ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES g 1. - Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM Ad argumenta Scoti.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est obiectionibus supradictis. Et quidem Ad primum Scoti contra primam conclusionem, negatur minor, pro illa parte qua dicit quod per quatuor virtutes cardinales, si sint perfectissima?, sufficienter perficitur homo circa creaturas, quantum possibile est eum perfici in via. Quia nulla illarum quatuor perficit aliquam potentiam animae prout est mobilis a Spiritu Sancto in finem supernaturalem, sed solum prout est mobilis a ratione, loquendo de justitia, fortitudine, temperantia; vel perficit rationem ipsam prout movetur ab intellectu principiorum naturaliter cognoscibilium, vel in lumine fidei, loquendo de prudentia. Et de hoc multa dicta sunt in probatione primae conclusionis. De hoc sanctus Thomas, l 2 , q. 68, art. 2, arguit sic (arg. 2) : " Ad salutem hominis sufficit quod homo bene se habeat circa divina, et circa humana. Sed per virtutes theologicas homo bene se habet circa divina; per virtutes autem morales, circa humana. Ergo dona non sunt homini necessaria ad salutem. " Ecce argumentum. Sequitur responsio: " Dicendum, inquit, quod per virtutes theologicas et morales non ita perficitur homo in ordine ad ultimum finem, quin semper indigeat moveri quodam superiori instinctu Spiritus Sancti, ratione jam dicta. "

Haec ille.

Quae autem sit illa ratio, ostendit ibidem (in corp. art.), dicens : " Dona sunt quaedam hominis perfectiones, quibus homo disponitur ad hoc quod bene sequatur divinum instinctum. Unde in his in quibus non sufficit instinctus rationis, sed est necessarius instinctus Spiritus Sancti (a), per consequens necessarium est donum. Ratio autem hominis est perfecta a Deo dupliciter : primo quidem, naturali perfectione, scilicet secundum lumen naturale rationis; alio modo, quadam supernaturali perfectione, per virtutes theologicas. Et quamvis haec secunda perfectio sit major quam prima, tamen prima perfectiori modo habetur ab homine quam secunda. Prima enim habetur ab homine quasi plena possessio; secunda autem habetur quasi imperfecte : imperfecte enim diligimus et cognoscimus Deum. Manifestum est autem quod unumquodque quod perfecte habet naturam, vel formam aliquam, aut virtutem (6), potest per se secundum illam operari, non tamen exclusa operatione Dei, qui in omni natura et voluntate interius operatur; sed illud quod imperfecte habet naturam aliquam, aut formam, aut virtutem, non potest per se operari, nisi ab alio moveatur : sicut sol, quia (a) est perfecte lucidus, per seipsum potest illuminare; luna autem, in qua est imperfecte natura ^cis, non illuminat nisi illuminata. Medicus etiam, qui perfecte novit artem medicina?., potest per se operari; sed discipulus ejus, qui nondum est plene instructus, non potest per se operari, nisi ab alio instruatur. Sic igitur, quantum ad ea quae subsunt rationi humana?, in ordine ad finem connaturalem homini, potest operari homo per judicium rationis. Si tamen in hoc homo etiam adjuvetur a Deo per specialem instinctum, hoc erit superabundantis bonitatis; unde, secundum philosophos, non quicumque habebant virtutes morales acquisitas, habebant virtutes heroicas, vel (6) divinas. Sed in ordine ad finem ultimum supernaturalem, ad quem ratio movet secundum quod aliqualiter et imperfecte informata est per virtutes theologicas, non sufficit motio rationis, nisi desuper adsit instinctus et motio Spiritus Sancti, secundum illud, Romanor. 8 (v. 14 et 17), Qui Spiritu. Dei aguntur, hi filii Dei sunt... et haeredes, et in Psalm. (142, v. 10) dicitur : Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam; quia scilicet in haereditatem terne beatorum nullus potest venire, nisi moveatur et ducatur a Spiritu Sancto. Et ideo, ad illum finem consequendum, necessarium est homini habere donum Spiritus Sancii. "

ilaec ille.

Item, ibidem, tertio loco, arguit sic : (c Gregorius dicit, in 2. Moralium (cap. 49, al. 27, in vet. 36) quod, Spiritus Sanctus dat sapientiam contra stultitiam, intellectum contra hebetudinem, consilium contra praecipitationem, et fortitudinem contra timorem, scientiam contra ignorantiam, pietatem contra duritiem , timorem contra superbiam. Sed sufficiens remedium potest adhiberi ad omnia ista tollenda per virtutes. Ergo dona non sunt necessaria homini ad salutem. Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod rationi humana? non sunt omnia cognita, neque omnia possibilia, sive accipiatur ut perfecta perfectione naturali, sive ut perfecta theologicis virtutibus; unde non potest, quantum ad omnia, repellere stultitiam et alia de quibus ibi fit mentio. Sed Deus, cujus scientia? et potestati omnia subsunt, sua motione ab omni stultitia, et ignorantia, et hebetudine, et duritia, et hujusmodi (y), nos tutos reddit. Et ideo dona Spiritus Sancti, quae faciunt nos bene sequentes instinctum ipsius, dicuntur contra hujusmodi defectus dari. "

Haec ille.

DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. - QUAESTIO I. ili

Ex quibus apparet quod, praeter habitus virtutum, sunt necessarii alii habitus, quos dicimus dona : quia, praeter inclinationem virtutum, quae se habent quasi active, indigemus motione passiva ex parte nostri, et activa Spiritus Sancti, ad tendendum in finem supernaturalem; ad quam (a) motionem passivam disponunt habitus donorum, ut dictum est. Ad secundum dicitur quod responsio ibidem data, bona est : quia fortitudo quae est virtus, et fortitudo quae est donum, differunt specifice. Et ad hujus probationem, dicitur quod donum fortitudinis perficit modo superhumano, ut ibidem dicitur. Et ad hujus declarationem, dicit sanctus Thomas, 2 2 , q. 139, art. i : " Fortitudo importat quamdam animi firmitatem. Et haec quidem firmitas animi requiritur, et in bonis faciendis, et in malis perferendis (6), et praecipue in arduis bonis et malis. Homo autem, secundum proprium et connaturalem modum, hanc firmitatem in utroque habere potest, ut non deficiat a bono propter difficultatem vel alicujus ardui implendi operis, vel alicujus gravis (7) mali perferendi; et, secundum hoc, fortitudo ponitur virtus specialis, vel (5) generalis. Sed ulterius a Spiritu Sancto movetur animus hominis, ad hoc quod perveniat ad finem cujuslibet operis inchoati, et evadat quaecumque pericula imminentia; quod quidem excedit naturam humanam. Quandoque enim non subest potestati hominis ut consequatur finem sui operis, vel evadat mala seu pericula, cum quandoque opprimatur ab eis in mortem; sed hoc. operatur Spiritus Sanctus in homine, dum perducit eum ad vitam aeternam, quae est finis omnium bonorum (e) operum, et evasio omnium periculorum ; et hujus rei infundit quamdam fiduciam menti Spiritus Sanctus, contrarium timorem excludens. Et, secundum hoc, fortitudo ponitur donum Spiritus Sancti; dona enim Spiritus Sancti respiciunt motionem animae a Spiritu Sancto. "

Haec ille.

Item, in solutione primi, sic dicit : " Fortitudo quae est virtus, perficit animam ad sustinendum quoecumque pericula, sed non sufficit dare fiduciam evadendi quoecumque pericula; sed hoc pertinet ad fortitudinem quae est donum Spiritus Sancti. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod, licet fortitudo virtus, et fortitudo quae est donum Spiritus Sancti (0, habeant idem objectum materiale, scilicet pericula et ardua, tamen objectum formale non est idem; quia aliter firmatur homo per virtutem, et aliter per donum, in eadem materia. Et similiter, dicti habitus ad diversos fines proximos ordinantur. Et ideo distinguuntur specifice. De hoc, in suo simili, loquitur sanctus Thomas, 1" 2", q. 63, art. 4, ubi ostendit quomodo virtutes morales acquisitae et infusae specifice distinguuntur, ut recitatum fuit in proecedenti quaestione, articulo tertio, in responsione ad sextum argumentum Durandi contra tertiam conclusionem. Tunc ad primam improbationem hujus responsionis, dicitur quod Sanctus Thomas non ponit quod dona altiori modo perficiant quam virtutes theologicae, potissime quam charitas; immo totum oppositum dicit, ut patet, 1" 2", q. 08, art. 8, ubi sic dicit : " Virtutes in tria genera distinguuntur : sunt enim quaedam virtutes theologicae, quaedam intellectuales, quaedam morales. Virtutes quidem theologicae, sunt quibus mens humana Deo conjungitur; virtutes autem intellectuales, sunt quibus ratio ipsa perficitur; virtutes autem morales, sunt quibus vires appetitivae perficiuntur ad obediendum rationi. Dona autem Spiritus Sancti sunt quibus omnes vires animae disponuntur ad hoc ut subdantur motioni divinae. Sic ergo eadem videtur esse comparatio donorum ad virtutes theologicas, per quas homo unitur Spiritui Sancto moventi, sicut virtutum moralium ad virtutes intellectuales, per quas perficitur ratio, quae est virtutum motiva. Unde, sicut virtutes intellectuales praeferuntur virtutibus moralibus, et regulanteas; ita virtutes theologiae proferuntur donis Spiritus Sancti, et resiliant ea. Unde Gregorius dicit, in i. Moralium (cap. 27, al. 12, in vet. 28), quod neque ad denarii perfectionem septem filii, id est, septem dona, perveniunt, nisi in spe, fide et charitate fuerit omne quod agunt. Sed si comparemus dona ad alias virtutes intellectuales vel morales, dona praeferuntur virtutibus. Quia dona perficiunt vires animae in comparatione ad Spiritum Sanctum moventem; virtutes autem perficiunt vel rationem ipsam, vel alias vires in ordine ad rationem. Manifestum est autem quod ad altiorem motorem oportet majori perlectione mobile esse dispositum. Unde perfectiora sunt dona virtutibus. "

Haec ille.

