ARTICULUS III.

PONUNTUR SOLUTIONES S 1.

Ad argumenta contra primam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Durandi. - Quantum ad tertium articulum, respondendum est objectioni-bus supradictis. Et ideo ad argumenta Durandi primo loco inducta contra primam conclusionem, dicitur primo, quod omnis actus humanus actualiter exsistens in rerum natura, extra suam potentiam elicitivam, est determinatus ad esse natu ne, quantum ad speciem, non ex se solo formaliter, sed ex suo principio vel termino, secundum quod optime declarat sanctus Thomas, 1" 2 , q. 1, art. 3. -Dicitur secundo, quod, quilibet talis actus determinatur in esse naturae formaliter, quantum ad singularitatem, non ex se solo, sed ex suo subjecto, sicut et quodlibet aliud accidens recipit individuationem ex suo subjecto, prout dicit sanctus Thomas in multis locis, potissime, 4. Sentent., dist. 12, q. 1, art. 1, q :l, in solutione tertii.

Dicitur tertio, quod quilibet talis actus determinatur ad speciem in esse moris, non ex se solo formaliter, sed ex alio. Nam, secundum quod determinat sanctus Thomas, 1" 2", q. 18, actio humana in generali accepta habet bonitatem vel malitiam ex objecto, et ex circumstantiis, et ex fine. Bonitas autem actus interioris voluntatis dependet ex objecto, ex tine, et conformitate ad rectam rationem, et (a) ex lege aeterna, prout diffuse ostendit ibidem, q. 10. Bonitas vero et malitia actus exterioris dependet a voluntate interiori quoad aliquid, et quoad aliquid dependet ex objecto vel materia, et ex circumstantiis, prout ostendit sanctus Thomas, 1" 2 , q. 20.

Dicitur quarto, quod quilibet (6) talis, sicut determinatur formaliter ad singularitatem in esse natura? ex suo subjecto, ita et in esse moris.

Dicitur quinto, quod actus sequentes habitum, ab illo eliciti, utramque determinationem specificam, tam quoad esse natur;r, quam quoad esse moris, efficienter recipiunt a potentia et ab habitu a quibus eliciuntur.

Dicitur sexto, quod habitus non solum determinat formaliter potentiam in se, immo determinat eam formaliter ad specialem actum producendum vel recipiendum (-f), tam in esse nuturae, quam in esse vel genere moris. Et ad hujusmodi dicti improbationem, dicitur quod communis causa determinationis actuum vel potentiarum ad suos actus, et commune inclinativum , est illud quod se habet ad potentiam receptivam vel elicitivam per modum formae et actus primi. Et quia aliquio potentive ponuntur in actu primo per habitus, aliae vero non, ideo quaedam determinantur et inclinantur ad producendum actus suos per habitum, aliae vero non, sicut declaratum est in prima conclusione.

Cum autem dicit arguens, quod actus praecedentes, sunt praedicto modo determinati,

dicitur quod verum est; quia principium talium non est habitus, sed potentia cum objecto. Secus est de actibus elicitis ab habitu, et sequentibus habitum. Et ideo plura concurrunt ad determinationem sequentium quam praecedentium babitum.

Cum vero dicit quod nihil determinari potest ad illud quod est commune omnibus actibus, etc,

dicitur quod, licet actus positus in esse sit determinatus quoad speciem et individuum in esse naturae, tamen potentia, ante productionem illius actus, non est quandoque determinata ad producendum actus talis speciei, nec per consequens tale individuum significatum : sicut intellectus possibilis, antequam sit in actu per speciem intelligite) et. - Om. Pr. Ifi) quilibet. - qualibet Pr. ))ilem, est indeterminatus ad producendum cognitionem asini vel hominis; determinatur autem ad hanc vel illam per speciem intelligibilem, quae potest dici habitus, ut dicit sanctus Thomas, l 2 , q. 50, art. 6, et multis aliis locis.

Cum vero ulterius dicit quod quaelibet potentia de sui natura est determinata, etc,

dicitur primo, quod illud est simpliciter falsum : quia multae sunt potentiae, quae ex natura sua nullum actum producere possunt sine actu primo eis superaddito; sicut patet.de omni potentia sensitiva et intellectiva, saltem humana, vel (ex) creata. Dicitur secundo, quod, licet aliqua potentia sit determinata ad producendum vel recipiendum actum singularem, hoc modo quod non potest producere vel recipere universalem, vel actum non singularem, non tamen est determinata ad producendum vel recipiendum hoc singulare vel illud, nec actum hujus speciei vel illius; et ideo indiget aliquo determinativo. Unde argumentum istud et praecedens peccant per fallaciam aequivocationis; quia aequivocant de hoc quod dico actus determinatus. Hoc enim potest habere suppositionem simplicem, vel (6) personalem; vel, aliter loquendo, potest habere suppositionem confusam, vel determinatam. Modo argumenta ista procedunt juxta primum sensum, et conclusio nostra procedit juxta secundum. Concedimus enim quod nulla potentia indiget determinari per habitum ad producendum actum determinatum, si sit suppositio simplex vel confusa; sed, si sit suppositio personalis et determina, dicimus oppositum; quia multae sunt potentiae indifferentes ad actus diversarum specierum, sicut sensus, intellectus, et voluntas. Et ideo frustra laboravit arguens ad probandum illud quod quilibet concessisset sibi gratis : nullus enim, nisi insanus, somniavit quod aliqua potentia produceret actum universalem sine aliqua determinatione ad genus, speciem et (-f) individuum. Ulterius, cum dicit quod habitus nihil per se facit ad determinandum potentiam vel actum in esse morali,

dicitur quod ad ista duo habitus facit non solum per accidens, immo per se. Quod enim determinet actuni ad esse morale, constat; quia, secundum Philosophum, 7. Ethicorum, virtutes morales faciunt hominem bene se habere circa finem proximum virtutis, prudentia autem facit hominem liene se habere circa ea quae sunt ad finem. De hoc sanctus Thomas, in multis locis, potissime, 1" 2 , q. 58, art. 4 et 5; et 2" 2 , q. 47, art. 6, et multis aliis locis.

Tunc, ad hujus solutionis improbationem, dicitur primo, quod bonitas vel malitia humanorum actuum non consistit praecise vel principaliter in hujusmodi respectu conformitatis aut difformitatis, sed potius in fundamento hujus respectus, secundum quod in 2. Sentent. (dist. 37, 40 et seq.) visum fuit.

Dicitur secundo, quod habitus activitas non immediate attingit tales respectus, sed eorum fundamenta, puta substantiam actus. Et ad hujus improbationem, dicitur quod, licet actus praecedentes sint determinate boni vel mali, et talem determinationem non habeant ab habitu, sicut nec suam entitatem, cum hoc tamen stat quod actus sequentes habitum, suam entitatem et suam determinationem habeant ab habitu, sicut a comprin-cipio, vel concausa, vel ratione agendi ipsius potentiae ; et hoc non per accidens, sed per se. Aliquid enim est per se causa alicujus individui, quod non est causa omnium individuorum ejusdem speciei. Et hoc maxime apparet ubi talia individua possunt produci a causis diversarum specierum : sicut patet de igne, qui potest produci ab alio igne, et a sole, et multis aliis causis per se facientibus ad ejus productionem. Ideo, sicut non sequitur, Iste ignis per se producit ignem, igitur sine igne non potest produci ignis, ita, in proposito, de actu et habitu; sed est fallacia consequentis, vel aequivocationis, arguendo a perseitate causae ad perseitatem propositionis, et a perseitate inconvertibili ad convertibilem et adaequatam.

Dicitur tertio, quod istud argumentum, sicut et praecedentia, non procedit (a) directe contra conclusionem vel intellectum conclusionis. Cum enim dicitur quod habitus est necessarius ad determinandum potentiam ad actum in esse morali, non est sensus conclusionis, quod potentia nuda, sine habitu, eliciat actum indifferentem in essentia morali, aut quod sine habitu non possit producere aut recipere actum qui (6) sit determinate bonus aut determinate malus, sed hoc sit tantum ex habitu. Et ad hunc sensum procedunt omnia dicta Durandi. Sed intellectus conclusionis est, quod potentia non habituata non plus inclinatur ad bonum moraliter quam ad actum moraliter malum, nec inclinatur ad agendum delectabiliter aut faciliter aut prompte, sed remanet in quadam confusa potentialitate ad hoc objectum et illud, et similiter ad actum bonum et malum, et similiter ad talem modum operandi et oppositum; vel potiusest inhabilis ad unum illorum, quantum est ex se; sed per habitum inclinatur ad hoc objectum, et retrahitur ab opposito (et idem dico de actu et de modo operandi) : sicut patet de habitu temperantiae, qui inclinat concupiscibilem ad certa objecta, et ad certos actus et modos (y) operandi. Unde omnia argumenta ista sunt sophistica. II. Ad alia argumenta Durandi. - Ad argumenta vero secundo loco inducta contra eamdem conclusionem, dicitur (a) procedit. - procedunt Pr. (6) qui, - quod Pr. (y) modos.

niultin Tr 2P 6 Ad primum, quod responsio ibidem data, probabilis est, quae negat minorem : nunquam enim actus (et) praecedens habitum, per omnia similis est aut aequalis actui sequenti babitum et elicito ab habitu. Et de hoc beatus Thomas, 2" 2 , q. 23, art. 2, sic dicit : " Nullus actus perfecte producitur ab aliqua potentia activa (6i, nisi sit ei connaturalis per aliquam formam, quae sit principium actionis. Unde Deus, qui omnia movet ad debitos fines, singulis rebus indidit formas, per quas inclinantur ad fines sibi prostitutos (y) a Deo; et, secundum hoc, disponit omnia suaviter, ut dicitur, Sapientix 8 (v. 1). Manifestum est autem quod actus charitatis excedit naturam potentia voluntatis. Nisi ergo aliqua forma superadderetur naturali potentine, per quam inclinaretur ad dilectionis actum, secundum hoc, esset iste actus imperfectior actibus naturalibus, et actibus aliarum virtutum; nec esset facilis et delectabilis."

Haec ille.

Simile dicit, 1. Sentem., dist. 17, q. 1, art. 1, et mullis aliis locis.

