Albert the Great, Summa Theologiae

Et sumatur definitio Damasceni, ubi sic dicit: " Angelus est substantia intellectualis, semper mobilis, arbitrio libera, incorporea, Deo ministrans, secundum gratiam non natura. immortalitatem suscipiens. "

Et quaeratur primo, Quomodo Angelus dicatur substantia ?

Aut enim dicitur substantia materia, aut substantia forma, ant substantia compositum.

Non substantia materia, ut videtur:

1. Sicut enim dicitur in libro de Substantia orbis, materia non nisi corporum est, et ad motum determinatur: Angelus, ut in hac ipsa diffinitione dicitur, incorporeus est: ergo nec materia est, nec ex materia.

2. Adhuc, Boetius in libro de Duabus naturis in una persona Christi, dicit, quod incorporalia ex nulla materia sunt, ut anima, et Angelus: ergo Angelus est substantia spiritualis incorporea: ergo ex nulla materia est.

Si forte aliquis dicat secundum librum Avicembron, quem quidam Fontem vitae vocant, quidam autem de Forma et materia, quod duplex est materia, scilicet spiritualis, et corporea: et Angelus nec est materia corporea, nec ex materia corporea, sed est ex materia incorporea, et spirituali. Contra.: Augustinus super Genesim ad litteram disputat, utrum anima rationalis sit ex materia incorporea: et cum multum ventilet quaestionem, si illa materia sit viva, vel non viva, vel ubi sit: tandem definit, quod ex nulla materia est anima: et nos disputationem ejus infra ponemus in proprio loco, ubi quaeremus de causa materiali animae. Si ergo magis videtur anima rationalis esse ex materia quam Angelus, et non est, nullo modo Angelus poterit esse ex materia.

Similiter probatur, quod non sit substantia forma:

1. Substantia enim in forma esse actuale non habet, nisi in materia cui dat esse, ipsa enim est actus terminans potentiam materiae: et Angelus non est ex materia: consequens est, ut non sit forma, quia forma secundum, se separata, nullum habet esse in natura.

2. Adhuc, Forma de se non est hoc aliquid: Angelus autem de se hoc aliquid est: ergo Angelus forma non est.

3. Adhuc, Omnis forma de se communis est, nisi sit forma individuationis: et haec non est forma substantialis, sed potius quae est ex collectione accidentium, quae in alio inveniri non possunt, Et si Angelus esset forma substantialis, sequeretur quod esset commune quid, et non hoc aliquid, quod falsum est: Angelus igitur non est substantia quae est forma.

Eodem modo probatur, quod non sit substantia compositum: primum enim compositum, ut dicunt Philosophi, est quod componitur ex primis principiis generis substantiae: et haec sunt potentia et actus, sive materia et forma: cum jam constet, quod Angelus materiam et formam non habeat, constat non esse compositum ex primis principiis componentibus substantiam: et sic de necessitate relinquitur, quod non est compositum in genere substantiae. Relinquitur ergo, quod nec sit materia, nec forma, nec compositum: et sic male definit quando dicit substantiam esse Ange-

lum.

Ulterius objicitur de hoc quod dicit, Intellectualis.

1. Intellectus enim si Angelo convenit, potentia Angeli est: potentia autem uniuscujusque rei naturalis, esse et essentiam illius rei est consequens: diffinienda autem quamlibet rem, secundum intellectum sunt ante essentiam et esse rei definitae: cum omnis definitio indicet esse rei et essentiam, et sit ex principiis essentialibus constituentibus essentiam et esse rei definitae: et sic male sumitur definitivum a potentia, quando dicit, Intellectualis substantia,

2. Adhuc, Dionysius non vocat eos intellectuales substantias, denominando ab intellectu: sed vocat eos intellectus divinos, et divinas mentes, Videtur ergo, quod secundum substantiam, et secundum id quod sunt,, intellectus sint, et non intellectuales: homo enim secundum id quod est, homo est, et non humanus.

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit. Semper mobilis: de quo motu intelligatur?

1. Probat enim Philosophus in VI physicorum, quod nihil indivisibile mobile est: Angelus autem indivisibilis substantia est: Angelus igitur mobilis non est.

