PARTICULA I. Quare creaturae dicantur

vestigia ?

Ad primum sumantur dicta Sanctorum de vestigio loquentium.

Dicit enim Augustinus in libro VI de Trinitate: " Sed ut creatorem per ea quae facta sunt, intellecta conspicientes, Trinitatem intelligamus: cujus in creatura apparet vestigium in modo, specie, et ordine. "

Adhuc, Gregorius super illud Job, xi, 7: Forsitan vestigia Dei comprehendes, " Vestigia Dei sunt benignitas visitationis, quia viam nobis ostendit. "

Adhuc, Job, xxiii, 11, super illud: Vestigia ejus secutus est pes meus, Glossa: " Vestigia Christi sunt exempla operum ejus. " I Petr, ii, 21: Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus.

Adhuc, Eccli. xlii, 19: Revelans ve-stigia occultorum, Glossa dicit, quod " vestigia dicuntur effectus divinorum et occultorum judiciorum, per quae judicia Dei deprehenduntur. "

In omnibus autem his vestigium dicitur obscura et imperfecta similitudo, per quam aliquid de notitia causae deprehenditur. Haec enim similitudo potest accipi ex parte potentiae causae: et sic dicitur vestigium resultare in operibus creationis. Quae enim praefigit rei modum, est potentia Creatoris: et quae inducit speciem, sapientia est: et quae ponit in ordine spirituali vel corporali, bonitas auctoris est: et sic omnis creatura sequitur creatorem per ostensionem sapientiae, potentiae, et bonitatis ejus.

Et hoc modo dicit Magister Hugo de sancto Victore in commento super librum de Hierarchia Dionysii, quod Deus proposuit homini creaturam tamquam mundanam et naturalem theologiam, in qua legeret aliquam Dei notitiam.

Et hoc est quod dicitur in libro primo Sententiarum, distinct. III, cap. i, Apostolus namque ait: " A duobus juvabatur homo ut manifestaretur ei veritas, scilicet a natura quae rationalis erat, et ab operibus a Deo factis . " De quibus dicit Ambrosius , quod Deus qui natura invisibilis est, ut etiam a visibilibus posset sciri, opus fecit quod visibilitate sui opificem manifestavit: ut per certum incertum posset sciri, et ille Deus omnium esse crederetur, qui hoc fecit quod ab homine impossibile est fieri.

Et Augustinus in libro primo de Libero arbitrio: " Quocumque te vertas, quibusdam vestigiis, operibus scilicet suis impressis, sapientia Dei loquitur tibi. "

Et sic exponit Basilius illum Psalmum xviii, 2: Caeli enarrant gloriam Dei, Dicit enim, quod omnis creatura loquitur creatorem.

In omnibus ergo his patet, quod vestigium aliqua similitudo dicitur, quamvis imperfecta, per quam aliqua Dei notitia accipitur potentiae, sapientiae, vel bonitatis ejus.

Sunt tamen quaedam objectiones sophisticae contra hoc.

1. Dicitur enim vestigium impressio pedis in pulvere proprie, et sic vestigium figura est: et sic de Deo dici non potest, quia infigurabilis est: et sic per nullam figuram in creatura resultare potest.

Si quis dicat, quod ista dicuntur in operibus Dei per translationem. Contra: Aristoteles: " Transferentes se, secundum aliquam similitudinem transferunt: " nulla autem similitudo est infigurabilis ad figuratum: ergo videtur, quod impressio significationis divinae in creatura per ostensionem potentiae, sapientiae, vel bonitatis, non debeat dici vestigium.

2. Adhuc, Videtur quod vestigium istud non in omni re creata inveniatur: est enim prima materia res aliqua: et tamen in materia non videtur inveniri vestigium: per impressionem enim vestigii res ad perfectum esse deducitur secundum modum, speciem, et ordinem: materia autem imperfecta est.

3. Adhuc, Si vestigium imperfecta similitudo est, imago autem perfecta: videtur quod id quod est ad imaginem, non sit vestigium: et sic homo et Angelus non sunt vestigia: et sic non om- nis creatura vestigium est, nec in omni creatura vestigium deprehenditur.

4. Adhuc, Quaedam creaturae perfectam dicunt ad Deum similitudinem, ut gratia, et beatitudo creata. I Joan. iii, 2: Nunc filii Dei sumus: et nondum apparuit quid erimus. Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. Illae ergo non dicentur vestigium: eo quod vestigium est imperfecta similitudo, et non adaequata.