Cum autem arguens ad probationem minoris adducit instantiam de intensione actus, etc,

dicitur quod non valet; quia nos non dicimus quod omnis actus sequens habitum sit intensior quolibet actu precedente habitum. Unde beatus Thomas, 1" 2 , q. 52, art. 3, sic dicit : a Quia usus habituum in voluntate hominis consistit, sicut contingit quod aliquis habens habitum non utitur illo, vel etiam agit actum contrarium; ita etiam potest contingere quod utitur habitu secundum actum non respondentem proportionaliter intensioni habitus, etc. " Et simile dicit, 2" 2 , q. 24, art. 6. Dicimus autem quod quilibet actus elicitus ab habitu, potissime secundum proportionem habitus, est perfectior actibus praecedentibus habitum, etsi non intensione (o). Item, posito quod diceremus quod actus sequens habitum esset semper intensior, non ideo potest argui quod esset difficilior quam praecedens habitum; quia plura principia concurrunt ad secundum quam (e) ad primum, ut patet de se. Vel, dato quod esset difficilior in se, non tamen ipsi potentiae agenti, ut post dicetur. Ad secundum respondit in forma sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 23, q. 1, art. j, ubi arguit sic, in quarto loco : " Difficultas cooperatur ad meritum. Sed habitus tollit difficultatem. Ergo ad actus illos quibus meremur, non sunt dandi nobis habitus. " Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod, sicut dicitur, 2. Metaphysicas (t. c. 1), difficultas potest esse ex nobis, et ex rebus; et similiter facilitas. Facilitas ergo quae est ex (i) quam. - quantum Pr. I ratione actuum qui non sunt magni ponderis, diminuit, quantum est in se, rationem meriti; sed facilitas quae est ex promptitudine operantis, meritum non diminuit respectu praemii essentialis, sed auget: quia quanto charitate majori facit, tanto facilius tolerat, et magis meretur. Et similiter, quanto delectabilius operatur propter habitum virtutis, tanto actus est delectabilior, et magis meritorius. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod non omnis facilitas operis minuit meritum (immo quandoque talis facilitas auget meritum); sed illa facilitas operis meritorii (a) quae consurgit ex levitate operis, quia est parvi ponderis in se. Et si dicatur quod ex hoc sequitur propositum arguentis, scilicet quod talis facilitas non est conditio operis in se, sed solum operantis;

dicitur quod argumentum non concludit nisi quod causa facilitatis sit ex parte operantis, non autem quod facilitas non sit formaliter in actu : facile enim et difficile dicuntur relative, sicut magnum et parvum; et ideo aliquid est formaliter facile respectu alicujus, quod est difficile respectu alterius. Ad lertium dicitur quod non est simile de bonitate actus et de difficultate; quia primum est de necessitate actus virtuosi, non autem secundum. Item, virtus vel habitus non tollit totaliter difficultatem actus; quia actus qui est difficilis, est difficilis (6) in se, vel respectu ad potentiam habituatam. Item, dato quod habitus tollat difficultatem actus, facit tamen actum meliorem. De hoc sanctus Thomas, 2" 2 , q. 27, art. 8, in solutione tertii, sic dicit : " Plus facit ad rationem meriti et virtutis bonum quam difficile. Unde non oportet quod omne difficilius sit magis meritorium; sed solum illud quod est sic difficilius, ut etiam sit melius. " Item, 1" 2 , q. 114, art. 4, in solutione secundi, sic dicit : (( Opus aliquod potest esse laboriosum et difficile dupliciter. Uno modo, ex magnitudine operis; et sic magnitudo laboris pertinet ad augmentum meriti; et sic charitas (y) non minuit laborem, immo facitaggredi opera maxima (5): magna enim operatur, si est, ut dicit Gregorius in quadam homilia (30 in Evang.). Alio modo, ex defectu ipsius operantis; unicuique enim est laboriosum et difficile, quod non prompta voluntate facit; et talis labor diminuit meritum, et a charitate tollitur.))

Haec ille.

Et sicut dicit ipse de charitate, ila potest dici de aliis habitibus virtutum : scilicet quod tollunt difficultatem quae impedit meritum, non autem difficultatem quae auget meritum. Posset tamen brevius ad omnia supradicta dici, et difficultas praemissa ab humeris facilius excuti, dicendo quod habitus non facit actum facilem aut difficilem in se, sed facit quod fiat faciliter aut difficiliter. Opus autem vel actum fieri faciliter, est ipsum fieri prompte, sine necessitate praecedentis inquisitionis aut deliberationis. De hoc sanctus Thomas, de Virtutibus, q. 1, art. 1, sic dicit : " Habitibus virtutum ad tria indigemus. Primo, ut sit firmitas in sua recta operatione : quia potentia quae ab alio principio in sua recta operatione dependet, facile immutatur, nisi secundum aliquam inclinationem habitualem fuerit stabilita. Secundo, ut operatio perfecta in promptu habeatur. Nisi enim potentia rationalis per habitum aliquo modo inclinetur ad unum, oportebit semper, cum necesse fuerit operari, praecedere inquisitionem (et) de opere: sicut patet de eo qui vult considerare, nondum habens habitum scientias; et qui vult secundum virtutem agere (6), habitu virtutis carens. Unde dicit Philosophus, 3. Ethicorum (cap. 8), quod repentina sunt ab habitu (y). Tertio, ut perfecta operatio delectabiliter compleatur. Quod quidem fit per habitum, qui, cum sit inclinativus per modum naturas, operationem sibi propriam quasi connaturalem reddit, et per consequens delectabilem; nam convenientia est delectationis causa. Unde Philosophus, 1. Ethicorum (cap. 8), ponit signum habitus generati, delectationem in opere exsistentem. "

Haec sanctus Thomas.

Ex quibus patet quod prius dictum est, scilicet quod habitus facit prompte et faciliter operari.

Verumtamen, praeter praedictum modum facilitatis, oportet dicere quod per habitum redduntur opera facilia : operanti enim sine habitu, essent ei difficilia; sicut patet de temperato, cui facile est moderari passiones, quod difficile est (8) incontinenti; et similiter, habenti magnam charitatem facile est vincere omnem tentationem, quod difficile vel impossibile est habenti parvam charitatem, vel carenti charitate et gratia. Et de hoc diffuse loquitur sanctus Thomas, 3. Senteni., dist. 31, q. 1, art. 3, ubi sic dicit: " Resistere tentationi dicitur dupliciter: uno inodo, ut quis a tentatione non vincatur; alio modo, ut quis tentationem vincat. Dicitur enim quis a tentatione vinci, quando a proposito bono retrahitur per tentationem in consensum peccati : sicut est in incontinente, qui habet rectam rationem, sed deducitur. Qui enim non habet bonum propositum, ut intemperatus, sive luxuriosus, non vincitur; quia libenter illud agit. Vincit autem qui non solum a tentatione superveniente non vincitur, nec in actum peccati deducitur, sed etiam, ex magnitudine virtutis, quasi nihil tentationem parvipendit. Qui vero difficultatem a tentata) inquisitionem.

mansionem Pr. (6) agere. - degere Pr. (y) ab habitu. - habituata Pr. (8) in. - Ad. Pr. tione patitur, sed non deducitur, resistit quidem tentationi, cum non consentit; sed non vincit, proprie loquendo. Loquendo ergo primo modo de resistentia peccati, sic quaelibet charitas potest resistere peccato, propter liberum arbitrium liberatum a servitute peccati; quamvis difficultatem patiatur, propter tentationis impulsum. Loquendo vero de tentatione secundo modo, sic charitas quae est parva in principio tentationis, potest tentationibus resistere; quia in fine tentationis fit magna; cum Deus pugnanti semper auxilium administret. Si tamen ponatur quod semper parva permaneret, non posset per modum dictum tentationi resistere. "

Haec ille.

Item, Quodlibeto, 4, art. 19, sic dicit : " In operibus virtutum duo sunt attendenda : scilicet id quod fit, et modus faciendi. Contingit autem idem factum, quod fit secundum aliquam perfectam virtutem, fieri etiam non solum ab habente parvam virtutem, sed etiam a non habente virtutem : sicut aliquis non habens justitiam, potest facere aliquod opus justum. Sed si attendamus ad modum faciendi, ille qui non habet virtutem, non potest operari sicut ille qui habet; nec ille qui habet parvam, sicut ille qui habet magnam, qui operatur faciliter, et prompte, et delectabiliter; quod non ita facit ille qui caret virtute, vel parvam habet. Sic ergo dicendum est quod hoc opus quod est offerre se martyrio, vel etiam martyrium sufferre, potest facere non solum charitas perfecta, sed etiam imperfecta; et quod plus est, ille etiam qui caret charitate, secundum illud Apostoli, 1. Corinth. 13 (v. 3) : Si tradidero corpus meum ita ut ardeam, charitatem autem non habeam, etc. Sed charitas perfecta hoc facit prompte, et delectabiliter; sicut patet de Laurentio et Vincentio, qui (x) in tormentis hilaritatem ostenderunt. Hoc autem non potest facere charitas imperfecta, vel ille qui caret charitate. "

Haec ille. III. Ad alia argumenta Durandi.

Ad argumenta vero quae tertio loco eontra eamdem primam inducit, respondendum est. Ad primum siquidem, dicitur quod major potest probabiliter negari : quia intendere actum potest convenire alicui habitui acquisito, non ex sola ratione generis scilicet inquantum habitus est, sed ex ratione propriae speciei, vel generis proximi, puta inquantum est habitus partis appetitiva;. Hoc autem dico, quia habitus intellectualis aliter se habet ad actum quam moralis, sicut ostendit sanctus Thomas, l 2^, q. 56, art. 3, ubi sic dicit : a Virtus est habitus quo quis bene utitur. Dupliciter autem aliquis habitus ordinatur ad bonum actum. Uno modo, inquantum per hujusmodi (6) habitum acquiritur homini facultas ad bonum actum : sicut per habito) qui. - quae Pr. NTF.NTIARUM tum grammatica habet lioino facultatem recte loquendi ; non tamen grammatica facit ut homo semper rede loquatur; potest enim grammaticus bar-harizare, aut solaecismum lacere. Et eailem ratio est in aliis scientiis et artibus. Alio modo, aliquis habitus non solum facit facultatem agendi, sed etiam facit quod aliquis recte illa facultate utatur: sicut justitia non solum facit quini homo sit promptio voluntatis ad justa operanda, sed etiam facit ut juste operetur,etc."

