Albert the Great, Summa Theologiae

Signi incomplexi, ut dicit Anselmus in libro de Veritate, veritas est, quando directe significat hoc quod significare accepit in prima veritate. Et hoc duobus modis, scilicet implicite, et explicite. Implicite, sicut nomen: explicite, sicut definitio.

Et utrumque istorum est duplex, scilicet realiter, et secundum vocem. Realiter, secundum quod res signum est intellectus causae primae: quia sicut se habent artificiata ad intellectum artificis, sic se habent omnes res ad intellectum primae causae. Unde sicut in rebus artificiatis vera domus est, quae illius domus quae est in mente artificis est verum signum, vere exprimens ipsam et designans: ita quaelibet res vera est, quando ideae quae est in mente Dei, vere est designativa. Secundum vocem autem est, secundum quod dicit Aristoteles in I Perihermenias, " Voces sunt notae passionum quae sunt in anima. " Unde tunc vera vox est, quando passionis quae est in anima, vere est designativa.

Et haec est essentialis veritas ejus secundum Anselmum.

Complexi autem sermonis veritas est secundum Isaac in libro de Definitionibus, affirmatio rei de qua vere praedica- tur, vel negatio rei de qua vere negatur. Et secundum hanc veritatem dicit Aristoteles in Praedicamentis, quod singulum incomplexorum neque verum neque falsum significat. Et in III de Anima, quod intelligentia est indivisibilium, in quibus non est verum: in quibus autem verum et falsum est, jam compositio quaedam intellectuum est. De hac etiam veritate in fine quinti primae philosophiae dicit Philosophus, quod verum et falsum non sunt in rebus, sed in anima: quia compositio praedicati cum subjecto, vel divisio ejusdem ab eodem, in re sine medio est, et notam compositionis quae media est, facit intellectus, dicens hoc inesse huic, vel hoc dividi ab hoc. Et secundum hoc primo et principaliter veritas signi est adaequatio signi et intellectus vel primae causae, vel ejus qui utitur signo ad designandum id quod est intellectu. Secundaria autem veritas signi est adaequatio signi ad rem quam intendit designare ille qui utitur signo, sicut quod Petrus sedet, significat Petrum sedere. Propter quod dicit Anselmus, quod " veritas prima in signo est essentialiter, secunda autem per accidens. "

feritas autem rei dividitur secundum modos de quibus per prius et posterius dicitur, ut dicit Avicenna. Uno enim modo verum opponitur permixto, secundum quod dicimus verum aurum, alienae naturae impermixtum. Et hoc modo veritas est, ut dicit Isaac in libro de Definitionibus, quod veritas non est nisi quod est, et quod res vere est. Et in hoc consentire videtur Augustino in libro Soliloquiorum, ubi sic dicit: " Verum est id quod est. " Aliquando dicitur verum per oppositionem ad vanum vel apparens, secundum quod dicimus, quod id quod est in re extra, vel in natura, est verum: et id quod est in opinione, non verum, sed apparens, vel fictum. Et juxta hoc sumitur modus quo dicit Aristoteles in Praedicamentis, quod est animal homo, est verum animal: et quod pingitur, non verum. Aliquando dicitur verum nihil habens vel potentia vel actu de contrario veri, et hoc verissime verum est. Et secundum hoc dicit Isaac, quod " veritas est sermo quem affirmat demonstratio, vel sensibiliter, vel intellectualiter. " Sermo autem iste sic est ut definitio: quoniam definitio est enuntiativa naturae et essentiae veritatis: quoniam illud secundum quod res est, vere est. Et veritas non est nisi id quod est. Et secundum hoc possibile vel contingens non est verum. Dicitur etiam aliquando verum in oppositione ad umbratile, sicut dicimus figuram hominis in homine esse veram, in umbra autem hominis non veram. Aliquando dicitur verum nihil habens de non vero, nec possibile habere: sicut dicimus Deum verum, eo quod est essentialitas vera, nihil penitus potens habere nisi vera esset essentialitas.

Et cum tot modis dicitur verum, quaeritur, Penes quid sumuntur isti modi?

