MEMBRUM III.

Cujus sit providentia ?

Tertio quaeritur, Cujus sit providentia?

" Cum enim, sicut dicit Boetius in V de Consolatione philosophiae, ordo ille inevitabili connexione sit procedens, qui de providentiae fonte descendens, cuncta suis locis temporibusque disponit, videntur quaedam providentiae repugnare tripliciter. Ex parte enim inevitabilis ordinis, videntur repugnare casualia et fortuita et voluntaria. Ex parte autem illa qua providentia cura est, repugnare videntur vilia. Ex parte autem illa qua causa est, videntur repugnare mala quae fiunt . " Et ideo quaerendum est, qualiter providentia sit de istis, eo quod multa ex parte illa contradicant providentiae ?

Et quod causalia providentiae non subjacent, sic probatur:

1. Casus, ut dicit Boetius, et colligitur ex Aristotele in II Physicorum, est ex concursu duarum causarum inopinatus eventus in his quae in irrationalibus propter aliud fiunt. Verbi gratia, sit stabulum clausum in quo est equus, et accendatur domus, et cadat ostium, et effugiat equus, et salvetur: hic casus est: ostium, enim non cecidit ut salvaretur equus, nec equus fugit ut salvaretur: sed cadente ostio et fugiente equo, inopinate accidit equum salvari. Et hoc idem quod est casus in irrationalibus, hoc est fortuna in rationalibus, ut dicit Aristoteles in II Physicorum. Verbi gratia, Aliquis sub terra abscondit thesaurum, non intendens quod inveniatur: alter in eodem loco intendit facere sepulcrum, et inopinate invenit thesaurum: dicimus, quod ex fortuna invenit. Ex his sic arguitur: Quaecumque casualiter vel fortuito eveniunt, inevitabili connexioni non subjacent: casualia et fortuita omnia inopinate eveniunt: ergo inevitabili connexioni causarum non subjacent: sed quaecumque de fonte providentiae procedunt, ordine et connexione inevitabili procedunt: ergo casualia et fortuita providentiae non subjacent.

2. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum: " Quidquid casu fit, temere fit. Quidquid temere fit, providentia non fit . " Ergo quidquid casu fit, providentia non fit. Et eadem ratio est de fortuna.

In contrarium hujus est, quod

1. Quidquid fit ex concursu causarum propter aliquem finem determinatum operantium, aliquo modo reducitur ad causarum ordinem, et ordine causarum deducitur ad debitum finem. Omne casuale et fortuitum ex concursu causarum fit propter aliquid operantium. Ergo omne casuale reducitur ad ordinem, et aliquo regente et gubernante deducitur ad debitum finem. Sed quaecumque talia sunt, providentiae subjecta sunt. Ergo fortuita et casualia providentiae subjecta sunt.

Adhuc, Boetius in IV de Consolatione philosophiae: " Providentia cuncta pariter, quamvis diversa, quamvis infinita complectitur. Haec actus fortunasque hominum indissolubili connexione causarum constringit . "

Ulterius quaeritur de voluntariis et subjacentibus libero arbitrio.

Haec enim non videntur subjacere providentiae: quia,

1. Sicut dicit Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, quod " non omnia subjacent providentiae, sed omnia quae non in nobis sunt, hoc est, in nostra potestate: quae enim in nobis sunt, non providentiae, sed nostri sunt liberi arbitrii . "

2. Adhuc, Eccli, xvii, 7, sic dicitur, quod posuit oculum suum super corda illorum, hominum scilicet. Oculus autem superponitur quando potestas cogitandi et faciendi libere quod vult, homini datur. Quod autem libertatem habet faciendi quod vult, inevitabili ordine causarum ad hoc vel ad illud non constringitur, et sic ordini et connexioni providentiae non subjicitur.

3. Adhuc Gregorius: " Homo est in quo est impressa imago Dei. Unde homo regale quid est. " Hinc demonstratur, quod nullius subditur imperio, habens in se libertatem arbitrii, suoque nutu et moderamine dispensans. Ex hoc sequitur idem quod prius.

