ARTICULUS I.

Qualiter nunc aeviternitatis constituit aeviternitatem ?

1. Cum autem unumquodque illorum aeternitas et aeviternitas et tempus sit mora, ut dicit Gilbertus, et tunc constitutivum sit illius morae secundum quod est unum manens in tota mora: non potest esse nunc aeternitatis, nisi quod intelligitur adjacere aeviterno eidem manenti in tota mora illa. aeviternum autem est indivisibile per essentiam: expansum autem et divisibile per actum sive per operationem: et sic unum et idem manens in tota mora. Quod ergo sibi sic intelligitur adjacere ut mensurans esse ejus, hoc ipsum est nunc aeviternitatis: et sic nunc aeviternitatis aliquo modo divisibile est secundum esse, licet per substantiam sit indivisibile. Videtur ergo, quod non differat a nunc temporis.

2. Adhuc, Differentiae nunc aeternitatis sunt, quod est indivisibile per substantiam et esse, et non fluens, sed simul existens substantia, potentia, et operatione. Si ergo aeviternum deficiat ab aeterno, et superabundet super tempus: et supponatur, quod uniuscujusque esse sit propria mensura, respondens sibi secundum suam naturam: cum inter rem stantem secundum substantiam, potentiam, et operationem: et rem fluentem secundum substantiam, potentiam, et operationem, non sit nisi res stans secundum substantiam, expansa autem secundum potentiam, et vicissitudinata a priori in posterius secundum operationem: et supponatur, quod mensurae differant secundum mensurata: videtur, quod nunc ipsius aeviternitatis constitutivum, sit nunc indivisibile per substantiam, protensum autem secundum quod adjacet potentiae, sive potenti secundum quod potens est, et vicissitudinatum, secundum quod intelligitur adjacens operanti secundum quod operans est. Tale enim nunc in ultima sua conditione attingit nunc temporis, in prima autem nunc aeternitatis, in media autem inter utrumque est extensum ab uno in alterum.

3. Adhuc, Hoc modo in tota mora quae dicitur aeternitatis , unum et idem manet aeviternum, scilicet indivisibile per substantiam, extensum per potentiam, ordi-

natum ad operationem, et vicissitudinatum per operationes: ergo sibi adjacens secundum quod est ens operans et potens, unum et idem est nunc illius morae quae dicitur aeviternitatis constitutivum.

4. Adhuc, Aliter intelligi non potest id quod dicitur in libro de Causis, propositione trigesima, quod inter rem cujus substantia et actio sunt in momento aeternitatis, et inter rem cujus substantia et actio sunt in momento temporis, est medium, et est illud cujus substantia est in momento aeternitatis, et operatio in momento temporis. Sicut enim ibidem dicit commentum, res cadens sub tempore, in omnibus suis dispositionibus sejuncta est a re cadente sub aeternitate in omnibus suis dispositionibus. Continutio autem non est nisi in rebus similibus. Cum ergo aeternitas et tempus sint quaedam extrema, inter quae est medium, oportet quod medium continuans sit res, quae aut substantia est sub momento temporis, et actione sub momento aeternitatis: aut e converso res quae substantia cadit sub momento aeternitatis, et actione sub momento temporis. Sed primo modo esse non potest: quia non potest esse res cujus actio sit sub uno momento aeternitatis, et substantia sub momento temporis: quia quando substantia in esse suo sequitur fluxum temporis, non potest ab illa substantia egredi virtus et operatio, quae fluxum temporis non sequantur. Relinquitur ergo, quod sit ibi medium, scilicet res, cujus substantia sit in momento aeternitatis, et operatio in momento temporis. Et cum potentia sit inter substantiam et operationem unius scilicet substantiae indivisibilis, et multarum sibi succedentium operationum, oportet quod potentia extensa sit ab uno in multa: tale ergo nunc aeviternitatis est constitutivum.

5. Adhuc, Aliter non potest intelligi quod dicit Augustinus in libro VIII super Genesim ad litteram , quod " Deus spiritualem creaturam sive incorpoream movet per tempus: creaturam autem corporalem per tempus et locum. " Si enim creaturam spiritualem movet per tempus, oportet quod sit mobilis et mota per tempus, sed secundum substantiam nullo modo mobilis est vel mota. Relinquitur ergo, quod secundum virtutem sit mobilis, et Secundum actionem mota. Dicit enim Dionysius in Caelesti hierarchia, quod " creatura spiritualis non dividitur nisi per substantiam, virtutem, et operationem. " Cum ergo creatura spiritualis una sit et eadem in tota mora quae est aeviternitatis, substantia indivisibili, virtute autem extensa, et operatione vicissitudinata, relinquitur quod nunc sibi sic, ut dictum est, adjacens per intellectum, constitutivum sit illius morae quae dicitur aeviternitas.''

In contrarium autem hujus est, quod secundum hoc aeviternitas non videtur esse mora continua. Dicit enim Aristoteles, quod tempus non esset continuum, nisi continus esset motus: et motus non esset continuus, nisi continua esset magnitudo quae per se continuorum est: hoc autem nihil per se continuum est: nec enim substantia, nec virtus, nec operatio continuorum in aeviterno: mora ergo totius aeviternitatis continua esse non potest.

Quaeritur etiam, Qualiter tale nunc constitutivum est aeviternitatis secundum substantiam et esse ejus ?

Solutio. Dicendum, quod quinque primae rationes de necessitate procedunt, et ideo concedendae sunt.

Ad eam autem qua itur in contrarium, solvendum est per ea quae dicta sunt in praecedenti quaestione de nunc aeternitatis, quod scilicet omnium talium quae in genere morae sunt, esse secundum totam vel maximam sui partem, est in anima secundum Aristotelem et Augustinum. Et ideo dicit, quod praesens de praeterito memoria est, praesens de praesenti sensus sive sensibilis acceptio, praesens de futuro exspectatio est sive speratio. Et hoc dicit Augustinus in libro XI de Civitate Dei. Et in idem sentiunt Aristoteles et Averroes in IV Physicorum, et Avicenna in Sufficientia. Et ideo anima accipiens aeviterno adjacens nunc, et protendens ipsum per indeficientiam ad omne tempus et temporale, facit continuam moram, quae dicitur aeviternitas : et non potest imaginari aliquid aliud quod faciat continuitatem. Omne enim continuum quod non ex se continuum est, oportet quod continuum sit ex relatione sui ad aliquid quod per se continuum est: hoc autem non est nisi tempus et temporale: aeviternitas ergo relata ad hoc per indeficientiam morae non interruptae, accipit continuitatem.

Ad aliud dicendum, quod in aeviternitate substantia est et esse, sive quod est et quo continuum est. Unde nunc secundum se acceptum, constituit substantiam sive id quod est aeviternitas: acceptum autem sub esse indeficientis protensi secundum potentiam in operationes non continuas, sed vicissitudinatas, constituit esse aeviternitatis secundum quod mora continua est.