5. Adhuc, Si haec dicuntur vestigium Creatoris, videntur non secundum magis et minus convenire creaturis: quia idem secundum Philosophum eodem modo se habens in omnibus effectibus suis facit idem esse et simile et aequale, nisi aliquid obviet ex parte materiae in qua operatur: Deus autem in opere suo non praesupponit materiam: ergo in omnibus per aequale et simile significatio operantis Dei resultat. Et hoc non videtur esse verum: dicit enim Augustinus in libro XI de Civitate Dei sic: " Dei creatoris tamquam per omnia quae fecit mirabili stabilitate currentes, quasi quaedam ejus alibi magis, alibi minus impressa vestigia colligamus. Haec enim secundum magis et minus insunt rebus , "

6. Adhuc, Augustinus in libro de Natura boni: " Ubi haec tria magna sunt, magnum bonum est: ubi parva, parvum: ubi nulla, nullum . "

7. Adhuc Augustinus in libro de Natura boni: " Omnia quanto magis moderata speciose ordinata sunt, tanto magis bona sunt. " Ergo modus, species, et ordo in quibus est vestigium, secundum magis et minus insunt rebus, et non aequaliter.

8. Adhuc, Videtur quod haec tolli possunt a creatura: accidentia enim sunt: accidens autem est quod adest et abest praeter subjecti corruptionem.

9. Adhuc, Modus, species, et ordo, in quibus est vestigium, possunt minui: et quae possunt minui, possunt corrumpi: et si possunt corrumpi, possunt tolli a re: et sic potest esse quod creatura non. sit creatoris vestigium,

In contrarium hujus est,

1. Quod dicit Augustinus in libro XI de Civitate Dei, quod sine modo, specie, et ordine, nihil inveniri vel cogitari potest.

2. Adhuc, Si haec vestigia sunt, cum vestigia directe ducant in eum cujus sunt vestigia, videtur quod, ista semper ducant in Creatorem: sed hoc non faciunt: imo frequenter abducunt. Sapient, xiv, 11: Creaturae Dei in odium factae sunt, et in tentationem animabus hominum, et in muscipulam pedibus insipientium.

Adhuc, Augustinus in libro primo de Libero arbitrio: " Tamquam dorsum ad te ponentes, in carnali opere velut in umbra sua defiguntur. Est tamen etiam ibi quod eos delectet: habet enim adhuc de circumfulgentia lucis tuae aliquid. " Ex omnibus his accipitur, quod aliquando creaturae non directe ducunt ad creatorem, sed abducunt.

3. Adhuc, Augustinus in libro de Doctrina Christiana dicit, quod " omnis humana perversitas est, frui utendis, et uti fruendis: " sed quando quis fruitur utendis, necesse est quod aliquid sit in ipso quo fruitur, quod abducat eum ab usu ad fructum: et hoc creatum est: ergo aliquod creatum abducit a Deo creatore, et sic vestigii rationem habere non potest.

Solutio. Dicendum, quod vestigium quo creator apparet in creatura, per similitudinem dicitur ad vestigium pedis. Sicut enim per vestigium pedis, impressio pedis in aliena materia per configurationem expressam accipitur similitudo, et ipsius deambulantis non accipitur similitudo, nisi secundum partem et imperfecte: ita in creaturae modo, specie, et ordine, modus potentiae et admiratio sapientiae et bonitas Auctoris secundum partem et non secundum totum et confuse sive imperfecte demonstratur: ostenditur enim quia est, et non quid est. Et hoc est quod dicitur in libro Sapientiae, xiii, 5: A magnitudine enim speciei et creaturae cognoscibiliter poterit creator horum videri. Unde concedendum est, quod si modus specialis attenditur secundum differentem modum rationis, vestigium dicitur de creaturis et operibus redemptionis et effectibus occultorum judiciorum: signum enim est, ut dicit Augustinus in libro primo de Doctrina Christiana , quod praeter speciem quam ingerit sensibus, aliud facit in notitiam devenire. Vestigium autem secundum quod hic quaeritur de vestigio, in genere signi est: et ideo cum diversa signa sint secundum diversam rationem, signandi creata, et opera sive exempla Christi, et effectus occultorum judiciorum, necesse est in ipsis esse diversam rationem vestigii. In genere tamen significandi conveniunt, sicut et ipsum signum in genere, unius est rationis secundum quod ex specie quam extrinsecus ingerit sensibus, aliud facit in notitiam devenire: creata enim per modum sui esse et mensuram, et per speciem qua in numerum ponuntur cum aliis creaturis, et per pondus sive ordinem quo secundum usum congruunt aliis, et Influxum habent et operantur ad finem universi, cognoscibiliter demonstrant potentiam Auctoris potentis, sapientis, et boni: cujus potentia haec facit, sapientia disponit, bonitas ordinat. Opera autem sive exempla Christi per hoc quod perfecta sunt in bono gratiae, modum, speciem, et ordinem in specie omnis gratiae perfecte demonstrantia, signant bonitatem Auctoris. Effectus autem judiciorum occultorum, quibus demonstratur quod omnia juste et rationabiliter judicat Deus, quamvis

nobis sunt incognita, vestigia sunt sapientiae. Sic enim intelligitur illud Job, xxviii, 18: Trahitur autem sapientia de occultis. Et paulo ante, v. 11: Abscondita in lucem produxit.

