ARTICULUS I.

PONUNTUR CONCLUSIONES Quantum ad primum articulum, sit Prima conclusio : Quod aliquae virtutes morales sunt subjectivo in appetitu sensitivo, qui dividitur per irascibilem et concupiscibilem. Hanc probat sanctus Thomas, 1" 2", q. 56, art. 4, ubi sic dicit : " Irascibilis et concupiscibilis dupliciter possunt considerari. Uno modo, secundum se, inquantum sunt partes appetitivae sensitiva;. Alio modo, possunt considerari inquantum participant rationem, per hoc quod nalae sunt rationi obedire. Primo modo non competit eis quod sint subjectum virtutis. Sed secundo modo irascibilis, vel (a) concupiscibilis, potest esse subjectum virtutis hunianae: sic enim est principium humani actus, inquantum participat rationem (6). In his autem potentiis virtutes necesse est ponere. Actus enim qui progreditur ab una potentia secundum quod est mota ab alia, non potest esse perfectus, nisi utraque potentia sit bene disposita ad actum : sicut actus artificis non potest esse congruus, nisi artifex sit bene dispositus ad agendum, et etiam ipsum instrumentum. In his ergo circa quae operatur irascibilis et concupiscibilis, secundun) quod sunt a ratione motae (y), necesse est ut aliquis habitus, perficiens ad bene agendum, sit non solum in ratione, sed etiam in irascibili et concupiscibili. Et quia bona dispositio potentiae motae attenditur secundum conformitatem ad potentiam moventem, ideo virtus quae est in irascibili et concupiscibili, nihil aliud est quam quaedam habitualis conformitas istarum potentiarum ad rationem. "

Haec ille. Item, 3. Sentent., dist. 33, q. 2, art. 4, q"" 2, ubi sic dicit : " Virtutes humanae sunt quibus opus hominis redditur bonum. Unde in omni potentia quae potest esse principium humani operis, oportet esse habitum virtutis, quo opus ejus bonum reddatur; alias non esset homo sufficienter perfectus per virtutem. Principium autem humani operis est omnis potentia in qua aliquid rationis invenitur, a qua homo habet quod homo sit. Unde, cum in irascibili et concupiscibili, quae sunt partes sensibilis appetitus, sit aliquid rationis participative, inquantum rationi possunt obedire (quod non est de potentiis nutritiva; partis), oportet quod in irascibili et concupiscibili sint aliquae virtutes sicut in subjecto, quibus efficiatur ut facile rationi obediant illa potentiae in quibus sunt. Quod quidem contingit, inquantum passiones reprimuntur, ne rationem perturbent. Unde in illo qui passiones vehementes patitur, sed non deducitur, est quidam habitus in ratione, qui tenet eam ne deducatur, non autem in viribus illis in quibus sunt passiones; sicut patet in continente; et ideo continens, seu abstinens, non est perfecte virtuosus; sed temperatus, vel mitis, in quo non solum superior pars est perfecta, ut deduci non possit, sed etiam inferior moderata est, ut passiones vehementes non insurgant. Et ideo in quacumque potentia est passio circa quam est aliqua virtus, illa potentia est subjectum illius virtutis : sicut concupiscibilis, temperantiae; et irascibilis, fortitudinis et mansuetudinis. "

Haec ille. Item, de Virtutibus, art. 4, sic dicit : " Circa istam quaestionem (a), partim ab omnibus convenitur, et partim opiniones sibi invicem repugnant. Ab omnibus enim conceditur aliquas virtutes esse in irascibili et concupiscibili, sicut temperantiam in concupiscibili, et fortitudinem in irascibili. Sed in hoc est differentia. Quidam enim distinguunt duplicem irascibilem et concupiscibilem; ponunt enim irascibilem et concupiscibilem in superiori parte animae, et iterum in inferiori. Dicunt enim quod irascibilis et concupiscibilis quae sunt in superiori parte animae, cum ad naturam rationalem pertineant, possunt esse subjectum virtutis; non autem illae quae sunt in inferiori parte, ad naturam sensualem vel brutalem pertinentes. Sed hoc quidem in alia quaestione discussum est, utrum scilicet in superiori parte animae possint distingui duae vires, quarum una sit irascibilis, alia concupiscibilis, proprie loquendo. Sed, quidquid de hoc dicatur, nihilominus in irascibili et concupiscibili quae sunt in appetitu