ARTICULUS I.

De multiplicitate boni. Et, Penes quid sumatur ?

Primo ergo quaeritur de multiplicitate boni.

Videtur autem, quod multiplicetur secundum genera entis. Dicit enim Aristoteles in primo Ethicorum contra Platonem loquens, quod bonum in substantia, substantia est, in quantitate quantitas, in qualitate qualitas, et in relatione relatio, et sic de aliis . Ergo multiplicitas boni est multiplicitas entis.

In contrarium hujus est, quod bonum distingui consuevit, et a Proclo distinguitur in bonum quod non est nisi bonum quod est omnium bonorum causa, et in bonum quod per participationem bonum est. Et hoc distinguitur in bonum naturae, quod est idem quod natura bona: et in bonum naturae superadditum, quod est in adjutorium, ut dicit Gregorius, et perfectionem potentiae. Et hoc distinguitur in bonum in genere, in bonum circumstantiae, in bonum virtutis politicae, in bonum gratiae, et in bonum gloriae. His enim per ordinem bonis perficitur potentia ad actum ultimum et optimum in quo consistit virtus ejus. Bonum autem quod multiplicatur secundum genera praedicamentorum, non accipitur nisi secundum unam differentiam boni, quae est bonum naturae: ergo alia est multiplicitas boni, et multiplicitas entis.

Adhuc, Unum et verum cum ente convertuntur, sicut et bonum. Cum ergo alia sit multiplicitas unius, et alia multiplicitas veri, et alia multiplicitas entis, sicut patet in distinctionibus praehabitis, erit etiam alia multiplicitas boni diversa ab entis multiplicitate.

Adhuc, Proclus aliam innuit multiplicitatem. Innuit enim, quod bonum est quod attingit sui ultimum et optimum, quod etiam vocat antarxes hoc est, per se sufficiens. Dicitur etiam bonum tactivum Illius, et conservativum et salvativum illius, et indicativum sive significativum. Et haec est alia divisio boni, de qua multipliciter dicitur bonum. Sicut sanum multipliciter dicitur de medicina, diaeta, urina, et animali.

Adhuc, Augustinus in libro II de Libero arbitrio , distinguit bonum in maxima, media, et minima bona. Maxima dicens esse, quae non utuntur: quibus recte vivitur et nemo male utitur, ut sunt virtutes et gratiae. Media dicens esse quae utuntur, sine quibus non recte vivitur, quibus tamen aliquis male utitur, ut potentiae animae, praecipue intellectus et voluntas. Minima bona dicens esse, quae non utuntur, quibus tamen et bene et male contingit uti, ut sunt bona temporalia sive corporalia ad usum hominis deputata.

Cum ergo tot sint multiplicitates boni, quaeritur, Penes quid accipiuntur?

Ulterius etiam quaeritur, An bonum univoce vel aequivoce vel secundum analogiam proportionis dicatur de omnibus illis ?

Si enim dicitur univoce: tunc aliquid univoce praedicatur de bono creato et increato, quod est inconveniens. Sequeretur enim, quod bonum increatum per aliquid additum communi, specificaretur sub bono communi, et sic bonum increatum esset compositum et esset in genere determinatum: quorum neutrum admittit intellectus. Si autem aequivoce dicitur: tunc distinctio boni non esset distinctio vocis in significationes, et esset ratio naturae penitus diversa, quod falsum est. Dicit enim Boetius in libro de Hebdomadibus, quod bonum in creatura dicitur, quod est a bono formali transfusione. Et sic magis imitatur univocum quam aequivocum: sic enim album est, quod est ab albo, et homo ab homine, et sic de aliis. Si autem secundum analogiam proportionis dicitur: tunc dicitur per similitudinem habitudinis ad actum aliquem: et sic sequitur, quod bonum in Deo non dicatur per essentiam, quod est inconveniens. Dicit enim Augustinus, quod " bonitas Dei est essentia ipsius. " Sequitur etiam, quod nomen boni non imponitur ab aliqua forma, sed ab habitudine consequente formam aliquam: quod est inconveniens: quia dicit Philosophus in commento libri Causarum, quod " bonum est per informationem dictum, ens autem per creationem, "

Solutio. Dicendum, quod sicut ens, unum, et verum, eo quod primae intentiones sunt, nec uno genere, nec una differentia dictae, de entibus omnibus necesse est multipliciter dici: ita bonum cum de primis intentionibus sit, nec uno genere, nec una differentia dictum, de omnibus necesse est multipliciter dici. Cum autem in omni nomine aliud sit suppositum, et aliud intentio a qua imponitur nomen, potest attendi multiplicitas boni ex parte suppositi materialiter: et sic multiplicatur secundum differentias entis, ut dicit Aristoteles.

Potest etiam attendi secundum communem intentionem qua bonum, quae secundum Philosophiam et beatum Dionysium conjunctio est uniuscujusque ad sui ultimum et finem, in quo est virtus ejus. Et sic dividitur bonum aliter quam ens: eo quod intentionem talem addit super ens, sicut et unum et verum proprias intentiones addunt super ens.