Per hoc patet solutio ad prima quatuor quae inducta sunt. Concedimus enim, quod vestigium secundum differentem modum dicitur de illis, licet in communi in una ratione conveniant.

Ad primum quod objicitur in contrarium, dicendum quod non attenditur similitudo, ut dicit Dionysius, nisi in similitudinibus dissimilibus, et hoc est in convenientiis quae dissimiles sunt, habentes tamen similitudinem analogiae sive proportionis: ut sicut est diversitas linearum in creatura propter compositionem essentiae, quae diversitas linearum metaphorice respondet modo, speciei, et ordini, quae diversa sunt in creatura: ita sit diversitas rationum in Auctore in unitate essentiae propter simplicitatem creatoris, quae non obviat diversum modum significandi tollendo a creatore, secundum quod significatur potens, sapiens, et bonus. Et in hoc notatur convenientia: ut sicut sunt impressa in creatura diversa secundum rem, ita imprimentia significentur diversa esse secundum rationem et modum significandi.

Per hoc etiam patet solutio ad objectionem. Licet enim i n figurabile per eamdem qualitatem quae fit in utrisque, non possit assimilari figurato: tamen, sicut docet Dionysius in epistola ad Titum, loquens de symbolica theologia, secundum similitudinem proportionis, infigurabile potest assimilari figurato, ut crater ad sapientiam, et vinum ad effectum sapientiae: quia vinum, sicut dicit Aristoteles in III Ethicorum, bonae spei reddit hominem, sicut et sapientia in spiritualibus.

Ad ALIUD dicendum secundum Augustinum, quod vestigium in omni re creata invenitur, licet secundum differentem modum perfectionis et imperfectionis, Unde quia in materia ipsa informitas qua susceptibilis formae est, ut dicit Augustius, nonnulla forma est, ipsa materia per modum et mensuram sui esse et aptitudinem ad formam et ordinem quo ut subjectum ordinatur motus et mutationis, non sine modo et specie et ordine est.

Ad aliud dicendum, quod nihil prohibet esse idem ad imaginem, et tamen vestigium secundum diversa. Est enim ad imaginem secundum potentias cognoscendi et diligendi summum verum et summum bonum, quibus imitatur actualiter vel habitualiter trinitatem personarum in unitate essentiae: vestigium autem est secundum modum, speciem, et ordinem, quae referuntur ad id quod est, et quo est quaelibet creatura, sicut patebit in subsequenti particula quaestio-

Ad aliud dicendum, quod assimilatio multiplex est, scilicet conformitatis in gratia vel in gloria, et haec est secundum formam gratiae vel gloriae, quae repraesentat bonitatem. Dei in nobis: et haec non est vestigium, eo quod Auctorem secundum quod Auctor est, in potentia, sapientia, et bonitate, non repraesentat, sed conformat divinae bonitati secundum esse additum creaturae in bene esse gratiae, et bene esse gloriae: et secundum hoc non est vestigium, sed majus aliquid vestigio. Ipsae tamen creaturae tales, scilicet gratia, beatitudo, et virtus, in quantum a creatore exeunt secundum id quod sunt, hoc est, secundum esse quod a prima causa accipiunt, in modo sui esse sive mensura et specie qua ponuntur in numerum, et pondere sive ordine quo impetum habent ad bonum sive ad finem, habent in se rationem vestigii: et quia nihil creatum perfecta similitudine aequat creatorem, ideo ipsum vestigium in ipsis est imperfecta similitudo.

