ARTICULUS I.

Unde causetur multitudo et diversitas in creatis ?

Primo ergo quaeritur de causa diversitatis et multitudinis in creatis, cum. principium sit unum solum.

Et, ut intelligatur quaestio, praemittendum est, quod non quaerimus hic de causa multitudinis, nisi hoc modo quo unum principium ad multitudinem refertur: scimus enim, quod diversitas et multitudo aut accipitur a principiis multitudinis in re ipsa, aut in esse rei: aut accipitur ex diverso processu multorum ab uno multitudinis principio.

In re autem multitudo aliquando causatur a materia, aliquando a forma, aliquando a motu qui est in tempore, A

materia, sicut dicit Philosophus, quaecumque differunt subjecto, loco, et numero. Subjecto, sicut alia albedo est in nive, et alia in cerussa, et sic de aliis albis. Loco, quia, sicut dicit Boetius, impossibile est unum in duobus vel in pluribus locis esse simul, vel diffinitive, vel circumscriptive. Et hoc modo quae differunt subjecto, differunt loco. Numero vero, in quibus, ut dicit Boetius, invenitur diversitas in numerando. Et haec est diversitas per materiam, quae per formas diversas divisa, secundum unam partem est in uno, et secundum aliam in alio, Omne enim dividens causa multitudinis est in partibus divisi. Et haec multitudo materiae est, secundum quod materia est fundamentum et subjectum primum..

Est alia multitudo materiae, secundum quod materia subjecta est privationi et potentiae per motum progredientis ad actum: sicut dicit Philosophus in primo de Caelo et Mundo, quod quae sunt unum per materiam, sive quae non sunt ex materia sua tota, transmutantur ad invicem: et quorum non est materia una, nec transmutantur ad invicem, sunt ex materia sua tota. Unde corruptibilium et incorruptibilium non est materia una, sed diversa.

Similiter ex forma est diversitas et multitudo. Sicut enim in continuis dividens continuum, facit unum, et unum, et sic multitudinem: ita in communibus genere vel specie dividens et distinguens, facit unum, et unum, et multitudinem, et diversitatem: sicut differentia constitutiva addita generi, cum opposita differentia causat multitudinem specierum.

Secundum esse autem per motum cui adjacet tempus, diversitas formae causatur et multitudo: sicut dicit Aristoteles in V Physicorum, quod " non est eadem sanitas in mane, et vespere, "

Hoc autem modo non quaerimus de causa multitudinis: quia. nulla istarum multitudinum est multitudo prima: pri.

ma, dico, propinquissima primo principio, quod est, causa per se unius et multorum. Sed talem causam quaerimus, quae cum sit dispositio primi principii, ex ipsa sicut ex causa causatur multitudo in creatis et diversitas.

Videtur enim, quod ab uno solo singulariter existenti, non debeat creari nisi unum, secundum dicta Philosophorum:

1. Dicit enim Aristoteles in II de Generatione et Corruptione, quod " idem eodem modo se habens, semper facit idem: " principium autem universorum est in omnimoda unitate: ergo est idem et eodem modo se habens: ergo semper facit idem forma, et materia, et loco.

2. Adhuc, Mundus archetypus unus est in forma, et re: et ideo, ut dicit Plato, unus est mundus sensibilis: et si non est unus in forma, et subjecto, quaeratur, unde veniat multitudo ? non enim potest causari ex unitate mundi archetypi.

3. Si quis dicat, quod in mundo archetypo est sicut in exemplari: ab uno enim exemplari possunt formari plura exemplata, sicut ab uno libro multi libri: et ita ab uno mundo archetypo possunt formari multi mundi, sive multae res mundi, forma, materia, et loco differentes. Contra: Quae exemplantur ab uno, ad minus unum sunt in forma exemplaris. Si ergo sic esset in mundo archetypo et mundo sensibili, oporteret quod omnia quae sunt in mundo sensibili, unum essent in forma mundi archetypi, quod est aperte falsum.

