MEMBRUM III.

Utrum conveniebat mulierem ex costa et latere fieri, vel ex alio membro ?

Tertio quaeritur, Si conveniebat ex latere et ex costa fieri, vel ex aliquo alio membro ?

Et hoc tangit Magister in libro II Sententiarum, distinct. XVIII, cap. illo, Cum autem his de causis facta sit mulier de viro. Ubi dicit, quod, facta est de latere et costa viri dormientis. Et quaerit causam omnium istorum. Et dicit, quod facta est de latere, ut sciret non esse sibi ancillam datam, nec in dominam, sed in sociam. Ideo nec facta est de pedibus, nec de capite, sed de latere.

Et videtur ratio esse inconveniens.

1. In matrimoniali enim opere sunt duo in carne una, et non in parte carnis. Ad significandum ergo hoc debuit fieri de toto corpore, et non de latere.

2. Adhuc, Aristoteles in primo Politicorum dicit, quod inter mulierem et virum communicatio politica est et oeconomica, in qua vir est principans, et mulier subjecta. Ad hoc ergo significandum debuit Fieri de pedibus, et non de latere.

3. Adhuc, Formatio mulieris facta est, ut sit in adjutorium generationis viri: generatio non fit nisi ex humido seminali, quod virtutem habet omnium membrorum formativam: secundum hoc videtur, quod non debuit fieri de latere, sed de humido seminali disperso in toto corpore.

Ulterius quaeritur, Quare de costa? 1. Costa enim os durum est non habens medullam. Et ideo Isidorus in libro Etymologiarum dicit, quod " Deus homini formavit viginti quatuor costas tamquam viginti quatuor radios semicirculares de spina dorsi, contra se invicem procedentes ad munimentum viscerum . " Durum autem non modullosum, non facile formabile est in aliquid. Videtur ergo, quod convenientius formasset eam de carne quae formabilior est quam costa.

2, Adhuc, Si Adam totius generis humani fuit principium, et totum genus humanum ruit in ipso, ut dicit Augustinus, et Magister in libro secundo Sententiarum, distinctione XVIII, in cap. In eodem quoque paradiso, tunc videtur ad hoc significandum, quod debuit eam potius formasse intra corpus Adae, quam extra.

Et. si dicitur, quod non est receptaculum in corpore viri, sed in corpore mulieris, videtur verum quod, dicit Magister ex verbis Augustini in libro II Sententiarum, distinct. XVIII, cap. Solet quaeri, ubi sic dicit: " Sciri etiam oportet, quod cum Angelorum ministerio facta sit mulieris formatio, non est tamen eis attribuenda potentia creationis. " Ita posset dici, quod receptaculum formationis mulieris posset ministratum fuisse per Angelos.

Ulterius quaeritur, Quare de latere viri dormientis ?

Somnus enim, ut dicit Aristoteles, est ligamentum sensuum: et cum ex ipsa formatione mulieris Adam instruendus fuit, magis debuit fieri de latere vigilantis quam dormientis: facilius enim instruitur vigilans quam dormiens.

Ulterius quaeritur, Quare dicitur, quod immisit soporem in Adam? cum sopor sit gravis somnus et depressivus. Jonae, i, 6: Quid tu sopore deprimeris ?

Solutio. Dicendum, quod in omnibus Scripturis, quae sicut dicit Apostolus, ad

Roman, xv, 4, ad nostram doctrinam scripta sunt, ubi agitur de operibus Dei, duo sunt consideranda, scilicet admiratio sapientis disponentis opera, et instructio spiritualium ex corporalibus. Et ita est in formatione mulieris: et ideo ab Augustino duplices rationes adduntur, scilicet et litterales de sapientia disponente, et mysticae de sacrorum significatione. Et hoc modo dicimus, quod sapientia Dei disposuit fieri corpus mulieris de latere viri quinque de causis.

Prima est, quod si mulier formanda fuit de viro sapienter, oportuit, quod opus Dei convenientissime fieret, Ideo quia creata est in sociam et adjutorium generationis, oportuit quod ex ea parte sumeretur in qua potissima est virtus adjutorii et aequalitatis: hoc autem est latus: quia in latere dextro est virtus unde est omnis motus, et in latere sinistro est virtus per quam fit regyratio virtutis motivae in dextrum ut iterum moveat.

Secunda ratio est, quod cor nulla membra corporis respicit aequaliter nisi duo latera. Situs enim cordis est in sinistro: ventriculum autem majorem apertum porrigit in dextrum: et ideo in parte dextri lateris magis exsufflat spiritum et calorem, quam in sinistrum: et idcirco partes laterum vicinius quam alia membra ad cor referuntur, sicut dicit Aristoteles in libro de Principiis motuum animalium. Et ideo cum mulier facta sit non subjicienda, sed ut diligenda in aedificationem domus, quae consistit in pueris et familia, debuit fieri de latere potius, quam de alio membro.