Haec ille.

Itein,q.57,art. I, sic dicit : ie Duplici ratione aliquis habitus dicitnr virtus. Uno modo, quia facit facultatem bene operandi. Alio modii, quia cum facultate facit bonum usum. Et hoc pertinet solum ad illos habitus qui pertinent ad vim appetitivam, eo quod vis appetitiva anima? est qu;e facit uti potentiis et habitibus. Cum igitur habitus intellectuales speculativi non perficiant partem appetitivam, nec aliquo modo ipsam respiciant, sed solum intellectivam, possunt quidem dici virtutes, inquantum faciunt facultatem bonae operationis, qiiiv est consideratio veri (hoc est enim bonum opus intellectus); non tamen dicuntur virtutes secundo modo, quasi facientes bene uti potentia seu habitu. Ex hoc enim quod aliquis habet in se habitum scientia speculativa?., non inclinatur ad utendum, sed fit potens speculari verum, in his quorum habet scientiam ; sed quod utatur scientia habita, hoc est movente voluntate. Et ideo virtus qua? perficit voluntatem, ut charitas, vel justitia, facit etiam bene uti speculativis habitibus. i)

Haec ille.

Ex quibus patet quod habitus partis intellectiva?, aliter se hahent ad actum potentia? quem informant, et aliter habitus partis appetitivae. Et ideo non sequitur, si secundi intendant acium, vel per se faciant ad intensionem actus, quod etiam primi hoc faciant. Dicitur secundo, quod, concessa majore in aliquo sensu, minor est neganda. Quia omnis potentia habituata potest intensiorem actum elicere quam potentia non habituata; et hoc, si utatur habitu suo ad intendendum actum per imperium voluntatis. Non tamen oportet quod per habitum possit intendere omnem actum suum, sed tantum illum ad quem habitus ordinatur. Et ideo apparet quod probationes minoris in hoc sensu intellecta?, non valent. Cum enim dicit quod habitus creditivus (v.) non causat evidentiam aut claritatem cognitionis, etc, -apparet quod peccat per fallaciam consequentis, arguendo a negatione inferioris ad negationem superioris; quia talis habitus, licet non intendat cognitionem, tamen intendit assensum, qui est quidam actus intellectus. - Nec valet quod dicit, quod hic solum quaerimus de intensione et claritate cognitionis, etc. Hoc enim non est verum, sed quaerimus in generali, utrum habitus faciant per se ad intenta) creditivus. - crediturus Pr. sionem cuiuscumque actus.

Per simile, patet quod nihil valet illud quod dicit de habitu causato per rationem dialecticam vel demonstrativam (a) : quia, licet talis habitus non causet majorem claritatem aut evidentiam quam actus a quibus causabatur, causat tamen intensiorem assensum; assensus autem est actus quidam intellectus; et de hoc sicut de aliis quaerimus.

Ad rationem autem quam ad hoc inducit, patet per idem : quia solum concludit, si aliquid concludat, quod habitus acquisitus non causat novam claritatem aut evidentiam, nec aliquid horum duorum intendit; sed non concludit quin possit facere ad intensionem aliorum actuum intellectus ad quos habitus directe ordinatur, cujusmodi est assensus, vel judicium, et hujusmodi (6). Verumtamen nec illud sufficienter concludit : quia, ut dictum fuit, species intelligibilis estquidam habitus; et tamen, secundum majorem vel minorem perfectionem speciei intelligibilis in repraesentando distincte objectum intelligibile, contingit major vel minor claritas aut evidentia, et intensior vel remissior cognitio in intellectu. Et cum dicit quod habitus non est lumen quo aliquid cognoscitur, etc,

non obstat : quia habitus de quo loquimur, est lumen, quoad cognitionem; et est dispositio necessaria potentia?, ad hoc quod cognoscat. Item, sicut prius dictum est (7), haec probatio solum procedit de habitibus partis intellectivae, non autem de appetitivis. Quomodo autem species intelligibilis illustrata lumine intellectus agentis dicatur habitus, ostendit sanctus Thomas, 3. Sentent., dist. 14, q. 1, art. 1, q 2, ubi sic dicit: " Nulla potentia passiva potest exire in actum, nisi completa per formam sui activi, per quam fit in actu; quia nihil operatur nisi secundum quod est actu. Impressiones autem activorum possunt esse in passivis dupliciter : uno modo, per modum passionis, dum scilicet potentia passiva est in transmutari; alio modo, per modum qualitatis et forma?, quando impressio activi jam facta est connaturalis ipsi passivo; sicut etiam Philosophus in Praedicamentis (cap. de Qualitate) distinguit passionem et passibilem qualitatem. Sensus autem potentia passiva est; quia non potest esse in actu omnium ad quae se extendit sua operatio per naturam potentia?. Non enim potest esse aliquid quod actu habeat omnes colores; et ideo oportet quod visus sit cognitivus omnium colorum secundum quod est potentia omnes colores quodammodo, et sic patiendo a coloribus, fit in actu, et eis assimilatur, et cognoscit eos. Similiter etiam intellectus est cognitivus omnium entium; quia ens et verum convertuntur, quod est objectum intellectus. Nulla autem creatura I. - QUAESTIO I. potest esse in actu totius entitatis, cum sit ens finitum : lioc enim est solius Dei, qui (i) est fons omnium entium, omnia quodammodo in seipso praehabens, ut dicit Dionysius (de Div. Nom., cap. 5). Et ideo nulla creatura potest intelligere sine aliquo intellectu, qui (6) sit potentia passiva, id est, receptiva. Unde nec sensus nec intellectus possibilis possunt operari, nisi per sua activa perficiantur vel moveantur. Sed quia sensus non sentit nisi apud praesentiam sensibilis, ideo ad ejus operationem perfectam sufficit impressio sui activi per modum passionis tantum. In intellectu autem requiritur ad ejus perfectionem, quod impressio sui activi sit in eo non solum per modum passionis, sed etiam per modum qualitatis et formas connaturalis factae. Et hanc formam habitum dicimus. Et quia quod est connaturale, firmiter manet, et in promptu est homini uti sua naturali virtute, et est ei delectabile, quia (y) natum: est conveniens; ideo habitus est difficile mobilis, sicut scientia, et eo potest homo uti cum voluerit, et reddit operationem delectabilem. Sicut autem in sensu visus est duplex activum, unum quasi primum agens et movens, scilicet lux, aliud quasi movens motum, sicut color factus visibilis actu per lucem; lita in intellectu est quasi primum agens lumen intellectus agentis, et (S) quasi movens motum est (a) species facta per ipsum intelligibilis in actu. Et ideo habitus intellectivae partis coniicitur ex lumine et specie intelligibili illorum quae per speciem cognoscuntur."

Haec ille.

Ex quibus sequitur quod aliquis habitus facit ad substantiam et ad intensionem actus; et quod aliquis habitus est lumen necessarium ad intellectionem, et dispositio necessaria potentia ad agendum. Ad secundum ru-uiimenUini dicitur quod potentia et habitus concurrunt ad eumdem actum producendum vel intendendum : non primo modo, scilicet quod habitus intendat potentiam, licet eam perficiat; nec secundo modo, scilicet quod potentia et habitus sint duo agentia partialia supplentia vicem unius perfecte agentis (0, quia habitus non est quod, sed quo; sed tertio modo, quia scilicet potentia est quod agit, ut ita dicamus, et habitus est quo agitur, vel ratio agendi, vel perfectio potentia ad agendum. Et si contra hoc velit militare per suam probationem, quia illa principia quae immediate se liabent, etc;

dicitur quod hoc habet verum in illis principiis quorum quodlibet est quod agit; non habet autem necessitatem ubi unum est quod, aliud quo; sicut patet de sensu et specie qua informatur.

Ad secundam improbationem, diciUirquod major (a) qui. -quod Pr. (0 agenti: - agente) Pr. est manifeste falsa; quia plura requiruntur ad actum perfectum quam ad actum imperfectum.

Et ad hujus majoris primam probationem non oportet nos respondere : quia tale exemplum non ponit sanctus Thomas, sed Ileruaeus, vel aliqui alii; ideo ipsi respondeant, si volunt. Potest tamen dici quod acuties non requiritur ad quodlibet secare, sed solum ad perfecte secare.

Pro secunda vero probatione ejusdem majoris, quae magis urget, dicitur primo, quod, si loquamur de habitu incomplexorum, puta de specie intelligibili, illa requiritur ad omnem actum intellectus, intensum, vel remissum. Si vero loquamur de habitu respectu complexorum, puta principiorum, vel conclusionum, tunc dicitur quod actus eliciti a potentia habituata secundum proportionem habitus, non solum diderunt secundum intensum et remissum, sed aliter : quia, ut saepe dictum est, potentia habituata elicit actum delectabiliter, firmiter, et prompte; quod non facit potentia non habituata. Item, manifeste falsum est quod eorumdem actuum secundum speciem , solum differentium secundum intensum et remissum, necessario sunt eadem principia secundum speciem, solum differentia secundum intensum et remissum, et hoc ubi idem effectus secundum speciem potest a diversis causis specie differentibus et suo effectui aequivocis produci; sicut patet de igne, qui potest produci ab alio igne, et a sole, et a silice percusso, et multis aliis causis : nam constat quod talium causarum specie differentium effectus sunt ejusdem speciei, differentes solum penes intensum et remissum. Sic in proposito : dicendum est quod actus intensus et remissus in eadem specie possunt procedere a principiis diversarum specierum, potissime quando talia principia sunt partialia, et non totalia; cujusmodi (oc) est habitus concurrens cum potentia ad productionem actus. Ad tertium, negatur major, loquendo de illo quod per se intendit actum non ut principium quod, sed ut quo, nec est agens, sed perfectio agentis, vel ratio agendi. Tale enim est (?) quod potest facere de per se ad intensionem actus, una cum potentia; nec tamen per se solum sufficit causare actum : sicut patet de specie insensu vel intellectu, quae, unacum potentia cognitiva, concurrit ad causationem et ad intensionem actus, et tamen non sufficit se sola producere actum.

