ARTICULUS II.

Utrum Angelus moveatur per medium vel non ?

Secundo quaeritur, Qualiter per medium movetur quod est inter terminum a quo, et inter terminum ad quem, utrum scilicet transit per medium vel non ?

Et videtur, quod transit per medium. 1. Habitum enim est ex verbis Ambrosii paulo ante inductis, quod transit de loco ad locum Seraphim et quilibet alius qui mittitur. Sed cum dico, transit, significatur motus sive moveri: cum dico, de loco ad locum, significantur termini a quo et ad quem. Sed in tali transitu in termino a quo sive de quo, Angelus non fuit in motu, sed in quiete, sed continue ab illo sive post illum movebatur, et in motu, fuit accipiendo medium spatium. Similiter cum dico, ad locum, significo terminum ad quem, hoc est, ad quem id quod transit sive fertur, terminat motum, et in quo est in motum esse. Cum igitur tria sint in spatio quod transit Angelus, et in termino a quo non sit in motu, sed continuo post moveatur, et in termino ad quem non sit in motu, sed in motum esse, relinquitur de necessitate, quod in medio sit in motu: vel oporteret dicere, quod non moveretur: quod est contra Sanctos et contra canonem Bibliae. In omni motu enim sic est, quod in termino a quo quiescit mobile, et in termino ad quem est in motum esse, et in medio est in motu,

2. Adhuc, Avicenna vult in sua Sufficientia, quod motus localis est ubi fluens in eo quod fertur sive movetur: sed ubi non fluit ex fluxu magnitudinis super quam est motus, quia illa immobilis est: sed fluit ex fluxu ejus quod movetur sive fertur per spatium magnitudinis: ubi enim est circumscriptio corporis a loci circumscriptione procedens, ut in Sex principiis dicitur. Oportet enim, quod illud quod fertur sive movetur, renovatione situs in loco diversi mode comparetur ad locum: et ad hoc de necessitate sequitur, quod continue sit in diverso ubi, Sed comparatum ad terminum a quo, non renovat situm: quia in illo quiescit, quamvis continue ab illo moveatur. Similiter comparatum

ad terminum ad quem, non renovat situm: quia in illo est in motum esse, sive ad quod motus terminatur. Ergo relinquitur, quod si movetur localiter, quod medium transit renovatione situs et fluxu continuo de ubi in ubi: et sic in motu est in medio.

3. Adhuc, Constat, quod Angelus transit de extremo ad extremum. Isaiae, vi, 6, de solio volavit ad altare aureum. Sed non potest intelligi, quod veniat de extremo in extremum, nisi uno trium modorum, scilicet quod existens in uno extremo subito generet se in alio, vel sibi simile, vel quod sit simul in utroque extremo, vel quod transeat medium quod est inter extremum et extremum. Primus modus impossibilis est propter duo, scilicet quod Angelus non generat se, nec sibi simile: quia si generaret se et sibi simile, generaret se ubi ipse est, et non in loco distante ab ipso. Similiter secundus modus est impossibilis: quia jam in antehabitis probatum est, quod Angelus simul et semel non potest esse in diversis locis simul, si simul esset in utroque termino spatii. Relinquitur ergo, quod solus ultimus modus sit possibilis, scilicet quod de extremo veniat ad extremum transeundo per medium.

In contrarium hujus fortissime opponitur,

1. Medium enim secundum medii rationem ad utrumque comparatur extremorum, et participat utrumque extremorum, et maxime secundum motum qui est fluens ubi de uno extremorum in aliud. Omne ergo quod accipit medium per motum, partim est in termino a quo, et partim in termino ad quem, qui est fluens ubi de uno extremorum in alterum. Omne ergo quod accipit medium per motum, partim est in termino a quo, et partim est in termino ad quem, secundum doctrinam Aristotelis in sexto Physicorum. Omne quod sic accipit medium, compositum est quantitativa com- positione. Si ergo sic Angelus accipit medium, Angelus habebit quantitatem, quod omnino falsum est.

2. Adhuc, Omne quod transit in ratione medii, ita quod est partim in termino a quo, et partim in termino ad quem, sic transit quod commetitur se partibus medii spatii: non est autem commensuratio nisi eorum quae univoce participant quantitatem: ergo Angelus et spatium per quod transit, univocam participant quantitatem. Et ex hoc sequitur, quod Angelus corporea quantitate quantus sit, quod penitus falsum est. Angelus enim, ut dicit Damascenus, substantia simplex est et incorporea et indivisibilis.