Tertia ratio est sumpta ex significatione: quia sicut Heva de latere Adae, sic Ecclesia de latere Christi erat formanda. Ad Ephes, v, 32: Sacramentum hoc magnum est (matrimonium scilicet), ego autem dico in Christo ei in Ecclesia.

Quarta ratio potest esse politica et oeconomica communicatio, cujus cum sint tres combinationes, ut dicit Aristoteles in I Politicorum, despotica scilicet sive dominalis, nuptialis quae est viri et foeminae, paterna quae est patris et filiorum: nulla ita dicit rationem paritatis et aequalitatis sicut nuptialis. Despotica enim domini et servi est, in qua sunt gradus superioritatis et inferiori latis. Paterna, sicut ibidem dicit Philosophus, similis est regali, in qua etiam sunt gradus superioritatis et inferioritatis. Nuptialis autem similis aristocratiae est, ut idem dicit Philosophus, in qua non plures, sed pauci propter aequalitatem virtutis principantur. Unde cum mulier ad eamdem communicationem referatur cum viro, et ex eadem virtute, congruentius fiebat de latere quod significabat aequalitatem, quam de capite, vel de pedibus, vel de alio membro.

Quinta ratio accipitur per rationem justitiae. In omnibus enim quae ad matrimonium pertinent, mulier et vir ad paria judicantur. Debuit ergo fieri de latere, quod aequaliter est inter gradum superiorem et inferiorem.

Et sic patet responsio ad quaestionem. Ad primum ergo argumentum dicendum, quod de toto corpore fieri non potuit secundum ordinem sapientiae: quia si de toto corpore facta fuisset, totum corpus Adae in foeminam transisset: et sic non esset facta viro in adjutorium, sed in destructionem.

Ad aliud dicendum, quod mulier aliquem principatum potest habere ad pueros in educatione et nutritione: sed sic non formatur, sed in relatione ad virum cujus societatem adjuvat et domum ornat: et in comparatione ad illum, sicut dictum est, congruentius fit ex latere: quia illa nec praeponitur viro ut domina, nec subjicitur ut ancilla. Eccli, xxvi, 1: Mulieris bonae beatus vir: numerus enim annorum illius duplex. Et sic mulier quidem subjecta est viro, sed non ancillariter ut famula et conculcanda, sed ut socia et in adjutorium ejusdem operis. Ad aliud dicendum, quod processus

operis Dei, non est de potentia in actum, sed naturae. Et si mulier facta fuisset de humido seminali dispersa in corpore Adae, significaretur, quod processisset ab efficiente imperfecto, hoc est, a natura, et sic minoris dignitatis esset in conspectu viri quam vir, qui factus est de manibus Dei.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod ratio satis innuitur in verbis Isidori. Ex quo enim costa est ad munimentum viscerum, mulier autem creatur ad munimentum natorum qui viscera sunt et dicuntur, convenientius formabatur secundum sapientiam divinam de costa quam de alio membro.

Et quod objicitur de duritia, hoc nihil est: quia omnipotentiae formantis nihil resistit, sed aequaliter obedit ei durum sicut molle in omne quod vult. Et si facta fuisset de carne, significaretur debilitas ejus et mollities ad opus quo creata est in adjutorium viri. Proverb, xxxi, 10 et 11: Mulierem fortem qui inveniet ? Procul et de ultimis finibus pretium ejus. Confidit in ea cor viri sui.

Ad aliud dicendum, quod Adam principium est generis humani materialiter et sicut pater. Unde si intra corpus Adae formasset eam, significatum fuisset principium ut mater: quod non. conveniebat: et ideo ex corpore quidem Adae formavit eam, sed extra ipsum.

Ad id quod contra objicitur, dicendum quod illa responsio. nulla est.. Licet enim Angeli ministraverunt costam, et exhibuerunt ad formandum, tamen virtute angelica nihil formatum est in costa: sed si exhibuisset et praeparassent membra conceptus et partus, oporteret, quod virtute propria aliquid operati essent ad formationem mulieris ex costa: quod non conveniebat, ut paulo ante dictum est.

Ad aliud dicendum, quod Magister ibi satis respondet ad hoc ex verbis Augustini dicentis: " Dormit Adam, et ex latere ejus fabricatur Heva. Moritur Christus, et ex latere ejus fluunt sacramenta, ex quibus fabricatur Ecclesia, aqua scilicet expiationis, significans baptismum, et sanguis redemptionis qui operatur in omnibus sacramentis. " Et ideo magis conveniebat, quod fieret ex latere dormientis quam vigilantis.