4. Adhuc, Si quis dicat, quod multitudo provenit ex hoc, quod licet primum principium sit unum solum secundum substantiam, multiplex est tamen secundum exemplaria. Contra: Exemplaria in Deo non sunt sub multitudine, sed sub unitate: omnia enim exemplaria unum sunt, quod est essentia divina sive natura. Cum ergo principiatum imitetur principium, secundum hoc oporteret, quod omnia principiata essent unum in essentia, quamvis sint diversa in forma, quod falsum est.

5, Adhuc, Voluntas Dei efficiens causa est omnium creatorum: voluntas autem una est et immutabilis: videtur ergo, quod omne creatum sub unitate debet esse et immutabilitate.

6. Adhuc, Sicut in antehabitis determinatum est, Deus in triplici ratione causae est, efficientis scilicet, formalis, et finalis: et in hac triplici ratione principium unum est omnium creatorum: videtur ergo, quod creata omnia debeant esse unum sub forma unitatis: similitudo enim debet esse inter principiatum et principium, quoniam principium per se principiati principium est: multitudo autem ad unitatem nullam habet similitudinem.

7. Adhuc, Actum creationis non circumstant nisi duo, scilicet ex quo est, et a quo est creatio. A. quo est, est primum principium quod omnino stat in unitate. Ex quo est, est nihil: quia ex nihilo fit creatio: nihil autem nec unitatis nec multitudinis causa potest esse: et sic adhuc relinquitur, quod creatum debet esse sub unitate, et non sub multitudine.

Ulterius hic quaeritur de solutione quorumdam, quam induxerunt quidam philosophantes, et dixerunt, quod a primo quod est vere unum, ut dicit Boetius, in quo nullus numerus est, et nulli innititur, non est immediate nisi unum, mediate autem possunt ab eo esse plura.

1. Dicunt enim, quod immediate a primo est intelligentia primi ordinis, quae intelligentia intelligit se, et id a quo est, et ita intelligit plura, et stat in binario: intelligit enim se, et id a quo est. Intellectus autem primi principii in uno stat, quia non intelligit nisi se. Binarius autem, ut dicit Pythagoras, principium est multitudinis, et non unitas: et sic per intellectum intelligentiae primi ordinis, primum principium causativum et productivum est multitudinis. Hoc videtur esse erroneum: quia sic ex intellectu intelligentiae cresceret potentia Dei: et potentia Dei ad hoc quod aliquid posset, indigeret intellectu intelligentiae, et uteretur ipso tamquam instrumento: cum intellectu enim intelligentiae causaret multitudinem, quam sine actu intelligentiae causare non posset, quod valde absurdum est.

2. Adhuc, Secundum hoc intellectus intelligentiae aliquid posset immediate, quod non posset intellectus divinus: potest enim intellectus intelligentiae causare multitudinem immediate, quod non potest intellectus divinus.

3. Adhuc, Si intelligentia angelica principium est multitudinis per hoc quod, intelligit plura, tunc etiam cum Deus sive primum principium intelligat se et id quod ab ipso est, potest esse principium multitudinis: et sic sine causa additur intelligentia angelica.

4. Adhuc, Inutilis videtur talis locutio: intellectus enim practicus non est principium formae in opere, nisi illius ad quam refert opus: sicut faber in fabrili, et aedificator in aedificio. Cum autem intelligentia intelligit se et illud a quo est, ad illud intellectum non refert opus: ergo ex illo nihil resultat in opere: et sic nec unitas nec multitudo potest esse in re creata ex hoc quod intelligentia intelligit se et illud a quo est, vel ex hoc quod primum principium intelligit se et id quod est ab ipso: et sic Philosophia ista inutilis est.

Ulterius quaeritur de solutione aliorum, qui subtiliora dicere nituntur, et dicunt sic, quod divina intelligentia intelligit se, et intelligendo se, causa est aliorum quae sunt ab ea. Et confirmant per Gregorium Nazianzenum, qui dicit, " quod primum excogitavit Deus caelestes essentias: " et excogitatio ejus, opus est, sicut dicit Damascenus in principio secundi libri sui . Dicunt ergo, quod ad multiplicationem modi intelligendi,

causatur multitudo in rebus: intelligendo enim se, causa rei est: sed quia etiam intelligit se intelligere, geminatur intellectus: et quia intelligit se intelligere, et hoc iterum intelligit, geminatur et triplicatur et quadruplicatur intellectus, et sic fit principium multitudinis: et sic procedit ab eo multitudo et ordo multitudinis.

