I Petr, v, 8: Adversarius vester diabolus, sic dicit: " Non est timendus hostis, qui non potest etiam in porcos nisi ex dispensatione Conditoris. " Ergo non opprimit nisi licentia a Deo accepta: et tunc non ipse opprimit, sed Deus. Dicit enim lex, quod ille facit, cujus auctoritate fit. Si autem refertur oppressio ad animam: tunc plane falsum est, quod aliquem opprimit. Dicit enim Gregorius, quod " potestatem in animam non habet, nisi homo eam sibi ex propria voluntate concesserit. "

4. Adhuc, Quaeritur de hoc quod dicit, " Insidiando circumvolat. " Insidiae enim ponuntur ambulantibus in via publica: in moribus autem via publica, est via mandatorum Dei: ei haec non babel periculum, nec subjacet periculis: videtur ergo, quod in hac via non insidiando circumvolat.

5. Adhuc, Opposita videtur in se continere locutio. Insidiantes enim in loco uno ponunt insidias, et non circumvolant: si ergo insidiatur, non circumvolat: et si circumvolat, non insidiatur.

6. Adhuc, Quaeritur de hoc quod dicit, " Omne quod minando terret. " Hoc enim videtur esse contra intentionem daemonis in tentando: tentando enim nititur sibi attrahere tentatum et allicere in consensum: minis autem et terroribus aliquis fugatur et non attrahitur, nec allicitur: iste ergo modus non videtur esse de intentione tentatoris.

7. Adhuc, Quaeritur de hoc quod dicit, " Desperando frangit. " Ex hoc enim, quod, aliquis desperat, non omnino fractus est: adhuc enim potest resurgere ad paenitendam.

8. Adhuc, Quaeritur de eo quod, dicit, " Promittendo decipit. " Ejus enim promittere est, cujus est dare: sed dicit Glossa Matthaei, iv, 9, super illud: Haec omnia tibi dabo, quod, diabolus non habet potestatem dandi aliquid: ergo ejus non. est promittere: ergo nec promittendo decipere.

9. Adhuc, Videtur quod non omnes modi machinationis daemonis continentur istis sex. Dicit enim Augustinus super Genesim ad litteram, quod daemones se quandoque spectaculis oculorum objiciunt, invitantes ad vanitates, et libidinem: et ideo dicitur, Genes, iii, 6: Vidit mulier quod bonum esset lignum ad vescendum et pulchrum oculis, adspectutque delectabile: quod Augustinus dicit factum esse ex hoc, quod diabolus objecit se in fructu ligni oculis mulieris, ut per sensus ad delectationem ligni traheret.

10. Adhuc, Gregorius in Dialogis dicit, quod " diabolus sedit super folium lactucae, ut quamdam monialem ad libidinem gustus traheret. "

Adhuc, Augustinus in libro de Conflictu vitiorum et virtutum, multiplices tangit modos tentationum, secundum numerum septem capitalium vitiorum: et subdit dicens, quod his modis pie viventes in Christo diabolus impugnare non desinit.

12. Et addit: " sed nec his contentus, ad alia convertitur argumenta: dum quibusdam in somniis saepius vera pronuntiat, ut eos quandoque ad falsitatem pertrahat: dum dormientes ante horam vel tempus excitat, ut eos quando vigiliarum tempus est, somno gravissimo deprimat: dum. orantes atque psallentes sibilis, stridoribus, latratibus diversis, et incognitis vocibus, jactis etiam lapidibus vel stercoribus perferret, ut eos quocumque pacto a spirituali opere retrahens, inanes efficiat: dum etiam aliquando de blasphemia tentat, ut circa divina insipidos faciat. "

13. Adhuc, Augustinus in libro II super Genesim ad litteram : " Mathematici instinctu daemonum saepius vera praedicunt: dum ea quae ipsi facturi sunt, mathematicis pronuntiant. " Videtur ergo quod multo plures sint modi tentationis, quam sex quos dicit Gregorius.

14. Adhuc, Suadendo blandiri, et promittendo decipere non videntur habere differentiam: diabolus enim non promittit, nisi persuasionem addat ut credatur promittenti.

15. Adhuc, Hoc quod dicit: " Insidiando circumvolare, " non videtur habere differentiam ad aliquid aliorum: qui enim, insidiando circumvolat, occulte quaerit nocere omni, modo quo potest: sed diabolus in omnibus dictis modis quaerit occulte nocere: ergo in omnibus dictis modis insidiando circumvolat. Insidiando ergo circumvolat, non est specialis modus, sed communis omnibus aliis.

