MEMBRUM II.

An definitio Angeli secundum Dionysium sit essentialis ?

Juxta hoc quaeritur de definitione quam ponit Dionysius in libro de Divinis nominibus , ubi ostendens, quod neque in Angelis bonis est malum, dicit sic: " Si enuntiat bonitatem divinam boniformis Angelus, illud existens secundum participationem secundario quod est secundum causam enuntiatum in primo, imago Dei est Angelus, manifestatio occulti luminis, speculum purum clarissimum, incontaminatum, incoinquinatum, immaculatum, suscipiens totam (si est conveniens dicere) pulchritudinem boniformis deiformitatis, et munde resplendere faciens in seipso, quemadmodum possibile est, bonitatem silentii quod est in abditis. "

Objicitur autem circa istam definitionem primo sic: quia

1. Non videtur proprium boniformis Angeli, sive boni Angeli, enuntiare bonitatem divinam: omnia enim enuntiant bonitatem divinam quae a bono facta sunt. Dictum enim est et probatum in tractatu de bono per verba Dionysii, quod bonum est, quod est a bono, et in bono plantatum, et ad bonum. Non ergo specialiter convenit Angelo enuntiare divinam bonitatem.

2. Adhuc, Ibidem in commento dicit Maximus: " Boniformis bene et veraciter in Angelis posuit: nam Deus essentialiter ipsum optimum cum sit, quae post ipsum, ex participatione ac extrinsecus bona effecta sunt: appetitu enim circa bonum flagrant, et consequenter boniformia dicuntur, non bona per seipsa. " Ex hoc accipitur, quod boniformem esse non est proprium Angelis, sed commune omnibus his quae a Deo bono facta sunt.

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit, quod Angelus est imago Dei. Hoc enim falsum videtur: quia i. In primo libro Sententiarum, dist. XXXI, ex verbis Augustini et Hilarii probatur, quod soli Filio convenit esse imaginem Dei: videtur ergo, quod non convenit Angelo, quia de propriis Filii est, sicut dicit Apostolus, ad Coloss. i, 15: Qui est imago Dei invisibilis.

2. Adhuc, Damascenus: " Ipse scilicet Deus Angelorum est. factor et condi- tor, ex non esse ad esse eos deducens, secundum propriam imaginem creans eos . " Ergo Angelus factus est secundum imaginem, vel ad imaginem. Cum ergo praepositiones transitivae sint, et notent diversitatem: diversitas ex vi

constructionis accipitur inter imaginem, et factum ad imaginem vel secundum imaginem: ergo si Angelus factus est secundum imaginem, Angelus non est imago.

3. Adhuc, Hilarius, " Imago est rei ad rem imitandam et coaequandam species indifferens. " Angelus non est species indifferens ad Trinitatem imitandam et coaequandam: ergo non est imago: et sic male dicit quando dicit, quod est imago Dei.

4. Si propter hoc aliquis dicat, quod Angelus est ad imaginem Dei, non imago: erit hoc contra Augustinum in sermone de imagine sic dicentem: " Nulli creaturae dedit Deus ut esset ad imaginem, nisi soli homini. De nulla enim creatura legitur, Genes, i, 26, nisi de solo homine: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. "

5. Si forte quis dicat, quod uterque est ad imaginem, et homo, et Angelus, ut videntur dicere Sancti. Tunc quaeratur, Cui per prius conveniat ? Et videtur, quod Angelo. Isidorus dicit: " Quanto simplicior est Angelo natura, tanto invenitur imago Dei in eo magis expressa. "

6. Adhuc, Constat, quod per potiora imitatur Angelus, quam homo: imitatur enim Angelus in lumine gloriae, homo vero in lumine gratiae: et sic videtur per prius convenire Angelo quam homini.

7, Adhuc, Ut dicit Aristoteles in libro, de Memoria et reminiscentia, imago ab imitando dicitur: eo quod formam alicujus prius accepti repraesentat, et facit eam quasi praesentem. Sed Angelus plus repraesentat bonitatem Dei, quam homo..

