ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES g 1. - Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi.

Quantum ad tertium articulum, respondendum est obiectionibus supradictis. Et quidem,ad argumentaDurandi contra primam conclusionem, dicitur primo, quod sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 23, q. 2, art.4, q i, apparenter tenuit viam quam sequitur Durandus : scilicet quod fides, stricte loquendo, non sit virtus, sed solum large loquendo. Verumtamen ex verbis suis non potest concludi efficaciter quod fides non sit virtus, proprie loquendo; sed solum quod non sit virtus intellectualis, eo modo quo philosophi de tali virtute loquuntur. Quod patet ex modo loquendi. Ait enim sic : " Cum virtutis sit reddere opus bonum, operatio potest dici bona : vel formaliter, inquantum procedit ex potentia quae movetur in bonum secundum rationem boni; vel materialiter, secundum quod est congrua et connaturalis potentiae. Utroque modo actus fidei est bonus : quia congruit intellectui, inquantum est verorum; et ilerum procedit a voluntate, quae movetur in bonum quasi in objectum. Ex parte autem intellectus, quamvis habeat bonitatem ex parte objecti, non tamen habet perfectionem : quia deficit modus, eo quod non habet conspicuam veritatem, cui adhaeret. Sed ex parte voluntatis, potest habere perfectionem, inquantum voluntas perfecta in appetitu boni, firmitatem et certitudinem facit in fide. Et ideo dicit Bernardus (de Consideratione, lib. 5, cap. 3), quod fides est voluntaria quaedam et certa prietibatio nondum propalata; veritatis. Umie patet quod fides est virtus, non quidem intellectualis, sed eo modo quo communiter loquimur de virtute, quae producit actum bonum ex bonitate voluntatis procedentem. Nec tamen est virtus moralis : quia non est ordinativa appetitus sensibilis, ut consistat circa delectationes, et tristitias, et operationes, sicut circa materiam vel objectum. Sed est virtus theologica; quod quidem genus philosophi non cognoverunt. "

Haec ille.

Item, art. 3, q 3, sic dicit : o Cum virtus ponat potentiam in ultimo quantum ad actum, non sufficit ad rationem virtutis, quod potentia ponatur in ultimo quantum ad objectum; sed oportet quod ponatur in ultimo quantum ad modum agendi, ut scilicet actus sit bonus (x) non solum ex eo quod bonum est quod fit, sed ex eo quod bene fit, sicut patet in virtutibus moralibus. Bonum autem intellectus est verum, quod est finis et perfectio ejus. Unde non sufficit ad rationem virtutis intellectualis, quod peream cognoscatur verum; sed oportet quod actus quo verum consideratur, sit perfectus etiam ex modo, ut bene quis intelligat. Bene autem operari intellectum, non contingit ex hoc quod ex bona voluntate ejus operatio procedit, sed ex efficacia intellectus ad objectum proprium conspiciendum, vel in se, vel per resolutionem ad illud quod in se conspicitur. Fides autem per actum suum ponit intellectum in ultimo quantum ad objectum, inquantum facit assentire primae veritati; non autem quantum ad modum proprium intellectus : quia intellectus noster non est per fidem tantae (6) efficaciae, ut id quod credit, inspicere per se possit, vel ad ea quae inspicit, reducere. Et ideo fides non 3H LIBRI III. S est virtus intellectualis. " - Haec ille. - Ex quibus patet quomodo Durandus ex dictis sancti Thomae in Tertio fabricavit suam opinionem, et quomodo sanctus Thomas videtur ibidem favere suae opinioni, scilicet quod fides non sit virtus, proprie loquendo de virtute. Nec tamen favet : quia non asserit quod fides non sit virtus proprie dicta, sed solum quod non est virtus intellectualis proprie dicta, quia non ponit potentiam quam informat, in ultimata perfectione quoad actum. Sed potest dici virtus, communiter et large loquendo de virtute. Secundo, dicitur quod, dato quod sanctus Thomas in Scripto fuisset illius opinionis, tamen postea hanc opinionem correxit in Summa : sicut patet in probatione conclusionis, ubi, sine distinctione, concedit fidem esse virtutem; et similiter, in de Veritate, q. 14, art. 3, ubi arguit sic, loco septimo: a Virtus est ultimum potentias, ut dicitur in 1. Coeli et Mundi (t. c. 116). Sed fides non est ultimum potentiae humanae; quia potest in aliquid aliud amplius, scilicet in apertam visionem. Ergo fides non est virtus, et Ecce argumentum, in quo fundat se Durandus, et in quo sanctus Thomas, in Tertio, videbatur se fundare. Sequitur responsio : cc Dicendum, inquit, quod fides secundum hoc dicitur ultimum potentiae, quia complet potentiam ad eliciendum actum bonum et meritorium. Non autem requiritur ad rationem virtutis, quod per eam eliciatur optimus actus qui potest elici a potentia illa; cum contingat in eadem potentia esse plures virtutes, quarum una nobiliorem actum elicit, sicut magnificentia liberalitate (i). "

Haec ille.