Sed contra hoc est, quod 1. Intelligere se, tantum virtutis habet si semel dicatur, quantum si. ter vel quater dicatur.

2. Adhuc, Intelligere se non dicit causam multitudinis, sed potentiae intellectus in intelligendo: et ita videtur, quod non ponatur esse vera causa multitudinis: si enim semel dicatur, tantum virtutis habet, quantum si ter vel quater dicatur: et sic iteratio non potest esse causa multitudinis.

3. Adhuc, Si intellectus iteratus causa multitudinis est, ut isti dicunt: tunc cum per hoc quod est intellectus, sit causa, oportet formam intellectus esse in omnibus creatis: et sic omnia creata erunt intellectualia, et non tantum Angelus et homo, quod est falsum.

4. Adhuc, Secundum istos intellectus angelicus procedit a primo principio, quia primum principium intelligit se: et iste est intellectus consistens in unitate: ergo non est nisi causa unius.

Quaeratur ergo, Unde est multitudo Angelorum ? et non poterit assignari causa. 1. Si forte aliquis diceret, quod a multitudine actus creationis est multitudo creatorum, et quia semel creat hoc, et alia vice illud, et sic deinceps: et ideo in multitudine sunt creata. Contrarium est, quod actus distinguuntur ab objectis circa quae sunt, et in forma, et in numero: ergo distinctio actuum creationis et multitudo, potius est a creatis, quam e converso: et sic multitudo creationis non est causa multitudinis creatorum, sed e converso.

2. Si forte dicat aliquis propter hoc, quod quantum ad conditionem creantis res omnes procedunt in veritate. Et ideo dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus , ''quod quae sunt multa processibus, sunt unum principio, hoc est, proprietate principii: sed in seipsis propter distantiam a primo principio, accipiunt materialem et formalem divisionem et differentiam, et illa est causa multitudinis. Et hujus rationem dicunt esse: quia ante primam causam multitudinis non est quaerenda alia causa: prima autem multitudo est hoc, et hoc: et prima causa multitudinis est faciens hoc, et hoc: sed primum faciens hoc, et hoc, est dividens per formam et materiam id quod creatum est: ergo ante illam causam multitudinis non est quaerenda alia: et sic in creatore non est quaerenda causa multitudinis, sed in creatura.

In contrarium hujus est, quia

1. Creator creando demonstrat suum posse: posse autem suum magis demonstratur in multa creando, quam in creando unum: et sic videtur, quod causa multitudinis creatorum debeat esse ex parte creationis.

2. Adhuc, Sicut dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus , creatio est exstasis amoris, quae non sinit ipsum solum esse, sed omnibus modis quibus possibile est, bonitatem suam communicare: major autem communicatio est quando communicatur multis: ergo videtur, quod multitudo communicationis per intentionem aliquam debet causari a creatore.

3. Adhuc, Omnia in sapientia fecit : sapientia autem major est in multis, quam in uno: et sic videtur ex intentione Dei creantis causari multitudo in rebus creatis.

Et hoc concedendum est. Sicut etiam dicit Aristoteles in VI Ethicorum : Sapiens est, qui ex ratione finis in unoquoque operum suorum rationem demonstrat operis, et facit et ordinat omnia quae sunt ad finem operis illius: quae scientia dicitur dispositio. " Unde cum bonum universi consistat in Deo sicut in duce exercitus, ut dicit Aristoteles in XI primae philosophiae, ars in Deo comprehendens et disponens qualiter bonum universi participaretur ab omnibus, licet in mente efficientis esset una: tamen non potuit esse unius, sed multorum: bonum enim universi non est unius, sed multorum: et est uniuscujusque secundum propriam analogiam quam habet ad illud bonum. Sicut et ars faciendi domum, licet sit unius opificis, et unius finis, qui est protegi ab imbribus, et caumatibus, et custodia rerum ad se pertinentium: tamen est de multis: quorum omnium analogia est ad finem illum, ut lapidum, lignorum, caementi, fundamenti, parietis, et tecti, camerae, et aulae: uniuscujusque tamen in propria analogia. Et si quaeritur causa multitudinis in partibus domus, causa prima ejus est et proxima, dispositio artis, quae multa disponit ad finem domus, eo quod ex uno et in uno perfecte induci non potest. Ita est in universo, quod perfecta potentia Dei, et perfecta communicatio bonitatis ejus, et perfecta demonstratio sapientiae, adfinem universi procedere non poterat, rebus existentibus sub unitate formae vel materiae, sed existentibus sub multitudine: et ideo produxit res ad universum pertinentes sub multitudine, et non sub unitate, quia per unum ad finem universi devenire non potuit.

