PARTICULA I. Utrum Angeli intelligant per species ?

Ad primum proceditur sic:

1. Videtur, quod per nullas species intelligant: si enim habent species per quas sicut per media intelligunt, illae species aut erunt acquisitae per abstractionem, ant datae eis per creationem et concreatae ipsis, aut sunt de naturalibus Angelorum.

Si sunt acquisitae per abstractionem: tunc oportet, quod habeant potentias proportionatas abstractioni, quae sunt sensus, et imaginatio, et phantasia. Et hoc absurdum est attribuere Angelo: ergo non habent tales species.

Si sunt datae eis per creationem, et concreatae ipsis. Contra, hoc est, quod forma quae inducitur de potentia ad actum in subjecto aliquo, non potest esse concreata illi subjecto: sed omnis forma quae est in intellectu possibili per actionem moventis et agentis intellectus, per quam non intelligens secundum actum fit actu intelligens, est educta de potentia ad actum: ergo nulla talium per creationem data est subjecto: tali forma et specie Angelus semper fit de non intelligente intelligens secundum actum: ergo nulla talium data est per creationem sibi.

Si autem dicatur, quod est de naturalibus. Contra hoc est, quod tunc debuit enumerari inter attributa angelicae naturae: et hoc non facit Augustinus, qui illa attributa enumerat.

2. Adhuc, Dicunt quidam, sicut cancellarius Parisiensis Philippus, quod in Deo est ratio cognoscendi omnia, et etiam in Deo est ratio operandi: et hanc duplicem potestatem communicavit creaturae, dans creaturae spirituali, hoc est, Angelo, potestatem cognoscendi omnia quae sunt in mundo sensibili, et naturae potestatem operandi ea. Et ideo Angelis a principio dedit rationes, sive similitudines, sive species ideales universalis ordinis, in quo creatus est mundus sensibilis. Et sub illa ideali specie universalis ordinis cognoscunt ea quae fiunt cursu ordinato in mundo. Et hi innituntur auctoritati Maximi, qui super caput quiritum libri de Divinis nominibus Dionysii, dicit: " Causae primordiales sicut principia, quas Graeci ideas vocant, hoc est, species, vel formas aeternas, et incommutabiles rationes, secundum quas et in quibus visibilis mundus formatur et regitur: ideoque a Graecorum sapientibus porin appellari meruerunt, hoc est, principalia exempla, quae Pater in Filio fecit, et per Spiritum factum in effectus suos continue dividit atque multiplicat. porismata quoque vocantur, id est, praedestinationes: in his enim quaecumque divina providentia fiunt et facta sunt, simul et semel et incommunicabiliter praedestinata sive praedefinita sunt: nihil enim naturaliter, sive in creatura visibili, sive in creatura invisibili oritur, praeterquam quod in eis ante omnia tempora et loca praedefinitum et praeordinatum est. Item a Platone et Platonicis Philosophis, divinae voluntates appellari solent: quoniam quaecumque Deus voluit facere, in ipsis primordialiter et causaliter fecit. " Et addit Maximus: " Has Dionysius caeterique sancti appellant, per seipsam bonitas, per seipsam essentia, per seipsam vita: et sic de aliis, Quaecumque enim bona sunt, participatione boni bona sunt: et quaecumque sunt, participatione per se essentiae sunt: et quaecumque vivunt, participatione per se vitae vivunt. Nulla siquidem virtus, sive generalis, sive specialis, in natura rerum invenitur, quae a primordialibus causis inaestimabili participatione non procedat. " Propter hoc ergo dicunt isti, quod sub talibus speciebus idealibus, quas Deus indidit angelico intellectui in ipsa creatione Angeli, intelligunt omnia quae in hoc mundo fiunt, vel sunt. Sed contra hoc est, quod species illa, sive idea, sive ratio, qua cognoscit Deus omnia, una est in ipso et secundum esse et secundum substantiam, et est ad omnia cognoscibilia, et est ipse Deus. Si ergo Angelus per illam similitudinem cognoscit, vel per similem illi sibi concreatam, tunc cognoscit omnia per similitudinem unam: et hoc esse non potest: illa enim similitudo secundum quod est in Angelo, creata est et finita secundum esse et potentiam: et id quod finitum est secundum esse et potentiam, ratio infinitorum cognoscibilium secundum numerum esse non potest.

3. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII Quaestionum dicit, quod illa idea etiam secundum quod in Deo est, diversa efficitur ratione, secundum quod est ad diversa cognoscibilia: dicit enim, quod alia ratione creat hominem, et alia equum. In Angelo ergo talis ratio cum una sit et finitae potentiae, in ostendendo cognoscibilia, non potest esse ratio omnium cognoscibilium in mundo. Quod enim una sit in Deo, et relatione ad scita plures sit ratione, in libro de Divinis nominibus , Dionysius dat duplex exemplum. Primum est unitate, de qua sic dicit: " In unitate omnis numerus uniformiter praeexistit, et habet omnem numerum unitas in seipsa singulariter, et omnis numerus unitur qui-

dem in unitate. In quantum autem ab unitate procedit, tantum discernitur, et in multitudinem agitur. " Aliud exemplum est de centro circuli, de quo sic dicit: " In centro omnes circuli lineae secundum unam unitionem exstiterunt, et omnes habent signum in seipso lineas uniformiter unitas, et ad se invicem et ad unum principium a quo processerunt. Et in ipso quidem centro perfecte uniuntur: parum autem ab eo distantes, parum et discernuntur: magis autem distantes, magis discernuntur. " Et quia haec verba forte alicui difficilia sunt, accipiatur commentum quod cum ipso libro de Graeco translatum est, ubi Maximus dicit sic: " In monade quidem vi et potestate sunt numeri: in generibus vero et formis, actu et opere. Vis autem eorum est substantialis eorum virtus, qua aeternaliter et immutabiliter in monade subsistunt. Potestas vero est possibilitas eis insita, qua in genera et species possunt multiplicari, et intellectibus manifesti fieri, certis terminorum definitionibus, quantitatum diversitatibus, intervallis differentiarum, proportionum proportionalitatumque mirabili aequalitate et insolubili consonantia. Actus autem est motus animi, purissimos natura numeros absque ulla imaginatione intuentis. Opus vero est ejusdem animi motus, purissimos numeros quos in seipso consideret, phantasiis velut quibusdam corporibus incrassatos memoriae commendantis, ibique eos ordinantis, eorumque rationes facilius tractantis, forasque quibusdam signis corporalium significatos, in aliorum notitiam tradentis. Intellectuales igitur numeri ex monade se diffundunt, ut in animo quodammodo splendescant. Deinde ex animo in rationem prosilientes, apertius se patefaciunt: mox de ratione in memoriam decurrentes, phantasticas ex ipsius memoriae natura concipiunt apparitiones, in quibus virtutes multiplicium suarum formarum inquisitoribus suis latentes aperiunt: deinde procedunt in sensus, postremo in figuras. " Exilis patet, quod prima causa n qua omnia uniuntur, substantialiter est idem cum idea illa: et ipsa idea est unitas in ipsa, et non tantum unum. In Angelis autem istud exemplar, nec est in unitate, nec causa. Et sic videtur, quod in Angelis oporteat ipsum multiplicari secundum numerum omnium cognitorum: et sic una specie sive una forma ordinis universi Angelus non potest cognoscere cognoscibilia hujus mundi.

4. Si forte quis dicat, quod multipli catur secundum universalia, et non secundum particularia: sequitur, quod in illis non sciat particularia, nisi in potentia: particularia autem in suis universalibus non sunt nisi in potentia: et hoc est in perfectissima scientia, ut docet Aristoteles in II Priorum: quod est contra Dionysium in libro de Divinis nominibus , ubi sic dicit: " Etenim et Angelos scire dicunt eloquia, illa quae sunt in terra, non secundum sensus ipsa cognoscentes sensibilia quidem existentia, sed secundum propriam deiformis mentis virtutem et naturam. " Videtur ergo, quod hoc modo et per tales formas non cognoscant Angeli.

