ARTICULUS II. Quid sit fatum ?

Secundo quaeritur, Quid sit fatum ?

Et sumantur definitiones a Sanctis et a Philosophis datae.

1. Boetius in libro IV de Consolatione philosophiae: " Fatum est rebus mobilibus inhaerens dispositio, per quam providentia suis quaeque nectit ordinibus . " Secundum hanc definitionem videtur, quod non tantum sit inhaerens mobilibus, sed etiam immobilibus: est enim ex divina providentia dispositio rebus influxa: divina autem providentia est tam mobilium quam immobilium: et sic non videtur esse ratio quare magis dicatur rebus mobilibus inhaerens dispositio, quam immobilibus.

2. Adhuc, Quod mobilibus rebus inhaeret, mobile est: quia, sicut dicit Aristoteles in Topicis , motis nobis moventur ea quae in. nobis sunt: ergo dispositio mobilis est.

3. Adhuc hoc probatur ex eo quod dicit Boetius, ibidem: " Fatum est eorum quae divina simplicitas gerenda disposuit, mobilis nexus atque ordo temporalis. "

In contrarium hujus est,

1. Quod ibidem dicit Boetius parum infra: " Haec series fatalis actus fortunasque hominum indissolubili causarum connexione constringit, quae cum ab immobilibus providentiae prognosticantur exordiis, ipsas quoque immutabiles necesse est esse. " Nexus ergo fatales immobiles sunt: et sic nec mobilis est, nec mobilibus adhaeret.

2. Adhuc, Boetius, ibidem, " Fatum singula dirigit in motu, locis, formis, ac temporibus distributa, ut haec temporalis ordinis explicatio in divinae mentis adunata prospectu providentia sit: eadem vero adunatio digesta atque explicita temporibus, fatum vocetur. " Ergo fatum est effectus providentiae. Sed quando causa est immobilis, effectus est immobilis: ergo fatum est immobilis nexus sicut et providentia.

3. Adhuc, Augustinus in libro V de Civitate Dei , contra Astronomos loquens dicit, quod " fatum secundum eos est vis positionis vel situs siderum in circulo nativitatum, quae existente quando quis concipitur vel nascitur, cognoscitur qualis futurus sit. " Videtur ergo quod fatum non sit effectus providentiae, sed positionis siderum: et ita nulla est definitio Boetii.

4. Adhuc, Sapient, xiii, 2, dicitur, quod stellae sunt rectores orbis terrarum. Constat autem, quod vis rectoris primi inhaeret omnibus rectis ab ipso. Ergo videtur, quod fatum nihil aliud sit, nisi dispositio inhaerens omnibus rectis a stellis, per quam stellis moventibus unumquodque per differentias positionis stellarum ad finem periodi in esse, et agere, et pati, et eufortuniis, seu infortuniis deducitur.

5. Adhuc, Boetius in libro IV de Consolatione philosophiae: " Ea series (quae fatum dicitur) caelum ac sidera movet . " Et sic videtur, quod fatum est dispositio a positione siderum profecta, et non a providentia.

6. Adhuc etiam videtur hoc ex rationibus Astronomorum. Negari enim non potest, quod sidera per figuras positionis suae radiationes diversarum figurarum loco generationis influant. Nec negari potest, quod in Perspectivis probatum est, quin radiationes diversarum figurarum diversas qualitates imprimant generatis. Demonstratum est enim in libro de Speculis, quod radius reflexus in seipsum elicit ignem, et in nato propter hoc facit furens incendium et nigredinem, ut in aethiope. Reflexus ad angulum acutum, calorem facit, non tamen incendium. Reflexus ad angulum hebetem sive expansum, propter privationem caloris si non sit multum expansus, facit temperatum. Si autem sit multum expansus, frigus inducit et humidum. Et sic videtur, quod in corporibus secundam complexiones tota diversitas sit a stellarum positione, Sed dicit Socrates, quod electiones voluntatum fiunt secundum diversitatem habituum prius existentium in eligente. Sicut phlegmaticus eligit pisces et somnum. Melancholicus de melancholia adusta, eligit amara, tetra, et tristia. Sanguineus Jovis habens complexionem, pulchra et laeta eligit. Cholericus Martis sequens complexionem, eligit acuta et feracitates et audacitates sive animositates. Et sic de omnibus dicit Socrates, quod semper electio secundum habitum est: et cum habitus sint a stellis, eo quod in aliud causans primum non possunt reduci, quod sit causans in genere et coordinatione causantium naturaliter, videtur quod electiones variantur secundum positiones astrorum et habitus.