Ad primum ergo dicendum, quod multi modi sunt multitudinis sive multiplicationis: sed non quaeritur hic de causa multitudinis, nisi illa sola quae prima est, et quae est extra multa in quibus est multitudo. Et cum omnia creata, ut dicunt Philosophi, Avicenna et alii, et etiam Sancti, sint in intellectu creatoris, sicut artificiata sunt in mente artificis: ratio et causa multitudinis et diversitatis non potest esse, nisi quae dicta est, ratio scilicet sumpta ex fine universi, secundum quod universum constituitur ex omnibus quae aliquam analogiam habent ad finem illum. Sicut providentia ducis exercitus ex omnibus constituit exercitum unum, quae aliquo modo analogiam habent ad finem victoriae: qui finis per unum haberi non potest, sicut non habetur per unam virtutem, sed per multas: in qua coquus est in analogia suae virtutis: marescallus qui equestrem habet potentiam, in analogia suae virtutis: gladiorum et armorum factor qui armorum habet potentiam, similiter in analogia suae virtutis. Similiter est de milite,, et de athleta, et sic de aliis: propter quod oportet ducem ex providentia sua adducere plura, et non unum: quia ex virtutibus plurium sequitur triumphus, et non ex virtute una, vel unius. Similiter est in universo, ad cujus finem Angelus se habet in propria analogia, caelum in propria, elementorum unumquodque in propria, homo in propria, et unumquodque in propria: omnia enim, ut dicunt Dionysius et Aristoteles appetunt esse divinum, et propter illud agunt quidquid agunt. Unde cum, sicut dicit Augustinus, Deus nihil operetur nisi secundum rationem sui operis, quam praeordinavit et scivit: oportet quod ex illa ratione adducat multa et disponat, ex quibus consequi potest finem universi.

Ad id quod objicitur, quod ab uno non est nisi unum: dicendum, quod hoc est verum in agentibus per se, et per naturae necessitatem: sicut calidum facit calida, et frigidum frigida: et sol accessu luminis sui generationem, et recessu. corruptionem. Sed in operantibus per

intellectum et per voluntatem, non est verum: haec enim cum ratione operantur, et ratio sumitur ex fine operis, et quando exigit plura quorum virtutibus inducitur finis, operantur plura et adducunt et constituunt in ordine ad finem: et quando finis exigit unum, operatur unum. Et hujus causa est, quia licet in talibus operans sit unum solum simplex, tamen ratio ad quam inspiciens facit opus, et quae regit in opere, multa exigit: et adducit et constituit unumquoque in gradu virtutis suae, quo aliquam analogiam et influentiam habet ad finem: et aliter opus ejus non esset perfectum. Unde hoc principium eodem modo se habens in se, secundum diversitatem operis facit unum et multa. Ad aliud dicendum, quod mundus archetypus est unus, quia ille est simplex ars opificis secundum quod est in mente ejus: et licet sit unum simplex, tamen est de multis secundum quod est ratio operis: et secundum quod sic habet respectum ad multa quae ex providentia providet et disponit et ordinat opifex summus,, sic ex mundo archetypo simplici ad multa respectum habenti causatur multitudo in mundo sensibili.

