MEMBRUM III.

De conformitate voluntatis nostrae ad voluntatem Dei.

Deinde ratione ejus quod dicit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLVIII, cap. Sciendum quoque est, quod aliquando mala est voluntas hominis idem volentis quod Deus vult fieri, et aliquando bona est voluntas hominis aliud volentis quam Deus.

Quaeritur de conformitate voluntatis nostrae ad voluntatem divinam. Et quia non est hic magna vis sive magna difficultas, sub uno membro quaestionis ponemus totum quod de hoc quaeri consuevit.

1. Primo ergo videtur, quod non possit esse conformitas. Infinite enim distantium non potest esse assimilatio: omnis conformitas per assimilationem est: ergo infinite distantium non est conformitas. Dei voluntas et hominis infinite distant. Ergo voluntatis hominis ad voluntatem Dei nulla potest esse conformitas. Major patet de se. Minor probatur, Isa. lv, 9: Sicut exaltantur caeli a terra, sic exaltatae sunt viae meae a viis vestris, et cogitationes meae a cogitationibus vestris,

2. Idem probatur per Glossam super illud Psalmi xxxii, 1: Exsultate, justi, in Domino, quae sic dicit: " Quantum distant Deus et homo, tantum distant voluntas Dei et voluntas hominis. "

In contrarium est,

1. Quod dicit Glossa super illud Psalmi c, 3 et 4: Non adhaesit mihi cor pravum, ubi dicit Glossa: " Voluntas Dei semper recta est, cui debemus conformari ut simus recti. "

2. Adhuc, Cantic, i, 3: Recti diligunt te, Glossa Ambrosii: " Recti sunt, qui voluntatem suam conformant voluntati divinae, "

Ulterius quaeritur, in quo sit ista conformatio hominum et Dei?

Aut enim est in eo quod homo. vult quod Deus vult, aut in hoc quod scit Deum velle.

Non primo modo: dicit enim Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLVIII, cap. Tantum enim interest inter voluntatem Dei et voluntatem hominis, ut in quibusdam aliud congruat Deo velle, et aliud homini . Et inducit Augustinum in Enchiridion sic dicentem: " Aliquando bona voluntate homo vult aliquid quod Deus non vult, bona multo amplius, multoque certius voluntate. "

Si secundo modo. Contra: Beata Virgo sub cruce stans nolebat Christum pati: cujus signum est, quod dixit Simeon, Lucae, ii, 35: Tuam ipsius animam pertransibit gladius. Et tamen sciebat, quod Deus voluit Christum pati. Ergo tunc non conformasset voluntatem suam voluntati divinae, quod impium est dicere.

Adhuc, Si ego pecco, scio Deum velle quod subtrahit mihi gratiam: ergo secundum hoc ego deberem velle, quod Deus subtraheret mihi gratiam: quod valde absurdum est: hoc enim non congruit mihi velle, quod Deus subtrahat mihi gratiam. Dicit autem Augustinus in Enchiridion, quod " non debeo velle quod non congruit mihi velle. "

Ulterius quaeritur, Si teneamur conformare voluntatem nostram voluntati divinae ?

Et videtur, quod non.

1. Nemo tenetur ad impossibile: non autem potest esse perfecta conformitas inter voluntatem nostram et voluntatem Dei: ergo videtur, quod non teneamur ad illam.

2. Adhuc, Obstinati damnati in peccato mortali existentes, continue deformem habent voluntatem ad voluntatem divinam: ergo continue peccarent secundum hoc, quod grave est dicere.

In contrarium est,

1. Quod est inductum in Glossa super illud Psalmi xxxii, 1: Exsultate, justi, quae dicit: " Voluntas Dei semper recta est, cui debemus conformari ut simus recti. "

2. Adhuc, Constat, quod tenemur ad charitatem per quam efficimur amici Dei. Sed amicorum est, ut dicit Tullius in libro de Amicitia, idem velle et idem nolle. Ergo tenemur ad idem velle et ad idem nolle cum Deo: et hoc est conformitas voluntatum: ergo ad conformitatem voluntatis nostrae et ad conformitatem voluntatis divinae tenemur.