7. Adhuc, Hoc modo descriptus est totus liber qui dicitur Quadripartitum Ptolemaei, in quo ostenditur qualis quisque futurus sit in figura et complexione

corporis et electione voluntatis, ex positione astrorum in circulis nativitatis. Dicunt enim, quod sphaera stellarum fixarum habet movere terram: et ex diversitate figurarum ex imaginibus caeli, quas quadraginta octo dicunt esse, et ex positionibus siderum, et ex figura reflexio num luminis et radiorum causatur diversitas figurarum omnium eorum quae fiunt in loco generationis qui est in terra. Sic dicunt sphaeram Solis movere ignem ad locum generationis: et illum ignem sic radiis solis illatum et informatum, imprimere habitualem formam nato, quo habitu trahatur ad eligendum ea quae solis sunt, sicut splendida, lumen honoris, late diffundentia, sicut et ipse filius Solis latus est facie et venustus. Sic dicunt sphaeram Lunae movere aquam: quod patet in accessu et recessu maris, qui fiunt ad positionem lunae in angulis sui circuli differentis secundum quod est corniculatam vel in quadratura prima vel secunda: quod Graeci vocant dicominos et dico tomos secunda: vel secundum quod est plena, vel juxta plenitudinem: vel deficiens a plenitudine, quod Graeci vocant amphitritos prima, et amphitritos secunda. Amfi enim Graece, dubium sonat Latine: eo quod tunc dubium, hoc est, imperfectum habet circulum. Sic dicunt, quod quinque alii planetae habent movere sphaeram aeris: et ideo in aere multimodos esse motus: quia illi planetae multorum motuum sunt. Et sphaera quidem Veneris movere habet humidum seminale, quod spiritu generantis qui est aereus, plenum est: et influit illi formas habituales, quibus per totum periodum deducitur in corpore, et deducitur in electione sic natus. Sic dicunt sphaeram Mercurii movere humidum commiscibile ad commixtionem et complexionem, et influere sibi formas quibus deducitur in variatione complexionis et mixtionis et electionis, quae tales sequitur habitus. Dicunt enim, quod sic nati eligunt ea quae sunt mercatorum, qui semper miscent negotia, et vagabundi lucra sequuntur.

8. Si quis forte objiciat eis, quod in tota serie causarum quae fatum dicitur, voluntas Dei et providentia est et princeps et ordinans sicut vult, ut dicit Augustinus: eo quod est omnia praesciens et nihil inordinatum relinquens. Respondent isti, quod divina voluntas est primum et princeps extra genus et extra coordinationem moventium et mobilium. Sed probat Aristoteles in secundo primae philosophiae, quod in quolibet ordine causarum necesse est esse primum in genere ejusdem causae. Et de hoc loquuntur Astronomi: hoc enim necesse est esse positionem stellarum in causis generantibus. Dicunt etiam, quod per se patet et in octavo Physicorum probatur, quod forma primi generantis sive moventis habitualiter diffusa in secundo et tertio moventibus, dat eis movere ad esse et speciem et operationes generati. Supponunt etiam dictum Socratis, quod omnis scilicet electio fit secundum habitum aliquem prius existentem in eligente. Cum enim electio sive eligere, sit duobus vel pluribus propositis unum aliis praeoptare, non esset ratio quare unum aliis praeoptaret, nisi potentia electiva traheretur habitu aliquo ad hoc amandum plus quam aliud. Et six ex stellis et formis habitualibus ex positione siderum impressis, causant et ordinant natorum esse, operationes, vitam, et electiones, et formant durationis quantitatem.

Solutio. Dicendum, quod fatum diversimode definitur, scilicet in comparatione ad id cujus est, sicut inhaerens dispositio: et sic illud definit Boetius. Definitur etiam aliquando secundum esse quod habet in comparatione ad id a quo est: et sic dicit Boetius, ibidem: " Fatum est eorum quae divina simplicitas gerenda disposuit, mobilis nexus atque ordo temporalis. " Et sic definitur fatum secundum quod est connexio causarum omnium gerendorum a prima et principe causa usque ad ultimum effectum. Et cum fatum idem sit quod Graece eimarmenh, quod ut dicunt Gregorius Nyssenus et Hermes Trismegistus, sonat ordinem causarum, sic accipitur proprie et secundum totum esse suum: sic enim est inhaerens dispositio mobilibus causis et causatis, per quam sicut instrumentum providentia quaeque suis nectit ordinibus.