Ex quibus patet ad primum Durandi. Ubi ulterius advertendum, quod fides uno modo magis proprie dicitur virtus quam scientia. Unde sanctus Thomas, de Veritate, ubi supra, art. 3, in solutione quinti, sic dicit : " Secundum quod nunc loquimur de virtute, neque scientia, neque opinio virtus dici potest; sed sola fides, quae, quantum ad illud quod voluntatis est, prout praedicto modo in genus virtutis cadit, non est media inter scientiam et opinionem; quia in scientia et opinione non est aliqua inclinatio ex voluntate, sed ex ratione tantum. Si autem loqueremur de eis quantum ad id quod est cognitionis tantum, sic nec opinio, neque fides esset virtus, cum non habeant (6) completam cognitionem , sed tantummodo scientia. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod, licet fides non possit proprie dici virtus, secundum philosophum; potest tamen-dici virtus, secundum theologum. Et de hoc latius dicetur in sequenti responsione. Ad secundum dicitur quod illa ratio solvit seipsam, cum dicit quod actus fidei non est perfectior, presente charitate, in genere cognitionis, licet sit (x) liberalitate.

liberalitatem Pr. (8) habeant. - habeat Pr. perfectior in esse meriti. De hoc sanctus Thomas, ubi supra (de Veritate, q. 14, art. 3), sic dicit: " Virtus, inquam, ex impositione sui nominis, significat complementum (a) potentiae activae. Est autem duplex potentia activa : quosdam, cujus actio terminatur ad aliquid actum extra, sicut aedificativae potentiae actio terminatur ad aedificatum; quaedam vero est, cujus actio non terminatur ad extra, sed consistit in ipso agente, ut visio in vidente, ut habetur a Philosopho, 9. Metaphysicae (t. c. 16). In his autem duabus potentiis diversimode sumitur complementum (6). Actus enim primarum potentiarum, ut dicit Philosophus, ibidem, non sunt in faciente (y), sed in facto; ideo complementum (S) potentiae activae accipitur ibi penes id quod fit. Unde et virtus deferentis pondera dicitur esse in hoc quod maximum pondus defert, ut patet, 1. Caeli et Mundi (t. c. 116); et similiter virtus aedificatoris, in hoc quod facit optimam domum. Sed quia actus alterius potentiae consistit in ipso agente, non in aliquo acto, ideo complementum (t) illius potentiae accipitur secundum modum agendi; utputa si bene et convenienter operetur; ex quo habet ut actus ejus bonus dicatur. Et inde est quod in hujusmodi (ij) potentiis virtus dicitur quae opus bonum reddit. Aliud autem est bonum ultimum quod considerat philosophus, et theologus. Philosophus enim considerat quasi bonum, quod est humanis viribus proportionatum , et consistit in actu ipsius hominis; unde felicitatem dicit esse operationem quamdam. Et ideo, secundum philosophum, actus bonus, cujus principium virtus dicatur, dicitur absolute, inquantum est conveniens potentiae, ut perficiens ipsam. Unde quemcumque habitum invenit philosophus talem actum elicientem, dicit eum esse virtutem : sive sit in parte intellectiva, ut scientia, intellectus, et hujusmodi (m) virtutes intellectuales, quarum actus est bonum ipsius potentiae, scilicet considerare verum; sive in parte affectiva, ut temperantia, et fortitudo, et aliae virtutes morales. Sed theologus considerat quasi bonum ultimum, illud quod est naturae facultatem excedens, scilicet vitam aeternam. Unde bonum in actibus humanis non considerat absolute, quia ibi non ponit finem, sed in ordine ad illud bonum quod ponit ultimum; asserens illum actum tantum esse bonum complete, qui de proximo ad bonum finale ordinatur, id est, qui est meritorius vitae aeternae. Et omnem talem actum dicit esse actum virtutis; et quicumque habitus elicit talem actum, ab ipso appellatur virtus. Aliquis autem actus meritorius dici V. - QUAE8TIO I. non potest, nisi secundum quod est in potentia operantis constitutus : quia qui meretur, oportet quod aliquid exhibeat; nec exhibere potest, nisi quod aliquo modo suum est, id est (a), ex ipso. Actus autem aliquis in potestate nostra consistit, secundum quod est voluntatis : sive sit ejus ut ab ipsa elicitus, ut diligere et velle; sive ut ab ipsa imperatus, ut ambulare et loqui. Unde, respectu cujuslibet talis actus, potest poni aliqua virtus, eliciens actus perfectiores in genere talium actuum. Credere autem non habet assensum nisi ex imperio voluntatis; unde, secundum id quod est, a voluntate dependet. Et inde est quod ipsum credere potest esse meritorium; et fides, quae est habitus eliciens ipsum, est, secundum theologum, virius. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod, licet, secundum philosophum, actus non dicatur virtuosus nisi inquantum est proportionatus humanis viribus, et ille actus sit perfectius actus virtutis, qui est illo modo proportionatus; attamen, secundum theologum, actus humanus potest dici virtuosus, licet non sit illo modo proportionatus, puta constituens potentiam activam in ultimo, dum tamen sit proportionatus ultimo fini supernaturali. Hoc autem habet actus fidei, assistente charitate; et non habet hoc, non assistente charitate. Et per consequens, fides formata potius habet rationem virtutis quam fides informis. Ad tertium dicitur quod assumit quoddam manifeste falsum, scilicet quod actus fidei nullam perfectionem a charilate recipiat. Unde sanctus Thomas, de Veritate, q. 14, art. 2, in solutione decimi, sic dicit : " Actus fidei essentialiter consistit in cognitione; et ibi est ejus perfectio, quantum ad formam vel speciem quam habet ex objecto. Sed quantum ad finem, perficitur in affectione; quia ex charitate habet quod sit meritorius, j

Haec ille.

