ARTICULUS III.

Utrum motus Angeli sit in tempore, velin instanti ?

Tertio quaeritur, Utrum motus Angeli sit in tempore, vel in instanti?

Videtur autem, quod in tempore.

1. Omnis enim motus habet prius et posterius ut partes essentiales sibi. Omne prius et posterius est in tempore. Ergo motus Angeli est in tempore.

2. Adhuc, Omnis motus est de numero successivorum. Omne quod est de numero successivorum, habet esse in partibus, quarum una est post aliam: et quod tale habet esse, est in tempore. Motus Angeli tale habet esse. Ergo est in tempore.

3. Adhuc, Quod est de definitione alicujus, aptatur omnibus de quibus praedicatur nomen definiti. Esse in tempore est de definitione motus. Dicit enim Avicenna in Sufficientia, quod motus est exitus de potentia ad actum. in tempore continuo, non subito. Motus autem Angeli motus est. Ergo est in tempore.

4. Adhuc, Aristoteles in tertio Physicorum : " Motus est endelechia sive actus existentis in potentia secundum quod est potentia: " motus ergo est et actus et potentia. Constat autem, quod non est respectu ejusdem actus et potentia. Sed (ut dicit Commentator ibidem) potentia est respectu termini a quo, et actus respectu termini ad quem, eo modo quo via in actum dicitur actus, sicut generatio dicitur natura, eo quod est via in naturam, ut dicit Aristoteles in secundo Physicorum. Et ergo motus via est, qua id quod movetur, quotidie abjicit potentiam et induit actum. Sic autem abjicere et inducere non fit nisi per successionem temporis. Ergo motus omnis est in tempore.

5. Adhuc, Si detur, quod motus Angeli sit in nunc, et contingat Angelum alium fortiorem isto moveri per idem spatium, cum, sicut dicit Aristoteles in sexto Physicorum, velox et tardum dividant tempus, ille fortior Angelus transibit idem spatium in minore quam in nunc. Ergo in eodem genere est accipere minus quam indivisibile: quod omnino falsum est: ergo et propositio ex qua sequitur, scilicet quod Angelus moveatur in nunc.

6. Adhuc, Aristoteles in sexto Physicorum dicit,. quod inter quaelibet duo indivisibilia alicujus generis, est accipere continuum et compositum in eodem genere. Et inter quaelibet duo nunc est accipere tempus, sicut inter quaelibet duo puncta est linea, et inter quaelibet duas lineas superficies, et inter quaslibet duas superficies corpus. Ponamus ergo, quod Angelus moveatur ab a in b: tunc de a in b de necessitate est linea per quam movetur Angelus: sed in a toto non movetur: et sic est in a in nunc a quo incipit motus: in b autem est in motum esse: et ideo etiam est in eo in nunc ad quod terminatur motus: sed inter quaelibet duo nunc est tempus: ergo in medio tempore fuit in moveri ab a in B: ergo motus Angeli est in tempore.

In contrarium hujus objiciunt quidam sic:

1. In quibus nullum est medium, simul est fieri et factum esse. Angelus in motu est sic quod non sit medium: quia vincit medium et medii distantiam, et medii resistentiam, ut dictum est prius. Ergo videtur, quod Angelus simul sit in moveri et motum esse, et ita movetur in nunc, ut videtur.

2. Adhuc, Quidam dicunt, quod aliud est nunc, et aliud instans, et alia ratione dictum: et dicunt motum Angeli non esse in nunc, sed in instanti. Instans enim dicitur quasi non. stans, et est idem quod continue fluens de praeterito per praesens in futurum. Unde divisibile est secundum rationem et secundum esse: quia aliud habet esse secundum quod est finis praeteriti, ad quod scilicet praeteritum est in esse praeteritionis, et aliud secundum quod est signum praesentis, et aliud secundum quod est principium futuri. Nunc autem substantia temporis est, quae una et eadem est in toto tempore. Dicunt ergo, quod Angelus movetur in instanti, et non in nunc: et ideo motus ejus quodammodo est divisibilis, scilicet per respectum ad praeteritum, et per respectum ad futurum. Simpliciter autem indivisibilis: quia non dividitur quantitate ejus quod movetur, et quantitate spatii per. quod movetur: eo quod id quod movetur, non commetitur se spatio per quod movetur. Sed isti non evadunt difficultatem quaestionis: quia

esse instantis a quo est motus, est esse fluentis in posterius: et esse instantis ad quod est motus, est esse terminantis fluxum illum: et sic de necessitate intercidit fluxus temporis in quo est Angeli motus: et sic iterum sequitur, quod motus Angeli sit in tempore.

Solutio. Dicendum, quod sicut supra diximus, Angelus habet motum suum in potestate: et ideo non sequitur regulas aliorum motuum et regulas motus medii per quod est motus. Movetur enim per medium sicut vult, sive in tempore continuo, sive repente, sive subito. In tempore enim quod est tempus secundum esse quod tempus habet in anima, continuitatem facit mora, quae protensio animi est continua a principio significati temporis usque in finem: et est ibi divisio ex respectu animi ad principium st finem., et vocatur prius quod est respectu principii, et posterius quod est respectu finis: et tali continuo tempore et divisibili nihil prohibet moveri Angelum, et aliam quamcumque creaturam spiritualem. Talis enim continuitas non est ex spatio super quod est motus, sed ex protensione animi in mora a primo usque in ultimum: et talis divisibilitas non est acceptione spatii per partem et partem, sed ex respectu animi ad primum et ultimum, dicentis prius quod principio est propinquius, et posterius quod ultimo est vicinius in mora illa: quae animi protensio est, et extra animam nullum habet esse.