Item, art. 4, in solutione tertii, sic dicit: " Animus hominis non movetur a Spiritu Sancto, nisi ei secundum aliquem modum uniatur; sicut instrumentum non movetur ab artifice, nisi per contactum, aut per aliquam aliam unionem. Prima autem unio hominis ad Deum est per fidem, spem et charitatem. Unde ista? (a) virtutes praesupponuntur ad dona, sicut radices quaedam donorum. Unde omnia dona pertinent ad has tres virtutes, sicut quaedam derivationes praedictarum virtutum. "

Haec ille. Ad secundam improbationem dictae responsionis, dicitur quod habitus fortitudinis virtutis, quantumcumque intendatur, non potest pervenire ad hoc quod rectificet et firmet animum humanum in V. - 27 bonis agendis et malis sustinendis, eo modo quo rectificat fortitudo quae est donum. Unde illae rectitudines non differunt solum secundum intensum et remissum, sed etiam specifice, ut ex dictis patet. Item, l 2 , q. 68, art. 2, arguit sic sanctus Thomas (arg. 1) : " Dona ordinantur ad quamdam perfectionem, ultra communem perfectionem virtutis. Non est autem necessarium homini ad salutem, ut hujusmodi perfectionem consequatur, quae est ultra communem statum virtutis : quia hujusmodi perfectio non cadit sub praecepto ("), sed sub consilio. Ergo dona non sunt necessaria ad salutem. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod dona excedunt communem perfectionem virtutum, non quantum ad genus operum, eo modo quo consilia excedunt praecepta, sed quoad modum operandi, secundum quod homo movetur ab altiori principio. "

Haec ille. Ad tertiam improbationem, dicitur quod donum fortitudinis, in Christo, et in aliis martyribus, non faciebat hoc quod nullam tristitiam corporalem sentirent, nec dolerent corporaliter; sed faciebat quod tristitia corporalis nullo modo absorberet rationem, nec dominaretur ei, immo totaliter subderetur ejus imperio; et ulterius, quod delectatio animalis esset major tristitia animali. De hac materia loquitur beatus Thomas, 2 2 , q. 123, art. 8, ubi quaerit : Utrum fortis delectetur in suo actu. Et respondet sic : " Duplex est delectatio : una quidem corporalis, quae consequitur tactum corporalem; alia autem animalis, quae consequitur apprehensionem animae. Et haec proprie consequitur opera virtutum; quia in eis consideratur (6) bonum rationis. Principalis vero actus fortitudinis est sustinere aliqua tristia secundum (y) apprehensionem animae, puta quod homo amittat vitam corporalem, quam virtuosus amat, non solum inquantum est quoddam bonum naturale, sed etiam inquantum est necessaria ad opera virtutum, et quae ad ea (5) pertinent; et iterum, sustinere aliqua dolorosa secundum contactum corporis, puta vulnera et flagella. Et ideo fortis ex una parte habet unde delectetur, secundum delectationem animalem, scilicet de ipso actu virtutis et de fine ejus; ex alia vero parte habet unde doleat animaliter, dum considerat amissionem propriae vitae, et corporaliter. Unde legitur, 2. Machab. 6 (v. 30), quod (e) Eleazarus dicit : Diros corporis sustineo dolores; secundum animam vero, propter timorem tuum, libenter hoc patior. Sensibilis autem dolor corporis facit non sentiri animalem delectationem virtutis, nisi forte propter superabundantem Dei gratiam,.quae forte elevat animam ad divina, in quibus magis delectatur quam a corporalibus poenis afficiatur : sicut beatus Tiburtius, cum super carbones incensos nudis plantis incederet, dixit quod videbatur sibi quod super roseos flores ambularet. Facit tamen virtus fortitudinis ut ratio non absorbeatur a corporalibus doloribus. Tristitiam autem animalem superat delectatio virtutis, inquantum homo praefert bonum virtutis vitae corporali et quibuscumque ad eam pertinentibus. Unde dicit Philosophus, 3. Ethicorum (cap. 9; et lib. 2, cap. 3), quod a forti non requiritur ut delectetur, quasi delectationem sentiens, sed sufficit quod non tristetur. "

Haec ille.

Ex quibus habetur qualiter virtus fortitudinis non tollit omnem tristitiam corporalem aut animalem, sed tenet rationem, ne a quacumque tristitia absorbeatur, et ne homo deficiat a bono, propter difficultatem alicujus arduioperisimplendi,vel alicujus gravis(a) mali perferendi. Sed, ultra hoc, donum fortitudinis confert fiduciam perveniendi ad finem cujuslibet operis inchoati, et evadendi quaecumque pericula, ut prius dictum est, in principio solutionis hujus secundi principalis argumenti.

Item, l 2 , q. 69, art. 3, sic dicit: " A sequela passionum irascibilis retrahit virtus, ne homo in eis superfluat secundum regulam rationis; donum autem excellentiori modo, ut scilicet homo secundum voluntatem divinam totaliter ab illis tranquillus reddatur. A sequela vero passionum concupiscibilis retrahit virtus, moderate hujusmodi passionibus utendo; donum vero, si necesse fuerit, eas totaliter abigendo ; quinimmo, si necessarium fuerit, voluntarium luctum assumendo. "

Haec ille.