Item, mirum est quomodo arguens dicit fidem aequaliter habere rationem virtutis absente charitate sicut praesente, cum Augustinus expresse dicat, Contra Julianum (lib. 4, cap. 3), sine charitate nullam veram esse virtutem. Et de hoc sanctus Thomas, 2 2", q. 23, art. 7, sic dicit: tt Virtus ordinatur ad bonum. Bonum autem principaliter est finis; nam ea quae sunt ad finem non (6) dicuntur bona nisi in ordine ad finem. Sicut autem est duplex finis, unus ultimus, et alius proximus; ita etiam est duplex bonum, unum quidem ultimum et principale, et aliud proximum et particulare. Ultimum quidem et principale bonum hominis est Dei fruitio, secundum illud Psalmi (72, v. 28) : Mihi autem adhaerere Deo bonum est; et ad hoc ordinatur homo per charitatem. Bonum autem secundarium (y) et particulare hominis potest esse duplex : unum quidem Ii) secundarium. - secundum alium Pr. quod est vere bonum, utpote ordinabile, quantum est in se, ad principale bonum, quod est ultimus finis; aliud autem est bonum apparens, et non verum, quia abducit a finali bono. Sic igitur patet quod vera virtus simpliciter est illa quae ordinat ad principale bonum hominis, sicut etiam Philosophus dicit, 7. Physicorum (t. c. 17), quod virtus est dispositio perfecti ad optimum. Et sic nulla vera virtus potest esse sine charitate. Sed si accipiatur virtus secundum quod est in ordine ad aliquem finem particularem, sic potest dici aliqua vera virtus sine charitate, inquantum ordinatur ad aliquod particulare bonum. Sed si illud particulare bonum non sit verum bonum ("), sed apparens, virtus etiam quae est in ordine ad hoc bonum, non est vera virtus, sed falsa similitudo virtutis : sicut non est vera virtus avarorum prudentia, qua excogitant diversa genera loculorum; et avarorum justitia, qua, gravium damnorum metu, contemnunt aliena; et avarorum temperantia, quae luxuriae, quae nimis sumptuosa est, cohibet appetitum; et avarorum fortitudo, qua, ut ait Horatius (lib. 1, epist. 1), Per mare pauperiem fugiunt, per saxa, per ignes, ut dicit Augustinus, 4. Contra Julianum (cap. 3). Si vero aliquod bonum particulare sit verum bonum, pula conservatio reipublicae, vel aliquid hujusmodi (6), erit quidem vera virtus, sed imperfecta, nisi referatur ad finem et perfectum bonum. Et, secundum hoc, simpliciter vera virtus sine charitate esse non potest, s

Haec ille.

Item, l 2 , q. 65, art. 4, sic dicit : a Fides et spes, sicut et virtutes morales, dupliciter possunt considerari : uno modOjSecundum quamdam inchoationem; alio modo, secundum perfectum esse virtutis. Cum enim virtus ordinetur ad bonum opus agendum, virtus quidem perfecta dicetur ex hoc quod potest in opus perfecte bonum; quod quidem est, dum non solum bonum est quod fit, sed etiam bene fit; alioquin, si bonum sit quod fit, non autem bene fiat, non erit perfecte bonum ; unde nec habitus, qui est talis actus principium, habebit perfecte rationem virtutis. Sicut si aliquis operetur justa, bonum quidem facit; sed non erit opus perfectum virtutis, nisi hoc bene faciat, id est, secundum rectam electionem, quod est per prudentiam; et ideo justitia sine prudentia non potest esse virtus perfecta. Sic igitur fides et spes sine charitate possunt quidem esse aliqualiter; perfectae autem virtutis rationem sine charitate non habent. Cum enim fidei opus sit credere Deo, credere autem sit aliquem propria voluntate alicui assentire, si non debito inodo velit, non erit perfectum opus fidei. Quod autem debito modo velit, habet (t) per charitatem, quae perficit voluntatem : omnis enim rectus motus voluntatis ex recto amore procedit, ut dicit Augustinus, 14. de Civitale Dei (cap. 7). Sic igitur fides est sine charitate quidem, sed non perfecta virtus; sicut temperantia, vel fortitudo, sine (a) prudentia. Et similiter dicendum de spe. Nam actus spei est expectare futuram beatitudinem a Deo; qui quidem actus perfectus est, si fiat ex meritis quae quis habet; quod non potent esse sine charitate. Si autem aliquis expectet ex meritis quae nondum habet, sed proponit in futurum acquirere, erit actus imperfectus; et hoc potest esse sine charitate. Et ideo lides et spes possunt esse sine charitate; sed sine charitate, proprie loquendo, virtutes esse non possunt : nam ad rationem virtutis pertinet ut non solum secundum ipsam aliquod bonum operetur, sed etiam bene, ut dicitur 2. Ethicorum (cap. 6). "

Haec ille. -Ex quibus apparet quod actus fidei aliquam et maximam perfectionem recipit ex praesentia charitatis, potissime dum non solum fit cum charitate, sed ex charitate, scilicet quia ordinatur ad ultimum finem, et ad conspiciendam primam veritatem secundum quod in se est. Unde, secundum omnes catholicos doctores, fides sine charitate dicitur informis; et, presente charitate, dicitur formata : quia scilicet actus fidei per charitatem ordinatur ad primam veritatem sicut ad ultimum finem , et ille ordo se habet ad actum fidei sicut forma; et similiter, finis actus est forma ejus, non quidem intrinseca, sed extrinseca. De hoc sanctus Thomas, 2 2"j, q. 4, art. 3; et, q. 23, art. 8; et, 3. Sentent., dist. 23, q. 3, art. 1; et multis aliis locis. Conceditur tamen quod fides non magis est virtus intellectualis, praesente charitate, quam absente; quia nec isto modo, nec illo, est virtus intellectualis, ut supra dictum est. Non enim omnis virtus quae est in intellectu subiective, potest dici virius intellectualis; nec omnis virtus quae est in voluntate, potest dici moralis. Sj 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Ad argumenta contra secundam conclusionem inducta, nunc dicendum est.El quidem Ad primum (quod est Scoti), negatur antecedens pro prima sui parte. Et ad ejus probationem, dicitur quod licet Paulus, vel alius apostolus auditor Christi, posset ex puris naturalibus, hoc est, sine habitu supernaturaliter infuso, assentire dictis Christi, vel divinae revelationi, non tamen perfecto et discreto assensu, et consimili assensui fidei infusa;. Et de hoc sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 23, q. 3, art. 2, sic dicit : " Habitus ad hoc sunt necessarii, ut potentiae quae per naturam non sunt determinata; ad actum perfectum, determinentur per habitum. Contingit autem quandoque quod inferior potentia non est determinata ad illum actum perfectum, sed superior potentia determinatur ad ipsum : sicut concupiscibilis non est determinata ad tenendum medium in delectationibus ex natura propria, sed ratio determinatur per naturam suam ad illud; et ideo habitus temperantiae acquiritur in concupiscibili ex vi superioris potentiae. Nulla autem potentia secundum suam naturam determinatur ad illa qua: sunt supra naturam rationis humanae; quorum est fides. Et ideo ad hunc actum indigemus habitu, qui non est acquisitus. Qui quidem in duobus nos adjuvat : in hoc scilicet quod intellectum facit facilem ad credendum, contra duritiam; et discretum, ad refugiendum non credenda, contra errorem. "

Haec. ille.