3. Adhuc, Si indivisibilis est secundum quantitatem, videtur quod immobilis sit secundum locum. Et ad hoc objicit Aristoteles in fine VI Physicorum sic: Omne quod movetur per spatium loci, prius in spatio accipit minus se, vel aequale sibi, quam majus se. Indivisibile movetur: ponatur enim, quod Angelus sit indivisibilis et moveatur. Ergo in spatio prius accipit minus se, vel aequale sibi, quam majus se. Sed non potest accipere minus se: quia indivisibili nihil minus est. Ergo transeundo accipit aliquid aequale sibi: sed aequale sibi est indivisibile: ergo transit spatium continue indivisibilia accipiendo: sed in quantocumque parvo spatio indivisibilia sunt infinita, et infinita non contingit pertransire: accipiendo ergo quantumcumque parvum sit spatium, numquam potest Angelus pertransire. Dicit enim Aristoteles in III Physicorum, quod infinitum est, cujus partes accipienti semper est aliquid extra accipere.

4. Si forte dicatur, ut quidam antiquorum dixerunt, quod venit de extremo in extremum, non per medium: quia propter nimiam agilitatem ejus, qua in voluntate sua habet motum, suum medium efficitur sibi non medium. Et dant exemplum, sicut si vacuum esset totum concavum caeli: tunc enim quia nullius distantia dividitur centrum a cir-

cumferentia, centrum immediatum est circumferentiae, quamvis distantia mathematice accepta distet ab ea: et si aliquid a centro moveretur ad circumferentiam sine medio, statim esset in circumferentia: eo quod mobile physicum in motu physico medium sive spatium physicum non haberet per quod distaret extremum ab extremo. Et sic est in motu Angeli, cui medium non est medium, sed statim est de extremo in extremum sine medio. Contra hoc est, quod hoc nulli rationi concordat, nec alicui philosophiae, nec dictis Sanctorum: quia si etiam ponatur vacuum per impossibile, et remaneat distantia spatii quod est in vacuo, sicut antiqui posuerunt esse vacuum, locum scilicet in quo nihil est,, qui tamen quantus est propter distantiam quae in ipso est, adhuc non erit extremum immediatum extremo: intercidit enim distantia medii: et sic adhuc non est intelligibile, qualiter aliquid de extremo veniat ad extremum nisi accipiendo partes medii. Distantia enim illa divisibilis est, et partes habet, sicut quantitas mathematica divisibilis est. Patet ergo, quod haec responsio nulla est.

Ad haec quidam dixerunt, quod Angelus non transit per medium, sed transit medium ab extremo in extremum veniendo. Sed ista solutio mirabilis est: . spatium enim saltantis de extremo in extremum, arcus est, cujus chorda est rectum spatium inter extremum et extremum: saltans enim venit per medium longius, quam directe motus. Et sic quaeritur de illo medio sicut prius: et ideo solutio nulla est, nisi quod majorem difficultatem facit quaestionis.

Et ideo alii sunt qui dicunt, quod mobile localiter tripliciter se habet ad spatium per quod transit. Quoddam enim sic transit, quod commetitur se partibus spatii, et dividit medium per quod est motus, sicut mobile physicum, sicut est lapis vel homo, qui non transeunt de loco ad locum per medium nisi

secundum partes, accipiendo spatium continue per totum medium, existendo partim in termino a quo, et partim in termino ad quem: et dividunt aerem per quem transeunt, partem a parte separando: quia aliter in toto medio duo corpora essent in eodem loco. Secundum autem est quod se habet ad medium, ita quod transeundo commetitur se spatio, sed non dividit medium per quod transit: et tale quidem dicunt esse lucem et radium, quae cum corpore per quod transeunt, sunt in eodem loco et non dividunt ipsum. Et ita dicunt, quod tertium est, quod ita transit spatium, quod nec commetitur se spatio, nec dividit medium, sicut spiritus. Et hanc divisionem probant: dicunt enim, quod mobile comparatur ad medium, ita quod commetitur et dividit: et aliquid transit quod commetitur et non dividit, quod prius est in una parte spatii quam in alia, sicut de radio et luce dicitur. Et inferunt, quod debet esse oppositum primi si sufficiens debet esse divisio, scilicet quod sit aliquid quod nec commetitur, nec dividit, sed tantum transit.