Et ad probationem majoris (y), dicitur quod illud quod per se facit ad intensionem actus, per se facit ad essentiam ejus producendum; sed utrobique concurrit sicut causa partialis, vel potius non ut quod , sed ut quo, nec proprie sicut agens, sed sicut perfectio agentis ; et ideo, sicut per se solum non sufficit actum intendere, ita nec suffi) cujusmodi. - cujus Pr. (y) majoris. - minoris Pr. ficit illum se solo producere; sed ad utrumque potest per se concini ere, modo praedicto. Et hoc sufficiat ad dicta Durandi. Verumtamen sciendum quod sanctus Thomas aliquando visus est dicere, 4. Sentent. ,.dist. 49, q. 1, art. 2,q 2, in solutione secundi, quod hahitusnon facit ad substantiam actus. Dicit enim, ibidem, sic: " In actu duo sunt consideranda : scilicet actus substantia, et forma ipsius, a qua perfectionem habet. Actus igitur secundum suam substantiam, principium est naturalis potentia; sed secundum suam formam, principium ejus est habitus, etc. " Sed ex dictis ejus, tam ibi quam alibi, apparet quod non fuit mens ejus, quod habitus nullo modo faciat ad substantiam actus; sed intendit quod non ita directe facit, nec ita necessario requiritur ad substantiam actus, sicut ad ejus complementum (at) et perfectionem, quae est ex parte objecti, vel ex parte modi agendi. Habitus enim determinat potentiam ad determinatum objectum et modum agendi, sicut ostendit ipse, in de Veritate, q. 20, art. 2, ubi sic dicit : " Oportet scire quid sit habitus, et ad quid indigemus habilibus. Quantum igitur in primo aspectu apparet, habitus significare videtur aliquid potentiae superadditum, quo perficitur ad suam operationem. Indiget autem aliqua potentia aliquo superaddito, duplici ratione: scilicet propter conditionem naturae; et propter rationem ipsius potentiae; nec immerito, cum actio, quae a potentia procedit, a natura etiam dependeat, quae est potentiae origo. Ex parte quidem natura, indiget potentia aliquo superaddito ad operandum, quando scilicet operatio talis est, quae facultatem et conditionem naturae excedit : sicut conditionem humanae naturae excedit, ut ad Deum quasi sociali amore afficiatur, quasi haereditatis ejus consors; unde ad hanc operationem indiget nostra potentia affectiva habitu charitatis. Ex parte autem potentiae, quando potentia est ordinata ad objecta universalia; sicut visus ad cognoscendum omnes colores : non fuit autem possibile ut in organo visivo essent omnes colores in actu; et ideo aliter ordinatum est, ut scilicet potentiae visivae possit superaddi similitudo cujuslibet coloris, et sic in actum visionis progrediatur. Sciendum tamen est, quod illud quod superadditur potentiae, quandoque recipitur in ea per modum habitus, et quandoque per modum passionis. Per modum passionis, quando receptum non immanet recipienti, neque efficitur ejus qualitas, sed quasi quodam contactu ab aliquo agente immulatur subito, et etiam transit; sicut Philosophus dicit, in Praedicamentis (cap. de Qualitate et Quali), ruborem esse passionem, et non passibilem qualitatem , quando quis, propter verecundiam, in ruborem subito immutatur. Tunc vero retinetur per modum habitus, quando illud receptum (a) efficitur quasi connaturale ipsi recipienti. Et inde estquod habitus dicitur a Philosopho (ibid.) qualitas difficile mobilis. Inde etiam est, quod operationes ex habitu procedentes, delectabiles sunt, et in promptu habentur, et faciliter exercentur; quia sunt quasi connaturales effectae. Ea igitur quae superadduntur potentiis sensitivis, non superadduntur per modum habitus, sed per modum passionis; in potentiis vero animae intellectivae, per modum habitus : quia sensitiva pars animae agitur instinctu naturae, magis quam agat; intellectiva autem pars est domina sui actus, et ideo competit ei habere promptitudinem ad actus, ut possit operari quandocumque libet. ))

Haec ille. g 2.

Ad argumenta contra secundam CONCLUSIONEM I. Ad argumenta Aureoli.

Ad argumenta primo loco inducta contra secundam conclusionem respondendo, praemittenda sunt aliqua. Primum est, quod non est mens sancti Thomae, quod virtus de qua loquitur quaestio, sit pura relatio aut respectus. Secundum est, quod mens sua fuit, quod virtus includit respectum ad aliquid. De praedictis duobus sanctus Thomas, super 7. Physicorum (lect. 5), exponens illud Aristotelis (t. c. 17), Neque enim in habilibus, habitus enim et virtutes et maliliae sunt, virtus autem omnis et malitia ad aliquid sunt, etc, sic dicit : " Habitus qui sunt in prima specie qualitatis, etiam corporales, sunt quaedam virtutes et malitiae. Virtus enim universaliter cujuslibet rei, est quae bonum facit habentem, et opus ejus bonum reddit; unde virtus corporis dicitur, secundum quam bene se habet et bene operatur, ut sanitas; econtrario de malitia, ut de aegritudine. Omnis autem virtus et malitia dicuntur ad aliquid. Et hoc manifestat per exempla. Sanilas enim, quae est quaedam virtus corporis, est quaedam commensuratio calidorum et frigidorum. Et dico hanc commensurationem fieri per debitam proportionem eorum quae sunt intra, id est (6), humidorum vel humorum ex quibus componitur corpus, ad invicem, et ad corpus. Aliqua enim contemperatio humorum est sanitas in leone, quae non esset sanitas in homine, sed ejus extinctio; quia cum ea humana natura stare non posset. Similiter, pulchritudo et macies dicuntur ad aliquid. Sumitur autem hic macies pro dispositione qua aliquis est expeditus ad motum (y) et actionem. Hujusmodi (o) enim sunt dispositiones ejus quod perfectum est in sua natura, per comparationem ad optimum, id est, ad finem, qui est operatio : ex hoc enim hujusmodi disposita) receptum.

receptivum Pr. (g) intra, id est. - infra Pr. (y) motum.

modum Pr. (2) Hujusmodi, - Hvjus Pr, 1. - QUAESTIO I. tiones virtutes dicuntur, quia bonum faciunt habentem, et opus ejus bonum reddunt; et sic dicuntur per relationem ad bonum opus, quod est optimum rei. Et ne aliquis accipiat perfectum illud quod jam adeptum est finem, dicit quod perfectum hic accipitur hoc quod (a) est sanatum et dispositum secundum naturam. Non autem hoc est intelligendum quod hujusmodi habitus et dispositiones, hoc ipsum quod sunt, ad aliquid sunt, quia sic non essent in genere qualitatis, sed relationis; sed quia eorum ratio ex aliqua relatione dependet. Quia igitur hujusmodi habitus ad aliquid sunt, et in ad (6) aliquid non est motus, neque generatio, neque alteratio, ut in 5. Physicorum (t. c. 10) probatum est, manifestum est quod in (y) hujusmodi habitus non est alteratio primo et per se; sed eorum transmutatio consequituraliqiiam priorem transmutationem calidi, aut frigidi, aut (o)alicujus hujusmodi (i), sicut etiam relationes esse incipiunt per consequentiam ad aliquos motus. "

Haec ille.

Item, 4. Senteni., dist. 1, q. 1, art. 4, q 2, sic dicit : " Quidam dicunt quod virtus supernaturalis quae est in sacramentis, non est nisi quidam ordo ad aliquid. Sed hoc nihil est dictu : quia virtus semper nominat principium alicujus actionis; ad aliquid autem, sive (5) relatio, non potest esse principium actionis, vel terminus, ut probatur, 5. Physicorum (I. c. 10); et ideo ille ordo nullo modo potest habere nomen virtutis, neque rationem. "

Haec ille.

Item, 3.Sentent. , dist. 23, q. 1, art. 3, q 3, sic dicit : " Virtus, proprie loquendo, includit respectum ad aliquid cujus sit principium, sicut currendi, vel essendi, etc. " Item, de Veritate, q. 21, art. 6, sic dicit : " Aliquod nomen potest respectum importare dupliciter. Uno modo, sic quod nomen imponatur ad significandum ipsum respectum : sicut hoc nomen pater, vel filius, vel paternitas ipsa. Quaedam vero dicuntur importare respectum, quia significant rem alicujus generis, quam concomitatur quidam respectus; quamvis non sit impositum ad ipsum respectum significandum : sicut hoc nomen scientia est impositum ad significandum quamdam qualitatem, quam sequitur quidam respectus; non autem ad significandum respectum ipsum. Et per hunc modum , ratio boni respectum implicat : non quia nomen boni significet ipsum respectum solum; sed quia significat id ad quod sequitur respectus, cum respectu ipso. Respectus autem importatus in nomine boni, est habitudo perfectivi (rj), secundum quod aliquid habet perficere, non solum secundum rationem h) quod. - Om. Pr. speciei, sed etiam secundum esse quod habet in rebus. "

Haec ille.

Sicut autem dicit de huc nomine bonum, ita potest dici, secundum mentem ejus, de hoc nomine virtus vel vitium.

Ex quibus apparet quod virtus non dicit purum respectum, nec purum absolutum; sed dicit quoddam absolutum, quod concomitatur respectus; et utrumque importat, sed absolutum principaliter, respectum vero secundario et in obliquo, sicut dicendo liabilus factivus boni operis.

His praemissis, dicitur Ad primum (quod est Aureoli), quod recte concludit quod virtus includat respectum secundario et (a) in obliquo, non autem principaliter et (6) in recto. Et in hoc non discordat cum sancto Thoma, sed declarat eum, nolens aut volens. Ad secundum (quod est ejusdem) dicitur primo, quod, loquendo de virtutibus (y) exsistentibus in potentiis animae, de quibus est praesens sermo, concedendum esset, in aliquo casu, quod eadem forma et qualitas quae(o) est virtus, posset esse non virtus, et ipsa manens esse et non esse virtus, utputa si perderet formam vel perfectionem quam recipit a superiori virtute. De hoc sanctus Thomas, 2 2 , q. 4., art. 5, sic dicit : a Fides formata, est virtus. Fides autem informis, non est virtus; quia, etsi habeat perfectionem debitam actui fidei informis ex parte intellectus, non tamen habet perfectionem debitam ex parte voluntatis : sicut etiam, si temperantia esset in concupiscibili, et prudentia non esset in rationali, temperantia non esset virtus; quia ad actum temperantia; requiritur actus rationis et actus concupiscibilis, sicut ad actum fidei requiritur actus voluntatis et actus intellectus. "

Haec ille.