Adhuc quaeritur de tertia divisione quae est in Glossa, super epist. I ad Corinth. x, 13.

1. Et primo de hoc quod Glossa distinguit tentationem in humanam, et diabolicam: sicut enim quaedam tentatio est a diabolo, ita quaedam a mundo, quaedam a carne: et sic patet, quod insufficiens est divisio.

2. Adhuc, Si dicitur tentatio diabolica, quae ad similitudinem tentationis diaboli est, tunc nihil est dicta tentatio diabolica: quia, sicut jam habitum est, diaboli non est tentari, sed tentare.

3. Adhuc, Quod dicit: " Pro Christo pati, " esse tentationem humanam, videtur esse falsum: quia pro Christo pati non est tentatio, sed potius virtutis constantiae et fortitudinis opus.

4. Adhuc, Quod dicit: " In periculis quaerere humanum consilium, " non est tentatio, sed actus prudentiae virtutis.

5. Adhuc, In periculis se committere discrimini postposito consilio humano quando potest haberi, hoc est tentare Deum: et hoc est peccatum mortale: ergo oppositum ejus, scilicet quaerere consilium humanum in periculis, est meritum et obedientia praecepti. Deuter, vi, 16: Non tentabis Dominum Deum tuum.

6. Adhuc, II ad Corinth. xi, 32 et 33: Damasci praepositus gentis Aretae regis custodiebat civitatem Damascenorum, ut me comprehenderet: et per fenestram in sporta dimissus sum per murum, et sic effugi manus ejus. Nec hoc reputatur tentatio, sed prudentia Apostoli, cum tamen in periculis quaereret consilium humanum: unde Glossa ibidem: " Fugiat minister Christi sicut ipse Christus in aegyptum fugit: fugiat qui specialiter quaeritur, dum per aliquos firma est Ecclesiae salus. "

7. Adhuc, Philosophus in primo Topicorum: " Si unum oppositorum est multiplex, et reliquum: " sed tentatio humana et diabolica e diverso dividunt tentationem: ergo sunt opposita: tot ergo modi deberent esse diabolicae tentationis, quot sunt humanae: et hos non ponit Glossa: ergo est insufficiens.

Gratia hujus ulterius quaeritur, Quid sit tentare Deum?

Si enim hoc est, ut quidam dicunt, petere miraculum propter se fieri: tunc multi Sanctorum tentaverunt Deum, sicut ipse Petrus, qui petivit suscitationem cognati Caesaris. Si autem est, ut quidam alii dicunt, offerre se periculo, cum possit haberi consilium humanum de evasione: tunc Catharina et Sebastianus tentaverunt Deum, qui se periculis obtulerunt: et Vincentius qui Daciano dixit: " Insurge ergo, et toto malignitatis spiritu debacchare: videbis me plus posse qui torqueor, quam possis ipse qui torques. "

Ulterius quaeritur, Si aliquis est profectus in tentationibus, propter quem Deus Sanctos tentari permittit ?

Hoc enim videtur ex hoc quod dicitur, I ad Corinth. x, 19: Qui faciet cum tentatione proventum.

Solutio. Dicendum, quod prima divisio data est penes gradus tentationis, quibus consummatur peccatum in nobis: qui sunt tres, ut dicit Augustinus in libro XII super Genesim ad litteram, scilicet sensualitatis, et inferioris partis rationis, et superioris. Sensualitatis ab hoste, inferioris partis rationis a carne, superioris partis a spiritu. Et quia non sunt nisi tres gradus, patet quod sufficiens est divisio.

Ad primum ergo quod contra objicitur, dicendum, quod, tentatio primorum parentum, et tentatio Christi reducitur ad illam quae est de suggestione hostis. Suggestio enim triplex est, scilicet exterior tantum, et sic fuit tentatio in Christo. Et partim exterior, et partim inte- rior, quando scilicet anima inclinatur ad verba suggerentis: et sic fuit in Heva. Et partim exterior, et completio interior, quando ad exteriorem suggestionem daemonis et inclinatur anima, et trahitur per concupiscentiam corpus.

Ad aliud dicendum, quod inferior portio rationis, eo quod est circa carnalia et vicina carni, dicitur caro, quia facile emollescit: et hac ratione etiam dicitur mulier, quia emollit superiora tamquam. virum.