Ergo plus est ad imaginem, quam homo.

8. Adhuc, Videtur, quod aequaliter homo et Angelus sint ad imaginem Dei: quia quod per idem convenit, videtur aequaliter convenire: sed per idem convenit homini et Angelo esse ad imaginem Dei, quia per memoriam, intelligentiam, et voluntatem: et haec tria tam in homine, quam in Angelo sunt: et sic videtur aequaliter utrique convenire.

9. Si forte quis dicat, quod materia non convenit Angelo: memoria enim, ut dicit Damascenus, thesaurus est formarum prius acceptarum: et talis thesaurus non convenit Angelo, qui omnia vel in Deo vel in ipsa rerum praesentia videt, ut Dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus . Contra: Certum est, quod secundum quod memoria est thesauros sensibilium formarum prius acceptarum, non convenit Angelo: quia non accipit formas per sensus quas apud se teneat. Sed secundum quod memoria est, ut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate, ''tentio notitiae cujuscumque rei apud se est. Dicit enim, quod meminisse, est notitiam rei apud se tenere, et ad illam converti per intellectum. Sic constat, quod Angelo est memoria: et ita accipitur memoria quando ponitur pars imaginis: et sic redit, quod in Angelo sit imago sicut in homine, vel plus.

10. Adhuc, Augustinus in libro XV de Trinitate disputat et inquirit, secundum quid imago Dei sit in homine ? Et ostendit, quod non secundum sensum, nec secundum rationis inferiorem partem, quae mulier dicitur, sed secundum rationis partem superiorem, quae contemplandis et consulendis superioribus inhaerescit: et adhuc in illa est secundum mentem, quae suprema pars ejus est: et dicitur a metior., metiris, ut dicit. Damascenus, quia secundum illam quantum potest, commetitur se Trinitati persona- rum et origini unius personae ex alia in una essentia. Propter quod ibidem dicit, quod etiam non est in mente secundum quod refertur ad ista inferiora, sed potius secundum quod refertur ad Deum, et capax ipsius est per aliquam similitudinem., quamvis imperfectam. Sed haec capacitas vel plus vel aequaliter convenit Angelo cum homine: videtur ergo, quod vel plus convenit Angelo ad imaginem esse, quam homini, vel aequaliter homini et Angelo.

11. Adhuc, Glossa super illud Psalmistae, Psal, iv, 7: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine : distinguit triplicem imaginem, scilicet creationis, recreationis, et similitudinis.

Et dicit, quod imago creationis est ratio: et haec magis pollet in Angelo, quam in homine: unde in hac magis vel aeque est Angelus ad imaginem, quam homo. Et sic videtur Angelus non esse imago, sed ad imaginem.

Dicit etiam Glossa, quod imago recreationis sunt fides, spes, et charitas. Et secundum hanc etiam cum Angelus loco fidei habeat apertam visionem, loco spei certam apprehensionem, et charitatem habeat perfectam, videtur magis esse capax Dei, quam homo, et sic plus ad imaginem.

Dicit etiam Glossa, quod imago similitudinis attenditur in memoria, intellectu et voluntate: quia sicut ex memoria oritur intellectus secundum actum, quando intellectus intuetur notitiam rei quam habet apud se: et sicut ex memoria et intellectu oritur voluntas, quando mens noscens se, intuens se, vult se, et amat se: ita ex Patre Filius, et ex Patre et Filio Spiritus sanctus, qui amor est. Et sicut tres personae in Trinitate sunt una substantia, una essentia, una vita, unus Deus: ita haec tria in animo pro. modo suo sunt una substantia, una essentia, una vita, una mens. Hoc autem est in Angelo sicut in homine, vel plus in

Angelo, quam in homine: et sic videtur Angelus esse ad imaginem Dei sicut homo, vel plus quam homo.

Ex omnibus his arguitur, quod nec esse imaginem, nec esse ad imaginem potest esse propria differentia et essentialis Angelo, et sic in definitione ejus poni non debet,

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit, Manifestatio occulti luminis.