De hoc plenius dicetur inferius. Ad quartam improbationem, dicitur quod impossibile est eumdem simul agere eumdem actum praecise et tantum humane, et simul cum hoc agere eumdem actum superhumane. Sed nulla contradictio aut impossibilitas est, aliquem agere unum actum superhumane, et simul cum hoc agere illum actum cum omni modo perfectionis humanae, et cum omni perfectione quae est in modo humanae actionis ut humana est, excludendo negationem et omnem imperfectionem concomitantem actionem humanam inquantum hujusmodi, sed superaddendo perfectionem, sicut homo addit super animal et omniagenerapraecedentiaanimal.

Dicitur secundo, quod, posito, sed non concesso, quod isti duo modi agendi, scilicet humane et superhumane, essent incompossibiles, non ex hoc sequitur quod donum evacuet omnino habitum vel actum virtutis : quia habens utrumque habitum, potest uti seorsum uno sine alio; potissime quia habitus doni magis disponit ad motionem passivam a Spiritu Sancto, quam ad activam a seipso. Unde sanctus Thomas, 2 2 , DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. - QUAESTIO I. 4)9 q. 52, art. 2, in solutione primi, sic dicit: " In donis Spiritus Sancti, mens humana non se habet ut movens, sed magis ut mota. "

Haec ille.

Et sic patet quod aliquis potest agere humane, dum utitur habitu virtutis, et potest agere superhumane, dum movetur a Spiritu Sancto; a quo tamen potentia animae sic movetur, ut etiam aliquid ipsa agat. Unde sanctus Thomas, l 2 , q. 68, art. 3, arguit sic (arg. 2) : " Dona Spiritus Sancti perficiunt hominem, secundum quod agitur a Spiritu Sancto. Sed inquantum homo agitur a Spiritu Dei, se habet quodammodo ut instrumentum ipsius, vel respectu illius. Non autem convenit ut instrumentum perficiatur per habitum, sed principale agens. Ergo dona Spiritus Sancti non sunt habitus. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod ratio illa procedit de instrumento cujus non est agere, sed solum agi. Tale autem instrumentum non est homo; sed sic agitur a Spiritu Sancto, quod etiam agit, inquantum est liberi arbitrii. Unde indiget habitu. "

Haec ille. Ad quintam improbationem, dicitur quod ista verba, operari humane, et superhumane, sunt in proposito proprie dicta, et non solum metaphorica. Et ad hujus improbationem, dicitur quod non omnis actus hominis est proprie actus humanus, sicut saepe dictum est prius (dist. praeced.) : quia nullus actus vegetativae, aut sensitivae partis, non participans ratione, est actus humanus. Item, actus hominis procedens ab habitibus deiformantibus hominem, et ex motione Spiritus Sancii, non proprie est humanus. Et de hoc dictum est in probatione secundae conclusionis. Item, sanctus Thomas, 3. Sen-tent., dist. 34, q. 1, ar-t. 1, sic dicit : a Dona dantur ad altiores actus quam sint actus virtulum. Unde, ad hujus intellectum, sciendum est quod, cum virtus in omnibus rebus inveniri possit, secundum quod habent aliquas operationes proprias, in quibus ad bene operandum ex propria virtute perficiuntur; loquentes tamen in materia morali de virtute, intelligimus de virtute humana, quae quidem ad operationem humanam bene exequendam perficit. Operatio autem hominis potest dici tripliciter. Primo, ex potentia eliciente vel imperante operationem : sicut operatio rationis, vel quia est alicujus potentiae quae obedit rationi; quia a ratione homo habet quod sit homo. Nutriri autem, videre, et hujusmodi, non sunt operationes hominis inquantum est homo, sed inquantum est vivum vel animal. Et, secundum hoc, omnes habitus perficientes ad operationes aliquas, in quibus non participat vel communicat cum brutis,possunt dici vi rtuleshunianic. Secundo modo dicitur operatio humana ex materia, sive objecto; sicut illae quae habent pro materia passiones, sive operationes humanas. Sic enim virtutes morales proprie dicuntur virtutes humanas, ut dicit Philosophus, in 10. Ethicorum (cap. 7 et 8) : quia opus speculativae (a) virtutis magis est divinum quam humanum; quia habet necessaria et aeterna, pro materia, non autem humana. Tertio modo dicitur humana ex modo, quia scilicet in operationibus humanis primo vel secundo modo dictis, etiam modus humanus servatur. Si autem ea quae hominis sunt, supra humanum modum quis exequatur, erit operatio non humana simpliciter, sed quodammodo divina. Unde Philosophus, 7. Ethicorum (cap. 1), contra virtutem simpliciter dividit virtutem heroicam (6), quam divinam dicit, eo quod per excellentiam virtutis homo fit quasi Deus. Et secundum hoc, dico quod dona a virtutibus distinguuntur, in hoc quod virtutes perficiunt ad actus modo humano, sed dona ultra humanum modum. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod homo potest agere superhumane, etsi non ratione potentiae elicientis, tamen ratione materia? circa quam agit, et ratione modi agendi.