An aliud dicendum, quod omnis delectatio quantum est de se, vincit et ligat vinculo trahente, quamvis non liget vinculo obligante ad mortem aeternam. Propter quod dicit Philosophus in VII Ethicorum, quod incontinens vi passionis extrahitur a regimine mentis, ita quod nescit facienda quemadmodum oportet eum scire: sicut qui stat in fumo oculis apertis, videt quidem, sed non videt quemadmodum oportet eum videre.

Ad id quod ulterius quaeritur de divisione Gregorii, dicendum, quod illa datur per modos machinationis diaboli. Illi enim sunt vel in prosperis, vel adversis. In adversis dupliciter, scilicet respectu praesentis adversitatis, vel futurae. Si respectu futurae: tunc est ille modus qui dicitur. In minando terret: hoc fit, quando alicui incutit timorem defectus corporis, vel temporalium, vel ne possit perseverare: et sic retrahit a proposito serviendi Deo. Si autem est respectu praesentis adversitatis: tunc non potest esse nisi de nimia tristitia mali imminentis. Et hoc est vel malum culpae, vel malum poenae: et si est malum culpae, tunc desperando frangit: si est malum paenae, tunc opprimendo rapit. Et dico nimiam tristitiam respectu praesentis mali culpae, vel paenae I quia moderatio tristitiae non est tentatio, sed potius virtus paenitentis. II ad Corinth. vii, 10: Saeculi tristitia mortem operatur. Tristitia autem quae secundum Deum est, paenitendam in salutem stabilem opera-

tur. Si autem tentat per prospera: tunc tentat secundum conversionem ad commutabile bonum: et haec conversio dupliciter consideratur, scilicet vel generaliter ad quodcumque commutabile bonum: vel specialiter ad hoc bonum vel illud. Si generaliter, tunc insidiando circumvolat : et tunc insidiari nihil aliud est, nisi observare omnem modum ut inclinet ad illectionem boni commutabilis: et per hoc abstrahit a desiderio boni incommutabilis. Si autem est specialiter ad hoc bonum vel illud: tunc aut est respectu praesentis boni, vel futuri. Si respectu praesentis, tunc suadendo blanditur: et tunc suadere nihil aliud est, nisi rationes assignare ex parte necessitatis humanae quare hoc bonum appetendum sit, ut sub obtentu necessitatis ingerat voluptates. Si vero est respectu futuri, tunc promittendo decipit, ut sub spe promissionis aliquod illicitum committatur: sicut est illud Matthaei, iv, 9: Haec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me.

Sic ergo accipi possunt modi quos ponit Gregorius.

Quidam autem sic distinxerunt, quod tentatio diaboli vel est secundum vires apprehensivas, quae per extensionem fiunt practicae: vel est secundum vires motivas. Si est secundum apprehensivas: aut est ex parte phantasiae, secundum quod accipit a sensu multitudinem sensibilium: et tunc dicunt, quod insidiando circumvolat, ut per aliquid sensibilium decipiat. Si autem ex parte phantasiae, secundum quod movet concupiscibilem: tunc dicunt, quod suadendo blanditur, ut concupiscibilem illiciat. Si autem est ex parte motivarum tantum: tunc aut est secundum actum irascibilis, aut secundum actum concupiscibilis. Si primo modo: tunc est aut contra actum fortitudinis, aut contra actum spei: illae enim duae virtutes sunt in irascibili. Si est contra actum fortitudinis: tunc dicunt, quod opprimendo rapit. Si est contra actum spei, hoc dicunt esse du- pliciter: si enim contra actum spei est, secundum quod spes est futuri boni exspectatio, tunc dicunt, quod promittendo decipit. Si autem contra actum spei, secundum quod est spes veniae de perpetrato malo, tunc dicunt, quod desperando frangit. Isti dicunt, quod contra actum rationis nulla machinatio est: quia, sicut supra habitum est, diabolus supra rationem immediate nihil potest: et si potest, potest mediante phantasia. Isti etiam dicunt, quod licet machinari possit contra actum fortitudinis, tamen non potest machinari contra actum justitiae, eo quod ille in ratione est: et eadem ratione non potest machinari contra actum prudentiae, quia illa etiam simpliciter in ratione est. Dicunt etiam, quod, si machinatur contra actum temperantiae quae est in concupiscibili, hoc non est, nisi secundum quod concupiscibilis ordinata est ad bonum ut nunc: et hoc ex seipso susceptum est. Unde si machinatur contra hoc, tunc suadendo blanditur. Dicunt etiam, quod licet machinetur contra actum spei, tamen non machinatur contra actum charitatis, quia charitas in voluntate rationabili est, supra quam, ut supra habitum est, daemon non potest. Dicunt eliam adhuc, quod fides in ratione et in intellectu est: et si diabolus machinatur contra illam, hoc non potest facere immediate, sed per phantasiam phantasticis rationibus: et sic machinatio ejus reducitur ad illam quae est, Insidiando circumvolat. Sic ergo dicunt sufficientem esse divisionem Gregorii,