Et si quis objiciat, quod sicut Deus creando non utitur instrumento medio, ita nec gubernando: cum ipse sit perfectus gubernator, sicut est perfectus artifex et creator. Dicendum, quod non est simile. Creatio enim nihil supponit, et ex nihilo est: et idcirco instrumentum ex parte creati esse non potuit: quia omnis instrumenti operatio est super aliquid. Nec ex parte creantis esse debuit: eo quod ille est infinitae potentiae, et in sola voluntate sua habet opus suum sicut vult et quando vult. Sed in gubernatione non est sic: illa enim supponit existens, quia non gubernatur nisi existens actu: et ideo ex parte gubernati quod a gubernabilitate secundum seipsum deficit, nisi dispositionem qua gubernabile efficiatur a gubernante, accipiat, requiritur dispositio fatalis, per quam gubernator unumquodque gubernat et suo ordine dispensat.

Ad primum ergo dicendum, quod in veritate fatum non adhaeret nisi rebus mobilibus. Quaecumque enim gubernantur, secundum omnia gerenda ad suos terminos et fines deducuntur: et quaecumque deducuntur ad fines suos, moventur: et quaecumque ad fines suos quotidie moventur, mobilia sunt: et sic fatum rerum mobilium tantum est: nec ponit immobilitatem simpliciter, sicut nec providentia: sed ponit immobilitatem ordinis sive consequentiae, quae est immobilitas secundum quid a contingente dependens, sicut saepius dictum est: et ideo definitur per mobile, et non per immobile.

Ad aliud dicendum, quod hoc procedit.

Ad sequens similiter patet solutio per dicta: hoc enim concedendum est.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod nexus ille immobilis est secundum quid, mobilis autem simpliciter. Quoad duo enim est immobilis, scilicet quoad id quo res fatalis extra ordinem causarum fatalium excidere non potest, et sic constringit actus et fortunas hominum, et quoad hoc, quod res una fatalis in uno ordine existens, non potest excidere ab illo et incidere in alium: et talis immobilitas in nullo contrariatur mobilitati rei fatalis et mobilitati dispositionis qua res fatalis movetur in suum finem et terminum.

Ad aliud dicendum, quod verum est, quod causae gerendorum exemplariter in mente divina acceptae, providentia sunt: in rebus autem digestae et inhaerentes, fatum sunt. Sed cum arguit sic: Si causa immobilis est, et effectus est immobilis, non valet: hoc enim non tenet, nisi in causa immediata et essentiali, cujus causalitas non dependet ad aliquid quod sit contingens vel mobile. Et talis causa non est providentia, nec fatum. Providentia enim in omnibus quae in nobis sunt, causat liberum arbitrium, quando causa est et non simplex visio. Quod autem per liberum arbitrium futurum est, contingenter futurum est, nec habet immobilitatem nisi secundum quid, scilicet secundum quod refertur ad providentiam ut subjectum illi, vel ad hanc vel illam fatalem ordinationem.

Ad aliud quod objicitur de positione siderum, dicendum quod Philosophi non acceperunt fatum secundum perfectam sui definitionem: quia cum fatum sit ordo causarum, vel dispositio ex ordine causarum relicta, ordinem causarum non deduxerunt usque ad primam et principem causam omnium, cujus nutu et voluntate et ordinatione et dispositione omnes aliae regulantur et moventur et agunt: et ideo totum esse fati non consideraverunt, sed reduxerunt in primum ordinem causarum corporalium: et hoc est primum in genere, et non simpliciter. Unde et fata attribuerunt hominibus, et

non Angelis. Dixerunt enim, sicut refert Avicenna, quod solum corpus hominis inter mixta et complexionata ad aequalitatem caeli accedit: et ideo inter omnia sortitur animam intellectualem, quae inter omnes formas, intelligentiae quae movet caelum, similior est: et ideo dispositiones caelestes magis inhaerent hominibus, quam aliis. Et in hoc nihil errabant: sed errabant vehementer in hoc, quod dixerunt, quod illae dispositiones et ordines motuum caelestium et stellarum imponerent necessitatem ad gerenda: ut quaecumque quis ageret, de necessitate fati et coactione faceret: cum non necessitati subdatur animus hominis, cum semper liber sit et dominus actuum suorum: quia in ipso est facere quod vult, vel non facere, et non in fatis vel in stellis vel etiam providentia: eo quod nec fatum nec stellae nec etiam providentia a libero arbitrio aufert libertatem agendi quod vult et arbitrandi. Unde hic fuit error, quod sic ponebant fatum esse, quod rebus fatalibus necessitatem imponat.