Sed solutio mirabilis est: quia secundum rationem ipsorum deberet addi quartum membrum oppositum secundo, scilicet quod aliquid esset transiens, se non commetiens spatio, sed dividens. Regula enim in logica est, quod quotiescumque unum comparatur duobus, quadrimembris sit divisio: potest enim utrumque inesse per affirmationem, et utrumque abesse per negationem, vel alterum, inesse per affirmationem, et alterum abesse per negationem: et hoc dupliciter, scilicet quod secundum affirmetur et tertium negetur, vel e converso, quod tertium affirmetur et secundum negetur, ut scilicet sit transiens se commetiens non dividens, et sit transiens dividens non se commetiens, et sit transiens dividens se commetiens, et sit transiens nec dividens nec commetiens.

Si forte dicatur, quod illud membrum, dividens non se commetiens. esse non potest: quia quidquid dividit commetitur se. Contra est: quia etiam illud

esse non potest secundum naturam, quod aliquid sit transiens se commetiens et non dividens. Quidquid enim se commetitur spatio corporali, corpus est: et sicut per quantitatem corporalem commetitur se partibus, ita propter corpoporeitatem obstat omni ei per quod transit et dividit ipsum transeundo. Aliter enim essent duo corpora in eodem loco, quod est inconveniens. Propter quod in ultimo capite libri VI Physicorum probat Aristoteles, quod motus localis ejus quod fertur, cujus motus continue permanet etiam post separationem primi moventis ab ipso, non potest esse in corpore determinatae figurae et incorruptibilis et indivisibilis substantiae: sed de necessitate est in corpore, cujus una pars quae cum eo quod fertur, suscipit impetum moventis primi, inundat super alterum., ita quod prima ferat impetum secundae, et secunda tertiae, et sic deinceps: et sic per totum motum impetus moventis primi continue advehatur ei quod movetur: et sic nihil medium sit inter movens et id quod movetur. Propter quod dicit talem motum non esse unum, sed simpliciter est multos motus sibi succedentes, quamvis unus videatur secundum sensum.

5. Adhuc, Falsa positio est, vel fictio non positio, quod lux et radius sint corpora. Dicit enim Aristoteles in XII primae philosophiae, quod fidum est quod coactum est ad positionem. Positio enim extranea est opinio alicujus notorum secundum philosophiam, ut dicit Aristoteles in primo Topicorum. Unde quod non innotescit secundum philosophicam rationem, et tamen ponitur, fictum est et non positum. Secundum philosophicam autem rationem non innotuit, quod lux et radius sint corpora, sed potius oppositum, scilicet quod lux sit forma, sive qualitas, sive proprietas luminosi corporis, quae de se emittit lumen per modum pyramidis in omne quod ei oppo- nitur, et radius sit immutatio recta perpendiculariter egrediens ab ipso In id quod opponitur ei: et ideo illa solutio nihil probat.

6. Et ideo alii sunt qui dicunt, quod non omnis mutatio est per medium, licet omnis motus per medium sit. Mutatio enim generationis et corruptionis sunt Inter opposita per affirmationem et negationem, inter quae non est medium, nec esse potest: sed nunc idem in quo aliquid est incorruptum esse secundum quod est finis praeteriti, in eodem est ingeneratum esse secundum quod est et initium futuri. Et ad modum illum dicunt moveri Angelum, et extrema motus dicunt esse nunc non esse hic, vel fuisse hic in praeterito, et nunc primo hic esse: et inter nunc esse hic et nunc non fuisse hic nihil est medium, ut dicunt: et ita Angelum de extremo in extremum moveri sine medio. Sed hoc mirabile est: quia expresse medium in motu Angeli est secundum verba Ambrosii: quia motus Angeli non est Inter nunc non fuisse hic et nunc esse hic, sed potius inter nunc esse hic et nunc fuisse ante hoc alibi. Et sicut in magnitudine inter hic et alibi, de necessitate cadit medium spatium: ita inter nunc esse hic et ante hoc fuisse alibi, de necessitate cadit tempus: et sic illa objectio nulla est.