In contrarium hujus est,

1. Quod dicit Boetius in IV de Consolatione philosophiae: " Rector et medicator mentium Deus, cum ex alta providentiae specula respexerit, quid unicuique conveniat, cognoscit: et quod convenire cognovit, accommodat. " Ergo videtur, quod omnia cognoscit et deducit ad debitum finem providentia.

2. Adhuc, Eccli, xxiii, 28: Oculi Domini multo plus lucidiores sunt super solem, circumspicientes omnes vias hominum. Inde arguitur sic: Quidquid circumspicit aliquid, videt illud in principio, in medio, et in fine: quia aliter non circumspiceret ipsum: circumspicere enim est terminos rei comprehendere. Ergo quamlibet rem circumspiciens, videt ad quem finem quodlibet deducatur: et hoc providentia: ergo omnes viae hominum subjacent providentiae.

Ulterius propter verba Hieronymi. quae ponit Magister in libro primo Sententiarum, distinct. XXXIX, cap. ei vero quod praedictum est. Quaeritur, Si providentia sit de imperfectis et minutis animalibus, ut de muscis et culicibus ?

Et videtur, quod non.

i. Sic enim dicit Hieronymus in expositione Habacuc: " Absurdum est ad hoc adducere Dei majestatem, ut sciat per momenta singula quot culices nascantur, quotve moriantur, quota culicum et muscarum sit multitudo, quotve pisces natent in aquis, et similia. Non simus tam fatui adulatores Dei, ut dum providentiam ejus etiam ad una retrudimus, in nos ipsos injuriosi simus, eamdem irrationabilium et rationabilium providentiam esse dicentes. " Ex hoc expresse accipitur, quod imperfectorum et minutorum animalium non est providentia.

2. Adhuc, I ad Corinth. ix, 9: Numquid de bobus cura est Deo ? Quasi dicat: Non. Cura autem est providentia. Ergo providentia non est irrationabilium.

3. Adhuc, Aristoteles dicit in XII primae philosophiae , et Commentator suus ibidem, quod " melius est quaedam vilia nescire, quam scire. " Hujusmodi autem vilia sunt et foeda. Ergo melius est, quod providentiae non subjaceant: et quod melius est, Deo attribuendum, est: ergo dicendum, quod providentia non sit de istis.

In contrarium hujus est quod dicitur, ad Hebr, iv, 13, quod omnia nuda et aperta sunt oculis ejus, et quod non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus. Adhuc, Sapient, vi, 8: aequaliter

est illi cura de omnibus. Adhuc, Sapien. xii, 13: Non est alius Deus quam tu, cui cura est de omnibus.

Ulterius, cum providentia sit causa, et Deus non possit esse causa malorum, quaeritur, Utrum peccata et mala subjaceant providentiae ?

Et videtur, quod non.

1. Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum: " Providentia summum bonum est, a quo caetera bona sunt . " Sed malum a bono esse non potest, ut dicit Dionysius. Ergo mala non sunt subjecta providentiae.

2. Adhuc, Damascenus in libro II de Fide orthodoxa: " Omnino necesse est omnia quae providentia fiunt, secundum rectam rationem et ordinationem et Deo decentissimam fieri . " Mala et peccata sic non fiunt. Ergo providentiae non subjacent.

In contrarium hujus est,

1. Quod dicit Boetius in IV de Consolatione philosophiae: " Sola divina vis est, cui mala quoque bona sunt: mala, inquam, ipsi creaturae, cum eis competenter utendo alicujus boni elicit effectum. Ordo enim in divinis ita cuncta complectitur, ut quod ab assignata ordinis ratione decesserit, scilicet misericordiae et bonitatis: hoc in alium ordi relaba- tur, justitiae scilicet et judicii divini . "

2. Adhuc, Ovidius in fabula de Phaetonte:

Aliquisque malo fuit usus in illo.

Et intendit dicere, quod in malo quod permittente Deo fit, aliquis usus est. Et hoc est quod dicit Augustinus, quod " Deus bonus non permitteret mala fieri, nisi sciret quae bona ex illis malis eliceret. Quorumcumque enim aliquis usus

est, providentiae subjecta sunt . " Ergo peccata et mala providentiae subjacent.