inferiori, secundum Philosophum, oportet ponere esse aliquas virtutes, ut etiam alii dicunt. Quod quidem sic patet. Cum enim virtus nominet quoddam potentiae complementum, potentia autem ad actum respiciat, oportet humanam virtutem in illa potentia ponere, quae est principium actus humani. Actus autem humanus dicitur, non qui quocumque modo est in homine, vel per hominem exercetur, cum in quibusdam etiam plantae et bruta conveniant, sed qui hominis proprius est. Inter caetera vero, proprium habet homo in actu suo, quod sui actus est dominus. Quilibet igitur actus cujus homo est dominus, est proprie actus humanus; non autem illi quorum homo non est dominus, licet in homine fiant, ut digerere, augeri, et hujusmodi (6). In eo igitur quod est principium talis actus cujus homo est dominus, potest poni virtus humana. Sciendum tamen quod hujusmodi actus contingit (v) esse triplex principium. Unum scilicet quod sit primum movens et imperans, per quod homo sit dominus sui actus; et haec est ratio, vel voluntas. Aliud,-quod est movens motum, sicut appetitus sensibilis, qui et movetur ab appetitu superiori, inquantum rationi obedit, et iterum movet membra exteriora per suum imperium. Tertium autem est, quod est motum tantum, scilicet meniis) ingestionem. - conclusionem IV. (6) hujusmodi. - hujus Pr. (l) contingit. - rontinet Pr. brum exterius. Cum autem utrumque, scilieet membrum exterius et appetitus inferior, a superiori parte animae moveatur, tamen aliter et aliter: (nam membrum exterius ad nutum (a) obedit superiori imperanti, absque ulla repugnantia, secundum naturae ordinem, nisi sit aliquod impedimentum, ut patet in manu et pede; appetitus autem inferior habet propriam inclinationem ex natura sua, unde non obedit superiori appetitui ad nutum, sed interdum repugnat; unde Aristotelesdicit in Politica sua (1. Politicorum, cap. 3) quod anima dominatur corpori principatu despotico, id est, sicut dominus servo, qui non habet facultatem resistendi in aliquo imperio domini; ratio (6) vero dominatur inferioribus animae partibus regali et politico principatu, id est, sicut reges et principes civitatum dominanturliberis, qui habent jus et facultatem repugnandi, quantum ad aliqua, praecepto regis vel principis); in membro igitur exteriori non est aliquid necessarium ad perfectionem actus humani, nisi naturalis ejus dispositio, per quam natum est moveri a ratione; sed in appetitu inferiori, qui rationi repugnare potest, est necessarium aliquid, quo operationem quam ratio imperat, absque repugnantia prosequatur. Si enim immediatum operationis principium sit imperfectum, oportet operationem esse imperfectam, quantacumque perfectio sit in superiori principio. Et ideo, si appetitus inferior non esset in perfecta dispositione ad sequendum imperium rationis, operatio quaeest appetitus inferioris sicut proximi principii, non esset in bonitate perfecta : esset enim cum quadam repugnantia sensibilis appetitus, ex quo quaedam tristitia sequeretur appetitui inferiori per quamdam violentiam moto a superiori; sicut accidit in eo qui habet fortes concupiscentias, quas tamen non sequitur, ratione prohibente. Quando igitur oportet operationem (y) hominis esse circa ea quae sunt objecta sensibilis appetitus, requiritur, ad bonitatem operationis, quod sit in appetitu sensibili aliqua dispositio, vel perfectio, perquam praedictus appetitus de facili obediat rationi; et (8) hanc vocamus virtutem. Quando igitur aliqua virtus est circa illa quae proprie ad vim irascibilem pertinent, sicut fortitudo circa timores et audacias, magnanimitas circa ardua sperata, mansuetudo circa iras, talis virtus dicitur esse in irascibili sicut in subjecto. Quando autem est circa ea quae sunt proprie concupiscibilis, dicitur esse in concupiscibili sicut in subjecto : sicut castitas, quae est circa delectationes venereas; sobrietas et abstinentia, quae sunt circa delectationes in cibis et poribus. "

