QUAESTIO LXXI.

Quot et quibus modis anima dicitur imago et similitudo Dei, sive ad imaginem et similitudinem ?

Deinde, Quaeritur ratione ejus quod dicit Magister in libro Ii Sententiarum, distinct. XVI, cap. Imago autem et similitudo. Quot et quibus modis anima dicitur imago et similitudo Dei, sive ad imaginem et similitudinem ?

Videtur enim anima non esse imago.

1. Dicit enim Hilarius in libro de Synodis : " Imago est rei ad rem coaequanda? imaginata et indiscreta similitudo, sive species indifferens. " Constat, quod hoc modo anima non est imago Dei: quia sic a Deo non differret, sed aequaretur ei: quod esse non potest.

2. Adhuc, Hugo de sancto Victore dicit, quod " imago ad figuram pertinet. " Nulla figura communis est Dei et animae. Ergo anima nec imago nec ad imaginem Dei est.

3. Adhuc,, Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum : " Imago dicitur similitudo expressa . " Sed nec in forma substantiali, nec accidentali similitudo potest esse inter Deum et animam. Ergo anima non potest esse imago vel ad imaginem Dei.

Contra:

Cassiodorus super illud Psalmi xxxviii, 7: In imagine pertransit homo, dicit sic: " Quomodo posset esse, quod animae hominum mortis termino clauderentur,

quae sunt imago Dei ? imago enim. Dei mortis termino claudi non potest. " Ex hoc accipitur, quod anima secundum immortalitatem imago Dei est.

Ulterius quaeritur, Si soli animae rationali conveniat imago Dei esse, vel ad imaginem ?

Et videtur, quod non ?

1. in aliis enim creaturis convenientia est ad tres personas in unitate essentiae, sicut in anima, sicut dicit Augustinus, per unitatem, veritatem, et bonitatem. Dicit enim, quod omne creatum est unum, verum, et bonum:. et unum attribuitur Patri, et verum Filio, et bonum Spiritui sancto.

2 Adhuc, De Angelo dicit Gregorius in libro XXXII Moralium, quod " quanto in eo subtilior est natura, eo imago Dei insinuatur in eo subtilius expressa . "

3. Adhuc, Anima sensibilis imitatur Deum in potentia cognoscendi, et in potentia diligendi. Ergo videtur, quod sit ad imaginem Dei sicut anima rationalis.

Contra:

Augustinus in sermone de imagine: " Nulli alii creaturae dedit, quod sit ad imaginem, nisi homini secundum rationem. "

Ulterius quaeritur, Quae differentia sit inter esse imaginem, et esse ad imaginem ?

1. Videtur dicere Magister in libro II Sententiarum, distinct. XVI, cap. Filius , quod Filius dicitur imago proprie, sicut in primo libro, tractatu de his quae proprie dicuntur de Filio, ostensum est. Homo autem ad imaginem et non imago, ut sic notetur distinctio inter hominem et Filium, creatum et genitum. Sed videtur, quod homo sit ad imaginem quae est Filius: quia ita dicit Augustinus super Genesim, in Glossa quae est, " imago Dei ad cujus similitudinem factus est homo, non nisi Salvator noster qui est primogenitus omnis creaturae. "

2. Adhuc, II ad Corinth. iii, 18: Nos omnes revelata facie gloriam Domini speculantes, id eamdem imaginem transformamur, a claritate in claritatem, tamquam a Domini Spiritu.

3. Adhuc, Ad Roman, viii, 29 et 30: Quos praescivit, et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui,... hos et vocavit. Ergo videtur, quod non solum Filius, sed etiam homo efficiatur imago Dei.

Ulterius adhuc quaeritur, Quae sit differentia inter esse ad imaginem, et inter esse ad similitudinem ?

1. Dicit enim Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum, . quod " ubi est imago, ibi est similitudo: sed non convellitur . " Ergo videtur, quod similitudo generalis sit ad imaginem.

