Albert the Great, Summa Theologiae

Ad primum rationes convenientiae mul- tas ponit Richardus in libro de Trinitate, quae omnes sumuntur ex ratione summi boni, cujus est optima adducere.

1. Et prima quidem est: quia sicut summo bono deesse non potest diffusio naturae per generationem, ita dulcedini summi boni deesse non potest diffusio boni per voluntatem: quia aliter non esset in eo summa delectatio. Intima autem et dulcissima diffusio per amorem est. Amor ergo diffunditur a summo bono. Sed regulariter est verum, quod procedens a Deo, manens in Deo Deus est. Et per hoc quod est ab alio, existendi modum habet proprium quo distinguitur ab eo a quo est. Ergo amor ille sic procedens et Deus est, et persona personali proprietate distincta ab eo a quo est: ergo persona divina est, et sic Spiritus sanctus procedit, et processio sua est.

2. Adhuc, Omne bonum in Deo, in summo est, quando in: summa diffusione

est. Summa autem diffusio est, quod ex se per generationem producat aequalem sibi: quia diffundere se, definitivum est boni, et essentialis actus ejus. Ergo etiam ex parte voluntatis summum bonum summo affectu et optimo erit diffusivum sui, et productivum sibi aequalis: quia aliter non esset summum. Producet ergo amorem, qui ex hoc quod est ab alio, proprium habebit existentiae modum: per hoc autem quod in Deo est, et ei a quo producitur, aequalis, oportet quod Deus sit: et per hoc quod non per generationem producitur, sed per voluntatis affectum, oportet quod non Filius sit. Talis igitur amor sic procedens ab amante, et distinctus est personali proprietate, et Deus est, et Pater non est, neque Filius, sed utrique aequalis: et talem processionem vocamus processionem Spiritus sancti.

3. Adhuc, Constat, quod summum bonum summe largum est: sive (ut proprie loquamur) magnificum. Dicit autem Philosophus in IV Ethicorum, quod largi et magnifici est in amore et delectatione dare. Oportet ergo, quod ante omne donum quod dat, amor et delectatio procedant ab ipso: quia aliter non esset commendabilis largitas et magnificentia ejus, nec essent secundum optimum bonum. Ergo a summe largo et magnifico ante donum ejus procedit amor et delectatio. Unde etiam Augustinus dicit, quod amor est donum, in quo omnia alia dona donantur. Et inde arguatur ut prius, scilicet quia procedit ab alio, singularem habet existentiae modum: et quia amanti intrinsecus est, necesse est esse Deum: quia nihil est in Deo nisi Deus: et quia summus est, de necessitate ei a quo est, aequalis est.

4. Adhuc, Dicit Richardus: " A summo bono summa et perfecta charitas deesse non potest, " Summa autem charitas non est ubi privatus amor. Oportet ergo ad hoc quod. perfecta sit charitas, ut in dilecto velit habere condilectorem. Aut igitur potuit habere ei voluit talem condilectorem, et sic profecto habuit. Aut voluit, sed non potuit: et sic impotens esset summum bonum. Aut potuit, sed non voluit: et sic sequeretur, quod esset invidum. Impotentia autem et invidia longe a summo bono relegata sunt, ut dicit Plato. Cum igitur Pater diligat Filium, et Filius Patrem, uterque, ut perfecta sit sua charitas, in dilecto vult habere condilectorem, qui tantum diligat eumdem, quantum ipse diligit: quia sic et non aliter perfecta charitas erit. Et sic tres sunt, ut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate, unus scilicet diligens eum qui ab ipso est, et alter diligens eum a quo ipse est, et ipsa dilectio, quae persona est propter existendi modum proprium: et Deus est, eo quod divinitati intrinseca est.

5. Adhuc, Aristoteles in IX Ethicorum consummationem sive perfectionem dilectionis ponit in tribus. Quod autem perfectionis amicitiae est, summo bono attribuendum est. Maxime ergo amicitia boni summi in tribus est, in uno scilicet qui dilectionis principium est, in alio qui dilectionem rependit diligenti, et in tertio qui vinculum et nexus est utriusque.

6. Adhuc, Duae diffusiones boni inveniuntur in natura rationali, naturae scilicet per generationem, et amicitiae per voluntatem. Quarum altera, ut in VIII Ethicorum dicit Aristoteles, scilicet amicitia, tam utilis et tam dulcis est, quod maxime necessaria est in vita. Sine amicis enim nullus utique eligeret vivere habens reliqua bona omnia. Utraque ergo istarum a summo bono exemplata est, et naturae rationali indita: ergo in summo bono talis amicitiae diffusio est, et summi boni summa amicitia est: et haec est inter tres, ut dictum est: ergo in divinis praeter Patrem qui ingenitus est, et Filium qui genitus est, est alia processio ejus qui est tertius et duorum nexus.