1. Lumen enim divinum non potest dici occultum: non enim potest esse occultum, quod se et omnia alia manifestat: lumen autem divinum est, quod se et omnia alia manifestat: ergo male dicit, Occulti luminis.

2. Adhuc, Majus in minori non manifestatur, nisi secundum partem, et sic tantum occultatur, quantum manifestatur. Cum ergo in infinitum majus sit lumen divinum, quam angelicum, non debet dici manifestatio occulti luminis, sed occultatio: et sic male ponitur in definitione, Manifestatio occulti luminis.

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit, Speculum purum.

1. Hoc enim videtur non convenire Angelo, sed sapientiae increatae, quae appropriatur Filio. Sapient, vii, 26: Candor est lucis aeternae, et speculum sine macula Dei majestatis, ei imago bonitatis illius.

2. Adhuc, Speculum est in quo resplendent res per reflexionem luminis ad ipsum: primum autem in quo resplendet sapientia ingenita, est sapientia genita, quae est Verbum. Unde in Psalmo, cix, 3: In splendoribus Sanctorum, ex utero ante luciferum genui te. Et sic primo non convenit Angelo esse speculum, sed Filio Dei.

3. Adhuc, Actus speculi manifestare est: ergo cum ante dixit, Manifestatio occulti luminis, nugatorie videtur ad- dere, Speculum, quod ad eumdem actum est.

Ulterius inculcatio verborum, videtur esse quod dicit, Purum, clarissimum, incontaminatum, incoinquinatum, immaculatum: omnia enim haec videntur ad idem pertinere: et sic videtur, quod inculcatio quaedam est superflua.

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit, Suscipiens totam [si est conveniens dicere) pulchritudinem boniformis deiformitatis.

Scitur enim, quod non est conveniens dicere, quod aliquid secundorum totam possit recipere pulchritudinem boniformis Dei: male ergo dicit, si est conveniens dicere.

Ulterius quaeritur de hoc quod dicit, Munde resp tendere faciens in seipso, quemadmodum possibile est, bonitatem silentii quod est in abditis.

Silentium enim quod est in abditis, in nullo possibile est resplendere: splendor enim est diffusio luminis ejus,, ut dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus : et propter hoc in idem determinatur bonum et lumen: diffusio autem luminis, est productio omnium eorum quae sunt: et sic non manet in abditis si splendet: nec manet in silentio, quia sicut dicitur, ad Roman, iv, 17, tunc vocat ea quae non sunt, tamquam ea quae sunt.

Solutio. Dicendum, quod beatus Dionysius in illo loco vera et essentiali definitione non intendit definire Angelum, sed ex boniformitate Angeli intendit ostendere, quod malum non est in Angelo: sicut ante ostendit, quod malum non est quid existentium, neque quid in existentibus.

Ad primum ergo dicendum, quod omnia quae a bono facta sunt, enuntiant bonum et ostendunt: neque hoc specialiter convenit Angelo, sed antonomastice convenit ei, eo quod hoc in bonis intellectualibus et divinis enuntiat, sicut causa enuntiatur in effectu, et sicut signum enuntiat signatum, et sicut nutus enuntiat hoc ad quod innuit, ut dicit Augustinus.

Ad aliud dicendum., quod Maximus verum dicit: quia quae participative bona sunt, non sunt essentialiter bona, ita quod bonitas sua sit essentia ipsorum: et hoc et non amplius intendit Maxi-

mus.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod imago dicitur dupliciter. Est enim imago imitans, et coaequans id quod imitatur, in essentia et in omnibus aliis attributis essentiae: et hoc solum convenit Filio Dei, quia haec est species indifferens: et hoc modo solus Filius imago Dei est. Et est imitans imago et non coaequans., sicut est imago Herculis, quae non imitatur nisi in exterioribus lineamentis, et non coaequat ipsum: et hujus prototypus est Hercules, non tamen species indifferens et coaequata. Et hoc modo Angelus dicitur esse imago Dei non coaequans ipsum, sed imitans et repraesentans in quibusdam, et ex parte, non perfecte: propter quod etiam non tam dicitur imago, quam secundum imaginem, ut dicit Damascenus.