2. Adhuc, II ad Corinth. iv, 4, super illud: Ut non fulgeat illis illuminatio Evangelii gloriae Christi, qui est imago Dei: ubi Glossa, " Ubi imago, continuo similitudo: sed non convertitur, quod ubi similitudo, continuo imago. " In duobus enim ovis est similitudo: neutrum tamen est imago alterius.

Contra:

1. Glossa Bedae super Genesim: " Imago dicitur quantum ad naturalia, similitudo quantum ad gratuita. "

2. Adhuc, Hugo de sancto Victore in Sententiis: " Quia omnia in ipsa anima sunt, secundum sapientiam est similitudo: quia una et simplex, dicitur esse secundum essentiam, est imago. "

3. Aliter, Iterum dicit Cassiodorus sic: " Imago attenditur secundum immortalitatem, similitudo secundum simplicitatem. "

Ulterius quaeritur, Secundum quid conveniat animae quod, sit ad imaginem, vel etiam homini ?

Et videtur, quod, secundum corpus conveniat homini. Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum: " In exteriori homine quaedam trinitas reperitur, etsi non ita expressa sicut in interiori. Quia tale est corpus, ut ad contemplandum caelum sit aptius, magis in hoc ad imaginem et similitudinem Dei quam caetera corpora animalium facta sint, jure videri potest . "

Contra:

I. Beda in Glossa super Genesim: " Ad imaginem Dei dicitur esse homo secundum illam partem animae qua in rationalibus antecellit. "

2. Adhuc, Augustinus in libro XLV de Trinitate : " Illa pars animae imago Dei dicitur esse, secundum quam anima ejus particeps esse potest. " Sed anima particeps Dei esse non potest nisi secundum mentem.. Ergo non dicitur imago nisi secundum mentem.

Contra:

1. Augustinus in libro de XII de Trinitate: " Cum in natura mentis humanae quaerimus trinitatem, in tota quaerimus, non separantes actionem rationis in temporalibus ab actione rationis quae contemplatur aeterna . " Ex hoc accipitur, quod et secundum partem rationis inferiorem et secundum partem superiorem dicitur imago.

2. Adhuc, In exterioribus tam vir quam mulier dicuntur ad imaginem. Ergo similiter in interioribus: sed in interioribus portio inferior dicitur mulier, et superior vir: ergo tam secundum inferiorem quam secundum superiorem partem rationis dicetur homo ad imaginem. Dei.

Ulterius quaeritur, Utrum anima rationalis sive homo dicatur ad imaginem secundum quod refertur ad se, vel secundum quod refertur ad Deum ?

Et videtur, quod secundum quod refertur ad se. Augustinus in libro XIV de Trinitate: " Ecce mens meminit sui, intelligit se, diligit se: hoc si cernimus, cernimus trinitatem, nondum quidem Deum, sed jam imaginem Dei . " Ergo anima ad imaginem est secundum quod refertur ad seipsam.

Contra:

Augustinus, ibidem: " Haec trinitas mentis non propterea Dei imago est, quia sui meminit mens et intelligit ac diligit se, sed quia potest etiam meminisse et intelligere et diligere eum a quo facta est . " Ergo non est trinitas in anima, nisi secundum quod refertur ad Deum,

Solutio, Dicendum, quod si imago propriissime accipitur secundum definitionem Hilarii, tunc nihil creatum potest esse imago Dei, sed solus Filius hoc modo erit imago Patris, sicut ostensum est in primo libro Sententiarum, tractatu de his quae proprie conveniunt Filio. Si autem accipitur imago ut imitans in aliquo, non aequans prototypum: tunc nihil impedit, quin homo sit ad imaginem. Dei: nihil enim prohibet, quin imitetur (ut dicit Magister in libro I Sententiarum, distinct. III) tres personas in una essentia, et ordinem naturae qui est in tribus personis, in hoc, quod sicut ex Patre Filius, et ex Patre et Filio Spiritus sanctus, et sunt unius essentiae et unius substantiae: ita ex mente sive ex memoria sit intelligentia sive notitia, et ex memoria sive mente et intelligentia procedat amor sive voluntas naturalis. Et sicut Pater totus est in Filio, et Filius in Patre: ita tota mens sive memoria est in intelligentia, et e converso intelligentia in memoria, et in utroque amor, et e converso memoria et intelligentia in amore naturali quae ab ipso procedit. Et sicut tres personae una sunt essentia et una substantia in divinitate, ita potentiae in anima rationali sunt una essentia, una substantia, una vita, et una anima: et in hoc dicitur anima rationalis non imago, sed ad imaginem Trinitatis.