Ad objectum contra, dicendum quod licet somnus sit ligamentum sensuum, tamen in somno quando anima abstrahitur a strepitu sensuum et sensibilium, per visiones spirituales facilius et melius instruitur, quam in vigilia. Job, iv, 12 et seq.: Ad me dictum est verbum absconditum, et quasi furtive suscepit auris mea venas susurri ejus. In horrore visionis nocturnae, quando solet sopor occupare homines, pavor tenuit me, et tremor, et omnia ossa mea perterrita sunt: et eam spiritus me praesente transiret, inhorruerunt pili carnis meae. Stetit quidam, cujus non agnoscebam vultum, imago coram oculis meis, et vocem quasi aurae lenis audivi. Et iterum, Job, xxxiii, 15 et 16: Per somnium, in visione nocturna, quando irruit sopor super homines, et dormiunt in lectulo, tunc aperit aures virorum, et erudiens eos instruit disciplina. Visio enim somniatis, aliquando est visio, et aliquando oraculum. Unde et Balaam, Numer, xxiv, 3 et 4: Homo, cujus obturatus est oculus,... qui visionem Omnipotentis intuitus est, qui cadit, et sic aperiuntur oculi ejus.

Ad ultimum ulterius dicendum, quod, sopor sine dubio profundus somnus est. Et hoc factum fuit, ut profundo somno penitus averteretur a strepitu sensuum. et tota vi intelligentiae extenderetur in divinum lumen revelationis divinae, quo sibi tunc revelabatur futura fabricatio Ecclesiae de Christo, ut dicit Augustinus: et talis eruditio convenientius fit in somno quam m vigilia, ut iam dictum est.

Juxta hoc ulterius quaeritur, Quare Dominus subtracta costa, replevit carnem pro ea ?

Videtur enim potius replesse costam loco costae.

4. Caro enim mollis et fragilis non potuit habere usum costae: non enim valuit ad defensionem viscerum: et sic videtur, quod potius debuisset posuisse aliam costam, quam replesse carnem.

2. Adhuc, Secundum hoc ex formatione mulieris videtur esse damnificatus vir, eo quod loco fortis membri accepit debile: et damnificatio possit esse occasio odii, quod odiret eam: ergo videtur, quod non debuit subtrahi costa nisi poneretur alia costa.

3. Adhuc, Quod quidam dicunt, falsum invenitur: dicunt enim, quod in sinistro latere viri de una costa minus est quam in dextro: cum sint duodecim in dextro, et undecim in sinistro, ut dicunt: et hoc falsum invenitur per anatomiam, ut dicunt Avicenna et Rasi.

Ulterius quaeritur quomodo aedificavit costam in mulierem ?

Materia enim non erat sufficiens ad totum corpus mulieris, nec erat apta ad mollia membra, sicut est cerebrum, et hepar.

Solutio. Dicendum, sicut a principio dictum est, quod opera Dei ad instructionem futurorum sunt. Et ideo dixerunt antiqui, quod mulier secundum complexionem mollis et fragilis ex osse viri facta est, ut sciret se ex viro debere accipere disciplinam virtutis et continentiae. Caro autem suppleta est, et non os, ut vir sciret se ex muliere debere accipere emollitionem ad pietatem, et severitatis remissionem ad uxorem tamquam ad infirmius vasculum, ut dicitur, ad Ephes, v, 30: et sic uterque eruditus est. Unde dixerunt antiqui, quod hoc ostendit nomen mulieris. Mulier enim dicitur molliens herum, vel molliens heroem.. Sed si dicitur molliens herum:

tunc in genitivo casu media producitur: sed si dicitur molliens heroem, tunc in genitivo casu media corripitur. Quod autem mulier stabilimentum accipiat a viro, dicitur, II Machab, vii, 20 et 21 sic: Supra modum mater mirabilis, et bonorum memoria digna :... et foemineae cogitationi masculinum animum inserens, singulos filiorum hortabatur, voce patria fortiter.

Ad primum ergo dicendum, quod caro suppleta loco costae per omnipotentiam Dei in fortitudinem costae et figuram mutata est: et ideo etiam usum costae accepit in viscerum defensionem, sicut dicit Isidorus. Propter hoc enim dicit Aristoteles in libro II de Animalibus , quod " superiores costae semicirculares et longae factae sunt, ut vitalia in peccatore defendant: inferiores vero breves, ne tumorem ventris qui accidit ex cibo accepto, impediant. "

Ad aliud dicendum, quod ex dictis patet, quod in nullo damnificatus est vir ex muliere, nec causam odii accepit.

Ad aliud dicendum, quod hoc di- ctum fabula est et vulgare figmentum.

Ad id quod ulterius quaeritur, respondet Magister in Littera libri II Sententiarum, distinct. XVIII, cap. Solet quaeri, Utrum de costa illa sine adjectione extrinseci formavit mulierem ? Et responsio ejus est bona, scilicet quod Deus ex costa sine adjectione extrinseci formavit mulierem, sed non sine multiplicatione extrinseci: multiplicavit enim materiam costae, ut sufficeret in corpus mulieris, eo modo quo, Joan. vi, 1 et seq., quinque panes multiplicavit in satietatem quinque millium hominum, et duodecim cophinorum plenitudinem. Et haec solutio bona est. Determinavit etiam ex eadem materia quaedam in mollia, quaedam in dura per suae sapientiae dispositionem. Si enim formativa virtus quae est in semine generationis, sagacitate propria potest eligere in partibus seminis, et determinare unumquodque in membrum sibi competens, multo magis potest hoc sapientia divina in materia quam ipsa multiplicat.