3. Adhuc, Super illud Psalmi c 3 et 4: Non adhaesit mihi cor pravum, Glossa., id est, cor tortum, quod habet qui non vult omnia quae Deus vult: sed etsi timet ut infirmus, quod praesignavit timens Jesus cum dixit: Transeat a me calix iste: tamen subdat se Deo dicens, Verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu.

Ulterius quaeritur, Si tenemur velle quidquid scimus Deum velle ?

Et videtur, quod non,

1. Est enim instantia de beata Virgine, quae sciebat Deum velle Christum pati, et tamen nolebat Christum pati.

Et iterum instantia de Apostolis, qui per revelationem Dei sciebant Christum pati, et tamen ex compassione nolebant. Lucae, xxiv, 25 et 26, ubi dixit Christus: O stulti, et tardi corde ad credendum in omnibus quae locuti sunt Prophetae. Nonnoportuit pati Christum ?

Similiter est instantia in Jeremia, qui nolebat Jerusalem destrui, ut patet in Threnis, ubi plangit excidium Jerusalem, et tamen sciebat Deum velle destrui.

Et adhuc instantia in Christo, Luc. xix, 41, ubi dicitur: Videns Dominus civitatem flevit super illam. Ergo Christus nolebat civitatem destrui.

2. Adhuc, Si detur oppositum, sequitur inconveniens: scio enim Deum velle, quod si pecco, subtrahit mihi gratiam: ergo teneor velle, quod Deus subtrahat mihi gratiam: quod absurdum est: quia sic vellem, quod non essem bonus.

Est item instantia Apostoli, ad Philip, i, 23, ubi dicitur: Desiderium habens dissolvi, et esse cum Christo: et tamen sciebat, quod Deus volebat eum non dissolvi, sed permanere in carne.

Juxta hoc ulterius quaeritur ratione ejus quod dicit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XLVIII, cap. Eae quo solvitur quaestio qua quaeri solet, Utrum viris Sanctis placere debuerit, quod Christus pateretur et occideretur ?

Ratione enim hujus quaeritur. Utrum meritorium fuerit sanctis, quod nolebant quod sciebant Deum velle ?

Et videtur, quod non: quia nolle quod scimus Deum velle, est velle contrarium ejus quod scimus Deum velle, vel oppositum: et non potest esse ex charitate: quia charitas amicitiae est idem velle et idem nolle: sed omne meritum est ex cha- ritate: ergo in hoc non meruerunt Sancti.

In contrarium est,

1, Quod dicitur de Christo, cujus omnis actio meritoria fuit: quia flevit super Jerusalem, et nolebat hoc quod scivit Deum velle. Similiter beata Virgo voluit Christum non pati, et scivit Deum velle Christum pati: pia enim voluntate voluit eum non pati: pietatis autem opus semper meritorium est: ergo hoc motu beata Virgo meruit.

2. Adhuc, Augustinus in Enchiridion : " Bonae apparebant voluntates piorum fidelium, qui nolebant Apostolum Paulum jerusalem pergere, ne ibi pateretur mala quae Agabus propheta praedixerat : et tamen hoc illum Deus pati volebat pro annuntianda fide Christi, exercens martyrem Christi . "

Solutio. Ad primo quaesitum dicendum, quod si considerantur voluntas divina et voluntas hominis secundum essentiam, non potest esse conformitas: quia sic distant in infinitum. Si autem considerantur secundum proportionem ad aliquid quod sit vel causa efficiens volendi, vel forma volendi, vel materia ut volitum circa quod sunt voluntas Dei et hominis, vel finis voluntatum: tunc non distant in infinitum: quia proportionantur ad unum, et in illo possunt conformari et conformantur.

De distantia ergo essentiali intelliguntur duo prima quae de Isaia et de Glossa super Psalmum XXXII, 1, adducta sunt.

Sed de proportione ad unum in quo conformari possunt, procedunt ea quae adducta sunt in contrarium: homo enim potest velle quod Deus vult, et ut Deus vult, hoc est, ex charitate, et ad quod Deus vult, quia ad gloriam Dei, ad quam Deus vult omne quod vult: et potest velle quod Deus vult eum velle, et sic potest conformare voluntatem suam voluntati divinae,

Ad id quod ulterius quaeritur, In quo sit conformitas ista ?