Ad aliud dicendum, quod nulla figura est nisi in corporalibus si proprie sumatur figura secundum quod figura definitur, quod est terminatio quanti sive quantitas terminata. Sic enim priori modo dicta in praedicamento qualitatis est, sicut dicit Aristoteles in Praedicamentis, quod quarta species qualitatis est forma, vel circa hoc aliquid constans figura. Secundo autem modo dicta, est in praedicamento quantitatis sicut trigonum, et tetragonum, et sicut aliae figurae geometricae. Si autem accipiatur figura symbolice, hoc modo quod dicit Dionysius in epistola ad Timotheum, quod corporalia per dissimiles similitudines ad spiritualia referuntur, sicut Christus dicitur, petra propter veritatis soliditatem: cum tamen soliditas dissimiliter sit in petra, et in veritate: sic nihil prohibet figuram esse in spiritualibus et in imagine, spirituali configuratione trium potentiarum, in una anima, sicut est trium personarum in una divina essentia, ut paulo ante dictum est.

Ad aliud dicendum, quod imago expressa ibi. non est, sed imitativa, ut di-

dum est. Et propter hoc dicit Magister in libro I Sententiarum, distinct. IV, quod est similitudo exigua, eo quod alia non potest esse inter creaturam et creatorem nisi exigua.

Id quod contra objicitur, concedendum est: solus enim Deus, ut dicitur, I ad Timoth, vi, 16, per naturam habet immortalitatem . Omnia autem alia quae creata sunt, ut dicit Plato in Timaeo, si sunt immortalia, immortalitatem accipiunt ex Dei bona voluntate. Et ideo dicit Damascenus in libro 11 de Fide orthodoxa, quod " Angelus ex gratia, non natura est immortalitatem suscipiens . " Et quia anima rationalis etiam suscipit immortalitatem ex gratia, ideo dicit Cassiodorus, quod in hoc imitatur immortalitatem divinam, et est imago ejus.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum, quod sola anima rationalis est ad imaginem Dei, sicut dicit Augustinus. Imitatio autem quae est in aliis creaturis in unitate, veritate, bonitate, dicitur vestigium et non imago, eo quod non perfecte imitatur: licet enim imitetur in tribus quae appropriantur tribus personis, tamen in ordine naturae quae est inter tres personas, non imitatur.

Ad id quod objicitur de Angelo, dicendum quod nec in Angelo sufficiens imitatio est: quia licet Angelus imitetur in tribus potentiis et ordine earum, tamen in hoc non imitatur, quod Angelus sit vita alicujus sibi conjuncti, sicut Deus est vita omnium, et sicut anima vivificat corpus sibi conjunctum. Et ideo Augustinus in sermone de imagine ostendens differentiam secundum quam imago est Filius Patris, et secundum quam homo est ad imaginem, dicit quod imago imperatoris aliter est in filio suo, quia ibi est per naturam et expressa, et aliter est in solido aureo, ubi sicut dicit

Aristoteles in I Politicorum, est in signum aequi ponderis, et puritatis. Et ita est in homine per gratiae impressionem in signum divinae imitationis. Matth. xxii, 20 et 21.: Cujus est imago haec et superscriptio ? Dicunt ei : Caesaris. Et statim subinfert: Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo.

Ad aliud dicendum, quod, memoria, notitia, amor animae sensibilis in actu immediate in Deum referri non possunt sed in aliquod sensibile. Et cum imago dicatur ab imitatione actuali immediate in Deum relata, imago Dei in anima sensibili esse non potest: sed talis imitatio erit vestigium,

Id quod in contrarium est, procedit: quia concedendum est.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum homo sit imago vel ad imaginem?