Nec valet improbatio hujus responsionis: quia operatio superhumana convenit agenti homini, inquantum fit per gratiam particeps divinae naturae, ut sit Deus per participationem; licet non conveniat sibi ratione naturae humanae nudae, et in puris naturalibus considerate, et non supervestita? participatione divinitatis. Item, operatio divina et superhumana potest homini convenire, inquantum est instrumentum motum a Spiritu Sancto, licet non conveniat ei ut principali agenti. Et multis aliis modis patet falsitas et nullitas illius argumenti. Ad sextam improbationem, dicitur quod nullo modo tangit nos : quia nos non ponimus quod aliquod donum Spiritus Sancti sit excellentius fide, aut spe, vel charitate, ut prius visum est; nec quod donum intellectus operetur excellentiori modo quam fides; immo ponimus quod dona praesupponunt habitus theologicos, quasi fontes et principia directiva (r) donorum. Verumtamen donum intellectus habet alium actum ab actu fidei, et quasi alterius speciei. Unde sanctus Thomas, 2 2 , q. 8, art. 5, sic dicit, in solutione tertii argumenti : " Fides importat solum assensum ad ea quae proponuntur; sed intellectus importat quamdam perceptionem veritalis, etc. " Item, art. 6, sic dicit : a Sapientia, scientia, consilium, intellectus, ordinantur ad supernaturalem cognitionem, quae in nobis per fidem fundatur. Fides autem est ex auditu, ut dicilur(o), Romanor. 10 (v. 17). Unde oportet aliqua proponi homini ad credendum, non sicut visa, sed sicut audita, quibus per fidem assentiat. Fides autem primo et principaliter se habet ad primam veritatem, secundario autem ad quaedam circa creaturas consideranda, ei ulterius extendit se etiam ad directionem humanorum operum, secundum quod fides per dilectionem operatur. Sic igitur circa ea quae fidei proponuntur credenda, duo requiruntur ex parte nostra. Primo quidem, ut intellectu penetrentur vel capiantur; et hoc pertinet ad donum intellectus. Secundo autem, oportet ut homo de eis habeat rectum judicium, vel aestimet his esse inhaerendum, et ab eorum oppositis recedendum. Hoc igitur judicium, quantum ad res divinas, pertinet ad donum sapientiae; quantum vero ad res creatas, pertinet ad donum scientia? (a); quantum vero ad applicationem ad singularia opera, pertinet ad donum consilii. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod habitus donorum praesupponunt habitum fidei; et actus doni intellectus, sapientiae, scientiae, consilii, praesupponunt actum fidei. Et ideo casus quem ponit arguens, est impossibilis. Ad septimam improbationem, negatur consequentia primo loco facta : quia, licet virtus et donum operentur circa idem, vel circa eadem objecta; non tamen eodem modo, sed modis specifice distinctis, sicut saepe dictum fuit. Et quod operentur circa easdem materias, ostendit sanctus Thomas, 1" 2 , q. 68, art. 4, ubi sic dicit : " Dona sunt quidam habitus perficientes hominem, ad hoc quod prompte sequatur instinctum Spiritus Sancti; sicut virtutes morales perficiunt vires appetitivas, ad obediendum rationi. Sicut autem vires appetitivae natae sunt moveri per imperium rationis, ita omnes vires humanae natae sunt moveri per instinctum Dei, sicut a quadam superiori potentia. Et ideo, sicut in omnibus viribus hominis, quae possunt esse principium humanorum actuum, sunt aliquae virtutes necessariae, ita et dona Spiritus Sancti, scilicet in ratione et in vi appetitiva. Ratio autem est speculativa et practica; et in utraque consideratur apprehensio veritatis (6), quae pertinet ad inventionem et judicium de veritate. Ad apprehensionem igitur veritatis, perficitur speculativa ratio per intellectum; practica vero, per consilium. Ad recte autem judicandum, speculativa perficitur per sapientiam; practica vero, per scientiam. Appetitiva autem virtus, in his quidem quae sunt ad alterum, perficitur per pietatem; in his autem quae sunt ad seipsum, perficitur per fortitudinem, contra timorem periculorum; contra concupiscentiam vero inordinatam delectabilium, per timorem, secundum illud Proverbiorum^ (v. 27): Per timorem Domini declinat omnis a malo; et in Psalmo (118, v. 120) : Confige timore tuo carnes meas, a judiciis enim tuis timui. Et sic patet quod haec dona extendunt (y) se ad omnia ad quae se extendunt virtutes tam intellectuales quam morales. "

Haec ille.

Quod autem dona aliter operentur in praedictis materiis, in parte ostensum fuit (a) superius, in responsione tertiae improbationis, ubi in fine visum est quomodo circa passiones, tam concupiscibilis quam irascibilis, diversimode rectificant dona et virtutes. Quomodo autem diversimode rectificant actiones humanas, ostendit sanctus Thomas, ibidem, ubi allegatur, scilicet l 2", q. 69, art. 3, dicens : te Activa vita in his praecipue consistit, quae proximis exhibemus, vel sub ratione debiti, vel sub ratione spontanei beneficii. Ad primum quidem nos disponit virtus, ut ea quae debemus proximis, non recusemus exhibere; quod pertinet ad justitiam. Donum autem ad hoc ipsum abundantiori quodam aflectu nos inducit, ut scilicet ferventi desiderio justitiae opera impleamus, sicut ferventi desiderio esuriens et sitiens cupit cibum et potum. Circa spontanea vero beneficia vel dona nos perficit virtus, ut his donemus, quibus ratio dictat esse donandum, puta amicis, aut aliis nobis conjunctis; quod pertinet ad virtutem liberalitatis. Sed donum, propter Dei reverentiam, solum necessitatem considerat in his quibus gratuita beneficia praestat. Unde dicitur, Lucae 14 (v. 12 et 13) : Cum facis prandium aut comam, noli vocare ami cos, nequefratres tuos, etc; sed voca pauperes et debiles, etc. "

Haec ille.

