ARTICULUS II.

PONUNTUR OBJECTIONES gl.

Contra primam conclusionem I. Argumenta Scoti.

Quantum ad secundum articulum, arguendum est contra conclusiones. Et quidem , contra primam arguit Scotus (dist. 33, q. 1), probando quod virtutes morales non solum sunt in parte sensitiva. Primo. Quia Philosophus dicit, 1. Politica; (cap. 8), quod necesse est principem habere virtutem , ut recte principetur; et applicat ad partem superiorem animae. Secundo. Quia tu dicis justitiam esse in volun-luntate. Ergo rationes communes de virtute morali in voluntate non concludunt.

Nec etiam auctoritas Philosophi (1. Ethicor.) de obedibili rationi debet intelligi de appetitu sensitivo solum. Quia, si solum illum intelligit per (ot) obedibile rationi, ergo insufficienter dividit animam inquantum est capax virtutis moralis; et inquantum intendit de ea tractare, insufficienter dividit : tractat enim de ea ut est susceptiva virtutis moralis, et justitiae; propter quam, saltem voluntas est susceptiva virtutis moralis; quae tamen nec est in ratione, nec in obedibili rationi, sicut tu intelligis illa duo membra. Tertio. Quia ante diffinitionem virtutis, circa medium primi (1. Ethicor., cap. 7), volens Philosophus (6) inquirere rationem felicitatis, sic dicit: Separandum ergo nutritivam et augmentativam vitam. Sequens alitem sensitiva quaedam utique erit; videtur vero (y) et haec communis et equo, et bovi, et omni animali. Relinquitur utique operativa quaedam rationem (8) habentis. Hujusmodi autem hoc quidem ut bene persuasibile ratione, hoc vero ut habens et intelligens. Ex qua littera patet quod Philosophus excludit partem sensitivam, quia ipsa non est operativa secundum virtutes morales ; et per consequens, illae non sunt ponendae principaliter in illa parte. Illud ergo quod relinquitur, scilicet operativa hujus, scilicet rationem (s) habentis, est pars animae excellens super totam partem sensitivam; et illud dividit ipse in (Q intelligens et bene persuasibile. Quare ergo in persuasibile ratione intelligit voluntatem; quia per intelligens constat quod intelligit intellectum. Sic ergo videtur expresse posse haberi ex dictis suis, quod voluntatem aliquando vocat obedibile rationi. Aliquando tamen vocat appetitum sensitivum obedibilem rationi, sicut in fine primi (1. Ethicor., cap. ult.). Et sicut obedibile rationi accipitur dupliciter, ita et rationale accipitur dupliciter : uno modo, stricte et primo, et sic competit soli intellectui; alio modo, non stricte, nec primo, tamen simpliciter tale, et sic competit voluntati. Sed tertio modo, improprie et transsumptive, competit appetitui sensitivo. Illud ergo medium, quod est voluntas, nunc vocatur rationale ab uno extremo, nunc obedibile rationi ab alio extremo. Accipiendo enim stricte rationem , ipsa voluntas est persuasibile aratione; accipiendo tamen rationem improprie, sed pro eo quod pertinet ad mentem, ipsa est rationalis, et appetitus est non tantum persuasibilis, sed obedibilis etiam. Et haec verba bene debent ponderari : quia liberum arbitrium est bene persuasibile, sed non ita proprie obedibile; appetitus autem sensitivus, qui non est liber, non dicitur proprie persuasibilis, sed obedibilis, quia subjicitur imperio voluntatis. Quarto. Nam ad hoc sunt multae auctoritates. Una Augustini, de Moribus Ecclesiae, cap. 15, ubi vult quod quatuor virtutes morales non sunt nisi amores ordinati (a). Igitur, etc. Quinto. Quia voluntas est indeterminata ad opposita, non solum objecta, sed oppositos modos se habendi, scilicet recte et non recte. Igitur, ad hoc quod bene determinate se habeat vel agat, indiget aliquo determinate inclinante ad recte agendum. Et illud est virtus. Igitur, etc. Patet haec consequentia. Haec enim sola est necessitas ponendi virtutes in potentiis, ut per ipsas regulentur potentiae, quae de se recte et non recte possunt agere. Probatur antecedens : quia voluntas potest eligere quodcumque sibi ostensum, in quo ostenditur ratio sui objecti primi; sed, in eligendo talia, potest recte agere, et non recte. Quod si dicas quod sufficit rationem recte ostendere, et ideo non requiritur virtus in voluntate, ced tantum in ratione,

hoc falsum est. Quia tunc oporteret rationem (6) primo errare in ostendendo, quam voluntatem male eligere; et ita, ante primum peccatum voluntatis, fuit error in intellectu; quod est irrationabile (y), quia tunc poena esset (S) ante culpam.