5. Adhuc, Dixit cancellarius Philippus, quod Angeli a Deo habent cognitionem naturalium in mundo sensibili existentium, et non habent potestatem operandi ea: quia, ut dicit Augustinus, Angeli non sunt creatores rerum: et dabat simile. Sicut si aliquis a sciente et operante discat et retineat scientiam, et virtutem operandi non recipiat. Et dixit, quod hanc cognitionem habent per similitudines sives formas rerum naturae, sibi datas a principio suae creationis. Sed tunc quaeritur, Utrum illae similitudines sint causarum, vel effectum ? Si sunt effectuum naturae: tunc cum effectus naturae continue removentur, oporteret

continue removationes fieri in similitudinibus illis: vel Angeli non cognoscerent ea secundum effectum.

6. Adhuc, Cum effectus naturae sint infiniti secundum potentiam, oporteret similitudines illas esse infinitas secundum actum: aut contingeret Angelos aliqua naturalia cognoscibilia non cognoscere.

7. Adhuc, Scientia per effectum est scientia, quae (ut dicit Aristoteles) est indignior, quam scientia per causam, quae est scientia propter quid. Si ergo Angeli cognoscunt per effectus, non habent certissimam scientiam de rebus: et hoc est inconveniens, quia (ut dicit Dionysius) cognoscunt secundum deiformis mentis virtutem et naturam. Si propter hoc dicatur, quod similitudines illae sint causarum naturalium: tunc quaeritur, Cum causae naturales non semper agant, quid reducit similitudines illas ad cognoscendum hunc effectum, vel illum, quem natura modo causat et non ante ?

8. Adhuc, Secundum hoc videtur scientia Angelorum esse incerta: dicit enim Philosophus, quod causae naturales contingenter agunt, et saepe impediuntur ab actionibus suis: et ita videtur, quod de naturalibus non habent scientiam, sed opinionem conjecturalem.

9. Adhuc, Nos cognoscimus ea quae sunt a libero arbitrio, per significationem locutionis mutuae: cum ergo scientia Angelorum non fit deficientior quam nostra scientia, oportet, quod et ipsi talium habeant aliquam cognitionem. Quaeritur ergo, Quis sit modus cognoscendi talia, cum eorum quae subsunt libero arbitrio, non habeant similitudines apud se, ut communiter dicitur ?

10. Adhuc, Cum quaedam sint (ut dicit Philosophus in Vi primae philosophiae) ut necessaria: quaedam raro, ut casualia et fortuita: quaedam frequenter, ut naturalia: quaeratur, Quo modo differenti cognoscunt ista Angeli ?

Solutio istius quaestionis a duabus auctoritatibus sumpta est, quarum una est Dionysii paulo ante posita in libro de Divinis nominibus , ubi sic dicit: " Angelos scire dicunt eloquia, ea quae sunt in terra, non secundum sensus ipsa cognoscentes sensibilia quidem existentia, sed secundum propriam deiformis mentis virtutem et naturam. " Et virtus Angeli et natura deiformis mentis dicitur esse propter duas causas: quarum una est in medio per quod cognoscit. Altera est in actu cognoscendi. Illa quae est in medio, ideo dicitur deiformis, quia est per speciem et exemplar universalis ordinis causarum naturalium, et specierum universalis ordinis omnium naturalium, secundum quod fluunt de Verbo per quod fiunt omnia, et in quo sicut in exemplari ratio ordinis universorum praemisit ab aeterno. In actu causa est, quia cognoscit nihil accipiens a rebus: et tamen cognoscit res in proprio esse sicut cognoscit Deus. Sed in hoc differentia est, quod Deus in cognoscendo se ut causam hujus vel illius, cognoscit hoc vel illud in proprio esse: Angelus autem cognoscendo exemplar causae, ut est exemplar hujus vel illius, cognoscit hoc et illud in proprio et in singulari esse: et hoc est cognoscere secundum virtutem deiformis mentis et naturam. Et est hujus exemplum forma artis in artifice, per quam artifex cognoscit et operatur in proprio esse unumquodque eorum quae exiguntur ad opus, nihil accipiendo ab opere. Forma enim artis est ad rem cognoscendam et faciendam, et non est a re per abstractionem accepta, sicut forma contemplationis vel speculationis: et tamen certius indicat rem in proprio esse et singulari, quam forma speculationis: quia forma speculationis forma obumbrata est per materiam, de qua abstrahitur, et est forma subjecta mutationi et privationi, ut dicit Plato: eo quod in materia in qua est, est sicut in Euripo continuae ebullitionis. Forma autem artis a luce intellectus practici sincera et luminosa procedit in opus.