Item, 3. Sentent., dist. 34, q. 1, art. 2, diffuse et pulcherrime assignat cuilibet dono actum super-humanum. Sicut actus doni intellectus, est quod " spiritualia quasi nuda veritate capiantur, et non in speculo aenigmatice ". Actus autem doni sapientiae, quod i homo causis altissimis uniatur, quasi transformatus in earum (6) similitudinem, ut sic quasi ex intimo (y) sui de aliis judicet, et ordinet non solum cognoscibilia, sed etiam actiones et passiones humanas ". Per donum autem consilii, efficitur quod (c homo accipiat hoc quod agendum est, quasi per certitudinem a Spiritu Sancto edoctus ". Per donum autem scientiae, efficitur quod " homo certitudinaliter sentiat de his quae agenda occurrunt, et sciat conversari recte in medio nationis pravae atque perversae ". Per donum autem pietatis, efficitur quod, (c in communicationibus quae sunt ad alterum, non attendatur ratio communicationis ex bono communicantis, vel ejus ad quem est communicatio, ut his terminis includatur, ut homo tantum alteri tribuat quantum debet, vel quantum expedit ei cui tribuit, sed quantum est Deo acceptum divinum bonum quod in se vel in alio relucet. " Per donum autem fortitudinis, efficitur quod homo, in passionibus irascibilis, puta spe, timore et audacia, ira et hujusmodi (6)," pro mensura accipiat divinam virtutem : ut scilicet ad ardua virtutis opera tendat, ad (a) fuit. - Om. Pr. (6) earum.

eamdem Pr. (y) ex intingo.

ab initio Pr. (8) hujusmodi.

hujus Pr. DISTINCTIO XXXIV. ET XXXV. - QUAESTIU I. 4-21 quae scit se suis viribus non sufficere; et pericula quas vires suas excedunt, non formidet, divino auxilio innixus (a); et de illatis injuriis non solum vindictam non requirat, sed etiam gloriam habeat, in remunerationem intendens. " Per donum vero timoris, efficitur quod homo bona temporalia, et delectationes tactus, et passiones concupiscentiae, vel (6) eidem annexas, " ex reverentia divinae majestatis, arbitretur ut stercora. " Ecce quomodo dona operantur supra humanum modum in omni materia virtutis.

Quomodo autem in praedictis materiis virtutes operentur modo humano, e inferiori modo operandi donorum, vide ibidem diffuse reseratum. Sciendum tamen quod ibidem, et in articulo praecedenti, insolutione quinti argumenti, videtur velle quod dona operantur excellentiori modo quam fides, aut spes (-f); et quod sola charitas inter virtutes est excellentior donis. Omnes autem aliae sunt donis inferiores, quantum ad modum operandi; licet non sint inferiores simpliciter, quia liabent excellentissimum objectum. Et sic dicta Scripti non contradicunt dictis Swnimte, nisi apparenter. Dicitur ulterius, quod responsio quam arguens recitat, bona est; et illam tenet sanctus Thomas in Summa (1" 2 , q. 68, art. 1) (o). Et ad primam illius improbationem, dicitur primo, quod non est falsum, immo usquequaque verum, quod ratio movet voluntatem quoad specifi-cationem objecti, sicut (e) diffuse visum fuit in secundo (2. Senteni., dist. 25).

Dicitur secundo, quod ratio in virtute voluntatis, etiam quantum ad exercitium actus, movet voluntatem ad actum eligendi; et insuper movet appetitum sensitivum, et membra exteriora, et omnes vires subditas imperio voluntatis et obedientes rationi. De hoc sanctus Thomas, l 2 , q. 17, art. 1 et octo sequentibus, (x) innixus.

inuisus Pr. (y) Relate ad spem, non videtur admittere Sanctus Thomas quod donum operetur modo excellentiori quam ipsa. In hoc enim loco 3. Sententiarum (scilicet, dist. 34, q. 1, art. 2), sic dicit, adl : " Charitati et spei non respondet aliquod donum, quod perfectiori modo operetur: imperfectio enim quae est in actu spei, non est ex modo operandi, sed magis ex distantia objecti. " (I) primam vero in Scriptis super 3. Sententiarum. -Ad. Pr. Haec verba forsan adduntur propter aliquam responsionem primo allatam a Scoto, quam tamen Auctor in argumentis non posuit. Dicit enim Scotus, post septimam olije-ctionem : " Dicitur quod convenit per virtutes agere recte, per dona perfecte.

Contra hoc : Eadem virtute recte ago, quia virtus est rectitudo potentia ; et perfecte ago, quia virtus est perfectio habentis in se, et qua opus ejus perfectum redditur. " Et postea addit : " Dicetur forte quod virtutes disponunt voluntatem, etc. " (Cfr. art. praec, g 1.) Haec prima responsio contra quam arguit Scotus, deduci potest ex scriptis D. Thomae super 3. Sentent., dist. 34, q. t, ubi, inter coetera, dicit, art. t, ad l" , quod dona possunt nominari virtutes, quia faciunt ad bene operandum; sed sunt supra virtutes, quia ultra humanum modum perficiunt. tractat diffuse.