Item : quia, dato quod voluntas possit sufficienter determinari per intellectum in recte eligendo, non sequitur quod non (a) Verba Augustini sunt: Illud quod quadripartita dicitur virtus, ex ipsius amoris vario quodam affectu, quantum intelligo, dicitur. Itaque illas quatuor virtutes... sic etiam definire non dubitem : ut Temperantia sit amor, integrum se praebens ei quod amatur; Fortitudo, amor facile tolerans omnia propter quod amatur; Justitia, amor soli amato serviens, et propterea recte dominans; Prudentia, amor ea quibus adjuvatur, ab eis quibus impeditur, sagaciter seligens.

generetur in ea habitus ("). Quia intellectus magis determinatur (6) ad recte judicandum (nam intellectus, inquantum lialiet operationem praeviam actui voluntatis, mere naturaliter agit); et tamen non negatur in intellectu ex frequentia actuum generari habitum ad recte judicandum, puta prudentiam. Cum ergo voluntas non sit potentia ex se magis determinata ad unum quam intellectus, ex actibus ejus frequenter elicitis potest in ipsa generari quaedam habilitas recte inclinans ad similes actus, quam voco virtutem. Sexto. Habitus non tantum ponuntur ut per eos potentiae recte agant, sed ut bene, delectabiliter et prompte. Etsi autem voluntas possit determinari a ratione ad recte eligendum, non tamen ad delectabiliter et prompte, sine habitu proprio. Quod probatur. Quia, si quis prius vitiosus incipiat revocari ad oppositum, ratio dictat sibi aliquod objectum contrarium vitio esse eligendum, etlicet illud eligat, non tamen delectabiliter: non enim statim in primo actu corruptus est totus habitus vitiosus praecedens; immo, vel nihil, vel parum remissus (y). Quod apparet per experientiam : quia habenti habitum vitiosum, delectabile sibi esset eligere secundum malam consuetudinem praecedentem. Ergo, ad hoc quod voluntas delectabiliter agat dictatum a ratione, requiritur in ea habitus ad conformiter eliciendum actum illi habitui. II. Argumenta Aureoli.