Dicendum, quod est conformitas simplex, et conformitas secundum quid. Conformitas simplex ad voluntatem beneplaciti et non ad voluntatem signi, consistit in hoc, quod voluntas hominis voluntati Dei conformetur secundum omnes quatuor causas, efficientem scilicet, quod velit hoc quod vult Deus eum velle: voluntas enim Dei efficiens causa est volendi nobis quidquid volumus in bonis. Secundum causam materialem quae est volitum, ut velit hoc quod Deus vult, et scit Deum omnino velle. Secundum causam formalem sive formam, ut ex eadem charitate velit quidquid vult ex qua Deus vult quod vult. Secundum causam finalem, sive secundum finem, ut ad gloriam Dei velit omne quod vult, sicut ad gloriam suam Deus vult quidquid vult. Et secundum has quatuor causas conformitas perfecta est et plena. Sufficiens tamen ad meritum est conformitas secundum tres causas, efficientem scilicet, formalem, et finalem. Conformitas autem in materia sive in volito, non est conformitas nisi secundum quid et imperfecta, quam etiam mali possunt habere.

Et antiqui dixerunt, quod prima conformitas est secundum modum patriae. Secunda secundum modum viae. Tertia autem non nisi vestigium conformitatis et umbra. Sed melius dicitur, quod prima est perfectionis et perfectorum. Secunda sufficientiae et proficientium. Tertia imperfectionis et imperfectorum.

Et per hoc patet solutio in quo consistit conformitas. Et concedendum est, sicut probant objectiones, quod non consistit in hoc quod velimus quod Deus vult, vel velimus quod scimus eum velle, nisi secundum quid et non simpliciter.

Et sic patet solutio: quia sic procedunt objectiones.

Ad id quod quaeritur ulterius. Si te- neamur conformare voluntatem nostram voluntati, divinae ?

Dicendum, quod tenemur conformatione sufficientiae ad minus.

Ad objectum dicendum, quod patet per distinctionem inductam, quod hoc non est impossibile, sed valde facile: proportione enim ad unum in uno quod proportione est, in utroque junguntur voluntas Dei et hominis, et in illo conformantur.

Ad id quod objicitur de damnatis, et obstinatis, et in peccato mortali existentibus, satis bene responderunt antiqui, dicentes quod praecepta affirmativa obligant semper, sed non ad semper: unde praecepta charitatis non obligant ad actualiter diligendum, nisi quando cogito de Deo, quod bonus est, et simpliciter, et mihi: tunc enim omittere actum dilectionis esset contra praecepti impletionem, quod ad tunc diligendum obligat.

Similiter non teneor conformare voluntatem meam voluntati divinae actualiter, nisi quando cogito, quod non nisi. recta est voluntas Dei, et quod est indeflexibilis regula voluntatis meae. Et ideo non sequitur, quod damnatus, vel obstinatus, vel in peccato mortali existens continue omittat omissione damnabili, quia non conformat. Sicut non sequitur, quod monachus qui tenetur surgere ad Matutinas, et non surgit, qualibet hora ante Matutinas, quando non surgit, omittat: sed peccat omittendo si non surgit quando surgendum est: tenetur enim ad tunc surgendum.

Antiqui tamen aliter responderunt ad hoc, dicentes quod ille qui non potest conformare voluntatem, aut dedit causam per culpam impotentiae, et sic non excusatur, sed dupliciter vituperabilis est, scilicet quia non conformavit, et quia causam dedit, quod non conformare potuit: aliter enim. ex suo malo reportaret lucrum: absolveretur enim ab obligatione praecepti. Si autem est impotentia ex defectu naturae, sicut in mo-

rionibus: tunc dicunt, quod non obligatur praecepto conformationis. Prima solutio probabilior est, licet secunda bona sit.

Primum quod objicitur in contrarium, ex Glossa, procedit.

Ad id quod objicitur de Tullio, quod " amicorum est idem velle, et nolle, " dicendum quod intelligitur hoc non secundum materiam tantum, sed secundum efficientem formam et finem, ut dictum est.