7. Propter hoc iterum fuerunt aliqui, qui dixerunt, quod Angelus est substantia simplex et intellectualis, et non movetur nisi secundum intellecta: sicut intellectus noster intelligit ea quae ultra mare sunt, et statim sine medio intelligit ea quae sunt hic. Isti dicunt, quod sicut dicitur in scientia quae fascinativa a Philosophis vocatur, quae ponit quod videmus extra mittendo, virtus animae in radio egreditur de oculo, et operatur in eo in quo incidit radius, vel ad impedimentum vel ad profectum operationum, suarum: ita est in intellectu Angeli et intellectu intelligentiae, quod virtus Angeli cum lumine intellectuali egreditur in id

quod intelligit, et operatur in ipso id quod intendit. Et ideo dicunt dicere Damascenum in libro II de Fide orthodoxa, quod ibi est, ubi intelligibiliter operatur . Sed haec solutio, sive verum dicat, sive falsum, nihil est ad propositum: non enim hic quaerimus de motu Angeli secundum intelligibilia, sed quaerimus de motu, locali quo totus Angelus secundum substantiam de uno loco transfertur ad alium.

Solutio. Sine praejudicio alterius sententiae videtur mihi esse dicendum secundum dicta Sanctorum, quod Angelus de loco ad locum transit per medium: quia aliud non potest intelligi: sed in transitu in nullo obstat ei medium. Dupliciter autem ei medium obstat quod movetur per ipsum, scilicet medii spissitudine et soliditate, secundum quod magis difficile est transire spissum quam rarum, et secundum quod solidum, ut ferrum vel lapis, penetrari non potest. Et hoc obstat transeunti tangendo et repellendo. Secundo modo obstat distantia longitudinis, propter quam scilicet transiens mediam partem non potest accipere cum prima, nec extremam cum media, nec in media posteriorem cum praecedenti: ex quo successivus et prolixus et longus fit transitus in tempore numero prioris et posterioris. Et sic obstat medium omni transeunti localiter quod circumscriptive locale est. Neutro autem modo medium obstat Angelo. Non primo modo: quia non contingit: contactus euim non est incorporei ad corporeum. Nec secundo modo: quia motum suum habet in voluntate et in potentia agilitatis ad motum, et moventis virtute vincit distantiam medii: sicut enim dicit Aristoteles ante finem octavi Physicorum, si potentia movens magnitudinem vel multitudinem extendatur in infinitum aliquo quod movetur per medium, movebit ipsum de extremo in extremum in nunc indivisibili: quod non accideret ei quod movetur, nisi comparetur ad medium ut ad unum indivisibile. Ex quo patet, quod id quod movetur per medium, non semper comparatur ad medium sicut ad indivisibile: sed si potentia movendi super omnem proportionem vincit medium, ita scilicet quod efficacius sit in movendo et fortius quam medium per distantiam resistendo, sive protrahendo medium ad tale: quod sic movetur, non comparatur ut divisim accipiendum per transitum, sed ut unum indivisibile simul acceptum: et tunc ejus quod movetur sic motus in momento est, vel ad nutum voluntatis: et ita cito est per plenum sicut per vacuum, et ita cito ad remotum sicut ad propinquum: habet enim motum in voluntate, et non in necessitate naturae.

Et his habitis, facillimum est respondere objectis omnibus.

Ad primum ergo dicendum, quod illa ratio de necessitate procedit, et Angelus est in termino a quo non movetur, sed moveri incepit ab ipso: et in termino ad quem non movetur, sed est in motum esse: unde in medio movetur. Sed quia potentia motiva in ipso vincit medium, ideo aequali facilitate transit spissum et solidum, ut lapidem vel ferrum, sicut rarum vel vacuum: et aequali facilitate transit per multum distans et propinquum, et aequali velocitate. Oportet tamen propter motum, quod tres termini salventur, a quo scilicet, per quem, et ad quem. Et quia non potest esse in pluribus locis, ut in antehabitis probatum est, non potest Angelus simul esse in termino a quo, per quem, et ad quem. Et hoc est, ut dicit Damascenus, quod cum est in caelo, non est in terra.