Ad dictum Damasceni jam patet solutio. Distantiam enim illam et diversitatem, quod non est coaequans, nec species indifferens: sed imitans et ex parte, notat praepositio secundum quam ponit Damascenus.

Ad dictum Hilarii similiter patet solutio per praedicta.

Ad aliud dicendum, quod secundum Augustinum in libro primo super Genesim ad litteram, imago dicitur quasi imitago, et potest notare imitationem in ratione principii potestatis, et in simili- tudine ordinis naturae trium personarum in unitate essentiae.

Si primo modo dicatur imago, solus Adam ad imaginem Dei factus est: in illo enim solo sicut in principio fuit tota universitas humani generis, quemadmodum ab aeterno in Deo fuit tota universitas creaturarum omnium. Si autem imago dicat imitationem praelationis et potestatis, tunc homo qui factus est ut praesit piscibus maris, et volatilibus caeli, et bestiis, universaeque terrae , ut dominetur in terra, et subjiciat eam sibi, ad imaginem Dei est, et nulla alia creatura, nec Angelus, nec alia. Et hoc modo vir qui praeest mulieri, ad imaginem Dei est, et mulier non perfecte. Et hoc modo intelligitur quod dicit Apostolus, I ad Corinth. xi, 7: Vir quidem non debet velare caput suum, quoniam imago et gloria Dei est: mulier autem gloria viri est.''

Si vero imago dicat imitationem ordinis naturae trium personarum in una essentia: tunc proprie imago in mente hominis est perfecte, et aliquo modo in Angelo est, eo quod in Angelo propter simplicitatem non ita repraesentatur origo potentiae altera, sicut repraesentatur in mente hominis: et ita Angelus non ita expresse repraesentat ordinem naturae originis personarum, sicut repraesentatur in mente hominis.

Addictum Isidori dicendum, quod Isidorus refert dictum suum ad imitationem imaginis in capacitate Dei: magis enim capax Dei est Angelus, quam homo: quamvis aliqua anima, ut anima Christi, et anima beatae Virginis, magis capaces fuerint, quam aliquis Angelorum: hoc enim non accidit animae Christi in quantum fuit anima humana, sed in quantum est unita divinitati: nec accidit animae beatae Virginis, in quantum anima humana, sed in quantum ex conceptu Filii Dei super omnem creaturam repleta est omni gratia.

Per hoc patet etiam solutio ad sequens. Angelus enim non capit potius, quam mens hominis: sed modo potiori capit idem, quia inter mentem hominis et Deum nihil est medium, sicut nec inter mentem Angeli et Deum.

An aliud dicendum, quod Angelus potiori modo repraesentat, sed non plus, vel aliud, sed idem.

Ad aliud dicendum, quod licet memoria, intelligentia, et voluntas, tam in mente hominis sint, quam in Angelo, tamen origo unius ex altero, non ita repraesentatur in Angelo sicut in homine. Et hoc est, quia Angelus, vel in verbo vel in praesentia rerum habet stantem intellectum, et non discurrentem, quemadmodum intellectus hominis discurrit, nunc ad memoriam, nunc ad phantasmata, nunc ad res in sensu praesentes.

Ad aliud dicendum, quod memoria secundum quod accipitur ab Augustino, et est pars imaginis, est in Angelo: sed notitia rerum non est in eo per formas acceptas vel habitus acquisitionis, sed per formas et habitus concreatos sibi: et ideo non habet ita discurrentem intellectum quemadmodum homo.

Ad aliud dicendum, quod imago Dei non est in homine, nisi secundum mentem, ut dicit Augustinus, et non est in ea, nisi secundum quod ad Deum refertur, ita quod sit actus imitans: si enim in seipsis considerentur illae tres potentiae, potentia imitantes sunt, et non actu: et hoc modo bene sunt in Angelo, et etiam modo potiori: sed quantum ad repraesentationem originis personarum, plus sunt in homine, quam in Angelo.