3. Adhuc, Job, xxi, 30: In diem perditionis servatur malus, et ad diem furoris ducetur. Haec deductio non potest esse nisi providentiae. Ergo mali et mala eorum providentiae subjecta sunt.

4. Adhuc, Proverb, xvi, 4: Universa propter semetipsum operatus est Dominus: impium quoque ad diem malum. Sed ad diem malum non deducitur nisi providentia. Ergo mali et mala providentiae subjacent.

Solutio. Dicendum, quod absque omni dubitatione credendum est, quod omnia subjacent providentiae divinae et mala et bona: bona sicut ad debitos fines deducenda: mala sicut ordinanda, vel per judicii paenam, vel per bonum quod elicitur ex illis. Et hoc est quod dicit Hugo de sancto Victore in Sententiis, sic: " Utrumque operatur providentia in suo et in alieno: in suo bono quod fecit, in alieno malo quod permisit. " Hoc est etiam quod dicit Origenes super illud Numerorum, xxii, 20: Venit ergo Deus : a Nos dicimus sapientia Dei et providentia omnia ita esse disposita, ut nihil otiosum sit apud Deum, nec bonum, nec malum. Malitiam Deus non fecit: eam tamen ab aliis inventam cum prohibere posset, non prohibuit, sed ea utitur ad causas necessarias. "

Ad primum ergo dicendum, quod casualia et fortuita providentiae subjacent. Concursus enim causarum ordinatus est: et necesse est, quod aliquo certiori et meliori se ad ordinem redigatur: et hoc si in primum resolvatur, quod omnia redigit in ordinem, et a quo omnia convenientem accipiunt gubernationem et deductionem, non potest esse nisi providentia Dei.

Ad aliud dicendum, quod Augustinus vocat temere fieri, quod omnino sine causa et sine ordine causarum fit teme- ritate voluntatis alicujus: et hoc nihil est. Et Augustinus dicere non vult aliud, nisi quod hoc modo casus nihil sit: quia quod vere casu fit, non temere fit, ut patet in praeinductis exemplis.

Id quod objicitur in contrarium, procedit.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod voluntaria quae procedunt ex libero arbitrio, providentiae subjacent. Sed est providentia duplex, scilicet providentia praedeterminatis, et providentia. constituens causas essentiales et proximas eorum quae fiunt, sicut est providentia necessariorum, in quibus, ut dicit Aristoteles, nihil casu fit, vel contingenter, sicut solem oriri cras. Et est providentia quam vocat Damascenus secundum concessionem, hoc est, quando inevitabilis nexus providentiae necessitatem inevitabilitatis non imponit causis proximis, et tamen de summa arce contemplationis suae providet quo se causae nobiles et contingentes per effectum divertant, aut divertere possint, et unicuique convenientem adhibet gubernationem. Et sub hac providentia incidunt voluntaria, et necessitatem ordinis vel consequentiae accipiunt ab ea: quamvis non accipiant necessitatem absolutam et consequentis, eo quod non compellit liberum arbitrium, ut dicit Damascenus, ut patet in his quae de praescientia in antehabitis dicta sunt.

Ad aliud dicendum, quod licet non subjiciatur providentiae constituenti necessitatem in causis, tamen subjicitur providentiae concessionis, quae ordinat etiam ea quae a contingentibus causis fiunt, ut dictum est. Est enim ibi probatum in V primae philosophiae, quod ea quae fiunt frequenter, causantur et reguntur ab his quae fiunt semper: et ea quae fiunt raro, ut casualia et fortuita et voluntaria et contingentia, causantur et reguntur ab his quae fiunt fre-

quenter. Aliter enim sequeretur, quod aliquid esset multiforme et inordinatum, quod ad uniformitatem et ordinationem non reduceretur, quod est contra Aristotelem in IX primae philosophiae, et contra Pythagoram, et contra Boetium in II Arithmeticae.

Ad dictum Gregorii jam patet solutio. Homo enim non subditur imperio cujusquam ut cogatur ad ea quae facit: tamen providentiae et dispositioni divinae subditur, ut ad competentes fines deducatur in his quae libere facit. Sicut enim dicit Damascenus, nec suadet malitiam, nec compellit ad virtutem.