Secunda auctoritas est Augustini in lib. IV et VIII super Genesim ad litteram, ubi sic dicit: " Deus a principio materiae indidit causas seminales, et causas rationales, ex quibus produceretur omne opus naturae. " Et illae, ut dicit Anselmus, duplices sunt. Quaedam enim sunt quae vocantur seminales, quae ad hoc inditae sunt, ut ex eis producatur opus naturae: de quibus dicitur, Genes, i, 11: Germinet terra herbam virentem et facientem semen, et lignum pomiferum faciens fructum juxta genus suum, cujus semen in semetipso sit. Illae enim causae seminales et in plantis et in animalibus sunt. Aliae sunt quae magis dicuntur rationales, quam seminales: et illae sunt, secundum, quas in natura non est ut ex ipsis fiat, sed ut ex ipsis voluntate Dei fieri possit: et illae sunt, quae fiunt per miraculum: nihil enim rationabilius est, ut dicit Augustinus, quam quod creatura creatori obediat in omnem effectum suae voluntatis, Propter quod dicit Augustinus in libro IV super Genesim ad litteram, quod " non erat in costa, ut ex ipsa fieret Heva, sed ut ex ipsa fieri posset voluntate divina. " Iste autem ordo causarum seminalium rationalium, quem indidit Deus naturae, ab aeterno praefulsit in Verbo ut vita et lux, ut dicitur, Joan. i, 4: et secundum ordinem et modum, quo processit a Verbo in naturam, sic per similitudinem et speciem exemplariter refulsit in intellectibus Angelorum: et sub specie istius ordinis universalis, Angeli omnia naturalia in proprio et singulari esse cognoscunt, quamvis non operentur ea. Ea autem quae sunt sub libero arbitrio, cognoscunt in quantum sui aliqua vestigia relinquunt in corpore: et si nulla talium relinquunt, cognoscere non possunt, nisi boni Angeli cognoscant ea in Verbo:

mali autem cognoscere non possunt. Unde boni Angeli ad cognoscendas res singulares non indigent inquisitione, sed simplici intuitu per exemplar artis divinae cognoscunt ea. Talis autem non est humanus intellectus, ut in libro de Motu cordis dicitur, quod " fixum in aeternum causas quibus cuncta cohaerent, se quoque lege tenens, has nos omnifariam mobiles in omnifariam immobili omnifariam. nescimus. Effluente vero materiae in habilitate nos percipimus: derivata in esse, pauci admodum et laboriose, non tamen integre assequuntur: delata vero in res sensibiles, opinionem parit, et quibusdam scientiam: et cum extra nos fiat, pro magna parte conjecturam assequimur, pro maxima sentimus, pro tota nescimus. " Haec solutio redit ad hoc, quod per exemplaria formarum artificialium, quae sunt ad rem, non a re, secundum quod emanant a Verbo in naturam, Angeli cognoscunt: et ideo melius etiam singula cognoscunt, quam homines qui per sensum ea accipiunt, ut dicit Dionysius.

Ad id ergo quod quaeritur primo, Utrum illae formae sint acquisitae, vel datae, vel sint de naturalibus ?

Dicendum, quod non sunt acquisitae per abstractionem, nec sunt de naturalibus attributis, sed sunt concreatae et datae in creatione ipsis Angelis.