Ad aliud dicendum, quod, non est simile de exemplari et sigillo. Exemplatum enim ab exemplari non recipit nisi formam, sicut et sigillatum a sigillo, et est una habitudo in utrisque. Sicut enim sigillum se habet ad sigillatum in una et eadem habitudine, sic sigillata se habent ad sigillum in una et eadem habitudine: et sic similiter ad invicem, se habent exemplata ad exemplar. Sic autem non est in principio primo et principiatis ab ipso: licet enim principium primum uno modo se habeat ad omnia et ad unumquodque in largiendo esse divinum, non tamen omnia et unumquodque participantium esse divinum, uno modo se habent ad ipsum: sed in diversa habitudine participant esse divinum, et unumquodque in propria analogia: et ideo necesse est, quod forma- liter differant. Differunt enim specie quaecumque potentia et virtute participandi speciem illam differunt: et haec est causa, quod dicit Aristoteles in primo de Anima, quod " ratio animalis secundum unumquodque accepta est altera et altera. "

Ad aliud dicendum, quod exemplaria in mente divina sub unitate sunt et simplicitate: tamen per rationem (alias, respectum) referuntur ad multa secundum quod sunt rationes multorum, et sic sunt causa multitudinis et multorum: nec tamen oportet, quod multa essentialiter sint unum sicut exemplaria: quia quando actus primi principii largitur esse in diversitate essentiae, tunc principiatum propter coarctatam potentiam essentiae creatae, non in omnibus potest imitari creatricem essentiam, sed imitatur eam pro possibilitate virtutis suae et capacitatis, et sic retinet similitudinem idealem, et cadit ab essentiae identitate et simplicitate: quando autem largitur esse in identitate essentiae, tunc verum est, quod per omnia aequale et simile est esse in eo qui largitur, et in eo qui accipit: et ideo per omnia similis est Filius Patri, per omnia Spiritus sanctus Filio et Patri.

Ad aliud dicendum, quod voluntas Dei una est unitate volentis: sed non est una unitate volitorum, et ex illa parte producit similitudinem. . Ad aliud dicendum, quod licet unus Deus, una causa in triplici ratione causae, sit principium unum universae rei: tamen rationes causalitatum prout referuntur ad causata, non sunt in ratione causalitatis unius: et unum unitate causae vel principii, dummodo sit in plurium causalitatum ratione, et ad plura causata sub ratione formae causati referatur, formae dico exemplaris, per se causa plurium est: et plura imitantur ipsum, et habent aliquam similitudinem in ipso, se- cundum quod illud est exemplar et ratio multorum. In unitate autem et simplicitate imitari non possunt propter diversitatem essentiae, ut ante dictum est: creatam enim essentiam impossibile est simpliciter unam et simplicem esse: sed sufficit ei, ut dicit Proclus, quod sit unita, et sit una et indivisa in se: et in hoc imitatur, sed non adaequat unitatem primi principii.

Ad ultimum dicendum, quod ex nihilo nec unum est, nec multa, sicut objicitur: sed ex uno principio operante secundum intellectum, secundum rationem quae dirigit in finem operis, potest et debet procedere multitudo eorum quae analogiam habent ad finem operis, ut dictum est.

Ad id quod inducitur de Philosophorum solutione,, dicendum, quod hoc modo inducta est fallacia, sicut objiciendo probatum est: tamen non ita dixerunt Philosophi, sed dicere intenderunt hoc quod dicitur in libro de Causis, quod primum est dives per se, et dives in omnibus aliis: sed in se et per se opus ejus est creatio: quod tamen nulli communicat: actus enim creationis nulli communicabilis est, quod in diversitate essentiae consistit cum primo principio: et de his sufficienter dictum est in primo tractatu de his quae temporaliter de Deo dicuntur, quaestione de creatione . in aliis autem divitias suas ostendit, influendo bonitates, intelligentiam, et naturam, secundum quod dicit Aristoteles et Peripatetici, quod " totum opus naturae est opus intelligentiae: " et quod intelligentia dat omnes formas, sicut dicit Avicenna in VI de Naturalibus, eo quod prima forma lumen intelligentiae est: et lumen illud principium est cognitionis et esse, eo quod est lumen intellectus practici, qui et intellectus est et operativus, et ideo principium est et

cognitionis et esse: et determinatum ad esse hujus rei vel illius, intellectualiter vel corporaliter, est forma hujus, vel illius, constituens ipsum in esse et cognoscibilitate.