Ad aliud quod in Glossa super Psalmum c, 3 et 4, adducitur, dicendum quod intelligitur de voluntate beneplaciti, quae invicta est et cassari non potest. In illa enim, quando scimus eam, etiam in volito deberemus conformari. Quamvis enim, voluntate naturae possumus velle quae congruunt nobis velle, ut dicit Augustinus in Enchiridion, tamen voluntate rationis, quae dictat quod Deo semper obediendum est, debemus velle quod Deus vult. Et has duas voluntates innuit Christus, Matth. xxvi, 39, quando dixit: Verumtamen non sicut ego volo, voluntate scilicet naturae, sed sicut tu vis, fiat, voluntate scilicet beneplaciti.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum teneamur velle quidquid, scimus Deum velle ?

Dicendum quod non, secundum Augustinum. Tamen quidam distinxerunt dicentes, quod est voluntas rationis, et est voluntas sensualitatis. Dicunt ergo, quod voluntate rationis debemus velle quidquid scimus Deum velle. Voluntate autem sensualitatis possumus velle contrarium vel oppositum ejus quod scimus Deum velle, quando ex pietate non convenit nobis idem velle. Sicut dicit. Augustinus in Enchiridion, et ponitur a Magistro in libro I Sententiarum, distinct. XLVIII, cap. Tantum enim interest. Et haec sunt verba ejus: " Multum interest quid, velle homini, quid velle Deo con- gruat: et ad quem finem suam quisque referat voluntatem, ut approbetur vel improbetur. Potest enim velle bonum quod non congruit ei velle: et potest bonum velle quod congruit, sed non refert ad finem, rectum, et ideo non est bona voluntas . " Dicunt ergo, quod beata Virgo voluntate sensualitatis voluit Christum non mori. Et similiter Jeremias tali voluit voluntate Jerusalem non subverti. Et hanc etiam Dominus ostendit in se quando dixit Dominus, Matth. xxvi, 38: Tristis est anima mea usque ad mortem.

Et si objicitur istis, quod secundum hoc beata Virgo et Sancti non meruerunt tali voluntate, qua voluerunt oppositum ejus quod sciverunt Deum velle: quia in sensualitate non est meritum.

Dicunt, quod falsum est: eo quod sensualitas in homine ordinabilis est a ratione. Unde motus qui sensualitatis est ut potentiae, rationis est ut ordinantis: et hoc modo potest esse meritorius. Et hoc satis bene dictum est.

Alii dicunt, quod est ratio ut ratio, et ratio ut natura. Ratio ut ratio est, quae de volito et volendo deliberat, et ratione qua quis velle aliquid debeat, et quo fine. Et dicunt, quod hac ratione voluntate quae de ipsa oritur (omnis enim voluntas, ut dicit Aristoteles in II Topicorum, in ratione est) tenemur velle quidquid, scimus Deum velle: haec enim ratio deliberat conferendo, quod voluntas divina regula est nostrae voluntatis: regulatum autem debet sequi regulam, et non e converso. Ratio autem ut natura est, quae (sicut dicunt) recurva est in seipsam, et vult ea quae conveniunt naturali pietati: unde aliquando potest velle et meritorie quae scit Deum non velle: eo quod congruit homini, velle bonum eorum ad quos inclinatur naturali, pietate. Et hoc redit in idem cum primo.

Dicunt etiam, quod beata Virgo hoc modo voluit Christum non mori, et Jeremias Jerusalem non. subverti. Ad hoc autem quod Christus flevit super Jerusalem, Luc, xix, 41, dicunt, quod ex voluntate quae oritur ex ratione ut ratio est, flevit culpam et non paenam, nisi hoc modo quo culpa ordinatur ad paenam ut ad meritum.

Dicunt etiam isti, quod tales voluntates quae sunt in opposito divinae voluntatis, omnes cum conditione intelliguntur, sicut, ad Roman, ix, 3, dicit Apostolus: Optabam ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis. Hoc enim intelligitur cum conditione, scilicet si possibile esset. Ita dicunt, quod Jeremias voluit non destrui Jerusalem, si hoc Deo placeret, et beata Virgo non mori Christum: et ita bonus filius vellet non mori patrem quem Deus vult mori. Et dixerunt, quod talis conditionalis voluntas potius dicitur velleitas, quam voluntas: non enim vult, sed vellet si posset.