Ad aliud dicendum, quod Angelus non proprie est in ubi: quia non localiter est in loco, sed definitive, hoc est, ita hic ut non alibi. Unde motus Angeli

non est ubi fluens. Et dictum Avicennae intelligitur de his quae sic moventur, quod sunt in loco localiter sive circumscriptive. Sed verum est, quod in toto transitu Angelus diversimode comparatur ad locum definitive: et talis comparatio ad locum continue renovatur in ipso quando transit per medium. Et si esset aliquid ubi simplex, sicut est quando simplex, illud renovaretur in ipso. Sed non est hoc verum: quia non potest esse simplex quod a composito in compositum procedit: ubi enim est circumscriptio corporis a loci circumscriptione procedens, ut dicitur in Sex principiis. Unde quia locus compositus est quantitativa compositione, necesse est ubi compositum esse.

Ad aliud dicendum, quod Angelus non venit de extremo ad extremum, nisi transeundo per medium, et quod duo alii modi impossibiles sunt: Sed transit medium vincendo ipsum, sicut dictum est.

Ad id quod in contrarium objicitur, dicendum quod illa objectio procedit ac si nos dicamus, quod Angelus circumscriptive et localiter comparetur ad locum: et hoc non dicimus: et ideo non procedit objectio.

Per hoc etiam patet solutio ad sequens: quia non commetitur se spatio, nisi quod est in loco localiter.

Ad aliud dicendum, quod per rationem Aristotelis optime probatur, quod indivisibile quod est de natura continui habens positionem in continuo, nullum motum habere potest: et similiter indivisibile quod est de natura discreti, sicut unitas: sed tali indivisibilitate non dicitur indivisibilis Angelus, sed potius simplicitate naturae incorporeae superioris, quae mobilitate et virtute vincit omne quantum, et ad naturam quantitatis ordinatum, sive sit discreta, sive continua: et ideo ex hoc non. probatur, quin possit habere motum illi superiori naturae convenientem.

Ad aliud dicendum, quod illa respon- sio nulla est, sicut bene improbata est. Sed quod non accipit medium per partes medii, causa est quae ante dicta est.

Ad aliud dicendum, quod si etiam verum esset quod supponitur de luce et radio, adhuc tamen per hoc quod dicunt, non solvitur quaestio: sed solvitur quaedam convenientia quare ita debeat esse. Unde meo judicio solutio illa non valet: quia nec vera supponit, nec nodum difficultatis dissolvit. Non enim sufficit, ut dicit Aristoteles, falsum interimere nisi etiam falsitatis ostendatur causa: unde illa solutio nulla est, sicut in objiciendo probatum est.

Ad id quod dicitur, quod motus Angeli sit ut mutatio, non sicut motus, dicendum, quod fictio est: quia procul dubio secundum dicta Sanctorum, motus Angeli habet medium in quo est in moveri: quia non potest intelligi, quod de extremo in extremum veniat loci nisi per medium. Propterea generatio et corruptio, ut dicit Averroes in commento super tertium Physicorum, sunt sine medio, et non in tempore, sed in nunc: quia sunt fines motus, et non motus. Omnis autem finis motus ad quem motus terminatur et est in motum esse, indivisibilis est, et adjacet ei indivisibile nunc. Et sicut generatio et corruptio sunt, fines motus, qui est alteratio activorum et passivorum ad invicem, ita illuminatio corporis luminosi finis est motus localis ipsius luminosi, corporis: et ideo est in nunc, non in tempore. Statim enim ut corpus luminosum in circulo elevationis elevatur ad aliquem gradum, eodem momento intensionem luminis projicit ad oppositum. Et similiter est in speculo: statim enim absque mora temporis ut corpus id quod apparet in speculo, motum est ad oppositum in speculo, a quo radius incidens in speculum a corpore illuminato reflecti potest sub angulo pari cum incidente ad corpus illuminatum, reflectitur forma a speculo in illuminatum

objectum sine mora temporis: omnis enim reflexio parem angulum facit illi angulo qui. est inter radium incidentem et superficiem speculi cui incidit.

Ad ultimum dicendum, quod sicut probatum est, solutio nihil facit ad propositum: quia etsi verum sit, quod lumine intelligentiae et intellectus angelici multa fiant in his in quae extenditur lumen illud, sicut arte extensa in artificiata multa fiunt. Dicunt enim Philosophi, quod lumen intelligentiae practicum est et operativum, et operatur in animam sicut anima operatur in naturam: tamen tali lumine non perficitur motus localis in quo totus Angelus de uno loco transfertur secundum substantiam in alium: talem enim motum expresse dicit Scriptura fieri in Angelo etiam. absque corpore assumpto.