Item, art. 3, q 2, sic dicit : " Habitus fidei infusus in duobus nos adjuvat : scilicet ut credamus quae credenda sunt; et ut eis quae non sunt credenda, nullo modo assentiamus. Primum autem potest homo ex ipsa aestimatione, sine habitu infuso; sed secundum, scilicet ut discrete in haec et non (a.) in illa inclinetur, habet ex habitu infuso tantum. Quae quidem discretio est secundum quam non credimus omni spiritui. Quae, quia in haeretico non est, constat quod habitus fidei in ipso non manet. Et si aliqua credenda credat, hoc est ratione humana : si enim habitu fidei ad haec credenda inclinaretur, contraria fidei refutaret; sicut omnis habitus renititur eis quae sunt contra illum habitum. "

Haec ille.

Item, 6. Quodlibeto, art. 6, sic dicit: " Si aliquis, id quod est commune multis accipiat ut proprium uni, necesse est quod decipiatur. Certitudo autem adhaesionis non est propria virtutis fidei. Primo quidem, quia competit virtutibus intellectualibus, puta sapientiae, scienliae, intellectui. Secundo, quia competit non solum fidei verae, sed etiam fidei falsae : sicut enim est opinio vera vel falsa, ita et fides; nec minus firmiter inhaeret aliquis falsitati, quam veritati, ut dicit Philosophus, 7. Ethicorum. Tertio, quia certitudo inhaesionis non semper provenit ex aliquo habitu; sed ex proprio arbitrio potest aliquis assensum suum firmare ad aliquod verum vel falsum, antequam habeat habitum. Quarto, quia certitudo inhaesionis non solum competit fidei formatae, quae est virtus; sed etiam fidei informi, quae non est virtus. Dicendum ergo, quod iu haeretico certitudo adhaesionis est actus falsae fidei; in malo etiam catholico est actus fidei informis. Et sic in neutro est actus virtutis fidei. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod, licet, sine habitu infuso virtutis fidei, discipulus vel apostolus posset assentire dictis Christi, adhuc indigeret habitu infuso; non quidem ad simpliciter assentiendum; sed ad discrete assentiendum, et ad alias conditiones quas habet actus ex habitu. Ad secundum patet per prodicta; quia non plus concludit quam primum. Ad tertium, negatur minor. Et ad probationem, dicitur quod huic articulo, Deus est trinus et unus, assentio, quia Deus hoc revelavit, et non ex hoc quod Joannes vel alius homo elicit hoc esse sibi revelatum. Et hoc, loquendo de assensu causalo ab habitu Adei. Nec est imaginandum, sicut arguens imaginatur, quod sint ibi duo vel tres assensus necessarii : scilicet unus, quo assentio isti, Deus est trinus et unus; et alius, quo assentio isti, Deus hoc revelavit; et alius, quo assentio isti, Joannes dicit quod sibi revelatum est, etc. Immo, unico actu assentio quod Deus est trinus et unus, et quod Deus hoc revelavit; sicut idem actus est, quo credo Deo, et credo Deum, et credo in Deum. Unde sanctus Thomas, 3. Scatent., dist. 23, q. 2, art. 2, q 2, sic dicit : " Actus credentis ex tribus dependet : scilicet ex intellectu, qui terminatur ad unum; ex voluntate, qua? determinat (a) intellectum per suum imperium; ex ratione, qua? inclinat volunlatem. Et, secundum hoc, assignantur tres actus fidei. Ex hoc enim quod intellectus terminatur ad unum, actus fidei est credere Deum : quia objectum fidei est Deus secundum quod in se consideratur, vel aliquid circa ipsum, vel ab ipso. Ex hoc vero quod intellectus determinatur a voluntale, secundum hoc, actus fidei est credere in(6) Deum, id est, amando in eum tendere : est enim voluntatisamare. Secundum autem quod ratio voluntatem inclinat, aclus fidei est credere Deo : ralio enim quare voluntas inclinatur (V) ad assentiendum his qua: non videt, est quia Deus ea dicit; sicut homo, in his quae non videt, credit testimonio alicujus boni viri, qui videt quae ipse non videt. Et per omnia prodicta non nominatur nisi unus actus completus lidei; sed ex diversis quae (o) in fide inveniuntur^), diversimode nominatur: illo enim adu quo credit Deum, credit Deo, et credit in Deum. " - Haec ille.

Item, 2 2 , q. 2, art. 2, sic dicit : " Actus cujuslibet potentia; vel habitus, accipitur secundum ordinem potentiae vel babilus ad suum objectum. Objectum autem fidei tripliciter potest considerari. Cum enim credere ad intellectum pertineat, prout est a voluntate motus ad assentiendum, potest objectum fidei accipi vel ex parte intellectus, vel ex parte voluntatis intellectum moventis. Si quidem ex parte intellectus, sic in objecto Milei duo possunt considerari. Quorum unum est materiale objectum fidei; et sic actus fidei ponitur credere Deum; quia nihil proponitur nobis ad cre- (i) determinat. - terminat IV. dendum, nisi secundum quod ad Deum pertinet. Aliud est ratio formalis objecti, quod est sicut medium propter quod tali credibili assentitur: et sic ponitur actus fidei credere Deo; quia formale objectum fidei est veritas prima, cui iniceret homo, ut propter eam creditis assentiat. Si vero consideretur (a) objectum fidei tertio modo, secundum quod intellectus est motus a voluntale, sic ponitur aclus fidei credere in Deum. Veritas enim prima refertur ad voluntatem, secundum quod habet rationem finis. Et per ista tria non designantur diversi aclus fidei, sed unus et idem actus, habens diversam relationem ad objectum fidei. "

Haec ille.