Dicendum, quod non est imago, sed ad imaginem: ut praepositio, ad, quae transitiva est, nolet diversitatem essentiae imitantis unam essentiam in tribus personis per imaginem, creationis et similitudinis, ut dicit Glossa super illud Psalmi, iv, 7: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine: Filius vero propter oppositam rationem, quia scilicet est in eadem essentia cum Patre, et similitudo ejus expressa, est imago, et non ad imaginem.

Ad id vero quod, objicitur per Augustinum, dicendum quod non loquitur de imagine similitudinis in naturalibus, sed loquitur de imitatione similitudinis ad Christum hominem in operibus meritoriis et gratiae, ad quem imitandum factus est homo. Eccle, xii, 13: Deum time, et mandata ejus observa: hoc est enim omnis homo. Glossa, " Ad hoc est omnis homo. "

Similiter loquitur illud, quod adductum est de epist, ii ad Corinth. iii, 18:

loquitur enim ibi de similitudine et imitatione secundum gratiam, ei praecipue in contemplatione veritatis.

Eodem: modo loquitur in epist, ad Romanos, viii, 29 et 30. Homo enim imitando in gratia, non efficitur imago essentialis Dei, sed efficitur imago per conformitatem in gratia.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod secundum Augustinum et Bedam, imago proprie est in naturalibus potentiis rationalis animae: quia in illis est quantitas virtutis, licet ibi non sit quantitas molis, ut dicit Augustinus: et est imitatio naturae quantum ad originem qua altera est ex altera, non qua altera prior est altera, sicut in divinis personis. Similitudo autem refertur ad conformitatem in gratia, quae superducitur naturae sicut qualitas, eo quod, sicut dicit Philosophus, similitudo est rerum differentium eadem qualitas.

Similiter dicendum est de dicto Hugonis, quod, ille refert imaginem ad naturalia, et similitudinem ad gratuita: et ideo dicit, quod similitudo est in capacitate sapientiae et gratiae: imaginem autem refert ad simplicitatem essentiae in tribus potentiis, sicut est una et simplex essentia in tribus personis.

Ad aliud dicendum, quod Cassiodorus non attendit imaginem secundum perfectam rationem imitationis, sed quantamcumque conformitatem in natura vocat imaginem, ab imitando dictam, et quantamcumque convenientiam in gratia et qualitate naturae vocat similitudinem.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod differenter attenditur imago in interiori et exteriori homine. In interiori enim est naturaliter et essentialiter secundum potentiam cognoscendi et diligendi: in exteriori autem sicut in signo, qua erecta statura in exteriori, signum est erectionis in potentia cognoscendi et diligendi in Deum. Unde Ber- nardus super Cantica inducit corpus loquens ad animam sic: " Pudeat te tuam amisisse rectitudinem justitiae, cum adhuc meam teneam rectitudinem in membrorum positione. "

Ad id quod objicitur in contrarium per Bedam et Augustinum, dicendum quod verum est quod dicunt: sed loquuntur de imagine prout essentialiter et secundum veritatem est in interiori homine in potentia cognoscendi, et in potentia diligendi: quod sicut in signo ostenditur in exteriori corporis rectitudine et erectione.

Ad id quod quaeritur de inferiori et superiori portione rationis, dicendum quod propriissime loquendo imago est in superiori parte rationis, hoc est, in mente: quia, sicut dicit Augustinus, excellentior pars animae est: secundum illam enim actu imitatur in cognitione veri et boni quod Deus est, et dilectione ejusdem. Est tamen etiam in inferiori partet sed posterius: sicut contingit cognoscere verum et bonum quod Deus est et in se et in creatis in quibus relucet: sed quando cognoscitur in creatis, oportet, quod ulterius referatur ad verum et bonum quod Deus est in seipso.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod si imago dicatur ab actuali imitatione: tunc imago est in anima rationali ex hoc, quod meminit Dei, intelligit Deum, vult vel diligit Deum sive verum et bonum quod Deus est. Si autem dicatur a potentiali imitatione: tunc etiam est imago in anima rationali, ex hoc, quod meminit se, intelligit se, diligit se. Et his duobus modis solis secundum Augustinum in libro XV de Trinitate, circumincedunt se potentiae, ut unaquaeque alias contineat: quia quidquid meminit et intelligit de Deo et de seipsa, hoc est, de vero et bono quod Deus est, et de vero et bono quod ipsa est, hoc totum diligit: et quidquid, diligit de se vel de Deo, hoc meminit et intelligit. Sed sic non est de aliis memo- rabilibus, intelligibilibus, et diligibilibus. Multorum enim meminit, et intelligit multa, quae non diligit, maxime in malis. Ad id quod contra objicitur, per istam

