MEMBRUM II.

Quid sit providentia ?

Secundo quaeritur, Quid sit providentia? Et dicit Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, quod " providentia est ea quae ex Deo ad existentia fit cura . " Alia translatio, diligentia.

Idem, Ibidem, aliam talem dat diffinitionem sic: " Providentia est voluntas Dei, per quam omnia quae sunt, convenientem deductionem suscipiunt. "

1. Secundum primam definitionem, cum cura et diligentia tam sit circa fieri rei faciendae, quam circa esse ut permaneat, videtur quod providentia tam sit entis quam non entis: et hoc videtur esse contra Magistrum in libro I Sententiarum, distinct. XXXV, ubi dicit, quod " providentia est gubernandorum: " gubernanda autem non sunt nisi entia: ergo providentia non est nisi respectu entis, huc, Tullius in fine Rhetoricae dicit, quod " providentia est pars prudentiae. " Dividit enim prudentiam in memoriam praeteritorum, conferendam et intelligentiam praesentium, et providentiam futurorum. Ex his enim colliguntur conferentia ad vitam. Prudentia autem, ut dicit Aristoteles in VI Ethicorum, est virtus activa cum ratione: et sic providentia non videtur esse nec ad fieri rerum, nec ad esse rerum, sed ad ea quae rebus sunt utilia: et sic videtur, quod providentia nec scientia sit, nec sapientia, sed prudentia gerendorum utiliter.

3. Adhuc hoc etiam videtur ex Boetio. Dicit enim, quod " providentia gerendorum est: " et sic videtur, quod respicit utilitatem rerum, non fieri, nec esse.

4. Adhuc, Providentia e diverso dividit virtutem intellectualem cum sapientia et intelligentia et scientia et arte, ut docet Aristoteles in VI Ethicorum. Cum ergo sapientia sit respectu divinorum, ut dicit Augustinus, intelligentia respectu spiritualium, scientia respectu omnium temporalium et aeternorum, ars respectu faciendorum, relinquitur, quod providentia sive prudentia sit respectu utiliter gerendorum.

In contrarium tamen hujus videtur esse Damascenus.

1. Dicit enim sic: " Ut sapiens optime eorum quae sunt, curam habet. Oportet ergo his attendentes omnia admirari, omnia laudare, omnia perscrutate accipere quae providentiae sunt opera, etsi appareant multis injusta: propterea quod incognoscibilis et incomprehensibilis est Dei providentia. " Ergo videtur, quod providentia quaedam sapientia sit.

2. Adhuc, Boetius in libro IV de Consolationes philosophiae: " Providentia est forma, ex qua disponuntur res fiendae . " Et ibidem, " Manifestum est immobilem simplicemque gerendarum formam rerum esse providentiam. " Ex hoc videtur, quod providentia nihil aliud sit, nisi aeternus et immobilis et simplex habitus, vel quasi habitus exemplariter in mente divina descriptus, quo et facienda et gerenda utiliter omnibus prospicit et providet Deus convenientia, et unumquodque ad proprium, et convenientem deducit finem: et hoc totum sapientiae est.

3. Adhuc, Boetius, ibidem, " Ab aeterno cuncta prospiciens, providentiae circumit intuitus. " Omnis autem intuitus cujuslibet providentiae est secundum aliquem habitum regentem ipsum. Oportet ergo cum Deus scientiam non accipiat a rebus, sed potius sua scientia sit causa rerum, ut in antehabitis probatum est, quod in mente providentis sit exemplaris descriptio omnium utiliter gerendorum., faciendorum, conservandorum, et ad finem convenientem deducendorum: et sic providentia non est nisi in genere sapientiae.

Sed in contrarium hujus est quod dicit secunda definitio:

1. Dicit enim, quod " providentia est voluntas Dei, per quam omnia quae sunt, convenientem deductionem suscipiunt. "

2. Adhuc, Damascenus in secundo libro de Fide orthodoxa: " Summa ejus virtus contentiva et provisiva, bona ejus voluntas est . "

3. Adhuc, Idem, ibidem, " Solus Deus bonus est natura et sapiens. " Ut igitur bonus providet: si enim non providet, non est bonus. Bonitas autem dispositio voluntatis est: ergo videtur, quod providentia incidat sub voluntate, et non sub sapientia.

4. Adhuc, Videtur dispositio quaedam esse. Boetius in V de Consolatione philosophiae: " Providentia est ipsa illa divina ratio in summo omnium principe constituta, quae cuncta disponit. " Videtur ergo, quod sit dispositio quaedam.

