MEMBRUM III.

Utrum firmamentum seu caelum stet, vel moveatur ?

Deinde quaeritur ratione ejus quod dicit Magister in libro II Sententiarum, distinct. XIV, in eodem capitulo C, Quaeratur etiam, Si stet, an moveatur caelum ?

Et quaestio est in tribus: quae tamen sub uno comprehenduntur, scilicet si movetur, quo motore, movetur, et quo motu movetur, et quis est effectus ejus motus ?

Quod enim natura moveri non possit propter unam simplicem rationem, omnes concorditer dicunt Philosophi et Epicurei et Stoici et Peripatetici. Ratio autem illa est haec, quod omnis motus localis naturalis, ut probat Aristoteles in VIII Physicorum, est a generante vel removente prohibens. Et dicit ibi Commentator, quod haec est causa: quia quantum generans dat de forma, tantum dat de consequentibus formam illam: quae sunt motus et locus. Et si aliquod est extra locum suum, sicut lapis in sublime positus vel tentus: tunc cessante violentia tentionis res redit ad naturae propriae impetum, et movetur ad locum sibi connaturalem: et ideo nihil natura motorum movetur in loco suo existens, sed quiescit in ipso. Caelum movetur in loco suo. Ergo non movetur natura, sed ab aliquo alio principio cujus virtus est supra naturam. Hoc autem non est nisi intelligentia, vel anima, vel utrumque,

Et probat Aristoteles, quod est intelligentia activa. Nihil enim de eo quod movet producit diversa per ordinem artis et sapientiae ordinata ad unum, nisi intelligentia: quilibet motus cujuslibet caeli et cujuslibet stellae producit diversa secundum formam ordinata ad unum per rationem artis et sapientiae.: ergo quilibet motus caelestis est ab intelligentia movente. Et hoc senserunt maxime Peripatetici, dicentes intelligentiam esse activam, et plenam formis, quas explicat per motum sui circuli in inferioribus quae movet. Et ideo quia deceni: sunt mobilia, decem ordines posuerunt intelligentiarum, de quibus multa dicta sunt in libro de Causis. Et ideo quia iterum videbant, quod intelligentia potest esse actus alicujus corporis secundum se: motor autem semper conjunctus est ei quod movetur: quia demonstravit Aristoteles in VII Physicorum, quod inter movens et motum non potest. esse medium.

Et si objicitur de jactu lapidis ad aerem, ubi lapis separatur a manu jacientis: et videtur esse medium inter movens et motum. Respondet Aristoteles in VIII Physicorum, cap. De his autem quae feruntur, quod hoc non potest esse nisi in tali corpore, ubi primum movens cum eo quod movet, movet etiam aliud corpus, quod motum inundat super residuum per quod est motus, et defert violentiam et impulsum primi moventis cum eo quod movetur usque in finem motus. Tale autem corpus non est caeleste corpus, sed stat in seipso: et cum motor qui conjunctus est ei quod sic movetur in loco suo non possit esse intelligentia, nec natura, omnes sectae philosophorum concorditer dixerunt, quod hic motor est anima.

Sed contra hoc est quod dicunt sancti communiter cum Damasceno in libro II de Fide orthodoxa , sic: " Nullus autem animatos caelos vel luminaria existimet:

inanimati enim sunt et insensibiles. Quare etsi dicat Scriptura, Psal, xcv, 11: Laetentur caeli, ei exsultet terra: eos qui in caelo sunt, scilicet Angelos: et qui in terra sunt, scilicet homines, ad laetitiam vocat. " Et dicunt, quod omnes qui talia credunt, quod caeli sunt animati et luminaria, maledicti sunt cum patre suo diabolo, qui persuasor est falsitatis et haeresis. Et tangunt rationem: quia cum non possint animari nisi anima rationali et intellectuali, sequeretur, quod essent homines caelestes: quod absurdum esset, quia sic creatura rationalis esset in tria divisa, et non in duo tantum: et multa alia inconvenientia sequerentur.

Solutio. Dicendum, quod, illa ratione quae inducta est, omnes sectae Philosophorum concorditer dixerunt, quod motores caelorum sunt animae et intelligentiae, sicut dictum est: ita quod Plato in Timaeo dicit, quod, creator cum ad mundum archetypum qui in ipso erat, produceret mundum, produxit unum ad unum, pulchrum ad pulcherrimum exemplar, perfectum ad perfectum. Sed cum perfecto intellectus deesse non posset, et non nisi animae intellectus accidere nosset, dedit ei animam rationalem et intellectualem: et ipsam posuit in medio ut aequalem relationem haberet in circuitu ad circumferentiam in exercendo vires ad omnem partem mundi: cui tamen animali creator nec manus, nec pedes, nec alas dedit: quia nihil erat extra ipsum ad quod moveri deberet vel indigeret.