Et in articulo praecedenti, scilicet quarto, ostendit quod idem habitus est quandoque fides formata, et postea informis. Simile ponit, 3. Senteni., dist. 23, q. 3, ait. 1 : scilicet quod idem habitus et qualitas potest desinere esse virtus, quae prius erat virtus. Dicitur secundo, quod habitus mentis, qui (e) prius erat virtus, non desinit esse virtus, illo modo quo dicit arguens, scilicet propter variationem aetatis aut fortunae personalis; utputa quod habitus qui fuit virtus in juvene vel divite, desinat esse virtus in eodem facto sene vel paupere. Nec valet probatio de taciturnitate aut locutione, aut de effusione pecuniarum et non effusione : quia in talibus actibus non consistit virtus de se, nec significatum virtutis, sed in interiori electione et praeparatione animi ad tales actus eliciendum secundum rectam rationem. De hoc sanctus Thomas, 2 2", q. 134, art. 1 (arg. l),arguit (x) et - Om. Pr. ij.) qui. - qusc Pr. sic : (i Qui habet unam virtutem, habet omnes. Sed aliquis potest habere alias virtutes sine magnificentia. Dii-it enim Philosophus, 4. Ethicorum (cap. 2): Non omnis liberalia est magnificus. Ergo magnificentia non est virtus. "

Haec ille.

Ecce argumentum. Sequitur responsio : " Dicendum, inquit, quod non omnis liberalis est magnificus quantum ad actum, quia desunt sibi ea quibus uti necesse est ad actum magnificum; tamen omnis liberalis habet habitum magnificentiae, vel actu, vel propinqua dispositione. "

Haec ille.

Item, q. 152, art. a), in solutione secundi, sic dicit : " Connexio virtutum accipitur secundum illud quod est formale in virtutibus (a), id est, secundum charitatem vel prudentiam ; non autem secundum illud quod est materiale in virtutibus. Nihil enim prohibet alicui virtuose suppetere materiam unius virtutis, non autem materiam alterius : sicut pauper habet materiam temperantiae, non autem materiam magnificentiae. Et hoc modo alicui habenti alias virtutes, deest materia virginitatis (6), scilicet praedicta integritas carnis. Tamen potest habere illud quod est formale in virginitate, ut scilicet habeat in praeparatione mentis, praedictio integritatis conservandae propositum, si hoc sibi competeret : sicut pauper habet in praeparatione propositum magnificos sumptus faciendi, si hoc sibi competeret; et similiter, ille qui est in prosperitate, habet in praeparatione animi propositum adversa aequanimiter tolerandi. Et sine hac praeparatione animi non potest aliquis esse virtuosus, j

Haec ille.

Item, q. 144, art. 4, sic dicit : " Senes et virtuosi verecundia carent. Sunt tamen sic dispositi, ut, si in eis esset aliquod turpe, de hoc verecundarentur. Unde dicit Philosophus, 4. Ethicorum (cap. iilt.), quod verecundia est ex suppositione studiosi. "

Haec ille.

Item, articulo primo ejusdem quaestionis, in solutione quinti, sic dicit : " Ex multoties verecundari causatur habitus virtutis acquisitae, perquam aliquis turpia vitet, de quibus est verecundia, non autem ut ulterius aliquis verecundetur; sed ex illo habitu virtutis acquisitae, sic se habet aliquis, quod magis verecundaretur, si materia verecundiae adesset. "

Haec ille.

Ex quibus bene prospectis, apparet quod habitus qui primo fuit virtus moralis, non desinit esse virtus moralis, nec mutatur in vitium, ex variatione aetatis, vel fortunae, vel status personae, ipso manente. Sed solum hoc sequitur, quod habitus qui inclinabat ad aliquem actum pro aliquo tempore, vel loco, vel conditione personae, desinit inclinare ad hoc, mutatis circumstantiis praedictis, et inclinat ad oppositum illorum actuum : sicut habitus magnificentiae ad aliquid inclinat divitem, ad quod non inclinat eumdem factum paupereni; et similiter, virtus modestiae ad alia inclinat juvenem quam senem; et idem est de habitu verecundiae; licet verecundiae habitus, aut taciturnitatis, non sint perfectae virtutes, secundum quod dicit beatus Thomas, ubi supra (2 2", q. 144). Dicitur tertio, quod habitus corporales, sicut sunt pulchritudo et sanitas, possunt perdere rationem virtutis, et induere rationem vitii vel malitiae, ex sola variatione proportionis ad subjectum vel naturam cui applicantur. Et in hoc arguens conformiter dicit sancto Thomae, super 7. Physicorum, sicut prius allegatum fuit. Tamen ex hoc non sequitur quod virtus sit relatio; sed solum quod de ratione virtutis sit respectus ad naturam vel subjectum cui inest, vel ad actum ad quem ordinatur. Et de hoc sanctus Thomas, 1" 2 , q. 49, art. 3, sic dicit : " Habere ordinem ad actum, potest competere (ot) habitui, et secundum rationem habitus, et secundum rationem subjecti in quo est habitus.

Secundum quidem rationem habitus, convenit omni habitui aliquo modo habere ordinem ad actum. Est enim de ratione habitus, ut importet habitudinem quamdam et ordinem ad naturam rei, secundum quod convenit vel non convenit. Sed quia natura rei, quae est finis generationis, ulterius etiam ordinatur ad alium finem, qui est operatio, vel aliquod operatum ad quod quis pervenit per operationem, ideo habitus non solum importat ordinem ad ipsam naturam rei, sed etiam consequenter ad operationem, inquantum est finis naturae, vel perducens (6) ad finem. Unde, 5. Metaphysicas (t. c. 25), dicitur in diffinitione habitus, quod est dispositio secundum quam bene aut male disponitur dispositum, aut secundum se, id est, secundum naturam suam, aut ad (y) aliud, id est, in ordine ad finem.

Sed sunt quidam habitus, qui, etiam ex parte subjecti in quo sunt, primo et principaliter important ordinem ad actum. Quia habitus primo et per se importat habitudinem ad naturam rei; si igitur natura rei in qua est habitus, consistit in ipso ordine ad acium, sequitur quod habitus principaliter importet ordinem ad actum. Manifestum est autem quod natura et ratio potentiae est ut sit principium actus. Unde omnis habitus qui est alicujus potentias ut subjecti, importat principaliter ordinem ad actum. "

Haec ille.

Item, q. 50, art. 1, in solutione tertii, sic dicit: " Commensuratio ipsarum qualitatum passibilium secundum convenientiam ad naturam, habet (o) rationem dispositionis. Et ideo, facta alteratione circa ipsas qualitates passibiles, quae sunt calidum, frigidum, humidum et siccum, fit ex (e) consequenti alteratio secundum aegritudinem etsanitatem. Primo (8) habet. - habent Vi:

3o:i autem et per se non est alteratio secundum hujusmodi (a) habitus et dispositiones. "

Haec ille.

Ex quibus apparet quod habitus corporales, disponentes adactum primum, habent rationem boni vel mali habitus, secundum quod conveniunt vel disconveniunt suo subjecto; et quod eadem qualitas, per sui intensionem vel remissionem, potest nunc esse subjecto conveniens, et postea disconveniens; ac, per hoc, illa qualitas quae primo fuit virtus, potest desinere esse virtus, et incipere esse vitium. Verumtamen tales qualitates corporales non habent proprie rationem habitus, et per consequens non habent proprie rationem virtutis. Et quod non habent proprie rationem babitus, ostendit sanctus Thomas, ibidem, q. 50, art. 1, ubi sic dicit: " Si loquamur de dispositione subjecti ad formam, sic habitualis dispositio potestesse in corpore, quod comparatur ad animam sicut subjectum ad formam. Et hoc modo sanitas, et pulchritudo, et hujusmodi, habituales dispositiones (6) dicuntur. Non tamen perfecte habent rationem habituum; quia rausae eorum, ex sui natura, de facili sunt transmutabiles. "

Hice ille.

Item, q. 55, art. 2, sic dicit : " Virtus humana, de qua loquimur, non potest ad corpus pertinere; sed pertinet tantum ad id quod est proprium animae. Unde virtus humana non importat ordinem ad esse, sed magis ad agere. "

H;ec ille. II. Ad argumenta quorumdam. - Ad primum dicitur quod divisio ibidem data, est insufficiens : quia non ideo probat Aristoteles ad justitiam vel virtutem non esse motum, quia scilicet virtus sit formaliter ad aliquid et forma respectiva, nec ideo quia fundat respectum aut relationem; sed ideo quia in sui ratione dicit absolutum principaliter, et respectum secundario (ut primum allegatum est de sancto Thoma, super 7. Physicorum); et ulterius, quia alteratio secundum hujusmodi (y) habitus, praesupponit aliquam priorem alteratio-nem. Unde sanctus Thomas, 1" 2 , q. 52, art. i, in solutione tertii, sic dicit : " Alteratio primo quidem est in qualitatibus tertiae speciei. In qualitatibus vero primae speciei, potest esse alteratio per posterius : facta enim alteratione secundum calidum et frigidum, sequitur animal alterari secundum sanum et aegrum; et similiter, facta alteratione secundum passiones appetitus sensitivi, vel secundum vires sensitivas apprehensivas, sequitur alteratio secundum scientias et virtutes, ut dicitur in 7. Physicorum (i. c. 20). " - Haec ille. - Et idem" ponit expressius, q. 53, art. 3. Ad secundum dicitur quod aliqui habitus directe et principaliter requiruntur propter substantiam actus; sicut saepe dicium est de speciebus intelligibilibus, sine cpiibus intellectus possibilis non potest producere aliquem actum. Aliqui autem habitus, licet non requirantur directe et principaliter propter substantiam actus, sed propter modum actus, tamen coefficiunt ipsam substantiam actus, et illam intendunt, sicut prius dictum est (in solutione argumentorum Durandi. Nullum autem tale potest efficere inira relatio, quae nec potest esse principium, nec terminus motus. Ad tertium dicitur quod, licet aliqui habitus causentur per artus immanentes intellectus et voluntatis, tamen primum prini illium activum talium actuum differt a principio passivo, sicut ostendit sanctus Thomas, 1" 2 , ij. 51, art. 2, ubi sic dicit : " In agente quandoque est solum principium activum sui actus; sicut in igne est solum principium activum calefaciendi. Et in tali agente non potest aliquis habitus causari ex proprio actu. Et inde est quod res naturales non possunt aliquid assuescere vel dissuescere, ut dicitur, 2. Ethicorum (cap. 1). Invenitur autem aliquod agens, in quo est principium activum et passivum sui actus; sicut palet in actibus humanis : nam actus appetitivae virtutis procedunt a vi appetitiva, secundum quod movetur a vi apprehensiva repraesentante objectum; et ulterius, vis intellectiva, secundum quod ratiocinatur de conclusionibus, habet principium activum propositionem per se notam. Unde ex talibus actibus possunt in aliquibus agentibus causari aliqui habitus, non quantum ad primum activum principium, sed quantum ad principium actus quod movet motum. Nam omne quod patitur et movetur ab alio, disponitur per actum agentis. Unde ex multiplicatis actibus generatur quaedam qualitas in potentia mola, quie habitus nominatur : sicut habitus virtutum moralium causantur in appetitivis potentiis, secundum quod moventur a ratione; et habitus scientiarum causantur in intellectu, secundum quod movetur a primis propositionibus. "