Dicitur tertio, quod non omnis virtus moralis, est subjective in voluntate; et consequenter nec omnis virtus est dispositio voluntatis ut mobilis ad obediendum rationi ut moventi. Sed tamen omnis virtus moralis acquisita, est impressio rationis in appetitu sensitivo vel intellectivo, ad hoc ut sit (a) bene mobilis a ratione, ut scope dictum est in praecedenti distinctione. Nec arguens probat oppositum. Et ideo non plus dicitur ad illam primam improbationem. Ad secundam improbationem, dicitur quod beatitudines non distinguuntur a donis sicut habitus ab habitu, sed sicut actus ab habitu ipsum eliciente. De hoc sanctus Thomas, i" 2^, q. 69, art. 1, sic dicit : (i Beatitudo est ultimus finis vitae humanos. Dicitur autem aliquis jam habere finem, propter spem finis obtinendi. Unde Philosophus dicit, 1. Ethicorum (cap. 9), quod pueri dicuntur beati propter spem. Et Apostolus, Romanor. 8 (v. 24), dicit : Spe salvi facti sumus. Spes autem de fine consequendo (6) insurgit ex hoc quod aliquid convenienter movetur in finem, et appropinquat ad ipsum; quod fit per aliquam actionem. Ad finem autem beatitudinis movetur aliquis, et appropinquat, per operationes virtutum, et praecipue per operationes donorum, si loquamur de beatitudine oeterna, ad quam ratio non sufficit, sed in eam inducit Spiritus Sanctus, ad cujus obedientiam et sequelam per dona perficimur. Et ideo beatitudines distinguuntur a donis et virtutibus, non sicut habitus distincti ab eis, sed sicut actus distinguuntur ab habitibus. "

Hoec ille. Ad tertiam improbationem, dicitur quod, licet Spiritus Sanctus assistat voluntati et habitibus virtutum ad eliciendum actus convenientes voluntati et virtuti et Spiritui Sancto, et per habitum virtutis proportionentur Spiritui Sancto tanquam primo motori ad actus humanos, quorum proximum movens est ratio humana, et primum ac remotum est Spiritus Sanctus; tamen per habitum virtutis moralis, aut intellectualis, non proportionatur Spiritui Sancto tanquam moventi ad actus superhumanos et excedentes facultatem rationis quantumcumque perfectae habitu virtutis cardinalis, ad quos vires animae immediate moventur a Spiritu Sancto, et potius aguntur quam agant. Et ideo, ultra habitus virtutum cardinalium, sunt necessarii habitus donorum, ut saepe dictum fuit. Et ideo exemplum de visu collato miraculose, ad hoc propositum nihil valet. Et de hoc sanctus Thomas, 1" 2 , q. 63, art. 4, in solutione tertii, sic dicit : " Oculum caeci nati Deus fecit ad eumdem actum ad quem formantur alii oculi secundum naturam; et ideo fuit ejusdem speciei. Et eadem ratio esset, si Deus vellet miraculose causare in homine virtutes, quales acquiruntur ex actibus. Sed non ita est in proposito. "

Haec ille, in lbrma. Et haec sufficiant ad dicta Scoti. g 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi.

Ad primum Durandi contra secundam conclusionem, dicitur conformiter ad predicta in praecedenti conclusione. Sicut enim dicit sanctus Thomas, de Virtutibus (quaest, de Virt. cardin.), articulo ultimo, in solutione quinti : " Aliquid dicitur esse objectum virtutis dupliciter. Uno modo, sicut id ad quod virtus ordinatur sicut in finem; sicut summum bonum est objectum charitatis, beatitudo aeterna objectum spei. Alio modo, sicut materia circa quam operatur, ut ab ea in aliud tendens. Et hoc modo delectationes coitus sunt materia temperantiae : non enim temperantia intendit hujusmodi (a) delectationibus inhaerere ; sed potius, istas delectationes compescendo, tendere in bonum rationis. Similiter, fortitudo non intendit inhaerere periculis; sed, superando pericula, consequi bonum rationis. Et idem est de prudentia, respectu dubitabilium; et de justitia, respectu necessitatum hujus vitae. Et ideo quanto longius ab his fuerit recessum, secundum profectum spiritualis vitae, tanto erunt perfectiores actus harum virtutum : quia praedicta objecta magis se babent ad has virtutes per modum termini a quo, quam per modum termini ad quem, qui dat speciem. "

Haec ille.

Sic, in proposito, dico quod habitus donorum habent duplicia objecta, potissime illa de quibus loquitur arguens : unum est materiale, et quasi terminus a quo; aliud formale, et quasi terminus ad quem, quod est differentia secunda, et mensura vel conformitas ad illam. Secundum objectum manebit in patria, licet non primum.