Aristoteles autem et sui sequaces, scilicet Avicenna et Averroes, et alii, ratione superius inducta, dixerunt proximum motorem esse animam, et illam moveri ab intelligentia quae est ordina-

trix motus ad finem a creatore dispositum, sive a prima causa. Primam autem causam dixerunt esse immobile movens in omnibus motibus caelorum quae movet, sicut desideratum movet desiderium: hanc enim imitari desiderat intelligentia illuminata ab ipsa formis universalibus et particularibus, quas explicat per ordinationem motus orbis sui, influendo eas animae quae immediate movet orbem.

Sed quia haec omnia contraria sunt traditioni Patrum, et etiam fidei, sicut probat auctoritas Damasceni superius inducta, ideo aliter dicendum est, sicut ibidem dicit Damascenus, sic dicens: " Universa divina jussione facta et firmata sunt, et divinam voluntatem et consilium, fundamentum inconcussibile habent. Quia ipse dixit, et facta sunt: ipse mandavit, et creata sunt.,.. Praeceptum posuit, ei non praeteribit . "

Dicit enim Ambrosius in Hexameron, libro primo: " Ego qui profundum majestatis ejus et artis excellentiam non quaero comprehendere, non disputationum me libramentis committo atque mensuris, sed omnia in ejus reposita existimo potestate, quod voluntas ejus fundamentum sit universorum. " Et infra parum: " Itaque illos suis relinquamus contentionibus, qui intimis disputationibus se refellunt. Nobis autem satis est ad salutem, non disputationum controversia, sed praeceptorum veritas: nec argumentationis astutia, sed fides mentis: ut serviamus potius creatori, quam creaturae, qui est benedictus in saecula. " Unde nos dicimus, quod omnia haec moventur jussu et dispositione divina, et quod Deus omnium hic motor est: et sicut disposuit sapientia ad propagationem generationis et corruptionis universorum quamdiu mundus stat, donec numerus electorum implebitur: ita moventur in locis suis motorem ha- bentia, non naturam, nec animam, sed

virtutem imperii divini, cui obedit omne quod in natura est, sicut salis determinatum est supra in quaestione de miraculis.

Sunt tamen quidam nostri temporis dicentes, quod Angeli sunt intelligentiae deservientes Deo in motu sphaerarum. Et hoc ortum habet a Rabbi Moyse Judaeo, Sed hoc ex imperitia provenit: quia omnis qui scit qualiter Philosophi intelligentias posuerunt, scit quod Angeli non sunt intelligentiae. Et ex alio et ad aliud creantur et multiplicantur intelligentiae: et ex alio principio creantur et multiplicantur Angeli. Ex Deo enim omnes immediate creantur Angeli et ad ministeria virtutis assistricis et ministratricis multiplicantur, sicut dicitur, Daniel, viii, 10: Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena millia assistebant ei. Intelligentiae vero secundum Philosophos non immediate creantur a Deo, sed ex lumine primae causae et secundae, quae est intelligentia primi ordinis, creantur intelligentiae secundi ordinis: et sic deinceps usque ad decem, et multiplicantur usque ad virtutes formativas quae sunt in orbibus et sphaera activorum et passivorum, Propter quod omnes sectae Philosophorum concorditer dicunt, quod totum opus naturae est intelligentiae.

Adhuc tamen est quaedam opinio, quam tangit Avevalpetrans sive Alpetragius in Astrologia sua, quod scilicet omnia haec moventur ab uno motore primo, cujus virtus fortior est in immediato quam in mediato mobili. Et ideo supremum caelum quod est stellatum, secundum ipsum movet in viginti quatuor horis per totum caelum in circuitu. Sed orbem Saturni qui mediate conjungitur ei, in duodecim horis non praevalet movere ad Occidentem, sed remanet citra per tantum spatium quantum, per triginta armos congregatum perficit circulum secundum ordinem signorum acceptum ab Oriente in Occidentem, In sphaera