Contra eamdem conclusionem arguit Aureolus (dist. 33, q. 1, art. 3), probando quod virtutes morales sunt subjective aequaliter (o) in utroque appetitu, scilicet sensitivo et rationali. Primo sic. Non (e) major simplicitas est in virtute morali quam in sanitate corporali : quia utraque ponitur in prima specie qualitatis; et iterum, quia naturalia majorem unitatem habent quam moralia. Sed sanitas corporalis non est simplex qualitas, sed ligat plures qualitates : quia sanitas non est nisi ipsi humores proportionati non solum inter se, sed in ordine ad naturam; ita quod isti humores, per hoc quod congruunt natura?, sunt sanitas, ut scilicet sunt fundamentum talis respectus congruentiae. Et similiter patet de pulchritudine : non enim pulchritudo faciei est qualitas simplex nasi, vel oris solum; sed est figuratio cujuslibet partis faciei, et coloratio, secundum quod congruit; et tamen omnia ista, ut congruunt, dicuntur una pulchritudo faciei. Et non est ibi forma, vel qualitas superaddita; sed omnia ista, ut conveniunt, sunt una sanitas, vel una pulehritudo, resultans ex humoribus, vel qualitatibus; et ideo, facta variatione in aliquo humorum, statim perditur sanitas. Sic igitur in virtute morali erit, quod ligat plures qualitates; quae omnes simul, ut sunt fundamentum congruentiae in ordine ad hominem, sunt una virtus moralis; et per consequens potest esse in pluribus subjectis, sicut et illa? qualitates. Secundo sic. Quando aliqua concurrunt per modum unius totalis et sufficientis principii respectu alicujus actus, tunc in quodlibet concurrentium ad illum actum oportet poni habitum. Sed appetitus sensitivus, et intellectivus, concurrunt adactum virtuosum, in ratione unius principii. Quod patet ex circumstantiis requisitis in actu virtuoso : oportet enim quod sit ibi electio et firmitas, quae ad voluntatem pertinent; et promptitudo in exequendo, et obedientia appetitus ad exequendum electionem voluntatis, quod pertinet ad appetitum sensitivum; et sic de multis aliis; ita quod appetitus et voluntas se habent ibi in ratione unius principii. Et ideo habitus virtuosus, unus exsistens, debet perficere utramque potentiam. Tertio. Cuicumque competit ratio virtutis, et ipsa virtus, per locum a diffinitione. Sed habitui perficienti appetitum sensitivum et intellectivum (a), et non habitui perficienti alterum illorum tantum (6) convenit diffinitio virtutis (j) : quia virtus est quae habentem perficit, et ejus opus bonum reddit (2. Ethicorum, cap. 6); modo habens est ipse homo, qui non est perfectus moraliter nisi perficiatur secundum utrumque appetitum, quia secundum utrumque est principium talis actus; unde, si esset recta electio in voluntate, et appetitus sensitivus esset rebellis, tunc operaretur cum maestitia, et non esset perfectus homo; nec opus ejus esset bonum simpliciter, sed secundum quid; virtuosi enim est agere delectabiliter. Quarto. Quando alicui attribuitur nomen et diffinitio inquantum est fundamentum relationis, non debet sibi attribui nisi pro omnibus illis simul super quae fundatur relatio, vel qua? sunt fundamentum relationis; sicut patet: nam pulchritudo faciei non attribuitur nisi omnibus qualitatibus et figurationibus quae requiruntur ad relationem congruentia? pulchritudinis. Sed ratio virtutis moralis attribuitur qualitatibus, ut sunt fundamentum relationis decentia? et congruentia?. Homo autem non se habet, nec dicitur congrue et decenter se habere, nisi bene se habeat secundum utrumque appetitum : utputa nisi eligat per voluntatem, et firmetur in bono rationis, et (5) nisi appetitus sit domatus. Unde, si sit defectus in aliquo illorum, dicetur quod homo non (a) intellectivum.

intellectui Pr. (6) tantum.

cui Pr. (f) et. - Ad. Pr. (8) et. - Om. Tr. est talis qualis esse debet, vel qualem decet ipsum esse in materia virtutis.

Haec ille, in forma. g 2.

Contra secundam conclusionem Argumentum Durandi.

Contra secundam conclusionem arguit Durandus (dist. 33, q. 2), probando quod virtutes intellectuales et morales acquisitae non generantur ex actibus, vel per actus, sicut per principium activum. Quia : aut habitus causantur per actus immediate; aut mediate. Non immediate : quia tunc aliqua actio immediate terminaretur ad habitum; et cum illa actio esset alteratio, sequitur quod ad habitus et dispositiones esset alteratio immediate; cujus oppositum probat Philosophus per intentionem, 7. Physicorum (t. c. 17). Nec mediate : quia da illud quo mediante actus causant habitum; nec poteris; nec enim facile est illud fingere. Igitur actus non se habent ad habitus ut principium activum. Restat ergo quod actus se habeant ad generationem habituum ut principium passivum. De quo etiam distinguendum est : quia principium passivum vocatur proprie illud quod recipit, sicut cera est principium passivum (") respectu figurae quam recipit; quandoque vero dispositio secundum quam recipit, sicut mollities in cera est principium passivum (6) recipiendi figuram. Primo modo, actus non sunt principium passivum (y) receptivum habituum, sed potentia; alioquin,abeuntibus actibus, non remaneret habitus. Sed secundo modo, actus sunt principium passivum (o) respectu habituum, sicut dispositio pravia : non quidem necessaria in esse, sicut quantitas est necessaria in cera ad receptionem figurae, quia adhuc sequeretur quod non possent esse in potentia nisi praesentibus actibus; sed sicut dispositio necessario pravia ad fieri habituum, ut mollities in cera ad receptionem figurae : nisi quod illud quod causat mollitiem cera?, non oportet quod causet figuram; sed illud idem quod causat actum, causat habitum, ordine quodam; sicut illud quod causat in aqua calorem, causat in ea raritatem, ordine quodam. Quanto enim aliqua potentia reducitur frequentius in actum, tanto redditur magis disposita et pronior ad recipiendum consimilem actum. Haec autem dispositio, vel pronitas, seu facilitas (s), est habitus. Propter quod, illud idem quod causat actus, et frequentiam eorum causat, et per consequens habitum.