Et ad hoc quod contra objicitur, dicendum, quod, sicut lucis corporeae duplex est actus in hoc, quod visibile potentia fiat visibile actu: unus enim est in abstrahendo colores et faciendo eos in esse spirituali: alter est in illustrando medium, quod defert eos ad visum: ita duplex est actus intellectus agentis: unus in abstrahendo intelligibilia, et dando eis esse intelligibilium secundum speciem intelligentis: alter est illustratio intellectus possibilis ut resplendeant in ipso species intelligibilium: sed utrumque istorum est in homine. Ut ideo, dicit Avicenna, quod intelligentias esse in nobis, est splendores esse nobis. Secun-

dum alterum autem istorum actuum est in Angelis, qui est illustrare intellectum possibilem, ut actu resplendeat in ipso, quod tamen jam infuit sibi secundum actum concreatum.

An id quod quaeritur de solutione Philippi cancellarii, dicendum, quod bona est, et eadem est cum nostra, et bene probatur per auctoritatem Maximi: sed addendum est, quod ante dictum est, quod Angelis potestatem dedit cognosendi, dando eis species et exemplaria universalis ordinis naturae, secundum quod ille universalis ordo a verbo cognitivo et operativo fluit in naturam, per quam etiam ipsa natura potestatem accipit operandi et producendi singula.

Ad in quod contra objicitur, dicendum, quod secundum simplicitatem, quam habet in Deo, species ordinis illius non potest esse in Angelo. In Angelo enim est differens ab essentia ipsius, sicut habitus a subjecto essentialiter differt. Et est inulti partita secundum rationes cognoscibilium: et ideo sub illa singula possunt cognoscere Angeli.

Ad aliud dicendum eodem modo,, quod in Angelo efficitur multipartita, et sic potest esse ratio cognoscibilium multorum. Dicimus etiam, quod exempla., Dionysii, scilicet quod illa idea una sit in Deo et idem quod Deus, bona sunt: sed secundum illam simplicitatem non potest esse in Angelo, ut dictum est.

Ad hoc quod objicitur de universalibus, dicendum, quod bene procedit objectio: quia non hoc modo multiplicantur, sed multiplicantur secundum modum universalis ordinis naturae, secundum quod ille universalis ordo a verbo fluit in naturam. Verbum enim, ut dicit Augustinus in libro VIII, de Trinitate, formata notitia est ut forma artis, quae principium est cognitionis et operationis.

Ad dictum cancellarii Philippi dicendum, quod, bonum est.

Ad id quod quaeritur, Utrum sint causarum vel effectuum illae similitudines ?

Dicendum, quod sunt similitudines ordinis causarum universalis, in quibus cognoscuntur effectus, sicut in forma artis effectus artis cognoscitur determinate et proprie.

Ad aliud dicendum, quod hoc procedit ac si per similitudines effectuum cognoscant: et hoc non est dictum, sed quod cognoscunt per similitudines ordinis causarum, et propter hoc perfectissimam scientiam habent de rebus hujus mundi.

Per hoc patet solutio ad sequens. Non enim cognoscunt per similitudines effectuum., sed secundum similitudines ordinis causarum, ut dictum est.

Ad aliud dicendum, quod licet causae naturales secundum quod sunt in materia, ubi sunt sicut in Euripo, ut dicit Plato, aliquando agant, et quandoque non agant, et contingenter agant: secundum tamen quod effluunt a verbo, immobiles sunt, et uno modo se habent, et per similitudinem talis ordinis sunt in intellectu angelico: et ideo per similitudinem talis ordinis certe res naturales per ipsas cognoscunt Angeli.

Ad aliud jam patet solutio per antedicta. Dictum est enim in praehabitis, quod ea quae subsunt libero arbitrio, si nullo modo per impressionem significantur in corpore, non habent Angeli cognitionem eorum nisi accipiant in Verbo per revelationem.

Ad ultimum dicendum, quod sicut dicit Philosophus in VI primae philosophiae, ea quae fiunt frequenter, et sunt possibilia et contingentia, reducuntur ad ea quae sunt semper ut ad causam: et ea quae fiunt raro et per accidens, reducuntur ad ea quae fiunt frequenter ut ad causam: sicut ens per accidens reducitur ad ens per se ut ad causam et subjectum: et secundum quod ad ipsa reducuntur, sic etiam in ipsis cognoscuntur: vel a se, sicut a nobis: vel in similitudine or-

dinis causarum universalis sicut ab Angelis.

ARTICULI SECUNDI