Haec ille.

Ex quibus patet quod ex actibus intellectus et voluntatis possunt causari forma; absolutae, et non solae relationes. Ad quartum dicitur, negando majorem. Nam ad corruptionem habituum intellectus et voluntatis, vel sensualitatis, concurrit aliquod positivum corrumpens, sicut ostendit sanctus Thomas, l 2", q.53, art.l et 3. Nam, art. 1, sic dicit: " Secundum se aliqua forma dicitur corrumpi per contrarium; per accidens autem, per corruptionem sui subjecti. Si igitur fuerit aliquis babilus cujus subjectum est corruptibile, et cujus causa habet contrarium, utroque modo corrumpi poterit : sicut patet de habitibus corporalibus, scilicet sanitate et aegritudine. Illi vero habitus quorum subjectum est incorruptibile, corrumpi non possunt per accidens. Sunt tamen quidam habitus, qui etsi principaliter sint in subjecto incorruptibili, secundario tamen sunt in subjecto corruptibili : sicut habitus scientiae, qui principaliter quidem est in intellectu possibili, secundario autem in viribus apprehensivis sensitivis; et ideo ex parte intellectus possibilis habitus scientias non potest corrumpi per accidens, sed solum ex parte virium inferiorum sensitivarum. Est igitur considerandum si possint hujusmodi habitus per se corrumpi. Si igitur fuerit aliquis habitus qui habeat aliquod contrarium, vel ex parte sua, vel exparte sua; causae, poterit per se corrumpi; si vero non habeat contrarium, non poterit per se corrumpi. Manifestum est autem quod species intelligibilis in intellectu possibili exsistens, non habet aliquod contrarium; nec iterum (a) intellectui agenti, qui est causa ejus, potest aliquid esse contrarium. Unde, si aliquis habitus sit in intellectu possibili immediate ab intellectu agente causatus, talis habitus est incorruptibilis, et per se, et per accidens. Hujusmodi autem sunt nabitus primorum principiorum tam speculabilium quam practicorum, qui nulla oblivione vel deceptione corrumpi possunt, sicut dicit Philosophus, 6. Ethicorum (cap. 5), de prudentia, quod non perditur per oblivionem. Aliquis vero habitus est in intellectu possibili ex ratione causatus, scilicet habitus conclusionum, qui (6) dicitur scientia. Cujus causae dupliciter potest aliquid esse contrarium. Uno modo, ex parte ipsarum propositionum, ex quibus ratio procedit : etenim enuntiationi quae est, Bonum est bonum, contraria est ea quae est, Bonum non est bonum, secundum Philosophum, 2. Perihermcnias (cap. ult.). Alio modo, quantum (y) ad ipsum processum rationis (S), prout syllogismus sophisticus opponitur syllogismo dialectico vel demonstrativo. Sic igitur patet quod per falsam rationem potest corrumpi habitus vene opinionis, aut scientiae. Unde Philosophus (de Longitudine et brevitate vitae, cap. 2) dicit quod deceptio est corruptio scientix. Virtutum vero quaedam sunt intellectuales, quae sunt in ipsa ratione, ut dicitur, 6. Ethicorum (cap. 1 et 2); de quibus est eadem ratio quae est de scientia vel opinione. Quaedam vero sunt in parte appetitiva animae, quae sunt virtutes morales; et eadem ratio est de vitiis oppositis. Habitus autem appetitivas partis causantur perhoc quod ratio nata est movere parlem appetitivam. Unde per judicium rationis moventis in contrarium quocumque modo, scilicet ex ignorantia, vel ex passione, vel etiam ex electione, corrumpitur habitus virtutis vel vitii. "

Haec ille.-

Ex quibus patet quod corruptio virtutum habet causam positivam. - Item, art. 3, ostendit quomodo cessatio ab actu non corrumpit habitum , aut virtutenti, nisi per accidens. Ait enim sic : ((Sicut dicitur in 8. Physicorum (t. c. 27), aliquid (a) potest esse movens dupliciter : uno modo, per se, quod scilicet movet per rationem propriae formae, sicut ignis calefacit; alio modo, per accidens, sicut illud quod removet prohibens. Et hoc modo cessatio ab (6) actu causat (y) corruptionem vel diminutionem habituum, inquantum scilicet removetur actus, qui prohibebat causas corrumpentes vel diminuentes habitum. Habitus enim per se corrumpitur ex contrario agente; unde quorumcumque habituum contraria succrescunt per temporis tractum, quae oportet subtrahi per actum ab habitu procedentem, hujusmodi (S) habitus diminuuntur, vel etiam totaliter tolluntur per diuturnitatem cessationis ab actu; ut patet in scientia et virtute. Manifestum est enim quod habitus moralis facit hominem promptum ad eligendum medium in operationibus et passionibus; cum autem aliquis non utitur habitu virtutis ad moderandas proprias operationes vel passiones, necesse est quod proveniant multae operationes et passiones praeter modum virtutis, ex inclinatione appetitus sensitivi et aliorum quae exterius movent; unde corrumpitur virtus vel diminuitur per cessationem ab actu. Similiter est etiam ex parte habituum intellectualium, secundum quos homo est promptus ad recte judicandum de imaginatis : cum enim homo cessat ab usu intellectualis habitus, insurgunt imagines extraneae, et quandoque ad contrarium inducentes, ita quod nisi per frequentiam vel frequentem usum habitus intellectualis quodammodo succindantur vel comprimantur, redditur homo minus aptus ad recte judicandum, et quandoque totaliter disponitur ad contrarium; et sic per cessationem ab actu diminuitur vel corrumpitur habitus intellectualis. "

Haec ille. Ad quintum dicitur quod tam major quam minor sunt falsae. De hoc sanctus Thomas, l 2 , q. 50, art. 3, in solutione secundi, sic dicit : (( Vires sensitiva? in brutis animalibus non operantur ex imperio rationis; sed, si sibi relinquantur bruta animalia, operantur ex instinctu naturae; et sic in brutis animalibus non sunt aliqui habitus ordinati ad operationes. Sunt tamen in eis aliquae dispositiones in ordine ad naturam, ut sanitas et pulchritudo. Sed quia bruta animalia a ratione hominis per quamdam consuetudinem disponuntur ad operandum sic vel aliter, hoc modo in brutis animalibus habitus quodammodo poni possunt. Unde Augustinus dicit in libro 83. Quaestionum (q: 36), quod videmus immanissimas bestias a maximis voluptatibus abstinere (e), dolorum metu; quod, cum

in eorum consuetudinem verterit, domitaeet mansuetae vocantur. Deficit tamen ratio habitus quantum ad usum voluntatis : quia non habent dominium utendi vel non utendi, quod videtur ad rationem habitus pertinere. Et ideo, proprie loquendo, in eis habitus esse non possunt. "

Haec ille.

Ex quibus patet : primo, quod non est simile de potentiis irrationalibus et rationalibus; secundo, quod in brutis humana ratione gubernatis generari possunt quaedam dispositiones consuetudinales, quae sunt verae formae absolutae de prima specie qualitatis, et quae quodammodo dici possunt habitus, et non solae relationes aut respectus. Ad sextum ei septimum dicitur sicut ad primum Aureoli. Concludunt enim quod virtus in sua ratione includit respectum; quod conceditur: non autem quod sit purus respectus. Et totum hoc conceditur. III. Ad argumenta aliquorum.