Haec ille. Ex quibus omnibus potest formari talis ratio : Omnis potentia quae potest esse principium actus humani, non determinata ex sui natura ad perfectionem talis actus, nec ad obediendum rationi, potest esse subjectum virtutis. Sed appetitus sensitivus, est hujusmodi. Igitur potest esse subjectum virtutis. Secunda conclusio est quod aliquae virtutes possunt acquiri In nobis ex assuetudine operum, et causari ex actibus nostris. Hanc ponit sanctus Thomas, de Virtutibus, art. 9, ubi sic dicit : " Cum virtus sit ultimum potentia?, ultimum autem ad quod quaelibet potentia se extendit, est ut faciat operationem perfectam, quod est operationem esse bonam, manifestum est quod virtus uniuscujusque rei est per quam operationem bonam producit. Quia veroomnis res est propter suam operationem, unumquodque autem bonum est secundum quod bene se habet ad suum finem, oportet quod per virtutem propriam unaquaeque res sit bona, et bene operetur. Bonum autem proprium uniuscujusque rei aliud est ab eo quod est proprium bonum alterius. Diversorum enim perfectibilium sunt diversae perfectiones; unde bonum hominis aliud est a bono equi, et a bono lapidis. Ipsius etiam hominis, secundum diversas sui considerationes, accipitur diversimode bonum. Non enim idem est bonum hominis inquantum est homo, et inquantum est civis : nam bonum hominis inquantum est homo, est ut ratio sit perfecta in cognitione veritatis, et inferiores appetitus regulentur secundum regulam rationis; nam homo habet quod sit homo, perhoc quod est rationalis; bonum autem hominis inquantum est civis, est ut ordinetur secundum civitatem (a), quantum ad omnes; et, propter hoc, Philosophus dicit, 3. Politicx (cap. 3), quod non est eadem virtus hominis inquantum est bonus homo, et inquantum est bonus civis. Homo autem non solum est civis terrenae civitatis, sed est particeps civitatis (6) coelestis Jerusalem, cujus rector est Dominus, et cives angeli, et sancti omnes, sive regnent in gloria et (y) quiescant in patria, sive adhuc peregrinentur in terris, secundum illud Apostoli, Ephesior. 2 (v. 19) : Estis cives sanctorum, et domestici Dei. Ad hoc autem quod homo sit hujus civitatis (o) particeps, non sufficit sua natura; sed ad hoc elevatur per gratiam divinam. Manifestum est igitur quod virtutes illae, quae sunt hominis inquantum est hujus civitatis (e) particeps, non possunt ab eo acquiri per sua naturalia. Unde non If. - QUAESTIO I. causantur ex actibus nostris; sed ex divino munere nobis infunduntur. Virtutes autem quae sunt hominis in eo quod est homo, vel in eo quod est terrenae civitatis particeps, non excedunt facultatem hunianae naturae. Unde per sua naturalia potest homo illas acquirere, et ex actibus propriis. Quod sic patet. Dum enim aliquis habet naturalem aptitudinem ad perfectionem aliquam, si (x) haec aptitudo sit secundum principium passivum tantum (?), potest eam acquirere, sed non exactu proprio, sed exactione alicujus exterioris naturalis agentis; sicut aer recipit lumen a sole. Si autem habeat aptitudinem naturalem ad perfectionem aliquam secundum principium activum et passivum simul, tunc per actum proprium potest ad illam perfectionem pervenire : sicut corpus hominis infirmi habet naturalem aptitudinem ad sanitatem; et quia subjectum est naturaliter receptivum sanitatis, et propter naturalem virtutem activam quae inest ad sanandum, ideo, absque actione agentis exterioris, infirmus interdum sanatur. Ostensum est autem in praecedenti quaestione (de Virtutibus, art. 8), quod naturalis aptitudo ad virtutem, quam habet homo, est secundum principia activa et passiva. Quod quidem ex ipso ordine potentiarum apparet. Nam, in parte intellectiva, est principium quasi passivum, intellectus possibilis, qui reducitur in suam perfectionem per intellectum agentem. Intellectus autem possibilis factus in actu, movet voluntatem : nam bonum intellectum, est finis, qui movet appetitum. Voluntas autem mota a ratione, nata est movere appetitum sensitivum, scilicet irascibilem et concupiscibilem, quae natae sunt obedire rationi. Unde manifestum est quod quaelibet virtus faciens operationem hominis bonam, habet proprium activum in homine, qui (y) sui actione potest ipsum reducere in actum, sive sit in intellectu, sive in voluntate, sive in