distinctionem patet solutio.

Ex. hoc patet solutio duorum quae consueverunt quaeri: quorum unum est, Utrum imago sit in anima secundum naturalia, vel gratuita ? Propter Glossam super illud Psalmi, iv, 7: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine: quae distinguit triplicem imaginem in anima, scilicet creationis, recreationis, et similitudinis. Et dicit, quod imago creationis est ratio quae dicit imaginem potentialiter imitantem et indistinctam. Dicit etiam, quod imago recreationis est fides, spes, et charitas: quia ex. illa recreatur imago creationis et similitudinis, ut perfecte et cum effectu meriti possit imitari, ut fiat in ea quod dicit beatus Bernardus, ut scilicet sit in voluntate Dei perfectio charitatis, in intelligentia sinceritas lucis et veritas fidei: quia dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod " fides est lumen, credentes ponens in prima veritate, et primam veritatem in ipsis . " Memoriae autem Deus futurus est continuatio aeternitatis: quia in aliis memoratis aliquando intercidit oblivio: in memorato autem veri boni quod Deus est, et veri, boni quod anima est, nulla intercidit oblivio: cum per naturam inserta sit omnibus.

Secundum quod quidam quaerunt, patet esse solutum ex praedictis. Quaerunt enim, In quo anima est repraesentativa Trinitatis? Hoc enim patet, quod in memoria, intelligentia, et voluntate, et ordine naturae quo altera est ex altera inter eas, et circumincessione earum qua una est tota in altera respectu veri et boni quod Deus est. et respectu veri et

boni quod anima est, sicut una quaelibet personarum tota est in Trinitate, tota est in altera per identitatem essentiae.

Et si. obiicitur per Glossam super illud Ecclesiastici, xvii, 1: Secundum imaginem suam fecit illum: quae dicit, quod homo in hoc ad imaginem Dei factus est, quod imitatur tres personas in unitate essentiae per tres potentias in unitate substantiae animae: quia, sicut ex intelligentia est memoria, et ex memoria et intelligentia voluntas sive amor, ita ex Patre Filius, et ex utroque Spiritus sanctus, cum hoc dictum sit per Augustinum, quod ex memoria est intelligentia, et ex utroque voluntas.

Dicendum, quod Glossa Ecclesiastici loquitur de memoria, intelligentia, et voluntate acquisitis per inventionem et doctrinam: ibi enim primo quod acquiritur, capitur in intellectu, et reponitur in memoria tamquam in thesauro ut servetur: et ex his duobus procedit dilectio, ut diligatur quod sic memoriae et intellectui commissum est. Augustinus autem loquitur de memoria, intelligentia, et voluntate, secundum quod sunt respectu veri et boni, quod Deus est, et quod anima est in habitibus concreatis ipsi animae et insertis per naturam, secundum quod actus memoriae est notitiam rei apud se tenere: et actus intellectus est sive intelligentiae, intuitus illius notitiae: et voluntas est dilectio ab utroque procedens. Sic enim memoria attribuitur Patri, intelligentia Filio, et voluntas Spiritui sancto: et nihil prohibet unum et idem diversimode consideratum, diversis adaptari.

Plurima de hac materia dicta sunt in primo libro Sententiarum, distinct. III, quae si conferantur ad ea quae hic dicta sunt, perfectior erit quaestio de imagine.