5. Adhuc, Boetius, ibidem, " Quidquid aliquo modo movetur, causas, ordinem, formas ex divinae mentis stabilitate sortitur: haec in suae simplicitatis arte composita, multiplicem gerendi modum statuit: qui modus cum in ipsa divinae intelligentiae puritate conspicitur, providentia nominatur. Cum vero ad ea quae movet aut quae disponit, refertur, fatum a veteribus dicitur. " Ex hoc accipitur, quod providentia non est nisi exemplaris modus, et ratio in mente divina descripta, quibus unumquodque ad finem deducitur: quae descriptio exemplaris in simplicitate mentis divinae accepta, vocatur providentia : rebus autem providentiae subjectis influxa, vocatur fatum,

6. Adhuc, Boetius, ibidem, " Provi- dentia est forma rerum gerendarum simplex et immutabilis. " Ex hoc idem habetur quod prius.

Ex his ulterius quaeritur, Utrum providentia sit aeterna, vel temporalis?

Ex inductis Boetii verbis videtur esse aeterna.

In contrarium hujus videtur esse, quod

1. Dicit Damascenus, quod providentia est ad existenti a cura. Ergo videtur, quod providentia non sit nisi positis rebus existentibus.

2. Adhuc, Constat, quod providentia non aequivoce dicitur de divina et humana. Providentia autem humana est, qua subjectis providentiae bonis bona administrantur, malis autem et indevotis paenae vindicantes. Ergo similiter est in Deo: sed bonis bona, et malis mala non potest praeparare nisi ex tempore: ergo providentia non est nisi ex tempore.

Ulterius quaeritur, Si providentia sit simplex, vel composita?

Videtur esse composita: omne enim quod contentivum est multorum, compositum est: providentia contentiva multorum est: ergo composita esse videtur.

In contrarium hujus est quod

1. Inductum est de Boetio in Consolatione philosophiae, ubi sic dicit: " Illud certe manifestum est, immobilem simplicemque formam rerum esse providentiam. "

2. Adhuc, Videtur providentia pars omnipotentiae esse: quia super illud epist, ad Hebr, i, 3: Portans omnia verbo virtutis suae, Glossa dicit: " Creatoris omnipotentia causa subsistendi est omni creaturae. " Sed causa subsistendi omni creaturae est providentia, ut dicit Boetius his verbis: " Providentia est ipsa illa divina ratio in summo omnium principe constituta, quae cuncta disponit. " Unde omnibus rebus est ratio et existendi et subsistendi. Ergo providentia est potentia quaedam.

Solutio. Dicendum, quod providentia procul dubio quantum ad essentialem definitionem ejus et quidditatem, forma est et ratio exemplaris in mente divina unite et simpliciter consistens, qua omnia gerenda ad suos fines convenientes accipiunt gubernationem, ex qua, sicut dicit Dionysius, naturalibus naturalia, viventibus vitalia, sentientibus sensibilia, intelligentibus intellectualia, civilibus civilia, activis agibilia, contemplativis contemplabilia, et ut universaliter dicatur unicuique secundum ordinem suum competentia procurantur. Sic enim providentur justis bona et malis paena. Isa. iii, 10 et 11: Dicite justo quoniam bene, quoniam bonum fructum adinventionum suarum comedet. Vae impio in malum ! retributio enim manuum ejus fiet ei. Hujus simile est, ut dicit Boetius, in mente artificis, qui ex habitu artis providet quid in tota domo et in partibus domus utiliter faciendum vel destruendum sit, quid et qualiter ad finem domus in toto et partibus utiliter disponatur: et ideo habet aliquid quod scientiae est sive sapientiae, scilicet habitum regentem, et habet aliquid quod voluntatis est, scilicet deductionem uniuscujusque in finem et gubernationem: hic enim actus voluntarius est et bonitatis et curae qua curat de omnibus.

Ad primum ergo dicendum, quod prima definitio qua dicitur esse cura, supponit quod est sapientiae et scientiae et voluntatis: quia cum dicitur cura ad existentia, sicut voluntas non est nisi appetitus rationalis, ut dicunt Damascenus et Aristoteles. Dicit enim Aristoteles in Topicis, quod " omnis voluntas in ratione est. " Et in III de Anima dicit, quod " in ratione voluntas est, in rationabili autem desiderium et animus. " Ita cura provisiva, procuratio intelligitur provisiva ex habitu sapientiae vel scientiae, procuratio autem ex voluntate. Gerenda autem tripliciter sunt sicut in arte, scilicet utiliter ad fieri gerenda, utiliter gerenda in esse, ut contineantur et ut deducantur ad finem, et utiliter gerenda in ordine: et ideo providentia fiendorum est existentium et ordinandorum. Unde non est non existentium ut non existentia sunt, sed est non existentium, secundum quod jam sunt in fieri quo ad esse deducuntur.

Ad aliud dicendum, quod providentia refertur ad gerenda utiliter, non providenti, sed rei quae subjacet providentiae: haec autem, ut dictum est, variatur tripliciter, scilicet ad fieri, ad esse permanens, et ad esse in ordine. Unde dictum Tullii, quod providentia est respectu futurorum, intelligitur respectu futurorum utiliter: et illa sunt, et futura utiliter ad fieri, et futura utiliter fieri ad esse permanens, et futura utiliter ad esse ordinatum. Unde bene conceditur, quod providentia est pars prudentiae, et est respectu futurorum, utiliter: et sic salvatur tam dictum Tullii, quam dictum Aristotelis.