2. Adhuc, Nullo motu aliquid est mobile nisi quantum: Angelum quantus non est: ergo nullo motu mobilis est.

3. Adhuc, Quare dicit, Semper mobilis ? sunt enim Angeli assistentes, et Angeli ministrantes: et si moventur secundum ministerium ad exteriora, ut dicit Gregorius, non tamen semper, nec omnes moventur. Non semper, quia non semper ministrant: nec omnes, quia, ut dicit Gregorius, superiora illa agmina usum exterioris officii non habent. Cum ergo definientia omni et semper debeant convenire, male ponitur in definitione, semper mobilis.

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit, Arbitrio libera.

Definitio enim terminus est, et convertibilitatem habet proprii: definientia ergo convenire debent primo, omni, et soli: arbitrii libertas non primo convenit Angelo, sed Deo: nec soli convenit Angelo, Deo enim convenit et homini: nec semper convenit, confirmati enim in bono, deflecti in malum non possunt: obstinati etiam in malo, eligere bonum non possunt. Cum ergo liberum arbitrium sit ideo liberum, quia potest facere quod vult, et eligere sibi bonum sive malum, ut dicitur, Eccli, xv, 14: Reliquit illum in manu consilii sui : videtur, quod non omni Angelo conveniat, libera arbitrio: et sic male ponitur in definitione.

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit, incorporea.

1. Hoc enim ipsemet reprehendit dicens, quod non dicitur incorporeus re- spectu Dei, quia respectu Dei omnis omnis creatura corporea est: sed dicitur incorporea respectu corporum, sive respectu corporalis creaturae: quia scilicet longitudine, latitudine, et profunditate non determinatur sive mensuratur. Quod autem respectu unius convenit, non generaliter videtur convenire: et sic in definitione non debet poni.

2. Adhuc, Quaecumque ponuntur in definitione, separare debent ab oppositis, et non ab his cum quibus habent convenientiam. Verbi gratia: cum dicitur, homo est animal rationale mortale, per animal non separatur homo ab asino et aliis brutis, sed per rationale quo opponitur illis. Similiter per mortale, non separatur a brutis, sed a calodaemonibus, et cacodaemonibus qui secundum Philosophos Stoicos, ut dicit Apuleius in libro de Deo Socratis, sunt natura animalia, corpore aerea, mente rationalia, tempore aeterna.

Si forte dicat aliquis, quod Angeli animali a non sunt per naturam, hoc est contra Gregorium, qui in homilia de Epiphania dicit, quod gentibus tamquam irrationabilibus, stella irrationalis creatura Salvatorem ostendit: Judaeis autem tamquam ratione utentibus, rationale animal Angelus Salvatorem praedicavit. Cum ergo Angelus sit animal rationale, daimwn enim in Graeco idem est quod intellectus in Latino: et cum omne animal corporeum sit simpliciter, videtur quod Angelus non debeat dici substantia incorporea, sed corporea.

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit, Deo ministrans.

1. Sicut enim ei convenit ministrare quantum ad inferiores Angelos, ita convenit ei assistere quantum ad superiores: et ita debet dicere, Deo assistens, sicut dicit, Deo ministrans.

2. Adhuc, Ministerium electis assumptis ad beatitudinem post diem judicii cessabit, sicut dicit Glossa super epist. I ad Corinth. xv, 24, Assistere autem numquam cessabit: cum ergo quae ponuntur in definitione, semper debeant convenire et ubique, videtur quod Angelus potius definiendus erat per assistere, quam per ministrare: et ita videtur male dicere, Deo ministrans.

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit. Secundum gratiam, non natura immortalitatem suscipiens.