Ad aliud dicendum, quod in veritate stellae rectores orbis terrarum sunt in his quae subjacent orbi terrarum: et haec sunt corporalia, et ea quae corporalibus inhaerent, sicut vegetabilia et sensibilia, quae obligata sunt materiae corporali, ut dicunt Augustinus et Damascenus, et magis aguntur quam agunt. Animus autem hominis cum non agatur, sed agat, et dominus sit suorum actuum, orbi terrarum non subjacet, sed potius supponitur necessitati motus orbis: et talibus dispositionibus stellarum nec agitur, nec regitur, nisi forte secundum inclinationem, ut in antehabitis dictum est.

Ad aliud dicendum, quod Boetius verum dicit. Dispositioni enim fatali quae est a providentia,, subjacent sidera: quia per illam gubernantur et in esse et in motu et in effectu: sed hoc non est totum esse fati, ut patet ex praedictis, sed est esse fati in sideribus et non in aliis. Nec ex hoc habetur, quod stellae imponant necessitatem, sed imponunt qualemcumque dispositionem sibi a providentia inditam.

Ad id quod objicitur de rationibus Astronomorum, dicendum quod in veritate ex talibus principiis dicunt quod dicunt. Tamen Ptolemaeus in principio Quadripartiti dicit, quod Astronomus nihil quasi de necessitate fatorum etiam in corporibus debet dicere, et assignat duas causas. Una est, quod vis stellarum non per se, sed per aliud venit ad inferiora. Est autem per se notum et a Philosopho in libro de Causis, et in VI Ethicorum dictum, quod omne quod est in aliquo, est in eo secundum potestatem ejus in quo est. Unde vis stellarum in medio existens, est in medio secundum potestatem medii et non secundum potestatem quam habet quando est in stellis sive in caelis: et ideo non venit ad inferiora, nisi alterata a virtute, medii. Alia causa est, ut dicit, quia talis virtus stellae non fit in inferioribus per se, sed per accidens. Si enim fieret per se: tunc esset ab aliqua causarum per se: et sic esset vel ab efficiente per se, vel a forma per se, vel a per se materia, vel a per se fine. Constat, quod nihil horum est. Relinquitur ergo, quod sit per accidens, hoc est, ex relatione ultimi causati in inferioribus, ad primum causans in genere causarum corporalium in superioribus. In omni autem, tali ordine causarum, licet secundum moveat virtute primi, et tertium virtute primi et secundi, et sic deinceps: tamen primum modum causalitatis propriae non aufert a secundo, nec primum et secundum a tertio: et sic fit, quod licet vis stellarum immobilis sit in stellarum positione, tamen in inferioribus in quibus per accidens est, efficitur mobilis et mutabilis. Nisi enim sic esset, ipsa etiam scientia astrorum esset inutilis: quia mala praevisa in eis impediri non possent, nec bona promoveri. Propter quod etiam Messeallach praecipuus in astris, dicit quod Alkir, hoc est, circulus caelestis, studio periti viri juvatur

ad effectum, sicut juvatur terra ad fructum seminatione et aratione. Et si corporibus non imponant necessitatem, constat quod nec animo hominis, nec libero arbitrio.

Ad aliud dicendum, quod illa sunt principia ex quibus prognosticantur Astronomi, et secundum quod scripta est scientia genethliacorum, quae traditur in Quadripartito quantum ad primam partem ejus, quae est de his quae accidunt generatis communiter. Sed peccatum est in hoc, quod dispositiones habituales influxas a stellis dicunt necessitatem imponere rebus et electionem, cum non possit hoc convenire formae habituali quae per aliud, et per accidens est in rebus, ut jam patuit ex verbis Ptolemaei.

Ad aliud dicendum, quod in veritate primum in genere in ordine talium causarum movens,, stellae sunt: et verum est, quod secundum movet virtute primi: sed cum forma primi et virtus in secundo est secundum modum et potestatem, secundi et non primi, ideo in secundo non habet necessitatem quam habet in primo. Et hujus satis exemplum dat Aristoteles in libro de Somno et vigilia, dicens quod primae causae sunt sicut principales consiliarii principis, qui ordinatissima secundum rationes legum dant consilia, quae tamen propter res quae proximae sunt negotiis, et circumstant ea, aliquando non congruunt: et ideo ex inferioribus causis mutantur. Et quod dicit Socrates, quod electiones sunt secundum habitus, intendit habitus inclinantes, et non cogentes.

Et per hoc patet solutio ad totum.