Et haec multiplicitas dupliciter consideratur. Potest enim considerari in his quae gradatim potentiam conjungunt ultimo, et perficiunt in eo quod est virtus ejus. Et sic accipitur illa divisio, quod bonorum aliud est bonum in genere, aliud bonum circumstantiae, aliud bonum virtutis politicae, aliud bonum gratiae, et aliud bonum gloriae. Si enim adjuvantia potentiam in facultate naturae rationalis consistant, tunc primum subjectum sive primum genus formale ad bonum est, quod omnem actum liberi arbitrii debite conjungat materiae, sicut est pascere esurientem, vestire nudum. Hic enim actus qui est pascere vel vestire, nullam debitam materiam potest habere circa quam sit, nisi esurientem, vel nudum. Hoc ergo est in omni actu voluntario primum subjicibile formae boni: et cum determinatur formis boni, efficitur bonum perfectum: et si deficit ab illis, privatur bono perfecti. Primae autem formae addibiles sunt circumstantiae actus, ut scilicet faciat hic qui debet, quantum debet, ubi debet, et quando debet, et sic de aliis. Accedens his formis perfectio est, ut faciat hoc ex habitu in modum naturae rationi consentaneo, ut dicit Tullius. Tunc enim facit ex propria et connaturali operatione non impedita, et ita delectabiliter et cum gaudio. Et hoc est bonum virtutis politicae: et ideo virtutes politicae a Sanctis connaturales virtutes vocantur. Si autem bonum ad quod est potentia, sit elevatum super facultatem naturae rationalis: tunc est aut ad agere, aut ad esse. Si est ad agere, est ad meritum, et sic est bonum gratiae. Gratia enim sic consuevit defi- niri, quod gratia est habitus gratum faciens habentem et opus ejus gratum reddens. Si est ad esse: aut ad esse bene simpliciter in natura, aut ad esse optime in optimo. Et si primo modo est: tunc est bonum naturae. Si secundo modo: tunc est bonum gloriae, cujus particeps esse non potest nisi creatura intellectualis.

Sic ergo accipitur secunda divisio.

Tertia autem Procli divisio, quam licet non ponat, tamen innuit, sumitur secundum diversitatem modorum inspiciendi ad ultimum et optimum quod est virtus uniuscujusque. Haec enim vel sunt ultima et optima per essentiam: et sic est bonum finis. Vel factiva horum, vel salvativa, vel indicativa: et sic diversimode respiciunt ultimum et optimum in quo est virtus uniuscujusque, vel secundum esse, vel secundum agere. Et penes hanc diversitatem multiplicat Proclus bonum.

Divisio autem Augustini in libro de Libero arbitrio, quae maxima, et media, et minima ponit bona, nec accipitur penes suppositum boni, nec penes formalem intentionem boni, sed penes usum instrumentalem boni, relatum ad actum rationalis creaturae. Sic enim maxima bona dicuntur, quorum usus non est nisi bonus, et nullus ad malum abusus. Media sine quibus non potest esse usus, cum quibus tamen non de necessitate est usus bonus. Minima vero, quae ad bonum usum non nisi organice deserviunt, et quae sunt frequenter occasio abusus.

Et per hoc patet solutio totius primae partis hujus articuli.

Ad id quod quaeritur in secunda parte, Qua communitate bonum dicatur de modis bonorum ?

Dicendum, quod triplex est communitas praedicationis qua praedicatur aliquid de pluribus, scilicet univoce, sicut genus et species praedicatur de suis inferioribus. Et hoc modo praedicatur bonum

honestum de partibus honesti, et bonum utile de particularibus utilibus, et delectabile secundum sensum de delectantibus in sensu. Non. tamen simpliciter delectabile de quolibet delectante. Aliqua enim est delectatio vera, quae est naturalis et proprii habitus operatio non impedita. Et aliqua est communis delectatio non propria, quae est habitus communis ex genere naturalis operationis non impeditae, et haec est delectatio secundum quid et non simpliciter. Et aliqua est aegritudinalis delectatio, quae est naturae corruptae operatio non impedita, sicut comestio carbonum, et delectari in non sua, quae est fornicationis delectatio. Et haec est delectatio alicui, et non simpliciter. Et bonum quod dicitur delectabile, de his praedicatur simpliciter, et secundum quid, et alicui. Delectabile enim in sensu non est simpliciter bonum, sed quando: et delectabile aegritudinale non est simpliciter bonum, sed alicui. Et cum dividitur bonum ab Aristotele in lib. Ethicorum, in bonum honestum, utile, et delectabile, non praedicatur bonum univoca praedicatione de illis, sed secundum analogiam. In qua communitate id quod praedicatur, simpliciter est in uno, et et non in aliis: nisi secundum modum, quemdam. Unde honestum simpliciter est bonum: utile autem non simpliciter est bonum, sed bonum ad hoc. Et delectabile non simpliciter est bonum, sed bonum quando et alicui. Et habent se ad invicem haec, ut dicit Tullius in libro de Amicitia, ut totum virtuale ad partes se habet. Quia bonum honestum quod est bonum per se, si ad actum et usum referatur, multam habet utilitatem adjunctam. Sicut dicitur, Sapient, viii, 7: Sobrietatem ei prudentiam docet, et justitiam, ei virtutem, quibus utilius nihil est in vita, hominibus. Si autem referatur ad operationem proprii et connaturalis habitus, qui, ut dicit Tullius, in modum naturae rationi consentaneus est, tunc multam habet delectationem