Ex quibus habetur quomodo eodem actu fidei intellectus inhaeret prima? veritati propter se, et articulo fidei propter Deum assentit. Nec oporiet necessario formare duas propositiones, quarum una dicat, Deus est trinus et unus (6), et alia dicat, Deus revelavit quod Deus est trinus et unus.

Dicitur secundo, quod dato quod formentur ista? tres propositiones, prima, Deus est trinus et unus, secunda, Deus revelavit quod Dens est, etc, tertia, Joannes praedicat quod Deus revelavit sibi Deum esse trinum et unum, in illo casu, dico quod assensus prima? non dependet effective principaliter ex assensu tertiae, sed praecise ex habitu fidei et intellectu et voluntate; licet illa tria propter aliud requirantur, sicut et persuasio praedicantis, et auditus illius. De hoc sanctus Thomas, 3. Senteiit., dist. 23, q. 3, art. 2, ubi arguit sic, primo loco: " Augustinus (14. de Trinitate, cap. 1) dicitquod per scientiam fides acquiritur, nutritur et defenditur. Sed nullus habitus acquisitus per aliquam scientiam, est habitus infusus. Igitur, etc. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Habitus, inquit, infusus similis est habitui innato : quia, sicut naturalis habitus datur in creatione, ita infusus in reparatione. Naturalis autem habitus, sicut intellectus principiorum, indiget ut cognitio determinetur per sensum ; quo acquisitus non indiget, quia dum acquiritur, per acium determinationem recipit. Et similiter oporiet quod fidei babilus determinationem recipiat ex parte nostra. Et quantum ad istam determinationem, dicitur fidem acquiri per seientiam theologia?, qua; articulos distinguit; sicut habitus principiorum dicitur acquiri per sensum, quantum ad distinctionem principiorum, non tamen quantum ad lumen quo principia cognoscuntur. "

Haec ille.

Item, in solutione secundi, sic dicit : " In fide quatuor considerantur : scilicet ipsum quod credendum est, ralio volunlatem determinans ad credendum, voluntas intellectui imperans, intellectus exequens. Et, secundum hoc, fides, quantum ad ejus determinationem, et quantum ad ejusactum. ENTENTURUM qui ex nobis est, quamvis.habitus sit infusus, dicitur esse ex quatuor quae in nobis sunt. Quia, quantum ad ipsum credendum, dicitur esse exauditu; quia determinatio credendorum fit in nobis vel per locutionem interiorem, qua Deus in nobis loquitur, vel per vocem exteriorem. Quantum vero ad rationem, quae inducit voluntatem ad credendum, dicitur esse ex visione alicujus quod ostendit Deum esse qui loquitur in eo qui fidem annuntiat. Quantum vero ad imperium voluntatis, dicitur esse fides ex voluntate. Quantum autem ad executionem intellectus, dicitur esse actus fidei ex intellectu. "

Haec ille. - Ex quibus patet quod actus fidei, qui est assensus, dependet, quantum ad executionem, ab habitu fidei et ab intellectu, tanquam a causa proxima. Persuasio vero, vel praedicatio exterior, requiritur ad determinationem credendorum, et ad proponendum intellectui suum objectum materiale, puta aliquod complexum ; non autem ad causandum assensum. Item, 2" 2 , q. 6, art. 1, in solutione primi, sic dicit : " Per scientiam gignitur fides, et nutritur, per modum exterioris persuasionis, quae fit ab aliqua scientia; sed principalis et propria causa fidei est illud quod interius movet ad assentiendum. " Item, in solutione tertii, sic dicit : a Credere quidem in voluntate credentium consistit; sed oportet quod voluntas hominis praeparetur a Deo per gratiam, ad hoc quod elevetur in ea quae sunt supra naturam, j

Haec ille.