Ad primum ergo quod contra objicitur, dicendum quod oppressio illa non sonat coactionem voluntatis omnimodam, sed occasionalem: quod fit, quando multa mala ingeminantur alicui, ut ex multis amittat virtutem mansuetudinis et tranquillitatis: sicut factum fuit in beato Job, in quo uno nuntio referente mala, alius supervenit pejora nuntians .

Ad aliud dicendum, quod oppressio illa ordinatur ad voluntatem et rationem, sed, sicut dictum est, occasionaliter, et non coactive: si enim coactiva esset, non esset tentatio sive machinatio, sed violentia.

Ad aliud dicendum, quod tentatio diaboli non potest esse in aliquid, nisi ex licentia conditoris, sicut dicit Glossa super epist. I Petr, v, 8: tamen quia diabolus tentando non tentat intuitu obedientiae Creatoris, sed potius intuitu malitiae propriae exsequenda?, propter hoc oppressio et raptus dicuntur esse diaboli, et non Dei dantis licentiam.

Ad aliud dicendum, quod licet in via mandatorum., quae reda est, non sit periculum ex ipsa via: tamen ex scandalis quae sunt juxta viam, et insidiis multa pericula sunt: sicut dicitur in Psalmo cxxxix, 6: Juxta iter scandalum posuerunt mihi. Et in illis circumvolat insidiando. Est etiam via, ut dicit Gregorius super illud Job, xviii, 10: Abscondita est in terra pedica ejus, et decipula illius super semitam: quod via dicitur inclinatio cordis ad desiderabilia sive delectabilia, in qua via homo saepe cadit in periculum, sicut dicitur, Proverb, xiv, 12: Est via quae videtur homini recta, novissima autem ejus ducunt ad interitum. Et in hac via saepe diabolus insidiando circumvolat, obnubilanto rationem, ne possit discernere rectum, et illiciendo voluntatem ad libidinosum, et sic abducat a via recta mandatorum.

Ad aliud dicendum, quod circumvolare dicitur: quia per multa et non per unum insidiatur, ad similitudinem eorum qui in via per multos et in multis ponunt insidias: ut si unum periculum viator evadat, incidat in alterum.

Ad aliud dicendum, quod hoc procederet, si per minas, effugaret a se: sed hoc non intendit diabolus, sed per tecta fides est in corde tentantis Deum. Et hoc expresse dicit Glossa super illum versum 9 Psalmi xciv: Ubi me tentaverunt patres vestri. Dicit enim, quod " dolose miraculum postulaverunt, in corde non credentes. " Hoc etiam patet ex ipsa serie historiae Exodi, xvi, 2 et seq., ubi dubitantes utrum Deus posset dare panem in deserto, et parare mensam populo suo, remiserunt notam imperfectae fidei, dicentes: Estne Dominus in nobis, an non ?

Ad id quod ulterius quaeritur de profectu tentationis, dicendum, quod licet ad multa valeant tentationes, tamen Beda assignat quatuor ad quae specialiter valent, scilicet ad delicti emundationem: et hujus exemplum dicit esse Mariam sororem Moysi . Et ad virtutum probationem: et hujus exemplum dicit esse in Job et Tobia. Et ad humilitatem et experimentum propriae fragilitatis et virtutis: et hujus exemplum dicit esse in Paulo . Et ad gloriam Dei manifestandam: et hujus exemplum dicit esse in caeco nato . Glossa tamen super Matthaeum, iv, 1 et seq., sic dicit: " Omnibus quae in mundo sunt ut armis utitur diabolus contra nos. Nam nihil est in mundo, sicut dicitur, I Joan. ii, 16, nisi concupiscentia carnis, concupiscentia oculorum, et superbia vitae. In his enim tribus omnia genera tentationum comprehenduntur. " Sed sciendum, quod Glossa illa non distinguit speciales modos tentationis, sed genera tentationum distinguit penes generalia objecta et generales fines peccatorum. Omne enim peccatum hominis fit aut propter concupiscentiam carnis, aut propter superbiam vitae, aut propter concupiscentiam oculorum.