Haec ille. I; 3.

Contra tertiam conclusionem Argumenta Durandi.

Contra tertiam conelusionem arguit Durandus (dist. 33, q. 6), quod virtutes morales non semper infundantur cum gratia et charitate, nec sint necessario connexa? cum illa. Primo. Quia, in pueris baptizatis, sufficit quod infundantur eis in baptismo ea qua? eis sufficiunt ad salutem. Sed charitas et gratia sufficit ad salutem. Ergo sufficit quod gratia seu charitas infundatur pueris in baptismo. Verum, quia charitas necessario supponit fidem et spem, necessarium est quod fides et spes infundantur cum charitate. Secundo. Quia, si aliqua; virtutes morales infunderentur (a) cum charitate, illae, ut videtur, essent aeque perfecta?, vel perfectiores, sicut virtutes morales acquisitae : sicut vinum ex aqua factum in nuptiis per Christum, ut dicitur, Joan. 2, fuit aeque bonum, vel melius vinum quam vinum per naturam productum ; et sanitas data per Christum infirmis, fuit aeque perfecta, vel perfectior quam sanitas beneficio natura? vel per operationem medicinae acquisita. Cum igitur perfectior virtus inclinet perfectius ad operationem virtuosam, si virtutes morales infunderentur pueris in baptismo, sequeretur quod, cum venirent ad aetatem adultam, ipsi aeque perfecte, vel perfectius inclinarentur ad actus vir-tiiosos morales, sicut illi qui habent virtutes morales acquisitas sine infusis (6), sicut est (y) gentilis, qui, per virtutes morales acquisitas, bene et civiliter conversatur. Hoc autem est falsum : quia pueri baptizati, cum veniunt ad aetatem adultam, indigent persuasionibus et instructionibus, ut assuescant virtuose vivere, sicut si nunquam fuissent baptizati. Ergo non videtur quod eis infundantur (S) aliqua? virtutes morales in baptismo. Unde illud quod dicit Clemens (e), quod pueris in baptismo infunduntur gratia et virtutes secundum habitum, intelligendum est de virtutibus theologicis, et non de moralibus quibuscumque. Tertio. Quia peccatores qui consueverunt exercitari in operibus vitiosis, quando conteruntur et consequuntur remissionem peccatorum pergratiam, eis non infunduntur virtutes morales : quia, si infunderentur, possent statim per eas operari prompte et faciliter opera virtuosa, sicut illi qui habent virtutes morales acquisitas; quod non est verum; immo tales de novo contriti operantur opera virtuosa cum magna difficultate, et renisu appetitus sensitivi. Quarto. Quia in talibus, de novo contritis et conversis, remanent habitus morales vitiosi. Sed cum (e) Forte S. Clemens Romanus, qui. in epistola ad Julium et Julianum, dicit : Qui regeneratus fuerit per aquam, bonis operibus repletus, haeres efficitur ejus a quo in incorruptione regeneratus est.

talibus, ut videtur, non possunt stare habitus morales virtuosi, neque acquisiti, neque infusi. Ergo, etc. Quinto. Quia habentibus virtutes morales acquisitas ante gratiae infusionem, non infunduntur simul cum gratia hujusmodi (a) virtutes morales infusae : puta si gentilis exercitatus in virtutibus moralibus convertatur ad fidem; vel si fidelis virtuosus peccet mortaliter, et postea convertatur. Patet faciliter. Quia : aut tales virtutes infusae, essent ejusdem speciei cum acquisitis; aut alterius. Non ejusdem : quia diversa individua (6) ejusdem speciei non possunt esse simul in eodem subjecto, ut patet, 5. Meta-physicae (t. c. 12). Nec alterius : quia tunc virtutes infusae dicerentur aequivoce virtutes morales, sicut nomen canis dicitur aeqiiivoce de animali latrabili et de sidere coelesti; quod est inconveniens : quia nihil dicimus nec scimus de virtutibus moralibus infusis, nisi per manuductionem acquisitarum; quod non esset, si infusae dicerentur pure aequivoce virtutes morales cum acquisitis. Facile etiam esset hoc modo vocare virtutes morales quidquid homo vellet: possum enim illud quod est album, aequivoce vocare nigrum. Sexto. Quia praedictae virtutes morales infusae, ad nihil omnino essent necessaria?, vel utiles. Quia non ad eliciendam substantiam actus boni moralis : ad hoc enim sufficit sola potentia, sine quacumque virtute morali, acquisita vel infusa; nam actus boni possunt praecedere et praecedunt quamcumque talem virtutem, cum eis generentur virtutes acquisitae. Nec sunt necessario: propter modum operandi prompte et faciliter; quia totum hoc faciunt virtutes acquisitae sine infusis, et infusae nihil faciunt ad hoc sine acquisitis. Nec iterum sunt necessaria? ut dirigant actus ad ulteriorem finem quam morales acquisitae: quia illud fit sufficienter per fidem ostendentem ultimum finem, et per charitatem inclinantem in eumdem; unde non oportet propter hoc ponere aliquas virtutes morales infusas. Forte dicetur quod sunt necessaria; ad hoc ut per eas homo bene conversetur in vita spirituali, sicut per virtutes morales acquisitas bene conversatur in vita civili.