Ad illa duo quae in contrarium adducuntur, simpliciter concedendum est: quia liquide veritatem probant.

Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum, providentia sit de minutis animalibus ? .. Dicendum, quod satis ad hoc respondetur in libro I Sententiarum, Distinct, XXXV, cap. Ex tali itaque sensu. Et redit responsio Magistri ad hoc, quod providentia quidem est de his scilicet imperfectis: sed modus gubernandi et deducendi in finem non est unus in omnibus: quia rationalia capacia sunt legum et praeceptorum et disciplinae. Unde cum, sicut dicit Boetius, ea quae conveniunt singulis, providentia accommodet, rationalia gubernat dando eis legem et eruditionem disciplinae et praecepta et consilia, quae sunt signa suae voluntatis. Et hoc modo irrationabilia gubernari non possunt: quia talium capacia non sunt. Et intendit Hieronymus dicere, quod injuria fieret rationabilibus, si modus gubernandi irrationabilia esset idem cum modo gubernandi rationabilia: eo quod rationabilia melioris modi capacia sunt quam irrationabilia: et providentia omnibus competentia providet, et unicuique dispensat propria, nec per vices nec per momenta videt, singula, sed omnia simul uno simplici intuitu.

Ad aliud dicendum, quod Deo cura est de omnibus, sed non talis cura de irrationabilibus sicut de rationabilibus: et hoc intendit Apostolus,

Ad aliud dicendum, quod in cognitione quae causatur a rebus, melius est quaedam vilia nescire, propter pronitatem adjunctam qua talia inclinant vel ad abominationem vel indignationem vel concupiscentiam turpem. Sed in cognitione quae causa rerum est, sicut scientia divina, nihil horum esse potest: quia nihil accipit a rebus. Nec aliud Aristoteles vult ibi probare, nisi quod intellectus divinus nihil accipit a rebus: quia si acciperet aliquid a rebus, secundum scita vilesceret intellectus ejus.

Ad illa tria quae in contrarium adducuntur, dicendum quod providentia est de omnibus: sed in gubernando et deducendo unumquodque ad competentes fines est dissimilitudo: quia nec eadem nec similia sunt, quae singulis competunt.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod Deus est summum bonum: et Deus est sua providentia: et, sic summum bonum est providentia: quia convertuntur secundum suppositum. Tamen alius modus significandi est in summo bono, et alius in providentia. Summum enim bonum designat ut diffundens bona et vocans ad esse, ut in praehabitis in quaestione de bono dictum est. Providentia autem per modum significandi designat ut formam ordinis omnium agendorum ad fieri, ad esse, ad conservationem, et ad ea per quae res ad debitum deducitur finem. Et ideo non sequitur, si. aliqua non sint a summo bono, quod non subjaceant providentiae: ordinabilia enim sunt mala et paenae et culpae, et hoc modo subjacent providentiae: malum enim culpae ordinatur justa vindicta paenae: et hoc justo Dei judicio praeparante et disponente paenas peccantibus.

Ad aliud dicendum, quod licet mala et, peccata decentissima ratione non fiant, tamen decentissima ratione ordinantur, ut dictum est: et sic providentiae subjacent.

Ad id quod in contrarium objicitur, dicendum cum Boetio et Aristotele, quod licet mala bona non sint, tamen quaedam mala alicui sunt bona, quia occasiones sunt bonorum, sicut ustio et sectio bona est membri putrescentis, ne totum corpus putrescat: et sic Deo ordinante mala bona sunt, quia ex eis elicit boni profectum, et mali impedimentum: sicut furis suspendium bonum est, quia ex eo eruditur populus quid secundum justitiam debeatur iniquitati, et quid innocentiae: et hoc bonum non esset si furtum non esset, ut terrerentur etiam alii ne similia faciant ut non similia patiantur.

Ad sequens quod objicitur de Ovidio et Augustino, concedendum est.

Duo ultima quae sequuntur, omnino procedunt et concludunt veritatem.