Hoc enim videtur falsum: si enim sequamur Philosophos Peripateticos, mortalitatis sive corruptionis non sunt nisi duae causae. Una scilicet, si compositum est ex contrariis: omne enim compositum ex contrariis de necessitate dissolvetur, ut in IV de Caelo et Mundo probat Aristoteles. Levia enim distabunt a gravibus, humida a siccis, et calida a frigidis: eo quod continue agunt et patiuntur ab invicem: et omnis passio magis facta abjicit a substantia. Secunda causa est, quam etiam ponit Gregorius Nyssenus, si est actus vel forma simplex super compositum ex contrariis delatus: tunc enim cum non habeat esse nisi in tali composito, dissoluto composito destruitur talis actus sive talis forma: sicut dicit Aristoteles de universalibus in Praedicamentis, quod destructis primis, impossibile est aliquid aliorum secundariorum remanere. Neutram istarum corruptibilitatum ex natura habet Angelus: non enim compositus est ex contrariis: similiter non est unibilis alicui corpori composito ex contrariis: et sic videtur, quod per naturam sit immortalitatem suscipiens, et non per gratiam, nisi gratia dicatur a Deo datum cum natura.

Solutio. Dicendum, quod haec definitio a Damasceno, data est de bonis Angelis in communi, secundum quod ab optimo creatore boni ad esse deducti sunt: et data est secundum intentionem finis creantis, ad hoc enim creati sunt: et notificat Angelum in esse, nosse, et posse, secundum quod constitutus est in his tribus ab optimo creatore, licet per malitiam quidam ab his sint aversi.

Ad primum ergo dicendum, quod Angelus secundum id quod est, substantia est, et est substantia composita ex quod est et quo est: non enim habet idem esse suum et quod est, eo quod non est in fine simplicitatis sicut primum.

Et ea quae inducuntur, quod non sit materia, nec ex materia, concedenda sunt. Quod enim substantia dividitur in materiam, formam, et compositum, non intelligitur, nisi de substantia quae est in physicis corporibus: secundum autem quod substantia in genere accipitur, ut dicit Boetius, hoc est, ens per se existens, alio non indigens ut sit, sic aliam habet divisionem: sic enim prima substantia est ens, et non ab alio, quod est Deus, idem habens esse quod est et quo est, et quo omnia alia indigent ut sint: quia illud est primum principium esse, quod facit debere esse in omnibus quae sunt, sicut in quaestione de primo principio dictum est .

Et quod quidam dixerunt de materia spirituali, dicendum quod responsio eorum nulla est: quia secundum Boetium et Augustinum, nulla est materia spiritualium: sed id quod sunt, est in eis suppositum et substans et subjectum esse simplex: quod accipiunt a primo esse, quo determinantur ad genus, speciem, et individuum.

Ad id quod objicitur, utrum Angelus sit substantia forma: dicendum, quod non est forma simplex, sed est substantia composita ut suppositum et subjectum: componitur enim ex quod est et quo est, ut dictum est. Angelus enim eo quod est hoc aliquid, in se habet diversa: habet enim quod est ex hoc, quod est habet ex nihilo ens: esse autem habet a primo principio influente sibi esse: et habet esse in participatione prima et nobilissima.

Unde quaecumque inducta sunt ad hoc quod non sit forma simplex, concedenda sunt.

Ad hoc quod ulterius objicitur, quod non sit substantia composita: dicendum quod non est composita ex materia et forma, nec est in genere talis substantiae.

Et quod objicitur, quod prima componentia sunt potentia et actus: si potentia dicitur potentia materiae, et actus dicitur esse formae quo potentia materiae determinatur, falsum est: haec enim non sunt nisi principia substantiae, quae a substando dicitur, et cui materia confert substare. Si autem potentia dicitur ens possibile, secundum quod dividitur contra ens necesse: tunc in potentia est, quod est in potentia causae efficientis, sicut in potentia est omne quod est ab alio per creationem: et actus ejus est quo in esse specificatur et determinatur, ita quod sit actu ens participatum esse a primo: et sic verum est, quod prima principia substantiae quae est ab alio, sunt potentia et actus: et hoc modo Angelus in genere substantiae compositae est: sic enim substantia ens ab alio est, per se, et in se in suis principiis existens: et alio cui innitatur ad hoc quod sit, non indigens: sicut accidens ad hoc quod sit, indiget ut innitatur alii ut subjecto.