Solutio. Ad quod dicendum, quod sicut dictum est de uno, quod multipliciter dicatur secundum prius et posterius de multis: et tamen tota illa multiplicitas reducitur ad unum per se, vel per accidens: et unum per se ad unum secundum quid, vel simpliciter. Et differunt haec secundum differentiam eorum in quibus uniuntur, ut diximus, sicut patet in toto et partibus. Forma enim uniens in partibus homogeniis, magis est uniens in partibus heterogeniis. Et in his quae continuatione sunt unum, forma uniens in planis uno modo se habentibus, quam in angulosis magis est uniens. Et in his quae perfectione sunt unum, naturaliter copulata ad unum, magis sunt unum quam quae per artem uniuntur, ut homo magis est unum quam arca. In his autem quae

unum sunt secundum quid et plura simpliciter, sicut in his quae habitudine unum sunt, vel conjugaliter unum sunt, vel votive unum sunt, ut amici, minor unitas est: quia secundum quid unum sunt, et simpliciter multa. Et sicut dicit Avicenna, quod major unitas est in simpliciter indivisibilibus, quam in his quae aliquo modo divisibilia sunt. Et in simpliciter indivisibilibus magis unum est quod naturae indivisibili nihil habet adjunctum, ut unitas, quam id quod naturae indivisibili habet aliquid adjunctum, ut punctum, quod per essentiam indivisibile est, et cum hoc est substantia posita in continuo: secundum quod dicit Proclus in propositione quarta, quod " omne unitum alterum est a per se uno. "

Ita est etiam in vero, quod verum dicitur per prius et posterius. Et verum quidem per prius est in principiis, secundo autem in principiatis secundum primam divisionem. Et secundum hoc verum primum est quo judicamus de omni vero. Unde Augustinus in libro de Vera religione : " Veritas prima est, secundum quam de inferioribus judicamus. " Et ibidem, " Veritas est lux intelligibilis. " Sicut enim in antehabitis dictum est, splendor intellectus primae causae, cujus radii sunt communes animi conceptiones intellectui concreatae, illud est verum quod per prius verum dicitur, et quo judicamus de omni vero: primo quidem per lucem primae causae: secundo autem et quasi instrumentaliter per lucem principiorum, per quae cognoscimus principiata: omnia enim quae cognoscimus, probamus ad illa. In principiatis autem verum dicitur per prius de complexis: eo quod illa et vera sunt, et modo veritatis enuntiantur. Incomplexa autem licet verum participent, tamen veritatis modo non designantur actualiter, quamvis aptitudinaliter enuntiari possint, ut scilicet quod sunt apta sic ad enuntiandum: quod enim sunt, per se vel per accidens potest de ipsis enuntiari, et sic aptitudinaliter vera sunt. Et hoc attendens Philosophus dicit, quod in indivisibilibus sive incomplexis non est verum, intendens quod in talibus non

est verum actu, et modo veri designa- tum.

Tale autem verum multipliciter dicitur, sicut dictum est, et sicut patet ex oppositis veri. Verius enim est, quod alienae naturae impermixtius est: et sic prima causa verissima est, et alia magis et minus vera, secundum quod in tali permixtione magis et minus accedunt ad primam causam: et secundum hoc magis vera sunt necessaria quae semper sunt, et minus vera quae frequenter, et minime vera quae raro. Et sic est etiam in gradibus eorum quae vera sunt simpliciter, et quae vera sunt secundum quid. Et universaliter dicit Avicenna, " Sicut se res habet ad esse, sic se habet ad veritatem. " Unde verius est id quod est in natura, quam id quod est in opinione sola: et verius est id quod est in natura, quam id quod est in similitudine tantum, ut figura hominis in homine et in umbra, et in homine vero, et in homine picto. Et verius est quod nec actu nec potentia habet contrarium veri, quam id quod potentia vel actu habet contrarium veri.

Et secundum hoc planum est invenire modos veritatis.

Et si quaeratur, Utrum verum vel veritas de omnibus his dicatur univoce, vel aequivoce ?

Dicendum, quod nec univoce, nec aequivoce, sed per analogiam. Et primo quidem et principaliter est in luce divini intellectus, qua de omni vero complexo et incomplexo judicamus. Secundo in his quae sunt ut instrumenta judicii istius: hoc enim est in principiis. De his enim duobus dicitur in Psalmo iv,

7: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine. Tertio vero in principiatis, et in his etiam magis et minus, secundum quod luci primae causae et luci principiorum magis et minus propinqua sunt.