Alii dicunt, cum quibus et ego sentio, quod cum dicitur, quod tenemur velle quidquid scimus Deum velle, quod velle Deum nobis potest respicere volentem, vel volitum, Si respicit volentem, sensus est, tenemur velle quidquid scimus Deum nos velle. Vult autem Deus nos velle nobis congrua, sicut quod pia filia velit de matre, et mater de filia: et hoc modo vult, quod beata Virgo vellet filium non mori nec pati, et bonus filius patrem velit non mori, et generaliter quod pietatis visceribus affluamus in conjunctos nobis sanguine, vel beneficio, vel professione. Et quia pietatis opus quando est in charitate, semper meritorium est, ideo talibus meremur voluntatibus. Est enim conformitas voluntatis nostrae ad voluntatem divinam scilicet efficientem, formam, et finem. Potest etiam voluntas Dei cum dicitur, quidquid scimus Deum velle, respicere sive connotare volitum in nobis: et hoc dupliciter, simpliciter scilicet prout est quaedam res volita, vel prout stat sub

voluntate divina immobili et semper efficaci, ut dicit Augustinus. Primo ergo modo tenemur velle quidquid scimus Deum velle: et similiter tertio modo, sed non secundo modo. Possumus enim velle aliquid quod scimus Deum non velle tunc, et possumus velle oppositum ejus quod scimus Deum velle, et meritorie: eo quod hoc velle congruit nobis secundum pietatem: et velle quod Deus vult tunc, pietati non congruit. Pietas enim, ut dicit Tullius in fine primae Rhethoricae, est benevolentia in parentes, sive beneficio aliquo conjunctos. I ad Timoth, iv, 7 et 8: Exerce teipsum ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est, pietas autem ad omnia utilis est, promissionem habens vitae quae nunc est, et futurae. Et hoc probabilius est: quia hoc directe est secundum verba Augustini in Enchiridion.

Ad aliud dicendum, quod illa duo argumenta procedunt de volito tantum. Et sicut jam habitum est, in volito accepto non tenemur conformari voluntati divinae: quia possumus oppositum velle et meritorie: et hoc congruit nobis velle, et Deus vult hoc nos velle.

Ad id quod ulterius quaeritur, Si meritorie placuerit Sanctis, quod Christus pateretur ?

Secundum Augustinum dicendum, quod passio Christi duplicem habet comparationem, scilicet ad actionem Judae et Judaeorum, qua passio illa inferebatur: et sic Deo Patri displicuit et Sanctis, nec umquam alicui bono placere potuit. Potest etiam considerati, prout stat sub ordine dispositionis et voluntatis divinae ad finem redemptionis humanae: et sic Deo Patri placuit et Filio et Spiritui sancto, et ab omnibus Sanctis desiderata est et fuit. lsa. liii, 10: Si posuerit pro peccato animam suam, videbit semen longaevum, et voluntas Domini in manu ejus dirigetur. Et in eodem capitulo paulo ante, v. 7: Oblatus est quia ipsevoluit. Et iterum parum ante, v. 4: Fere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit. Hoc est enim quod Deus vult nos velle: quia si pietatis visceribus affluere tenemur in conjunctos, multo magis in nosipsos. Et hoc est quod antiqui dixerunt de Deo Patre in versu:

Actio displicuit, passio grata fuit.

Ad duo prima quae objiciuntur in contrarium, jam patet solutio. Jam enim dictum est, quod Christus flens super civitatem, potius flevit peccatum quam paenam. Et si flevit paenam, ad hoc flevit, ut ostenderet in humanitate pietatis affectum. Et quod dicitur de beata Virgine, jam prius solutum est.