Ad aliud quod quaeritur de hoc quod dicit, Intellectualis: dicendum, quod saepe differentia constitutiva nomen sumit a potentia, non a potentia secundum quod est consequens esse, sed a potentia secundum quod radicatur in tali natura: sicut patet cum dicitur, homo animal rationale: ratio enim potentia hominis est, a qua sumitur rationale,, quod est differentia constitutiva hominis: nec transumitur a ratione secundum quod est potentia consequens esse, sed sumitur a ratione secundum quod radicatur in tali natura quae ex propriae naturae habitudine et facultate est apta ad ratiocinandum: quia ut sic considerata fluit ab ea

potentia quae est ratio. Similiter Angelus dicitur intellectualis, ut intellectualitas est differentia constitutiva ejus: non enim dicitur intellectualis substantia ab intellectu potentia simpliciter, sed ab intellectu secundum quod radicatur in tali natura, quae de naturali constitutione et substantiali est ad intelligere intellectus simplicis et per se constantis veritatis: intellectus enim intuetur res ut sunt, ut dicit Plato: nec oportet ad hoc, quod sciat res per discursum inquisitionis ab uno in alterum. Et haec est causa quare dicitur substantia intellectualis, et non rationalis: non enim habet discursivam disciplinam ab uno in aliud per inquisitionem, sicut ratio inquisitiva potentia est, ut dicit Isaac in libro de Definitionibus, per collationem componens praedicatum subjecto, et majorem minori, et praemissas per habitudinem localem vel syllogisticam, vel ut generaliter dicatur, argumentalem, ad conclusionem: talis enim scientia collativa rationis proprie est et hominis, et non stantis in uno intellectu.

Ad aliud dicendum, quod Dionysius considerando naturam quae de se ad intelligere est, vocat eos intellectus divinos et divinas mentes: nihilominus tamen quia a tali natura fluit potentia quae est intellectus, quae potentia, quia naturalis potentia est in genere qualitatis, et sic ab ea potest denominari substantia: et hoc modo dicitur substantia intellectualis, sicut homo dicitur substantia rationalis.

Ad id quod ulterius quaeritur de hoc quod dicit, Semper mobilis: dicitur, quod intelligitur de Angelo secundum quod, creatus est a summo bono: sic enim secundum intellectum et appetitum semper movetur in ipsum secundum naturam in qua creatus est: et si aliquando non movetur in ipsum summum bonum, hoc est per aversionem intellectus et affectus a summo bono, et non per naturam, quae sicut lumen, in eo ipso quod secundum lumen est exiens a primo, semper intellectualiter movetur in primum. Dixerunt tamen quidam, quod semper mobilis dicitur, quia versioni subjacet secundum vicissitudinem intellectus, qui vicissitudinatur per intellecta, et secundum mutabilitatem voluntatis, et secundum substantiam creatam, quae sicut in omni creato de se semper tendit in non esse: et in non esse decideret, nisi manu Omnipotentis contineretur. Sed iste non est intellectus Damasceni, Ipse enim sic se exponit dicens, quod Deus est Angelos de non esse ad esse deducens velut quemdam spiritum vel ignem immaterialem, ut ait divinus David in Psalmo ciii, 4: Qui facis Angelos tuos spiritus, et ministros tuos ignem urentem: levitatem et ignitionem et incisionem, et acuitionem eorum circa divinum desiderium et ministerium describens, et ad superiora allationem eorum, et ab omni materiali intelligentia libertatem.

Et quod dicit Philosophus, quod nihil indivisibilium movetur, intelligitur de motu naturali quocumque, et de indivisibili quod positionem habet in continuo: hoc enim non transit spatium, nisi commensurando se spatio. Et hoc modo non movetur Angelus,, ut in prima parte Summae theologiae, quaestione de motu Angeli dictum est .

Ad aliud dicendum, quod dicit Aristoteles, quod nihil movetur nisi quantum de motu physico intelligendum est: Angelus enim non movetur motu physico, sed motu jussus divini, ut dicit Damascenus: ubi enim jubetur, statim adest.

Ad aliud dicendum, quod licet quidam sunt assistentes, et quidam ministrantes, tamen ad jussa divina omnes sunt mobiles, et semper.