adjunctam. In tali enim operatione, ut dicunt Aspasius et Michael Ephesius, natura diffunditur et floret et dilatatur ad delectationem: eo quod hoc est ultimum bonitatis ejus. Et ideo dicit Ambrosius super illud epist, ad Galat, v, 22: Fructus antem spiritus est charitas, gaudium, etc, quod has virtutes Apostolus vocat fructus, quia sincera et sancta delectatione delectant suos possessores. Quia ergo bonum honestum omnem virtutem boni habet, ideo simpliciter bonum. Utile autem et delectabile non habent nisi boni virtutem quamdam: ideo non simpliciter, sed ad quid vel cui bona dicuntur. Et hic est quidam modus analogiae.

Est alius modus analogiae, quo id quod praedicatur, in uno est excellenter et eminenter, et in aliis non est nisi ab illo. Sicut ens eminenter et excellenter est in substantia: in generibus autem accidentium non est nisi quia sunt in substantia et a substantia. Et hic modus consuevit vocari per prius et posterius. Et hoc modo praedicatur bonum de prima causa boni, et de bonis creatis quae bona sunt per participationem. Prima enim causa a se et secundum ipsam bonum est, et essentia sua est bonitas sua, ut dicit Augustinus. Bonum autem creatum participatione primi boni bonum est, et non a se: et bonitas sua non est essentia sua.

Tertium genus analogiae est, in quo commune praedicatum in uno est primo, et in aliis per quemdam respectum ad illud: sicut sanum primo et simpliciter est in animali, in cibo autem, medicina, et urina non est nisi per respectum ad illud: respectum dico significantis, facientis, vel conservantis. Et hac communitate dicitur bonum in divisione Procli, qui dicit, quod bonum est id quod est bonum et salvativum et indicativum boni.

Et per hoc patet solutio secundae partis hujus articuli.

Ad id quod objicitur contra hoc, di- cendum quod praedicatio boni de creato et increato non est praedicatio univoci, nec simpliciter aequivoci, sed analogiae, ut dictum est. Et ideo non sequuntur inconvenientia inducta.

Et quod objicitur de similitudine habitudinis ad actum, non sequitur: quia non est tantum unus modus analogiae, ut dictum est. Dicit enim Boetius in libro de Hebdomadibus, quod " bonum pertinet ad naturam, justum autem ad actum. " Et ideo quae a bono sunt, non . autem quae a justo sunt, justa sunt: Unde ea quae dicuntur de creatore et creatura, tripliciter se habent. Quaedam enim dicunt naturam, ut bonum, essentia, et intellectus, et hujusmodi: et haec dicuntur per prius et posterius de creatore et creatura secundum primum modum analogiae paulo ante determinatum. Quaedam dicunt habitudinem ad actum, et haec dicuntur de creatore et creatura per similitudinem habitudinis ad actum illum. Quando enim de creatore dicuntur, connotant effectum in creatura, qui est similitudo talis habitudinis. Unde illa etiam significant talem habitudinem ad actum in Deo secundum modum significandi in nomine, et talem connotant effectum in creatura. Quaedam autem sunt, quae hoc quidem in Deo non significant, sed tantum effectum connotant. Exemplum prioris est, ut cum dicitur, Deus justus vel sapiens. Exemplum secundi, cum dicitur, Deus punit vel irascitur: nihil enim punitionis in Deo est, vel irae: sed per figuram quae est anthropospathos, haec dicuntur. Et ideo talia non connotant nisi effectum, quia scilicet in creatura facit quod facit puniens vel iratus. Et ideo si a tali habitudine quae est ad actum, imponeretur nomen boni, tunc sequeretur inconveniens quod objicitur: tunc enim a posteriori imponeretur nomen boni, et diceretur per essentiam: sed quia a tali non imponitur, non sequitur inconveniens.

Ad hoc autem quod objicitur, quod si

bonum est quod est a bono, videtur esse univoca praedicatio: dicendum quod hoc non sequitur nisi de causis agentibus univoce, sicut homo generat hominem, et album album. In causis autem agentibus aequivoce non sequitur. Dicit enim Aristoteles in II Physicorum, quod homo generat hominem et sol: homo sicut generans univocum, et sol sicut generans non univocum, influens tamen influentia formali super generans univocum. Et sic est de omnibus causis non essentialibus causato: et ideo id quod diffunditur a tali causa in effectum, non potest praedicari univoce de causa et effectu: quia in talibus causatum numquam perfecte consequitur causam, nec aliquam bonitatem causae, nisi secundum modum causati, et non secundum modum causae.