Ad dictum Augustini dicendum, quod eodem modo sentiendum est de passione Pauli, et de passione omnium Sanctorum. Illae enim possunt considerari prout inferuntur actionibus tyrannorum et tortorum, quaerentium in Sanctis exstinguere fidem: et sic placere esset impium et crudele. Possunt etiam considerari prout sunt per constantiam passionis testimonia, fidei: Graece enim martur, Latine sonat testis: et sic volitae sunt et placentes Sanctis. Et hoc est secundum verba Augustini. Unde in sermone de Martyribus dicitur: " Qui de martyrum morte laetatur, non dubitat martyres regnare cum Christo post mortem. " Et

hoc dicit Maximus in sermone de martyrio Petri et Pauli.

Antiqui tamen dixerunt, quod praesentes martyrio Sanctorum ex pietate poterant velle non pati Sanctos: posteri autem quibus praeterita fuit passio, debebant gaudere: quia fides invicta et probata stetit in eis.

Ex hoc iterum solvitur quod quaeritur a quibusdam, Si debemus velle paenas damnatorum in inferno ?

Dupliciter enim considerantur paenae, scilicet prout sunt affligentes et malum naturae bonae quae est in damnatis. Dicit enim Augustinus, quod poena ideo dicitur mala, quia contraria est naturae bonae. Et sic crudele esset paenas velle: quia sic non congruit homini velle paenas alicujus. Possunt etiam considerari prout per justitiam sunt ordo culpae, et sic de pulchritudine justitiae: et sic debemus eas velle. Psal, lvii, 11: Laetabitur justus cum viderit vindictam, isaiae, lxvi, 24: Et egredientur, et videbunt cadavera virorum, qui praevaricati sunt in me: vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur : ei erunt usque ad satietatem visionis omni carni. Glossa: Hoc est, lectorum qui satiantur et delectantur in paenis eorum in quibus vident, quod perfecta est voluntas Dei, qui de ipsis noluerunt facere voluntatem Dei. Unde Ambrosius dicit, quod " sicut gemma carbunculi in auro, ita sedet Judas in inferno. "

VOLUMEN TRIGESIMUM SECUNDUM SUMMAE THEOLOGIAE PARS SECUNDA (QUAEST. I-LXVII). PROLOGUS.

Exodi, xxxiv, 29, dicitur, quod cum descenderet Moyses de monte Sinai, ignorabat quod cornuta, sive splendida,, esset facies sua ex consortio sermonis Domini: ita ut non possent filii Israel in faciem ejus intendere. Utinam et nobis descendentibus de monte, hoc est, de altitudine contemplationis trinitatis et unitatis, qui mons veri luminis est, in quo, sicut dicitur, Matth. xvii, 2, Dominus coram discipulis ad formam incircumscripti luminis transfiguratus est: facies mentis nostrae ita resplenduerit, quod in eamdem formam lucis et imaginem transformati, et inferiora creata quae ab illo sicut ab uno principio processerunt, discutere valeamus, et vere, et fideliter, et luculenter ! Sic enim dicitur de Doctoribus, II ad Corinth. iii, 18: Nos omnes revelata facie gloriam Domini speculantes? in eamdem imaginem, scilicet luminis, transformamur, a claritate in claritatem, tamquam " Domini Spiritu. Sic enim verificatur in nobis quod dicit Psalmista, Psal, xxxv, 10: Domine, in lumine tuo videbimus lumen . Sicut enim in naturis unum est, quod est lux corporalis, qua actualiter illustrante omnia visibilia videntur: sic in divinis, ut dicit Augustinus in libro Soliloquiorum, una est lux veritatis divinae, qua de omni vero judicamus: quae cum jam in praecedenti libro, licet non quantum voluimus, tamen quantum valuimus, sit stabilita, sic vere fideliter et luculen- ter eadem luce utentes pro principio, ad considerationem creaturarum est transeundum.

Librum ergo de consideratione creaturarum in duo dividimus, ut primo consideremus de principio creaturarum secundum quod principium, est. Secundo, de creatis sive principiatis.

De principio autem triplicem habemus considerationem, scilicet an principium omnium sit unum, vel plura ? Secundo, Quo actu sit principium omnium? Tertio, Quae sint ejusdem principii proprietates ?

Sequemur autem ordinem Magistri in Sententiis, quemadmodum fecimus in praehabitis.

EXPLICIT PROLOGUS.