Ad hoc quod ulterius quaeritur de hoc, Arbitrio libera: dicendum, quod. Da-

mascenus se exponit, et bene: vult enim, cum potentia naturalis non sit nisi ad unum, quod appetitus naturalis non potest esse liber ad hoc vel illud, sed de necessitate constringitur ad unum. Cum vero potentia rationalis vel intellectualis sit ad unum et ad aliud, et ad unum et ad oppositum, consequens est, ut voluntas sive appetitus rationalis libere eligat unum vel alterum, vel detestetur unum vel alterum: aliter enim appetitus non responderet rationi, nec facultas motiva proportionaretur facultati nuntiantis: apprehensiva enim et motiva ad apprehensum (ut dicit Aristoteles in III de Anima) ad invicem habent se, sicut nuntians et exsequens.

Ad id quod inducitur, dicendum, quod, sicut dicit Anselmus, posse facere malum, nec est libertas, nec pars libertatis: sed in hoc consistit libertas confirmatorum in bono, quod libere et sine coactione et sine obligatione ad aliquid alterum volunt bonum hoc quod volunt: libertas autem obstinatorum in malo in hoc consistit, quod sine coactione volunt et eligunt malum hoc quod volunt, et eligunt ex obstinatione et pertinacia propriae voluntatis.

Ad id quod quaeritur, Quomodo dicitur substantia incorporea ?

Dicendum quod, incorporeum et corporeum duobus modis dicuntur, scilicet a forma corporis quae per essentiam est In corpore: quae est longum esse, latum, et profundum. Et sic Angelus simpliciter substantia incorporea est, sicut et anima rationalis, et nullo modo substantia corporea: et esset Tertulliana haeresis sic animam vel Angelum dicere corporeum. Tertullianus enim dixit animam esse spiritum corporeum, lineamentis corporalibus figuratum: et similiter dixit de Angelo, propter hoc quod talibus lineamentis figurari aliquando apparent, sensibili vel imaginaria visione.

Dicitur etiam incorporeum et corporeum a proprietate consequente corpus, quae est localitas: ex hoc enim quod corpus longitudine, latitudine, profunditate terminatum est, loco circumscriptum est: et termini sui interiores, qui sunt superficies ejus, terminantur ad superficies loci exterioris. Et hoc modo omne cujus extensio terminata est, corporeum dicitur, et anima, et Angelus, et omne creatum: ad omnem enim situm sursum, deorsum, detrorsum, sinistrorsum, terminatum est. Cum enim nihil sui sit extra terminos essentiae suae, relinquitur, quod terminetur ad id quod est supra ipsum, et ad id quod est infra ipsum, et ad id quod est a dextris, et ad id quod est a sinistris: et sic efficitur hic, ita quod non alibi, et non ubique. Et sic solus Deus ubique est, cujus essentia infinita est et nusquam deest: et hic simul et ubique nullis terminis inclusus, solus incorporeus est. Et sic dicit Damascenus Angelum esse corporeum respectu Dei: simpliciter tamen et primo modo accepta corporeitate, Angelus substantia incorporea est: et sic ponitur incorporeum in definitione Angeli.

An aliud dicendum, quod animal duobus modis dicitur, scilicet ab animalitate, et ab animeitate. Angelus a Gregorio dicitur animal, eo quod actum animeitatis et animae rationalis assumpsit in praedicando Salvatorem. Et ex hoc non sequitur, quod sit animal ab animalitate dictum: et sic non sequitur ulterius, quod sit corporea substantia: hoc enim non competit nisi animali ab animalitate dicto: tale enim animal perficitur sensu tactus, ut dicit Avicenna, iactus enim non nisi corporum esse potest.

Et quod, dicunt Philosophi Stoici, error est etiam secundum philosophiam: animal enim, aereum esse non potest, eo

quod aer figuras corporis animalis tenere non potest.