Ad argumenta tertio loco contra secundam conclusionem inducta, optime respondit Aureolus in suo Quodlibeto, q. ll(art. 2), ubi, praemissis multis, finaliter sic concludit : " Virtus non est respectus congruentiae, nec aliqua relatio essentialiter, ut quidam putaverunt; nec qualitas absoluta in essentia sua, a respectu illo praecisa, ut aliqui dixerunt; nec essentia constituta ex absoluta qualitate et illo respectu, ut alii existimaverunt; sed est qualitas et essentia illi respectui copulata. Et est necessario aliud, copulatum ex qualitate et respectu, et qualitas copulata respectui. Primum enim non est in genere, et est ens per accidens; et nec est qualitas, nec respectus, sed constitutum ex utroque. Secundum vero est in genere, nec est ens per accidens; et est qualitas praecise, quamvis non praecisa, immo copulata. Aliud est enim praecise sincathegorerna-tice, aliud praecisum calhegorematice. Illud enim quod est qualitas, et nihil plus, est praecise qualitas. Sed talis est qualitas respectui copulata. Est enim qualitas, et nihil plus, quia non est respectus cui copulata est, nec aliud nisi qualitas; est ergo pi-ae-cise qualitas absoluta. Non est tamen praecisa : quia qualitas copulata respectui, non est qualitas praecisa, immo copulata; unde contradictio est quod sit qualitas praecisa simul et copulata. Ignoraverunt igitur praedicti, quod esset dare ultra purum respectum, et purum absolutum, et constitutum ex absoluto et respectu, quartum, scilicet absolutum copulatum respectui. Sed Philosophus hoc declaravit. Tale est enim omne relativum secundum dici, sive sit substantia, sive qualitas. Est enim praecise in genere substantiae, vel qualitatis; non tamen est qualitas, aut substantia praecisa a respectu, immo copulata. Et, ratione hujus copulationis, impossibile est intelligi vel significari talem substantiam, aut qualitatem, ut sit (a) sine respectu. Et, propter hoc, est relativum secundum dici, et ad convertentiam dicitur, ut manus lnanuati (a), et scientia scibilis. Et hoc totum patet in Praedicamentis (cap. De his quae ad aliquid). Est igitur virtus qualitas, quae congruit naturae in qua ponitur, inquantum est illud quod congruit. Non est autem virtus congruum vel congruens concretive, quia tunc esset ens per accidens; sed illud quod congruit : ut albedo in dente, est pulchritudo, inquantum est quod congruit, non quod pulchritudo sit aliquid constitutum ex albedine et pulchritudine. "

Haec Aureolus, et bene per omnia, nisi quoad hoc quod non ponit alium respectum esse de ratione virtutis, nisi congruentiam qualitatis ad subjectum suum, nulla facta mentione de ordine ad finem vel ad actum. Et in hoc insufficienter dicit, ut patuit superius, in solutione secundi contra secundam conclusionem. Reliqua vero stare possunt. His praemissis, dicitur ad primum, secundum eumdem Aureolum, quod " aliquid includere duo praedicamenta, potest intelligi dupliciter. Primo quidem, per modum copulati et constituti ex duobus praedicamentis : sicut simum, et pater, et simile, et omnia concreta accidentium. Secundo modo, per modum unius praedicamenti alteri copulati : sicut simitas copulatur naso, et praedicamentum relationis termino (6), quod est alterius praedicamenti. In primo sensu, major est vera, quia sic includens duo praedicamenta, est ens per accidens, sicut simum; sed minor est falsa, quia virtus non sic includit duo praedicamenta. In secundo autem sensu, major est faha : nam simitas esset ens per accidens, et omnis (r) respectus; et (o) sic non esset in praedicamento. In hoc autem sensu, minor est vera.

Et cum dicitur quod non minus videtur esse ens per accidens, quod includit unum praedicamentum in recto, et aliud in obliquo, quam si includeret utrumque in recto,

omnino falsum est : quia tunc diceret constitutum ex duobus; nunc autem dicit praecise unum praedicamentum, quamvis non praecisum, sed praedicamentum alteri copulatum; et hanc copulationem exprimit habitudo in obliquo. "

. Haec ille, et bene. Ad secundum dicit quod " procedit ab insufficienti. Non enim essentia virtutis consistit in absoluto praecise, nec (s) totaliter, nec partialiter (X,), immo nec aliquo modo; sed consistit in absoluto copulato respectui. Quamvis enim essentia virtutis, sit absolutum pure (est enim absolutum, et nihil plus); non tamen est absolutum purum, sed copulatum est. Exemplum : Simitas enim est qualitas ii) nec. - et Pr. V. - 20 pure et praecise ; non tamen pura et praecisa, immo copulata cum substantia et cum naso. Et sic committitur in hac forma arguendi fallacia figurae dictionis, mutando qualiter in qualem; et fallacia consequentis, arguendo ab insufficienti. - Et cum concluditur quod respectus partialiter pertinet et includitur in essentia virtutis;

dicendum quod nullo modo est pars essentiae, sed terminus copulatus; sicut nec subjectum est pars qualitatis copulatae : non enim nasus est pars essentiae simitatis, sed terminus copulatus. Per hoc patet quomodo prima species qualitatis et tertia differunt per essentiam, quamvis idem absolutum reperiri possit in utraque : ut albedo est essentia primae speciei; sed essentia copulata respectui similitudinis, est secundae; sed essentia tertiae speciei est praecisa et non copulata. Constat autem quod essentia copulata, et non copulata, diversae sunt, et alterius rationis, et diversorum modorum. Unde Simplicius dicit, cap. de Qualitate, in fine, quod possibile est idem referre ad aliud praedicamentum, reducentibus nobis singula vel ad diversitates significatorum, vel ad differentiam conceptuum, vel diversos characteres (a). Et per idem patet quod virtus et vitium differunt per essentiam. Quia essentia utriusque est copulata (6) : virtutis quidem, respectui congruentiae; sed vitii, respectui incongruentiae. Impossibile est autem quod essentiae copulatae contrariis, sint eadem essentia; immo contrariae. Nec valet haec forma arguendi : Albedo est pulchritudo dentis, turpitudo pupillie; et (y) est eadem per essentiam; ergo idem per essentiam est pulchritudo et turpitudo. Major enim est falsa, si accipiatur albedo per se, praescindendo respectum; sed, si accipiatur copulata, tunc est vera; sed minor tunc est falsa, scilicet quod albedo copulata congruentiae, et copulata incongruentiae, inquantum copulata est, sub esse copulato, sit eadem essentia. Unde magis potest oppositum concludi, sic arguendo : Albedo, non inquantum albedo, sed inquantum albedo copulata respectui congruentiae, est pulchritudo dentis; albedo, non inquantum albedo, sed inquantum copulata respectui incongruentiae, est turpitudo pupillae; sed, ut isti et illi copulata, non est eadem essentia, quamvis, inquantum albedo, sit eadem; igitur pulchritudo et turpitudo nunquam sunt idem. Probatur minor, quia esse copulatum huic, et esse copulatum illi, non est idem copulatum esse; ergo essentia copulata illi, et huic, non est eadem copulata essentia, per locum a conjugatis. Ex quo patet quod idem absolutum, secundum suam rationem absolutam specificam, non est vilius in uno, et (8) utriusque est copidata. - virtutis quae est copulatu

r. vitium in alio; cujus oppositum assumebatur. Immo, secundum suam specificam rationem, nec est virtus, nec vitium, nec in prima specie qualitatis, sed in tertia (a). Secundum autem quod copulatur huic vel illi respectui, est virtus, vel vitium. Ut sic autem, accidit (6) quod sit talis ratio absoluta spe-cifica, vel talis : quia quaecumque sit, dum tamen isti respectui copuletur, vitium erit; si vero alteri, erit virtus. "

Haec ille; et quidem satis bene, secundum rem.

Sed logica sua non videtur multum valere. Nam, cum dicit quod haec forma arguendi non valet, Albedo est pulchritudo dentis et pulchritudo pupilla:, et haec albedo est eadem per essentiam, igitur idem, per essentiam est pulchritudo et turpitudo, procul dubio forma arguendi valet, demonstrata eadem albedine in numero, ad concludendum quod idem numero est pulchritudo et turpitudo; vel, si in praemissis non demonstretur idem numero, sed idem specie, forma illa valet ad concludendum quod eadem essentia specifica, est turpitudo et pulchritudo. Nec valet illa suppletio vel additio quam facit in conclusione, quia hoc est arguere ex quatuor terminis ; in conclusione (j) enim non debet poni nisi quod positum fuit in praemissis. Sed ad illam formam potest dici quod nunquam major et minor sunt simul verae, licet forte successive, si sit sermo de eadem albedine in numero. Et ideo nec potest concludi quod eodem tempore eadem albedo sit pulchritudo et turpitudo; forte tamen successive posset concedi. Ad lertium dicit quod a esse copulatum respectui, vel esse sub respectu, vel actu fundare respectum, potest intelligi addere, ultra id quod copulatur, vel quod est sub respectu, vel actu fundat respectum, aliquid medians, secundum rem, vel secundum rationem, inter absolutum et respectum, vel aliquem terminum extrinsecum, scilicet illud cui copulatur. Si primum intelligatur, falsum est, et processus in infinitum. Si vero secundum, verum est. Exemplum de simitate. Esse copulatum ergo dicetur adesse et abesse ei quod copulatur, per solum adesse et abesse respectus cui copulatur, non quod sit aliquod medium, quod habeat adesse vel abesse. Hae praepositiones autem sub hoc, cum hoc, et haec oratio actu fundare non exprimunt praecisum fundamentum, nec ipsum tantum fundatum, nec medium; sed fundamentum intrinsece, et (o) respectum per modum termini et extrinseci.

Et cum additur in minori (i), quod illud est ens per accidens, quod includit aliqua duo, quorum unum potest adesse alteri et abesse, etc.;

verum est, si includat per modum cujusdam tertii compositi ex ipsis, sicut J07 simum. Si vero unum per modum copulati, et alterum per modum termini cui copulatur, non est verum, nisi totum praedicamentum relationis sit ens per accidens; ut masculinitas, et feminitas, et omnes qualitates copulata), j

Haec ille, et bene. Ad quartum dicit quod " respectus congruentiae potest comparari vel ad absolutum virtutis, verbi gratia, ad albedinem ipsam, ut albedo est; et sic se habet ut passio, et est in ea fundamentaliter et sub-jective; vel ad ipsam rationem virtutis, quae consistit in esse copulato, utpote ad rationem pulchritudinis; et sic respectus non est passio, sed est aliquid essentiae, non per modum partis, sed per modum termini, sicut in relatione terminus est aliquid relationis, et nasus aliquid simitatis. Secundum hoc ergo non oportet quod possit intelligi virius, aut vitium ("), sine illo respectu; immo impossibile . est.

Et cum ulterius probatur quod sit differentia virtutis essentialis, quia differt a vitio solo respectu, et per istum (6) solum variatur et acquiritur;

dicitur quod aliquid potest considerari vel distingui per aliud dupliciter : primo modo, tanquam per intrinsecum et formale, ut homo per rationale; alio modo, tanquam per extrinsecum et terminum, ut simitas per nasum, relatio per terminum, habitus per actus, et actus per objectum. Nunc, ad propositum : virtus distinguitura vitio, et variatur, et acquiritur, extrinsece, per respectum, tanquam per terminum; intrinsece autem distinguitur per copulationem ad ipsum. Unde albedo non est formaliter pulchritudo, nec differt (y) a turpitudine intrinsece per congruentiam, sed per copulationem ad ipsam; sicut concavitas nasi, quae est simitas, differt a concavitate vel curvitate cruris, quae est rictus (6"), non per nasum, sed per copulationem ad ipsum.