Ad alia quatuor dicendum, quod bene improbant positionem sic intellectam: sed hoc non intenderunt Philosophi.

Ad id quod ulterius quaeritur de geminatione intellectus, dicendum quod meo judicio nihil valet. Intellectus enim practicus non operatur nisi hoc quod intelligit ut operabile existens, et de quo est voluntas ut fiat: nihil autem operabilium intelligit, per hoc quod intelligit se, et per hoc quod intelligit se sic intelligere, et quantumcunque geminetur, idem erit: unde per hoc nec unitas, nec multitudo, nec identitas, nec diversitas, causatur in rebus.

Unde illa quae objiciuntur contra hoc, meo judicio procedunt.

Ad id quod quaeritur de actu creationis, dicendum quod in veritate actus creationis circa creatum, a creante non habet distinctionem, nec pluralitatem, sed potius ab eo circa quod est: et licet prima multitudo sit ex ipso, secundum quod multitudo est actus multarum rerum: tamen ipse non potest esse prima causa multitudinis in rebus.

Adhuc enim quaeritur, quare et quomodo Deus multis creationibus creat multa, cum ipse sit unum solum? et cum posita solutione adhuc remaneat eadem quaestio, patet quod solutio nulla est.

Unde dicendum est ut supra, quod dispositio multorum ad unum finem universi in mente opificis, prima causa est multitudinis in rebus: et diversitas proportionis ad participandum finem illum secundum propriam analogiam uniuscujusque, est causa distinctionis et ordinis in rebus: sic enim videmus in unoquoque sapiente secundum quamlibet artem, quod praestituit primo finem universi operis, et tunc conducit multa per quae finem illum consequi potest, et distinguit et ordinat unumquodque secundum analogiam ad finem quem intendit.

Ad id quod dicitur, quod ante primam multitudinem non est multitudo, dicendum, quod verum est, quod non est multitudo quae actu sit multitudo: tamen ante quamlibet multitudinem est causa multitudinis, quae non est aliud nisi multorum dispositio: quae quidem una est in disponente, sed in dispositis non est de uno, sed de multis, ut dictum est.

Et quod dicitur, quod res procedunt in unitate a primo principio: dicendum, quod hoc falsum est, nec Dionysius hoc dicit, sed dicit quod in ipso sunt in unitate sive ut unum: sed procedentia ab ipso in diversitate essentiae, elongantur ab eo, et quo plus elongantur, distinguuntur gradibus entis, et vicinantur materiae: et nobilitas et potestas primi occumbit et obumbratur in secundo, et secundi in tertio, et sic deinceps, sicut docet Isaac in libro de Officiis, et Dionysius in libro de Divinis nominibus . Et hoc modo primum procedens a primo principio, est intelligentia pura et simplex, quae cum occumbit per determinationem ad materiam, conjungitur continuo et tempori, et fit intellectus compositus sive ratio, cujus lumen dum iterum occumbit per determinationem ad materiam a lumine cognitionis sensibilium, non retinet nisi motum vitalem, qui est vegetatio: et sic est de aliis procedentibus a primo, sicut philosophice in libro de Causis demonstratur: et hoc modo procedentia a primo principio, sunt multa processibus, et unum in principio effectivo: quod enim immediate a primo procedit, quod facit debere esse in omnibus et omnia, ut dicit Avicenna, hoc est simplex esse, in quo

procedentia non distinguuntur, sed per distantiam a primo vitali processu distinguuntur a se invicem: et efficitur unum intellectuale, et alterum animale, et tertium naturale per materiam corporis determinatam ad esse: et sunt in unoquoque istorum gradus, propter quod sunt multae intelligentiae, multae animae, multa corpora specie et numero et genere: quia proprie loquendo corruptibilia et incorruptibilia non sunt in genere uno: et sic intelligitur verbum Dionysii quod " quae sunt multa processibus, sunt unum principio. "

Illa quae in contrarium adducuntur, procedunt.