Per hoc patet solutio etiam ad dictum Boetii.

Ad id quod in contrarium a Damasceno adducitur, jam patet responsio. Providentia enim habet aliquid quod est sapientiae: eo quod ipsa est aliquid scientiae beneplaciti, et non scientiae quae simplex visio sit: et ex hoc quod habet de scientia regente actum gubernationis, cum illa in Deo non possit esse nisi recta, habet quod omnia quae ad providentiam fiunt, recta ratione et Deo decentissima fiunt, et ut melius fieri non possent: et ut est causa eorum quibus providet, quae causa altissima est, et admiratio, ut dicit Philosophus, est suspensiva agonia ad causam altissimam, habet quod oportet admirari opera ejus, quia mirabilia sunt: et quia voluntas est, quae numquam, ut dicit Augustinus, potest esse nisi aequissima, habet quod etiamsi nobis aliquando videatur injustum secundum inferiores causas quod ex providentia fit, tamen aequistimum est et ordinatissimum si ad superiores causas referatur.

Ad aliud dicendum, quod hoc est verum, quod providentia est talis habitus.

ut probat objectio: sed ex hoc non sequitur, quod totum sit sapientiae vel scientiae quod est in providentia: sed hoc quod est in ea ut regens, sapientiae et scientiae est: quod autem in ea est ut causans, voluntatis est, hoc est, esse beneplaciti, quod in omnibus talibus causa est.

Ad aliud dicendum est, quod hoc quod ex dicto Boetii arguitur, procedit et verum est: sed ex hoc non sequitur, quod totum sit sapientiae quod in providentia est, ut jam dictum est.

Ad id quod in contrarium objicitur, jam patet solutio: quia providentia tantum habet voluntatis, quantum causalitatis: sed ex hoc non sequitur, quin habeat aliquid sapientiae et scientiae.

Per hoc patet solutio ad sequens quod inducitur ex dicto Damasceni.

Eodem modo respondendum est ad sequens, quod etiam ex Damasceno inducitur.

Ad aliud dicendum, quod est dispositio disponentis, et dispositio dispositi: et bene concedendum est, quod providentia quaedam dispositio est gerendorum in disponente sapienter: et ideo dicitur, Sapientiae, viii, 1, de sapientia Dei, quod attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Nec obstat quod dicitur in libro primo Sententiarum, distinctione XLV, quod " dispositio est faciendorum, providentia autem gubernandorum: " quia, sicut jam dictum est, gubernanda utiliter sunt multipliciter, ad fieri, ad esse, et ordinem sive seriem deductionis in finem.

Ad id quod ex Boetio ulterius concluditur, dicendum quod hoc bene dictum est et procedit.

Et eodem modo intelligitur sequens dictum Boetii.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum providentia aeterna sit, vel temporalis ? Dici potest, quod providentia potest sumi secundum habitum, vel secundum

actum. Providentia accepta secundum habitum aeterna est. Haec enim est habitualitas, qua ab aeterno Deus habilis est gubernare subjecta. Accepta autem secundum actum gubernandi, temporalis est: quia secundum actum non gubernantur nisi existentia creata quae ex tempore sunt.

Et per hoc patet solutio ad id quod objicitur in contrarium: quia cura est actus providentiae dictae secundum actum, et non secundum habitum.

Ad aliud dicendum, quod bonis bona, et malis paenae habitualiter ab aeterno praeparantur, et actualiter non exhibentur nisi ex tempore.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod providentia simplex et invariabilis est intuitus gerendorum utiliter.

Ad id quod dicitur providentiam esse compositam, dicendum quod contentivum multorum dicitur duobus modis, scilicet multorum constituentium id quod tenet, et sic compositum et universum est contentivum multorum, et multorum respectum ad ipsum habentium ut ad causam esse et conservationis et continentiae, et sic continentur subjecta et objecta. Nec oportet, quod continens aliquam ex illis habeat compositionem: quia sic primum principium omnia continet secunda, cum tamen simplicissimum sit.

Ad id quod objicitur in contrarium ex dicto Boetii, jam patet solutio.

Ad id quod ulterius objicitur, quod providentia sit pars omnipotentiae, dicendum, quod non secundum rationem intelligendi.

Et ad Glossam quae inducitur, dicendum quod nihil prohibet unum et idem a diversis esse ut a causis secundum differentem modum causalitatis: et sic esse et conservatio esse ab omnipotentia est ut a causa efficiente, et a providentia est ut a causa formali exemplari. Nec sequitur: hoc unum et idem est ab illo, et ab isto: ergo illa sunt eadem: nisi esset secundum, unum et eumdem modum causalitatis ab utroque.