Ad aliud dicendum, quod imago triplex est, sicut Glossa dicit: sed ratio ut ratio, non ita est in Angelo sicut in homine: ratio enim ut ratio, virtus collativa est, et confert principia conclusioni: intellectus autem Angeli est stans in uno simplici: propter quod etiam Angelus dicitur magis substantia intellectualis, quam rationalis.

similiter licet Angelus habeat loco fi- dei visionem, et loco spei comprehensionem, et charitatem habeat perfectam: tamen haec non habet ut recreantia, sed ut beatitudinem perfectam constituentia: et ideo non habet imaginem recreationis.

Similiter licet habeat memoriam, intelligentiam, et voluntatem: tamen ita in his non repraesentatur ordo naturae, qui est secundum originem personarum unius ex alia, quemadmodum in potentiis quae sunt in mente hominis, ut dictum est. Secundum tamen quod imago imitago dicitur, et imitatur in potioribus bonis, intellectualibus scilicet et divinis: sic imago ponitur in boniformitatibus Angeli, in descriptione Angeli introducta.

Ad id quod ulterius quaeritur de manifestatione occulti laminis, dicendum, quod lumen et se et omnia alia manifestat, sed in se acceptum excellit visus nostros, et fit intolerabile nobis, ut in Mystica theologia dicit Dionysius. Sicut lumen in rota solis intolerabile visibus nostris est, diffusum tamen in medio perspicuo efficitur nobis tolerabile et manifestum, ita lumen divinum in se occultum nobis est, receptum autem in Angelica creatura, in claritate manifestatur: et hoc intendit dicere Dionysius,

Ad aliud dicendum, quod hoc verum est, quod non manifestatur in Angelo nisi secundum partem: totum enim non comprehenditur nisi a seipso: et illa manifestatio secundum partem, vocatur manifestatio nobis et creaturae facta. Et hoc est quod dicit Augustinus: " Videre Deum possumus, comprehendere vero minime: ipse enim solus comprehensor suiipsius est. "

Ad id quod ulterius quaeritur de speculo, dicendum, quod speculum esse primo et per se convenit sapientiae divinae, in qua species ideales omnium resultant: sed modo quodam secundario convenit Angelo, in quo suo modo resultant boniformitates luminis divini.

Per idem patet solutio ad sequens. Filius enim secundum quod est sapientia genita, speculum est primo et per se, totum quod est in Patre repraesentans: Angelus autem suo modo speculum est, ut dictum est.

Ad aliud dicendum, quod actus speculi manifestare est, sed non simpliciter, sed manifestare receptum et per reflexionem: et ideo modum manifestationis addit speculum, quem non dicit manifestatio simpliciter: propter quod non est nugatorie additum.

Ad aliud dicendum, quod non est inculcatio verborum. Purum enim dicit naturae puritatem. Clarissimum dicit intellectualis naturae perspicuitatem, quasi quod recipit in profundum sui boniformitates divini luminis. Incontaminatum autem dicit, eo quod terrena natura cui uniatur, non est obscuratum sicut mens hominis. Sapient, ix, 15: Corpus quod corrumpitur aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem. Incoinquinatum dicit macula originalis peccati non foedatum. Immaculatum dicit labem actualis peccati non habens.

Ad id quod ulterius quaeritur, Si est conveniens dicere, dicendum, quod propter hoc dicit: Si est conveniens dicere, ut notetur totalitas ex parte suscipientis, et non ex parte suscepti: suscepit enim secundum optimum naturae, et secundum optimum gratiae et gloriae: et hoc vocatur totum quantum conveniens est creaturae. Ipsum autem, secundum seipsum totum, nulla creatura suscipere potest.

Ad ultimum dicendum, quod secundum quod in seipso est, semper in abditis est: et silent de eo, ut dicit Ambrosius, non solum linguae hominum, sed etiam Angelorum: sed secundum quod est refulgens in alio, semper resplendens est, et munde: et sic omnia vocantur ab ipso: et sic resplendens esse et in abditis occultari, et silentium esse de ipso, et omnia vocari ad esse non sunt opposita.