Ad id quod ulterius quaeritur de hoc quod dicit, Deo ministrans: dicendum, quod omnes ministrant, et superiores, et inferiores, et in aeternum ministrabunt. Et ideo dicitur, ad Hebr, i, 14: Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium missi ? Sed verum est, quod inferiores ministrant per seipsos, superiores autem per inferiores, sicut dicit Dionysius in Caelesti hierarchia , tractans illud Isaiae, vi, 6: Volavit ad me unus de Seraphim, Dicit enim, quod " ille qui purgavit Prophetam, de inferiori ordine fuit, sed vices superioris exercuit. " Ac si diceret inferior de superiori: Per me ille te purgat: sicut saepe diximus quod lex divinitatis est, per prima media, et per media ultima reducere: et sic superiores illuminationes ministeriorum transfundunt super medios, et medii super inferiores, et sic quodammodo omnes ministrant. Et hoc ministerium non cessabit, nec ante diem judicii, nec post: ad hoc enim omnes creati sunt tam boni quam mali, quamvis mali per aversionem voluntatis aversi sunt ab illo: et ideo modo non ministrant, nisi ministerium valde large accipiatur pro exercitio tentationum, secundum quod dicit Gregorius, quod Deo militat etiam illud quod per malitiam voluntatis Deo obnititur et resistit. Et beatus Bernardus super Cantica, super illud Canticorum, i, 5: Filii matris meae pugnaverunt contra me, dicit sic: " Jucundum plane judicium, quod ille iniquus omnium humilium malleator, etiam nolens fabricet eis coronas perpetuas, dum omnes tentat, et ab hominibus superatur. " Sed hoc non vocatur ministerium proprie, sed potius ministerium primo modo dictum.

Ad id quod ultimo quaeritur de hoc quod dicit, Immortalitatem non natura, sed gratia suscipiens: dicendum, quod immortalitas dicitur multis modis. Uno enim modo dicitur immortalitas immutabilitas. Unde, I ad Timoth, vi, 16, super illud: Qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem, dicit Glossa, quod " vera immortalitas est vera immutabilitas: quae enim mutantur, in his ipsa mutabilitas nonnulla mors est. " Et ratio dicti est, quia quaecumque mutantur secundum formam, necesse est, quod destruantur in esse formae secundum quam mutantur, et sic quodammodo moriuntur secundum aliquod esse. Et hoc modo Angelus non est immortalis, nisi sicut dicit Augustinus in libro Xli Confessionum, quod " participatione aeternitatis et beatitudinis divinae Angelus beatus mutabilitatem suam nusquam exerit. " Sed vere et simpliciter solus Deus hoc modo immortalis est: quidquid enim in Deo est, Deus est, et mutari non potest, nec abjici, nec adjici per aliquam mutationem.

Secundo modo dicitur immortalitas ejus quod morti et corruptioni non subjicitur per aliquam causam naturalem, sicut sunt illae duae causae quas induxit Philosophus. Et hoc modo Angelus immortalis est et incorruptibilis per naturam: quia scilicet non habet in se causas, quibus dissolvantur de necessitate principia essentialia ipsius, sicut habet homo et caetera animalia mortalia.

Tertio modo dicitur mortale sive corruptibile, quod quantum est de se, semper tendit ad non esse: sicut dicit Damascenus de omnibus his quae a versione incipiunt, et ex nihilo producuntur in esse. Saepius enim in antehabitis ostensum est, quod ea quae ex nihilo sunt, secundum id quod sunt, et nihil sunt, et ex nihilo sunt. Et hoc modo omnis creatura, et spiritualis, et corporea, et mortalis est: et in nihilum tenderet, nisi manus omnipotentis Dei eam teneret, ut dicit

Gregorius. Et haec continentia in esse vocatur gratia: unde Angelus non natura, sed gratia habet, quod immortalis est. Hoc modo loquitur Plato in Timaeo sic dicens: " Conditor universitatis Deus observanda jubet, sanctique oratione tali: O dii deorum, quorum opifex idemque pater ego: opera siquidem vos vestra dissolubilia natura,, me tamen ita volente indissolubiles. " Omne siquidem quod conjunctum est, natura dissolubile est: hoc vero quod bona ratione junctum atque modulatum est, dissolvi velle non est Dei. Quapropter quia facti generatique estis, immortales nequaquam, nec omnino indissolubiles: nec tamen umquam dissolvemini, nec mortis necessitatem subibitis: quia voluntas mea major nexus est et vegetatior ad aeternitatis custodiam, quam illi vitales nexus ex quibus aeternitas vestra coaugmentata est atque composita ad mortis necessitatem. Omne autem creatum conjunctum est et compositum: quia in eo aliud est quod est et esse: et ideo omne creatum mortale et corruptibile est per naturam: nec est susceptibile immortalitatis, nisi per gratiam.

Et iste est intellectus definitionis Damasceni.