Item, sanctus Thomas, 3. Senteni., dist. 34, q. 1, art. 3, in solutione sexti, sic dicit : " Dona illa quae communicant cum virtutibus in objecto quod in patria remanebit, non remanebunt in patria virtutibus illis distincta, a quibus non distinguuntur nisi ex imperfectione et perfectione in modo operationis. Quod patet de intellectu et fide : quia visio, quae fidei succedit, ad donum intellectus perfectum pertinet, ut patet in Glossa, Matth. 5. Et similiter est de sapientia, per quam filii Dei vocabimur (6), in comparatione ad spem, quae ad hanc celsitudinem aspirat. Sed dona illa quae communicant cum virtutibus moralibus in materia quae in patria non remanebit, non remanebunt quoad actus quos habent circa materiam illam in qua cum virtutibus communicari hujusmodi.

hujus Pr. bant, sed quantum ad actus quos habent circa mensuram, in qua non communicant cum virtutibus. Et ideo actus illorum donorum remanebunt distincti ab actibus virtutum qui erunt in patria. Et erunt actus horum donorum medii inter actus virtutum theologicarum et actus virtutum moralium qui in patria remanebunt : quia actus virtutum theologicarum erunt circa Deum secundum se, sicut charitatis in diligendo ipsum; actus vero donorum erunt circa Deum inquantum est regula dirigens in omnibus aliis; sicut timor habebit reverentiam ad Deum, ex qua in hac vita omnia mundi prospera contempsit ; actus vero virtutis cardinalis erit circa finem proprium, quem quis consecutus est ex meritoriis aclibus virtutum; sicut temperantiae, nullo defectu noxio delectari. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod dona habebunt aliquod objectum in patria, scilicet ipsum Deum, secundum quod est regula directiva aliorum. Quales autem actus habebunt in patria, diffuse ostendit 1" 2 , q. 68, art. 6, in solutione secundi, ubi sic dicit : " Gregorius quasi in singulis donis ponit aliquid quod transit cum statu praesenti, et aliquid quod permanet in futuro. Dicit enim (l.Morct: luim, cap. 32, al. 15) quod sapientia mentem etiam de aeternorum spe et certitudine reficit; quorum duorum spes transit, sed certitudo remanet. De intellectu, dicit quod in eo quod audita penetrat, reficiendo cor, tenebras ejus illustrat : quorum duorum auditio transit, quia non docebit vir fratrem (a) suum, ut dicitur, Jerem. 31 (v. 34); sed illustratio mentis manebit. De consilio autem, dicit quod prohibet esse praecipitem., quod est necessarium in praesenti (6); et iterum, quod ratione animum replet, quod est necessarium etiam in futuro. De fortitudine vero, dicit quod adversa non metuit, quod est necessarium praesenti vitae; et iterum, quod confidentiae cibos apponit, quod permanet et in futuro. De scientia vero, unum tantum ponit, quod ignorantia jejunium superat, quod pertinet ad statum praesentem; sed (y) quod addit, in ventre mentis, per quod potest figuraliter intelligi repletio cognitionis, pertinet etiam ad statum futurum. De pietate vero, dicit quod cordis viscera misericordiae operibus replet, quod quidem, secundum verba, pertinet tantum ad praesentem statum; sed ipse intimus affectus proximorum, per viscera designatus, pertinet etiam ad futurum statum, in quo pietas non exhibet misericordiae opera, sed congratulationis affectum. De timore vero, dicit quod premit mentem, ne superbiat de praesentibus, quod pertinet ad praesentem statum; et quod de futuris cibo spei confortat (a), quod etiam pertinet ad statu) fratrem.

finem Pr. tum praesentem, quantum ad spem, sed potest etiam ad statum futurum pertinere, quantum ad confortationem de rebus hic speratis et ibidem obtentis. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod omnia dona Spiritus Sancti habebunt aliqua objecta in patria, vel Deum, vel proximum, vel proprium(a)subjectum; licet subjectum et proximum in ordine ad Deum, et Deum principaliter, non quidem in se, quia sic est objectum virtutum theologicarum, sed Deum ut est regula et mensura actuum ad beatitudinem pertinentium. Ad secundum respondit sanctus Thomas, l 2", q. 68, art. 6, ubi arguit sic (arg. 3) : " Donorum quaedam perficiunt hominem in vita activa ut scientia, consilium, pietas, et fortitudo, et timor. Sed activa vita cum (6) hac vita terminatur, ut dicit Gregorius, 6. Moralium (cap. 37, al. 18, in vet. 28). Ergo in statu gloriae non erunt omnia dona. J Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod ratio illa procedit de donis quantum ad materiam. Opera enim vitae activae non erunt materia donorum; sed omnia habebunt actus suos circa ea quae pertinent ad vitam contemplativam, quae est vita beata. "

Haec ille. Ad argumentum pro quaestione, respondet sanctus Thomas, l 2 , q. 68, art. 1, in solutione tertii, ubi sic dicit: " Diffinitio illa datur de virtute secundum communem modum virtutis. Unde, si volumus diffinitionem restringere ad virtutes, prout distinguuntur a donis, dicemus quod hoc quod dicitur, qua recte vivitur, intelligendum est de rectitudine vitae quae accipitur secundum regulam rationis. Similiter donum, prout distinguitur a virtute infusa, potest dici illud quod datur a Deo in ordine ad motionem ipsius, quod scilicet facit hominem bene sequentem instinctus suos, s

Haec ille. Et haec de quaestione sufficiant. De qua benedictus Deus. Amen.