Ex his habitis facile est respondere ad objecta.

Ad primum ergo dicendum, quod motum habere prius et posterius dupliciter dicitur secundum duplicem causam, scilicet a commensuratione ejus quod movetur cum partibus spatii per quod est motus: et sic motus vere habet prius et posterius, et compositus est: et talis est motus corporis. Vel. a respectu quo comparatur ad id quod fertur, et accipitur propinquius principio motus sive termi- no a auo, vel remotius ab illo. Et sic

Angeli motus habet prius et posterius: quia comparatur termino a quo secundum principium motus, et comparatur ad terminum ad quem, etiam absque eo quod commensuretur spatio: et sic in motu Angeli est prius et posterius: quia accipitur propinquior principio, et remotior ab illo spatio quod transitur in motu: et hoc non facit tempus secundum quod tempus est numerus motus per prius et posterius, sed facit tempus secundum quod esse temporis in anima est, quod est protensio animae vel mentis a principio motus usque in finem: haec enim mora vocatur: et ex tali tempore non sequitur, quin Angelus qui in potestate habet motum suum, possit moveri ad propinquum et remotum aequaliter, et aequaliter per spissum et rarum, et solidum, sive in tempore longiori, sive breviori, sive in nunc ut voluerit.

Ad aliud dicendum, quod omnis motus successivorum est. Sed successio duplex est, scilicet successio partium continui quae per divisionem commensurationis accipiuntur ex ipso: et sic motus physicus continuus est, qui est motus corporis. Et est successio vicissitudinum, qua scilicet id quod movetur hic in spatio, accipitur una vice, et alibi in eodem spatio accipitur alia vice, et non simul in duobus locis: et sic est successio in motu Angeli. Angelus enim non est in loco nisi definitive: et sic totus locus ad Angelum, comparatur ut indivisibile quoddam, qui est in toto totus secundum partes non commensuratas. Unde ubi. quod procedit a tali loco, definitivum est et simplex, et per talia ubi per totum spatium movetur Angelus, et talia ubi succedunt sibi in motu per vices per totum motum Angeli super spatium quod transit Angelus.

Ad aliud dicendum, quod Avicenna non definit motum, nisi motum physicum et corporalem. aequivoce autem dicuntur moveri corpus et Angelus. Unde motus Angeli non est exitus de potentia ad actum, sed est actus purus demonstrans sive manifestans agilitatem Angeli et virtutem ad motum.

Ad aliud dicendum, quod Aristotelis dictum non tenet misi in motu physico. Unde etiam dicit hoc in libro Physicorum, ubi loquitur de principiis corporis mobilis. Dictum autem est jam, quod motus aequivoce dicitur de motu corporis, et de motu Angeli. Est enim nomen unum, et ratio substantiae est diversa.

Ad aliud dicendum, quod Angelus movetur in nunc si vult, et in tempore si vult, et ad propinquum et ad remotum, secundum quod tempus est protensio animi vel mentis ab uno nunc in alterum secundum moram, et nunc est acceptio hic et in hoc nunc significato. Et quod dicitur, quod velox et tardum dividunt tempus, dicitur secundum virtutem moventis quod secundum rationem finiti vel infiniti incrementi, se habet ad movendum. Et haec est virtus quantitatis moventis finitae vel infinitae, majoris vel minoris, sicut ante finem VIII Physicorum determinat Aristoteles. Virtus autem Angeli simplex est: et ideo per incrementa virtutis talis non comparatur Angelus ad Angelum, sed aequaliter se habet ad longum et ad breve: et ideo non tenet in motu Angeli quod dictum est de veloci et tardo.

Ad aliud dicendum, quod inter quaelibet duo nunc est tempus, sicut inter quaelibet duo puncta est linea: sed sicut motus aequivoce dicitur de motu corporeo, et de motu Angeli: ita tempus aequivoce de tempore dicitur quod est numerus motus corporei, et de tempore quod est numerus vicissitudinum, quibus accipitur id quod fertur hic et ibi: sed illud tempus non est continuum, nisi continuitate protensionis mentis in mora acceptionis vicissitudinum illarum, ut dictum est.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum, quod impossibile sit fieri et factum, esse et in motu corporeo et in motu Angeli. Et quod dicit, quod Ange-

Ius vincit medium, non dicit propter hoc quod sic vincat medium, quod non sit medium per distantiam: sed quod sic vincit, quod non facit resistentiam sive retardationem quin Angelus aequali velocitate moveatur ad propinquum et ad remotum: nihilominus tamen est ibi successio vicissitudinum, et vice qua accipitur ante in spatio, non accipitur post in eodem, sed alia et alia vice.

Ad aliud dicendum, quod licet solutio sit probabilis, tamen insufficiens est, ut in objiciendo probatum est,