Ex quihus apparet quod fides iofusa, nec quoad habitum, nec quoad actum suum principalem, qui est assenlire credibilibus, dependet effective a fide acquisita. Nec certitudo ejus dependet a certitudine fidei acquisita;, sicut certitudo conclusionis a certitudine principii. Et per consequens, tota imaginatio arguentis vana est. Dicitur tertio, quod, concessa ultimata sua conclusione, scilicet quod homo ex "puris naturalibus assentiret tribus propositionibus supradictis, ex hoc nihil habetur conlra conclusionem : quia adhuc habitus fidei infusus, est necessarius ad assentiendum (a) discrete, prompte, firmiter, delectabiliter, ut prius tactum est. II. Ad argumenta Aureoli. - Ad primum Aureoli, dicitur quod non aliud concludit, nisi quod aliquis sine habitu infuso potest assentire veritatibus supernaturalibus; quod concedimus; non autem quod sine tali habitu possit assenlire discrete, etc, modosaepe dicto. Ideo haerelicus, et puer non baptizatus inter fideles nutritus, possunt habere assensum credendorum sine habitu infuso; non tamen discretum, promptum,"facilem, firmum. Ad secundum (quod est ejusdem), patet per predicta. Unde nec praedicanti, nec audienti, sufficit, ad perfecte et secure credendum, fides acquisita, sine (a) infusa. Sj 3. - Ad argumenta contra tertiam CONCLUSIONEM Ad argumenta Durandi. - Ad primum Durandi contra tertiam conclusionem, dicitur quod non est simile de habitu acquisito et de infuso. Primus enim non perditur nec per cessationem ab actu proprio mox, nec confestim ex actu contrario; secus est de habitu infuso. Et de hoc sanctus Thomas, 2" 2 , q. 24, art. 12, ubi quaerit, utrum charitas amittatur per unum actum peccali mortalis, sic dicit : " Unumquodque per aliud contrarium superveniens tollitur. Quilibet autem actus peccati mortalis contrariatur charitati secundum propriam rationem, quae consistit in hoc quod Deus diligatur super omnia, et quod homo totaliter se (S) illi subjiciat, omnia sua referendo in ipsum. Est igitur de ratione charitatis, ut sic diligat Deum, quod in omnibus velit se ei subjicere, et praceptorum ejus regulam sequi. Et ideo quidquid contrariatur praeceptis ejus, manifeste contrariatur charitati; unde de se habet quod charitatem excludere possit. Et si quidem charitas esset habitus acquisitus, ex virtute subjecti dependens, non oporteret quod statim per unum actum contrarium tolleretur : actus enim non directe contrariatur habitui, sed actui (y); conservatio autem habitus in subjecto, non requirit continuitatem actus; unde ex superveniente contrario actu, non slatim habitus acquisitus excluditur. Sed charitas, cum sit babitus infusus, dependet ex actione Dei infundentis, qui sic se habet in infusione et conservatione charitatis, sicut sol in lumine aeris. Et ideo, sicut lumen statim cessaret esse in aere per hoc (o) quod aliquod obstaculum poneretur illuminationi solis, ita etiam charitas deficit slatim esse in anima per hoc (e) quod aliquod obstaculum ponitur influentiae (0 charitatis a Deo in animam. Manifestum est autem quod per quodlibet peccatum mortale, quod divinis praeceptis contrariatur, ponitur praedictae infusioni obstaculum : quia ex hoc ipso quod homo eligendo praefert peccatum divinae amicitiae, quae requirit ut Dei voluntatem in omnibus sequamur, consequens est ut slatim per unum acium peccati mortalis babitus charitatis perdatur. J

Haec ille.

Et sicut dicit de habitu charitalis, quod tollitur per quemlibet actum peccati-sibi contrarium, quia ponit obstaculum divinae infusioni; ita dicendum est de actu peccati contrario fidei et spei. (I) per hoc. - Om. Pr. V. - QUAESTIO I. Ideo habitus fidei tollitur per quemlibet actum peccati mortalis sibi contrarium, cujusmodi (a) est infidelitas; et similiter habitus spei statim tollitur per actum peccati mortalis sibi contrarium, cujusmodi est desperatio; non autem per alia peccata non contraria fidei aut spei; sicut ipse dicit, eodem articulo, in solutione quinti. Item, de Virtutibus, q. 2, art. 6, sic dicit : a Ea quae ex divina infusione causantur, non solum indigent divina actione in sui principio, ut esse incipiant, sed in tota sua duratione, ut conserventur in esse : sicut illuminatio aeris indiget prasentia solis, non solum cum primo illuminatur aer, sed quamdiu illuminatus manet; et, propter hoc, si aliquod obstaculum interponatur, intercipiens directum aspectum ad solem, desinit esse lumen in aere. Similiter, quando peccatum mortale advenit, quod impedit directum aspectum animae ad Deum, intercipitur influxus Dei, etc. s

Haec ille.

Et in multis aliis locis idem ponit. Ex quibus patet quod similitudo argumenti de habitibus acquisitis et infusis non valet. Ad secundum dicitur quod si minor intelligitur de errante cum pertinacia, puta de haeretico, falsa est. Si autem intelligatur de non haeretico, conceditur totum argumentum; sed non est contra conclusionem. Unde sanctus Thomas facit simile argumentum, 6. Quodlibeto, art. 6 (arg. 2) : cc Omne quod agit ad similitudinem alicujus, videtur agere in virtute illius. Sed haereticus per certitudinem adhaerens his quae credit, agit ad similitudinem fidei, inquantum certitudinaliter inhaeret, et inquantum existimat se rectam fidem habere. Ergo operatur in virtute fidei. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod aliquid potest agere secundum similitudinem alicujus dupliciter. Uno modo, secundum similitudinem veram; et sic vere agit aliqualiter in virtute illius. Alio modo, secundum similitudinem apparentem; et sic agit in apparentia virtutis illius. Et ita est in proposito. Unde in haeretico certitudo adhaesionis est actus fidei apparentis, non autem fidei verae. "

Haec ille.

In quo autem sit dissimilitudo adhaesionis catholici et haeretici, quantum ad articulum cui communiter assentiunt, ostendit sanctus Thomas, 2" 2"", q. 5, art. 3, in solutione primi, ubi sic dicit : " Alios articulos fidei, de quibus haereticus non errat, non tenet eo modo sicut tenet eos fidelis, scilicet simpliciter inhaerendo primae veritati; ad quod indiget homo adjuvari per habitum fidei; sed tenet ea quae sunt fidei, propria voluntate, et judicio. J

Haec ille.

Ex quibus patet quod ille qui primo fuit fidelis, et postea lapsus est in haeresim, non credit quemcumque articulum fidei illo modo quo prius, nec per idem medium, sed per (6) aliud. Ad tertium patet modo per dicta ad primum : quia scilicet non est simile de habitu infuso, qui tollitur per unicum actum, et de habitu acquisito. Et ideo cum habitu scientiae stat existimatio erronea circa aliquam conclusionem ejusdem scientiae; non autem error circa unum articulum, cum fide circa alium. Et de hoc sanctus Thomas, 2" 2 , q. 5, art. 3, ubi arguit sic (arg. 2) : " Sicut sub fide continentur multi articuli, ita sub una scientia, puta geometria, multae conclusiones. Sed aliquis homo potest habere scientiam geometriae circa quasdam geometricas (se) conclusiones, aliis ignoratis. Ergo aliquis homo potest habere fidem de aliquibus articulis fidei, alios non credendo, b Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod in diversis conclusionibus unius scientiae sunt diversa media, per quae probantur, quorum unum potest cognosci sine alio; et ideo homo potest scire quasdam conclusiones unius scientiae, ignorans alias. Sed omnibus articulis fidei inhaeret fides propter unum medium, scilicet propter primam veritatem propositam nobis in Scripturis secundum doctrinam Ecclesia; intellectis sane. Et ideo qui ab hoc medio decidit, totaliter fide caret. "

Haec ille. g -i.