7. Adhuc, Objicit Richardus, quod dilectione nihil dulcius est. Et hoc idem

dicit Augustinus in libro Confessionum: " Nihil dulcius quam amare et amari. " Dulcedinis autem charitatis, est velle habere condiligentem in amato: et infirmitatis est et amaritudinis, in amato non posse pati condilectorem. Quod autem optimum est, Deo attribuendum est. Summae ergo charitati attribuendum est, quod sit inter tres, scilicet inter diligentem, ei dilectum, et condilectorem.

Ex omnibus his rationibus convenientiae probatur, quod Spiritus sanctus procedit in divinis, et est persona distincta.

In contrarium autem hujus est, quod

1. Istae rationes non videntur de necessitate concludere. Quia si dicatur summi boni esse diffundere seipsum: tunc videtur, quod quanto in plures se diffundit, tanto major est diffusio et nobilior: et sic diffusio illa non staret tribus.

2. Adhuc, Cum constet Spiritum sanctum esse summum bonum, videretur secundum istas rationes, quod et ipse deberet se diffundere in alium, et ille in alium, et sic in infinitum multiplicarentur personae.

3. Adhuc, Quod dicitur charitas esse amor communis, falsum videtur esse. Cum enim dicat, Matth. xxii, 39: Diliges proximum tuum sicut teipsum, dicit Glossa, quod " datur nobis principalitas, ut nosipsos plus diligamus: " videtur quod aliquis seipsum diligit charitate: et sic charitas est in uno solo.

4. Adhuc, Si divina essentia intelligatur absque personis, adhuc diliget seipsam charitate, et summe et summa charitate diliget seipsam: et sic summa charitas non exigit pluralitatem personarum.

Solutio. Rationes praecipue quibus probatur Spiritum sanctum a Patre et Filio procedere, sumuntur ex verbis Dionysii in libro de Divinis nominibus , ubi dicit, quod etiam in Deo exstasim facit divinus amor, non sinens ipsum sine germine esse. Si enim non sinit eum sine germine esse, consequens est ut non sinat ipsum esse sine germine perfecto: germen autem perfectum non est, quod non procedit ad aequale generanti in substantia et virtute sive potestate. Et si facit hoc amor in germine naturae, consequens est, ut etiam faciat hoc in germine voluntatis sive actus. Et ideo dicitur, quod Filius et Spiritus sanctus ex Patre sunt sicut divini flores et divina germina. Hoc etiam consonat verbis Augustini in libro XV de Trinitate, quia in imagine similitudinis mens gignendo notitiam sui, quae est sicut verbum intrinsecum, statim in ipsum verbum diffundit amorem tantum quanta est mens et quanta est notitia: et quod est in imagine, necesse est quod sit in primo exemplari, quod Joannes Damascenus vocat prototypum. Et ideo necesse est in divinis procedere Spiritum sanctum, sicut generari Filium.

Praeterea, Supra de summo bono inquirentes, ex rationibus Richardi ostendimus, quod ex convenientibus summo bono est, quod admittat personarum pluralitatem. Et ideo concedimus, quod Spiritus sanctus procedit sicut Filius in divinis: quod et hoc convenientissimum est: et secundum hoc quod dicit Anselmus, quod " quod conveniens Deo necessarium est, etiam necessarium potest dici. "

Unde rationes ad hoc inductae procedunt.

Ad primum ergo quod contra hoc est, dicendum quod diffusio in multa, propter naturae est imperfectionem: sed diffusio in tot quot exigit ordo naturae, quo alter est ex altero, non quo alter est prior altero, est naturae perfectae. Et hic ordo ulterius non potest multiplicari formaliter nisi in tres, quorum unus sit non ab alio per abnegationem principii, alius qui ab alio a quo alius, ac alius qui ab alio a quo nullus. Cum enim principium sit secundum completam rationem principii quod non ab alio, quod ab alio a quo alius, et quod ab alio a quo nullus. Non potest multiplicari ultra tres: ut secundum completam rationem sit in uno Patre, secundum diminutam autem sit in duobus: et secundum quod deficit ab eo quod est, non esse ab alio, est in Filio: secundum autem quod deficit ab eo quod est alium esse ab ipso, est in Spiritu sancto. Nec sunt plures differentiae positae in ratione principii: et ideo pluribus modis non potest multiplicari formali multiplicatione. Hoc autem dictum est de principio quo persona dicitur esse principiata a persona, non de principio quo tota Trinitas principium est creaturarum.

Si quis autem dicat, quod posset multiplicari materialiter. Jam dictum est, quod materialis multiplicatio non est nisi naturae deficientis, et ideo perfectissimae naturae non convenit.

Ad aliud dicendum, quod ex modo existendi proprio Spiritus sanctus non potest diffundere alium a se: est enim in termino ordinis sui secundum suum proprium existendi modum, qui est esse ab aliis a quo nullus,

Ad aliud dicendum, quod nemo diligit seipsum solum nobilissimo modo dilectionis: possidet enim privatim quod jucundius aliorum societate possidetur.

Eodem modo respondendum est ad sequens. Si enim divina essentia sine personis intelligeretur, non jucundissime suo bono frueretur per se solitaria.