Cum vero additur quod illud est purus respectus, vel constitutum ex absoluto et respectu, quod variatur, facta sola variatione in respectu extrinseco absoluto;

dicitur quod omittitur tertium membrum, scilicet quod vel est respectus, vel copulatum ex absoluto et respectu, vel absolutum copulatum respectui ".

Haec ille, et bene; nisi quod melius diceretur, quod copulatio absoluti ad respectum, est quoddam esse derelictum in absoluto ex respectu. Ad quintum dicit quod ii album non significat subjectum in obliquo, et qualitatem in recto; quia nunquam praedicaretur de subjecto. Unde, sicut haec non est vera, nasus est simitas, sic nec esset haec vera, corpus est album; sed diceretur album corporis, sicut simitas nasi. Significat ergo constitutum ex subjecto et accidente : sed actu et determinate clauditur in suo significato accidens, scilicet albedo; subjectum vero in potentia et indeterminate; quia non determinatur quid sit illud album, an scilicet lapis, vel homo, vel aliquid aliud. Et quia quod actu et determinate significatur, principaliter significatur; est enim ratio quod illud significetur, quod in potentia et indeterminate significatur, sicut album estquodcumque cui inest albedo; idcirco Commentator dicit, 5. Metaphysicae (com. 14), quod i album significat primo quidem accidens, secundo subjectum j. Similiter et Philosophus intelligit hoc, cum dicit (de Praedicamentis, cap. de Substantia) quod album solam qualitatem significat; quod utique verum est determinate et in actu. J

Haec ille, et bene. Ad sexium dicit quod " justitia et amicitia sunt qualitates copulatae respectibus. Unde Augustinus dicit, in suis Categoriis (cap. 12) (a), quod justitix injustitia contraria est. Et sequitur quod justitia qualitas est; injustitia igitur qualitas erit.

Haec ille.

Dicuntur autem magis ad alterum quam aliae, quia copulantur alicui respectui, cui non aliae. Nam caeterae virtutes sunt copulatae respectui congruentiae et debiti ad hominem in se, amicitia vero et justitia respectui debiti unius hominis in ordine ad alterum. Est ergo amicitia virtus ad alterum, temperantia ad se, propter istam rationem. "

Haec ille, et bene. Ad septimum dicit quod " absolutum ut sub respectu, vel ut copulatum respectui, est, ultra absolutum, aliquid quod se habet non per modum partis, sed per modum termini; nec propter hoc est aliquid unum copulatum ex utroque. Exemplum : respectus cum termino est aliquid ultra praecisam realitatem respectus, et non nihil; est enim aliquid non partiale, sed terminans. "

Haec ille, et bene. Ad octavum : " Dicendum, inquit, quod, cum significare sit intellectum constituere, 1. Periher-menias, oportet loqui de significato proportionaliter intellectioni. Nunc autem simitas concipitur eodem actu intellectus simplici, cadente simul super concavitatem et nasum; sed tamen cadit super concavitatem modo principali et recte (6), sed super nasum modo termini et oblique (r). Et ideo dicitur cointelligi, referendo cointellectum non ad intellectionem, sed ad objectum : nam referendo ad intellectionem, non cointelligitur, sed intelligitur, cum sit eadem intellectio. Similiter etiam est de significari (S) : nam eadem significatione vox illa quae est simitas, significat concavitatem et nasum, sed non eodem modo, et eodem ordine, ex parte significati; propter (j) Olim istius opusculi auctor credebatur S. Augustinus, cui tamen falso fuit tributum. Invenitur in appendice operum S. Doctoris (Cfr. Edii. Aligtic, vol. i, pag. 1419). E) est de significari. - designatur Pr. quod dicitur nasus consignificari (a) per modum termini, concavitas vero significari per modum principalis et recti. Cum igitur quaritur : an significet respectum sicut duplum significat dimidium (6), vel sicut duplum dimidii significat dimidium (indicendum quod nomen et oratio idem significant, secundum Philosophum, 7. Metaphijsicx (t. c. 13, etc), et 4 (t. c. 19); sed tamen aliter et aliter, quia oratio explicite, nomen implicite. Simitas ergo implicite dicit nasum, sed concavitas nasi dicitexpli-cite. Et ideo non est nugatio, ut dicit Commentator, 7. Metaphysicus, com. 18. Ait enim : (c Hoc nomen simitas non significat nasum, nisi secundum continentiam; et ideo, cum dicitur aperte simitas nasi, non sequitur impossibile, scilicet nugatio. " Et hoc modo virtus significat respectum. "

Haec ille, et bene. Ad nonum sic dicit : " Duplex est genus respectus : scilicet principii activi vel passivi, cui copulatur qualitas de secunda specie, quae dicitur potentia; et respectus congruentia; et incongruentiae, cui copulantur qualitates de prima specie, qua , dicuntur habitus. Et habent hoc singulare in ordine ad sua fundamenta, quod ipsis fundamenta copulantur. Quibus, ut sic copulatis, propria nomina imponuntur. Et hoc propter duo. Primo quidem, quia qualitates copulata; talibus respectibus, denominant et qualificant substantiva sua quodam speciali modo, et alterius rationis quam aliae, scilicet secundum bene et male, potens esse vel impotens; quod nullo modo competit eisdem qualitatibus non copulate sumptis, nec etiam respectibus puris; non enim qualificant vel referunt. Unde albedo qualificat dentem, et reddit eum pulchrum, inquantum est id quod congruit; pupillam autem turpem, inquantum non congruit; et tamen absolute sumpla non denominat. Secundo vero, quia respectus hujusmodi, in ratione finis, quodammodo sunt priores fundamentis. Qualitates enim illae habent pro fine naturam cui proportionantur, et pro cujus decentia sunt ingenite, quantum ad primam speciem; vel actum secundum et operationem, quantum ad secundam speciem potentia; et impotentia; naturalis. " -

Haec ille, et bene; nisi quod respectum qui est de ratione virtutis, dicit esse solam congruentiam ad naturam ; quod non est usquequaque verum, nisi loquamur de solis habitibus et virtutibus corporalibus. Ait decimum sic dicit : " Si, inquit, respectus congruentia; est extra intellectum in actu completo (o), ut dicunt multi, tunc ratio non concludit. Si vero non, sed est ultimata necessitas extra intellectum ad hujusmodi habitudinem, quam intellectus reducit in actum, tunc ratio virtutis est copulata respectui congruentia; non secundum actum, sed secundum ultimatam necessitatem ad actum. Unde virtus est absolutum "sub respectu, vel ut fundans respectum, non secundum actum completum, sed secundum ultimatam necessitatem. Haec autem ultimata necessitas est in Deo non immediate, et ut fundamentum, sed potius ut terminus. Exemplum : circumscripto omni actu intellectus, Deus est exemplar; quia ratio exemplaris importat divinam essentiam copulatam respectui non secundum actum, quia hice relatio est pure rationis, sed secundum ultimatam necessitatem, non quidem per modum fundamenti, sed termini imitabilitatis creatura;. "

Haec ille; et satis conformiter dictis sancti Tbomae, de Veritate, q. 4, art. 5, in solutione primi, ubi distinguit duplex genus respectuum : quidam namque dicuntur actuales, et quidam habituales. " Et dicitur, inquit, respectus habitualis, qui non requirit creaturam esse simul in actu. Et tales sunt omnes respectus qui consequuntur actus aniniae; quia voluntas et intellectus potest esse etiam de eo quod non est actu exsistens."

Haec ille.

Et exem-plificat de respectu importato in hoc nomine Verbum, quod importat ab aeterno respectum ad creaturas. Potest igitur dici quod, cum haec nomina dicta de Deo, scilicet virtus et potentia, importent respectum ad actum vel effectum, sive exsistat, sive non, talis respectus entis ad non ens non potest esse realis aut actualis, sed rationis et habitualis.

Et cum dicit arguens, quod tota ratio virtutis est extra intellectum, etc.;

dicitur quod verum est, quantum ad id quod importat principaliter et in recto, non autem quantum ad illud quod dicit secundario vel in (a) obliquo. De hoc sanctus Thomas, de Veritate, ubi supra (in corpore articuli), sic dicit : " In relativis nominibus invenimus quod quaedam nomina imponuntur ad significandum ipsos respectus, sicut hoc nomen similitudo, quaedam vero ad significandum aliquid ad quod sequitur respectus, sicut hoc nomen scientia imponitur ad significandum quamdam qualitatem quam sequitur quidam respectus. Contingit autem ut aliqua res absoluta ad plura possit habere respectum. Et inde est quod nomen illud quod imponitur ad significandum aliquid absolutum ad quod sequitur respectus, potest ad plura relative dici : secundum quod scientia dicitur, inquantum est scientia, relative ad scibile; sed inquantum est accidens quoddam, vel forma, refertur ad scientem. "

Haec ille.

Item, 3. Scatent., dist. 33, q. 1, art. 2, in fine articuli (q 4, ad 4" ), distinguit (S) inter relationem actualem et relationem originalem, ubi sic dicit: " Quamvis finis ultimus non faciat identitatem specie, facit tamen V. - QUAESTIO I. diversitatem, sicut generis diversitas facit diversitatem in specie. Tamen sciendum quod relatio actualis ad finem remotum non facit praedictam differentiam, sed originalis relatio ad ipsum, secundum scilicet quod ex diversitate finis fit diversa proportio in actu et habitu. "

Haec ille. Ad argumentum vero pro parte quaestionis negativa, respondit sancius Thomas, 1" 2 , q. 49, ari. 4, in solutione secundi, ubi sic dicit : a Potentia quandoque se habet ad multa; et ideo oportet quod aliquo alio determinetur. Si vero sit aliqua potentia quae non se habeat ad multa, non indiget habitu determinante. Et, propter hoc, vires naturales non agunt actiones suas mediantibus aliquibus habitibus; quia secundum seipsas sunt ad unum determinatae. "

Haec ille. Et haec de questione sufficiant. De qua benedictus Deus. Amen.