irascibili et concupiscibili. Diversimode tamen reducitur in actum virtutis, quae est in parte intellectiva, et quae est in parte appetitiva. Nam actio intellectus, et cujuslibet virtutis cognitivae, est secundum quod aliqualiter assimilatur cognoscibili. Unde virtus intellectualis fit (o) in parte intellectiva, secundum quod per intellectum agentem fiunt species intelligibiles in ipsa, vel actu, vel habitu. Actio autem virtutis appetitivae consistit in quadam inclinatione ad appetibile. Unde, ad hoc quod fiat virtus in parte appetitiva, oportet quod detur ei inclinatio ad aliquid determinatum. Sciendum est autem quod inclinatio rerum naturalium consequitur formam naturalem ; et ideo est ad unum, secundum exigentiam formae, qua remanente, talis inclinatio tolli non potest, nec contraria induci. Et, propter hoc, res naturales neque assuescunt aliquid, nec desuescunt: quantumcumque enim lapis sursum feratur, nunquam hoc assuescet,sed semper inclinatur ad motum deorsum. Sed ea quae sunt ad utrumque, non habent aliquam formam, ex qua inclinentur ad unum determinate; sed a proprio movente determinantur ad aliquid unum. Et, hoc ipso quod determinantur ad ipsum, quodammodo disponuntur in idem. Et cum multoties inclinantur determinate in idem a proprio movente, firmatur in eis inclinatio determinata in illud : ita quod ista dispositio superinducta, est quasi quaedam forma, per modum naturae tendens in unum. Et, propter hoc, dicitur quod consuetudo est quasi altera natura. Quia igitur vis appetitiva se habet ad utrumque, non tendit in unum, nisi secundum quod aratione determinatur in illud. Cum igitur ratio multoties inclinet virtutem appetitivam in aliquid unum, fit quaedam dispositio firmata in vi appetitiva, per quam inclinatur in unum quod consuevit. Et ista dispositio sic firmata, est habitus virtutis. Unde, si recte consideretur virtus appetitivae pariis, nihil aliud est quam quaedam dispositio, sive forma, sigillata et impressa in vi appetitiva a ratione. Et, propter hoc, quantumcumque sit fortis dispositio in vi appetitiva ad aliquid, non potest habere rationem virtutis, nisi sit in id quod est rationis. Unde et in diffinitione virtutis ponitur ratio. Dicit enim Philosophus, 2. Ethicorum (cap. 6), quod virtus est habitus electivus, in medietate consistens, determinata ratione, prout sapiens determinabit. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Quicumque habet in seipso sufficiens principium activum et passivum alicujus virtutis, aut alterius habitus, potest, ex propriis actibus, causare in seipso talem virtutem, aut habitum. Sed homo est hujusmodi. Igitur, etc. Tertia conclusio est quod, praetor virtutes morales humanis actibus acquisitas, sunt homini necessaria? quaedam (i) alia? virtutes morales, divinitus infusio. Hanc ponit sanctus Thomas, 1" 2", q. 03, art. 3, ubi sic dicit : " Effectus oportet esse properi ionalos suis causis et principiis. Omnes autem virtutes, tam intellectuales quam morales, quae ex nostris actibus acquiruntur, procedunt ex quibusdam naturalibus principiis in nobis praeexsistentibus; loco quorum naturalium principiorum, conferuntur a Deo nobis virtutes theologicae, quibus ordinamur ad finem supernaturalem. Unde oportet quod his etiam virtutibus theologicis proportionaliter respondeant alii habitus, divinitus causati in nobis, qui sic se habeant ad virtutes theologicas, sicut se habent virtutes morales et intellectuales ad principia naturalia virtutum. " - Haec ille. Item, 3. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 2, q"" 3, sic dicit : " Seminaria virtutum, quae sunt in nobis, sunt ordinatio voluntatis et rationis ad bonum (a) nobis connaturale. Cum autem liomo sit ex divina liberalitate (6) ordinatus ad quoddam bonum supernaturale, scilicet aeternam gloriam, ex praedictis virtutum seminariis (y) non possunt causari virtutes praedicto fini proportionatae. Unde oportet virtutes quae ordinant vitam nostram ad illum finem, exeo causari, ex quo est nobis inclinatio in finem illum. Hoc autem est (S) per Dei gratiam. Unde oportet nos habere aliquas virtutes morales infusas. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio : Quicumque tendit in finem supernaturalem, necesse habet perfici habitu infuso divinitus, non solum respectu finis, sed etiam respectu mediorum ducentium ad illum finem. Sed homo est hujusmodi (e); qui perficitur virtutibus theologicis respectu finis, et virtutibus moralibus respectu mediorum ad illum finem. Ergo oportet aliquas virtutes morales infundi sibi a Deo. Quarta conclusio est quod virtutes morales et cardinales remanebunt In patria post resurrectionem. Hanc ponit sanctus Thomas, 1" 2" , q. 67, art. 1, ubi sic dicit: " Sicut dicit Augustinus, in 14. de Trinitate (cap. 9), Tullius (in Hortensio) posuit post hanc vitam quatuor virtutes cardinales non esse, sed in alia vita homines esse beatos sola cognitione natwtae (Q, qua nihil est melius aut amabilius, ut Augustinus ibidem dicit; ea est ("i) natura quae creavit omnes naturas. Ipse autem determinat postea hujusmodi quatuor virtutes in futura vita exsistere, tamen alio modo. Ad cujus evidentiam, sciendum quod in hujusmodi virtutibus est aliquid formale, et aliquid quasi materiale. Materiale quidem est in his virtutibus inclinatio quaedam appetitivae partis ad passiones vel operationes, secundum aliquem modum. Sed quia iste modus determinatur a ratione, ideo formale in omnibus virtutibus est ipse ordo rationis. Sic igitur dicendum est quod hujusmodi (6) virtutes morales in futura vita non manent quantum ad id quod est materiale in eis : non enim habebunt locum in futura vita concupiti) ad bonum.

in Pr. scentiae et delectationes ciborum et venereorum, neque etiam timores et audaciae circa pericula mortis, neque etiam distributiones et communicationes rerum quae conveniunt in usum praesentis vitae. Sed, quantum ad id quod est formale in eis, remanebunt in beatis perfectissime post hanc vitam, inquantum ratio uniuscujusque rectissime erit circa ea quae ad ipsum pertinent secundum statum illum, et vis appetitiva omnino movebitur secundum ordinem rationis in his quae ad statum illum pertinent. Unde Augustinus, ibidem, dicit quod prudentia ibi erit sine ullo periculo erroris, fortitudo sine molestia tolerandorum malorum, temperantia sine repugnantia libidinum : ut prudentia: sit nullum jonum Deo praeponere, vel aequare; fortitudinis, ei firmissime cohaerere; temperantiae, nullo defectu noxio delectari. De justitia vero manifestum est quem actum ibi habebit, scilicet esse subjectum Deo; quia, etiam in hac vita, ad justitiam pertinet esse subditum superiori. "

Haec ille. Item, 3. Sentent., dist. 33, q. 1, art. 4, sic dicit : " Quaelibet virtutum praedictarum habet duos actus : unum, quem exercet circa propriam materiam; alium, quem habet quando pervenit ad finem. Sicut fortis, dum est in periculo pugnae, exercet actum qui est circa propriam materiam, scilicet timores et audacias; sed quando jam domum victor revertitur, habet hunc actum, qui est gaudere de victoria per pugnam praecedentem adepta. Dictum autem est (ibid., art. 2, q 3) quod virtutes morales qiiaedam sunt infusae, et quaedam acquisitos; et quod acquisite dirigunt in vita civili; unde habent bonum civile pro fine. Et quia haec civilitas non manebit in patria, ideo non remanebit eis aliquis actus, nec circa finem, nec circa propriam materiam, secundum quam tendunt (a) ad finem. Et ideo dicti habitus tollentur. Virtutes autem infusae morales perficiunt (6) in vita spirituali, secundum quam homo est civis civitatis Dei, et membrum corporis Christi, quod est Ecclesia. Et haec quidem civilitas in futuro non evacuabitur, sed perficietur. Unde remanebunt istis virtutibus actus qui sunt circa finem proximum uniuscujusque virtutis. Et ideo remanebunt habitus virtutum moralium infusarum. "

Haec ille. Ex quibus potest formari talis ratio : In patria remanebunt quicumque habitus perfectivi potentiarum animae, de sui ratione imperfectionem non includentes, nec ultimae perfectioni repugnantes, sed potius ad ipsam conferentes. Sed habitus virtutum moralium infusarum sunt hujusmodi (igigitur. Et in hoc primus articulus terminatur. (y) hujusmodi.

hujus Pr.