Ad argumenta contra quartam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Scoti.

Ad primum Scoti contra conclusionem quartam, dicitur primo, quod fides respicit primam veritatem non solum tanquam medium propter quod assentit credibilibus, immo tanquam objectum de quo est fides. Et hoc expresse ponit sanctus Thomas, 2 2 , q. 1, art. 1, ubi sic dicit : " Cujuslibet cognoscitivi habitus objectum duo habet : scilicet illud quod materialiter cognoscitur, quod est sicut materiale objectum; et id per quod cognoscitur, quod est formalis ratio objecti : sicut in scientia geometriae, materialiter scita, sunt conclusiones; formalis vero ratio sciendi, sunt media demonstrationum, per quae conclusiones cognoscuntur. Sic igitur in fide, si consideremus formalem rationem objecti, nihil aliud est quam veritas prima : non enim fides de qua loquimur, assentit alicui, nisi quia est a Deo revelatum; unde ipsi veritati divinae innititur tanquam medio. Si vero consideremus materialiter ea quibus fides assentit, non solum est ipse Deus, sed etiam multa alia; quae tamen sub assensu fidei non cadunt, nisi secundum quod habent aliquem ordinem ad Deum, prout scilicet per aliquos divinitatis effectus homo adjuvatur ad tendendum in divinam fruitionem. Et ideo, etiam ex hac parte, objectum fidei est quodammodo veritas prima, inquantum nihil cadit sub fide, nisi in ordine ad Deum, sicut etiam objectum niedicinae NTEiNTIARUM est sanitas; quia nihil medicina considerat, nisi in ordine ad sanitatem. " - Haec ille. - Simile dicit, :S. Senlent., dist. 24, q. 1, art. 1, q 1, ubi sic dicit : " In objecto alicujus potentiae contingit tria considerare : scilicet id quod est formale in objecto, et id quod est materiale, et id quod est accidentale; sicut patet in objecto visus : quia formale in ipso, est lumen, quod facit colorem actu visibilem ; materiale vero, ipse color, qui est potentia visibilis; accidentale vero, sicut quantitas, et alia hujusmodi (a), quae colorem concomitantur. Et quia unumquodque agit per formam suam, objectum autem est activum in virtutibus passivis, ideo ratio objecti, ad quam (6) habet proportionem potentia passiva, est illud quod est formale in objecto; et secundum hoc diversificantur potentiae et habitus, qui ex ratione objecti speciem recipiunt. Et haec tria est invenire in objecto fidei. Cum enim fides non assentiat alicui, nisi propter primam veritatem credibilem, non habet quod sit actu credibile, nisi a veritate prima; sicut color est visibilis ex luce. Et ideo veritas prima, est formale in objecto fidei, et a qua est tota ratio objecti. Quidquid autem est illud quod de Deo creditur, sicut est passum esse, vel si quid hujusmodi (y) est, hoc est materiale in objecto fidei. Ea autem quae ex istis credibilibus consequuntur, sunt quasi accidentalia. Et ideo concedendum est quod objectum fidei, proprie loquendo, est veritas prima. "

Haec ille. Dicitur secundo, quod ex conclusione nostra (Z) non sequitur quod assensus hujus articuli, Deus est trinus et unus, dependet, ut fingit arguens, ex infinitis prioribus assensibus. Nec oportet infinita media pertransire, ad hoc quod assentiatur illi articulo. Et ad rationem in oppositum, dicitur quod per fidem primo et directe assentio huic, J5eus revelavit quod Deus est trinus et unus, sicut visus primo fertur in lucem; et secundario assentio huic, Deus est trinus et unus, sicut visus secundario fertur in colorem; unico tamen et eodem actu.

Et cum ulterius quaeritur : quomodo assentio huic, Deus revelavit lioc, etc?

dicitur quod fides assentit illi propter seipsam, et non propter aliquam aliam propositionem, ex cujus assensu causetur assensus istius, Deus revelavit hoc. Hoc est enim primum credibile, Deus, vel Veritas prima, revelavit quidquid continetur in Sacra Scriptura et hi doctrina Ecclesia. Nec assensus hujus propositionis effective principaliter causatur ex alio assensu praecedente, sed ex Deo interius movente intellectum per habitum fidei ad hunc assensum. Verumtamen ad hunc primum assensum fidei praerequiritur praesentatio hujus complexi per locutionem interiorem, vel exteriorem, aut per lectionem Sacrae Scripturas, aut praedicationem. Et hoc satis diffuse dictum est, respondendo ad argumenta contra secundam conclusionem, quae tangebant similem difficultatem.

Cum autem dicit : Quomodo assentio praecedentibus propositionibus, puta isti, Revelatum est a Deo quod Deum esse trinum et unum est revelatum, etc?

dicitur quod omnibus illis assentitur assensu causato ex Iibero arbitrio, vel fide acquisita. Sed tunc negatur consequentia, qua infertur quod fides infusa dependeat effective ex acquisita, quantum ad habitum, aut quantum ad suum principalem actum, qui est assentire. Ad secundum dicitur primo, quod formalis ratio objecti fidei non est ens rationis, sed reale, loquendo de formali ratione ex parte rei; licet non sit magnum inconveniens dicere quod formalis ratio ex parte nostra sit ens rationis, vel illud includat, puta negationem vel relationem rationis. Et de hoc sanctus Thomas, 2 2 , q. 1, art. 6, in solutione secundi, sic dicit : " Ratio formalis objecti fidei potest accipi dupliciter. Unomodo, ex parte ipsius rei creditae; et sic ratio formalis omnium credibilium est una, scilicet veritas prima; et ex hac parte articuli non distinguuntur. Alio modo potest accipi formalis ratio credibilium ex parte nostra; et sic formalis ratio credibilis est ut sit non visum; et ex hac parte articuli distinguuntur. "

Haec ille.