Ad aliud dicendum, quod haec secundum magis et minus insunt rebus, ut dicit Augustinus, in hoc quod modus unius melior est modo alterius, et expressius judicium potentiae creantis, et species unius expressius judicium pulchritudinis sapientiae disponentis rem in specie et numero, et ordo sive pondus unius per fortiorem inclinationem sive impetum ad bonum sive ad finem, expressius est judicium bonitatis: sicut et Dionysius dicit, quod omnia appetunt bonum et pulchram, sed differenter: propinquissima enim primo, ut Angelus, appetunt hoc per appetitum intellectualem: et quae sunt in gradu secundo, per appetitum rationalem: et quae in tertio, per appetitum sensibilem: et quae in quarto, per appetitum vitalem.: et quae sunt in quinto, per appetitum naturalem: et quae sunt in sexto, sicut sunt privata, per obscuram resonantiam inclinationis ad bonum: et iste est intellectus verborum Augustini inductorum.

Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod verbum Philosophi intelligitur in his in quibus eodem modo se habet agens ad patiens, et e converso patiens ad agens: sicut sol ascendens eodem modo se habet ad generationem, et generabilia ad ipsum: et sol descendens eodem modo ad corruptionem., et corruptibilia ad ipsum. Et sic non est in creatore et creaturis: quia licet Deus uno modo se habeat ad omnia creata, non tamen creata uno modo se habent ad ipsum: sed unum est propinquius, et alterum distantius. Unde Augustinus in libro XII Confessionum: ". Duo fecisti, Domine: unum prope te, scilicet angelicam naturam: alterum prope nihil, materiam scilicet Informem. "

Per haec quae dicta sunt ex verbis Augustini, solvuntur duo argumenta quae sequuntur.

Ad aliud dicendum, quod haec a creatura manente in esse creaturae, tolli non possunt. Unde Augustinus in libro XI de Civitate Dei: " Vitium ita contra natu- ram est, ut non possit, nisi nocere naturae . " Unde manente natura creati, remanet in ipsa ratio vestigii ad minus secundum obscuram resonantiam, ut paulo ante dictum est.

Ad objectum contra, dicendum est quod est comparatio accidentis ad subjectum tantum: et hoc adest et abest actu vel intellectu praeter subjecti corruptionem, sicut dicit Philosophus. Et est accidens comparatum ad subjectum non ut ad subjectum tantum, sed ad subjectum prout ipsum exit a causa, et exprimit similitudinem causae: et hoc tolli non potest manente ratione et substantia causati: sed si substantia desineret, tunc tolleretur.

Ad aliud dicendum per verba Augustini inducta, quod nullum vitium ita contrarium est naturae., quod in toto corrumpat boni rationem in ipsa: unde licet diminuatur, non tamen corrumpitur in toto: ordinatio enim naturae ad bonum est secundum habitudinem in infinitum, quae in infinitum diminuibilis est, sed non in totum corruptibilis. Et de hoc multum est dictum in prima parte Summae theologiae, quaestione de bono secundum se . Et hoc modo intelligitur verbum Augustini praeinductum, quod sine ratione vestigii nihil inveniri vel cogitari potest.

Ad id quod objicitur, quod aliquando abducunt, dicendum quod in quantum sunt vestigia, et aliquam similitudinem creatoris repraesentant licet imperfectam, semper quantum est de se, ducunt in creatorem, et numquam abducunt nec seducunt: sed in quantum sunt umbrae summi boni et resonantiae sufficientiae boni divini, cujus umbra est in divitiis quae promittunt sufficientiam., cum tamen solus Deus sit sufficiens, ut in libro secundo Confessionum dicit Augusti-

bus, et in quantum sunt umbrae summi delectabilis, quod promittunt delectationes corporales, cum tamen solus Deus vere sit delectabilis: et in quantum sunt umbrae summi honesti et per se expetibilis, quod promittunt honores et dignitates, cum tamen solus Deus per se sit expetibilis: sic accepta ut objecta sensibilis appetitus, habent pronitatem adjunctam occasionaliter in appetentibus, et sic occasionaliter et non per se aliquando abducunt et seducunt, ut finis desiderii ponatur in eis, et ulterius ad summum bonum non referantur: et sic occasionaliter et non per se fiunt in odium et in muscipulam pedibus, non quorumlibet, sed insipientium , qui ideo insipientes sunt, quia non sequuntur ista ut vestigium, sed ponunt in ipsis finem desiderii. Et iste est intellectus Augustini in verbo praeinducto in objectione, quod tales defixi tamquam in fine stant in umbra summi boni, dorsum vertentes ad ipsum per aversionem ab incommutabili bono, et conversionem ad bonum commutabile ut ad finem: sicut dicitur, Jacobi, i, 14: Unusquisque tentatur a concupiscentia sua, abstractus et illectus.

Ad ultimum dicendum, quod perversitas humana est quae dicta est: sed illa non est in creatura per causam, sed per occasionem pronitatis adjunctae, ut dictum est.

ARTICULI QUARTI