Jovis plus deficit: quia per duo media conjungitur sibi in tantum, ut portiones quas relinquit de incompleto circulo duodecim annis congregatae, circulum perficiant secundum ordinem signorum ab Occidente in Orientem. Et in sphaera Martis adhuc plus deficit: quia per tria conjungitur in tantum, ut proportiones collectae quibus repedare videtur ab Oriente fere in tribus annis perficiant circulum. Et in Sole iterum plus eadem ratione, ita quod portiones repedationis solis in anno perficiant circulum. Et in Venere plus propter eamdem rationem, ita quod repedationes quasi in duodecim mensibus perficiant circulum. Et similiter in Mercurio adhuc plus, ita quod repedationes quasi in undecim mensibus perficiant circulum secundum ordinem signorum. Et in Luna maxime, cujus repedationes in mense perficiunt circulum secundum ordinem signorum. Propter quod omnes bene philosophantes motum orbis dixerunt esse motum sapientis: quia in diversa proportione velocitatis moventur omnia superiora, propter diversas proportiones commixtorum et complexionatorum, et dispositionem eorum quae sunt in loco generationis.

Dicit etiam idem auctor, quod iste motus completur omni die in igne: eo quod sol motu diurno habet movere ignem, sed non completur in aere propter defectum virtutis. Et ideo ventus circa terram flans, non flat nisi ad imperfectam proportionem circuli, sicut dicitur, Eccle, i, 6, in textu et in Glossa Hieronymi, lustrans universa in circumitu pergit spiritus, hoc est, ventus, et in circulos suos revertitur. In aqua autem similiter facit circulum imperfectum motus ille, in fluxu scilicet et refluxu maris: quem facit per motum lunae ad quartas circuli lunae distinctas per Oriens et Occidens, et medium caeli et medium terrae. In terra autem virtus motiva penitus deficit: et ideo terra non movetur secundum locum, sed semper stat

Si quis hoc modo dicere vult, caveat ne dicat motorem primum esse Deum: quia virtus Dei esse moventis nec perficit, nec deficit comparata ad immediatum sive mediatum mobile: sed est infinita ad quodlibet, et immensa. Sed dicat motorem primum esse virtutem creatam a Deo, influxam primo mobili, quae virtutem motivam extendit in quodlibet mobile proportionabiliter conjunctum sibi, ut dictum est. Et haec virtus similis animae est: et propter hoc a Philosophis aliquando anima est dicta, cum tamen nec sit Angelus, nec anima, nec Deus. Dicit enim Aristoteles in VIII Physicorum, quod motor primus virtutis nec finitae, nec infinitae est: quia si esset finitae virtutis, moveret in nunc: quod esse non potest: et si esset infinitae secundum quantitatem virtutis, non moveret infinito tempore et semper: quia sicut dicit in primo Caeli et mundi, virtus finita non extendit se ad motum infiniti temporis. Et ideo concludit de tali motore sic dicens: " Est igitur impartibilis et indivisibilis, non habens magnitudinem penitus. "

Quod autem quaeritur, Quo motu moveatur ? facile est determinare, et similiter quis sit effectus motus illius ? Non enim possunt astra habere motum, nisi uniformem, regularem, circularem: quia per nullum alium motum semper et undique et aequaliter possent immittere lumina sua et virtutes suas lege perpetua, quam statuit Deus, in locum generationis qui est in terra. Et ideo eliam habet moveri in circulo declivi accedendo et recedendo, ut tempus gene- rationis aequale sit tempori corruptionis, ut sic inquieta sit generatio, ut probat Aristoteles in II de Generatione et Corruptione.

Ex hoc etiam de facili patere potest, quis sit effectus ejus. Effectus enim ejus est, quod motus caelestium, ut dicit Avicenna, immittendo lumen et virtutem in materiam generabilium et corruptibilium, faciunt moveri hanc materiam motu alterationis, generationis, corruptionis, augmenti, et diminutionis in diversas formas et figuras et species, et sic propagare continue unum ex alio.

Et si objiceret aliquis, sicut Averroes objicit, quod nihil movetur propter indignius se: generatio autem inferiorum indignior est quam superiora: et sic non moventur propter inferiora.

Dicendum, quod est finis motus superiorum duplex, scilicet in alio, et in se. Finis in alio est propagatio generationis et corruptionis, et ille non semper est dignior movente, sed ut saepius indignior, ut patet in omnibus causis agentibus per intellectum, quae omnes moventur et agunt frequenter propter indignius se, ut patet in arte fabrili, et in omnibus aliis mechanicis. Est etiam finis in seipso, et hic dignior est movente: et ille in motu superiorum est, quod per motum intendunt se in hoc assimilare primae causae et intelligentiae, ut sicut illa explicat formas ex seipsa, quas influit creatis, ita corpora superiora quasi instrumentaliter movendo materiam lumine et virtute et motu, causae quasi instrumentales efficiantur ex parte materiae in quibus illae formae propriis materiis invehantur.