Sed hoc non valet : quia, sicut homo bene conversatur in vita civili per virtutes morales acquisitas, sic bene conversatur in vita spirituali per virtutes theologicas nobis infusas; nec oportet propter hoc ponere virtutes morales infusas. Forte dicetur quod virtutes morales infusae aliter mediant circa passiones quam acquisitae : nam infidelis, habens virtutes morales acquisitas, judicat non sumendum esse plus de cibo quam sufficit ad bonum regimen corporis, et per temperantiam acquisitam facit hoc faciliter; fidelis vero facit hoc ix) hujusmodi.

hujus Pr. (o) individua.

judicia Pr. ad subjiciendum corpus spiritui, et ad reprimendum rebellionem carnis ad spiritum, subtrahendo corpori illud quod expediret ad bonum regimen corporis.

Sed hoc non valet. Quia eodem modo mediant circa passiones, per virtutes morales, fidelis et infidelis virtuosi : quilibet enim eorum judicat per temperantiam tantum esse sumendum de cibo, quantum expedit ad bonum regimen corporis, non solum quoad sanitatem corporis conservandam, sed ne lascivia corporis impellat ad actum contrarium virtuti, vel ponat difficultatem in opere virtutis; et si virtus fidelis in aliquo casu plus faciat, non facit hoc per aliquam virtutem moralem, sed per virtutes theologicas, vel speciali motione Spiritus Sancti.

Haec ille. ij 4.

Contra quartam conclusionem Argumenta Durandi.

Contra quartam conclusionem arguit idem Durandus (dist. 33, q. 4). Primo, probando quod virtutes morales non remaneant in patria, quantum ad actum. Cujus rationem dicit esse : quia nulla potentia, quantumcumque perfecta per habitum, potest exire in actum, nisi habeat praesens objectum; sed objecta virtutum moralium non erunt in patria; ergo non erunt ibi actus virtutum. Major patet : quia, sive (a) objectum sit causa per se ipsius actus, sive causa sine qua non, semper tamen ad actum requiritur objectum. Minor patet : quia objecta virtutum moralium sunt concupiscibilia et delectabilia ciborum et venereorum, quantum ad temperantiam, et terribilia et tristitia periculorum, quantum ad fortitudinem (6), res commutabiles et distribuibiles, quantum ad justitiam, quae veniunt in usum praesentis vite; haec autem non erunt in patria; igitur, etc. Secundo arguit quod nulla virtus moralis perficiens appetitum sensitivum remanebit in patria, quoad habitum. Cujus rationem dicit esse : quia, destructo subjecto, destruitur accidens; sed subjectum talium virtutum, scilicet appetitus sensitivus, destruitur in morte, cum sit virtus corporalis; ergo et ipsi habitus. Quod si in resurrectione reparetur appetitus sensitivus : aut non erit idem numero, et per consequens nec tales habitus, si miraculose reparentur, essent iidem numero; aut, si essent iidem numero tam appetitus quam tales habitus (j), hoc non esset actione (8) nostra, nec, propter hoc, posset dici quod praecedentes habitus remanebunt (e).

Haec ille in forma. Et in hoc secundus articulus terminatur. I. - QUAESTIO I.