Ex quo patet quod formalis ratio objecti fidei, ex parte credentis, est quod sit non visum. Hoc autem est negatio, quae est ens solius rationis. Ita potest dici de revelato; licet non legam in dictis sancti Thomae quod esse revelatum sit formalis ratio objecti fidei, nec sequitur ex dictis ejus.

Et cum dicit arguens, quod si ideo assentio huic, Deus est trinus, quia est a Deo revelatum, tunc respectus rationis est (a) causa quare assentio, et per consequens formalis ratio objecti;

negatur consequentia. Quia, licet assentiam isti,Deusest trinus, quiahoc est (6) revelatum a Deo, hoc non ideo est quia respectus revelabilitas sit causa assensus; sed potius prima veritas, quae est terminus illius respectus, movet ad assensum : sicut etiam cum discipulus assentit dictis magistri, quia magister dicit illa, non hoc ideo est quia respectus rationis, qui importatur in hoc quod est esse dictum a magistro, causet assensum in discipulo; sed potius auctoritas et perfecta scientia magistri, vel verbum ejus, quod est terminus praedicti respectus. Sic in proposito : Prima veritas, tanquam causa primaria, et verba ejus, tanquam causa proxima, causant assensum fidei; et non respectus rationis terminatus ad Deum, vel ad verba ejus, quae locutus est per Prophetas vel Apostolos in humanitate assumpta. Tamen, sicut dixi, non est inconveniens si formalis ratio objecti fidei, ex parte nostra, habeat aliquid de ente rationis; cum etiam proximum objectum materiale fidei sit complexum, factum per opus animae. De hoc sanctus Thomas, 3. Senteni., dist. 24, q. 1, art. 1, q 2, in solutione tertii, sic dicit : " Objectum charitatis est bonum, quod, secundum Philosophum, 6. Meta-physicie (t. c. 8), est in rebus; objectum autem fidei est verum, quod completur per operationem animae. Et quia compositio et divisio, quae est in enuntiabilibus, non est nisi per animam, ideo complexum est objectum fidei, quamvis incomplexum sit objectum charitatis. "

Haec ille.

Idem ponit, 2 2 , q. 1, art. 2, ubi sic dicit : " Cognita sunt in cognoscente secundum modum cognoscentis. Est autem proprius modus intellectus humani, ut componendo et dividendo veritatem cognoscat. Et ideo ea quae sunt in se simplicia, humanus intellectus cognoscit (a) secundum quamdam complexionem; sicut econtrario, intellectus divinus incomplexe cognoscit ea quae sunt secundum se complexa. Sic igitur objectum fidei dupliciter potest considerari. Uno modo, ex parte ipsius rei creditae; et sic objectum fidei est aliquid incomplexum, scilicet res ipsa de qua fides habetur. Alio modo, ex parte credentis; et, secundum (6) hoc, objectum (idei est aliquid complexum per modum enuntiabilis. "

Haec ille. II. Ad argumenta Aureoli.

Ad primum Aureoli, negatur minor. Nec valet ejus probatio : quia ista propositio, Prima veritas non potest mentiri, non resolvitur in hanc, Deus non potest mentiri; immo econtra, ideo Deus non potest mentiri, quia est prima veritas. Verumtamen cum dicit sanctus Thomas, quod formale objectum fidei est prima veritas, non intendit excludere quod Deus vel divinitas sit formale objectum; immo hoc expresse dicit, 2" 2 , q. 1, art. i, ut recitatum fuit in solutione primi Scoti (j) contra quartam conclusionem. Ad secundum dicitur quod per primam veritatem intelligimus divinam essentiam prout induit rationem primae veritatis. Nec dicimus quod tale attributum addat aliquid ad divinitatem secundum rem, sed solum quantum ad nostrum modum intelligendi et considerandi. Et cum dicitur quod divinitas non est finis sub ratione primae veritatis, etc.;

dicitur quod falsum est : quia, cum fides sit in intellectu, bonum autem et finis intellectus sit verum, manifeste patet quod divinitas est finis fidei et intellectus sub ratione veritatis, potius quam sub quacumque alia ratione; licet sub illa ratione nonsit finis voluntatis aut charitatis, sed potius sub ratione bonitatis primae. Et de hoc supra (in solutione tertii Scoti (a) cognoscit. - cognovit Pr. (6) secundum. - Orti. Pr. (y) Scoti. - Om. Vr.

contra secundam conclusionem (recitatum fuit dictum sancti Thoniae, 2" 2 , q. 2, ari. 2 : a Si consideretur objectum fidei secundum quod intellectus est motus a voluntate, sic ponitur actus fidei credere in Deum : veritas enim prima ad voluntatem refertur, secundum quod habet lationem finis. " - Haec ille. -Et intellige quod veritas prima refertur ad voluntatem, secundum quod habet rationem finis, non quidem finis voluntatis, sed finis ad quem voluntas movet intellectum per suum imperium. Ad argumentum pro parte negativa quaestionis, respondit sanctus Thomas, 2 2 , q. 4, art. 5, in solutione secundi, ubi sic dicit : " Fides de qua Philosophus loquitur (6. Ethicorum, cap. 3), innititur rationi humana? non ex necessitate concludenti, cui potest subesse falsum; et ideo talis fides non est virtus. Sed fides de qua loquimur innititur veritati divinae, quae infallibilis est; et ita non potest ei subesse falsum. Et ideo talis fides potest esse virtus. " - Haec ille. Et haec de quaestione; de qua benedictus Deus. Amen.