Articulus VI.

Cur et quomodo Lactantius testimoniis sacrae Scripturae ad informandos Christianos, ac Judaeos gentilesque refellendos utatur.

Lactantius divina veteris et novi Testamenti auctoritate 1084B feliciter usus est, et veteris quidem adversus Judaeos ac gentiles, utriusque vero ad docendos quoslibet christianos. Utroque enim illo Testamento a Christianis admisso, illos vera doctrina, divinisque institutis, atque praeceptis informat. Veteris vero Testamenti oracula et effata adversus Judaeos adhibet, ut duplicem demonstret adventum Christi, ac praeter hunc ipsum frustra ab iisdem Judaeis alium Messiam exspectari. Quanti vero ponderis adversus illos sint argumenta, inde decerpta, his Lactantius praeclare significat verbis. «Satis firmum testimonium est ad probandam veritatem, quod ab ipsis perhibetur inimicis» (Lact. lib. IV Inst. cap. 12) . Non poterant enim hi hostes christianorum infensissimi securius debellari, quam suismet armis, id est, iisdem Scripturis, quas 1084C uti plane divinas christianis suppeditaverant. Neque objicere poterant eas, a christianis corruptas fuisse et adulteratas. Nihil quippe christiani ex eis depromebant, quod ab ipsismet Judaeis scriptum traditumque non fuisset.

Verum tanta erat horum obstinatio ac pervicacia, ut dum eas quotidie legerent, mentis oculos clauderent; ne quod solis luce clarius erat, possent intelligere. Quamobrem Lactantius: «Habebant haec,» inquit, «qui fecerunt: legebant, in quos haec dicta sunt. Sed et nunc haeredes nominis ac sceleris illorum haec et habent, et damnationem suam, prophetarum ore praedictam, quotidianis lectionibus personant, nec aliquando in cor suum, quae pars est et ipsa damnationis, admittunt.» Quin immo tam caeco 1084D furore erant perciti, ut christianos, ait Justinus martyr, implacabili odio persequerentur; quippe qui ex iisdem ipsorum Scripturis Christum advenisse invictissime demonstrabant. Ὅπερ μὴ νοήσαντες οἱ ἔχοντες τὰς βίβλους τῶν πρωφητῶν Ἰουδαῖοι, οὐκ ἐγνώρισαν, οὔτε παραγενόμενον τὸν Χριστόν. ἀλλὰ καὶ ἡμᾶς τοὺς λέγοντας παραγεγενῆσθαι αὐτὸν, καὶ ὡς προεκεκήρυκτο ἀποδεικνύντας ἐσταυρῶσθαι ὑπ᾽ αὐτῶν, μισοῦσι (Justin. Apolog. I.) : Quod quia non intellexerunt, qui libros prophetarum habent Judaei, Christum etiam praesentem non agnoverunt. Quin et nos advenisse illum asserentes, et ab ipsis cruci affixum esse, quemadmodum vaticiniis est praenuntiatum demonstrantes, odio prosequuntur.

1085A Itaque Lactantius contra hosce Judaeos, qui Christum crucifixerunt, sacrorum prophetarum suorum auctoritate confutatos, hanc jure merito elicit conclusionem: «Quid amplius jam de facinoribus eorum dici potest, quam excaecatos tum fuisse, atque insanabili furore correptos, qui haec quotidie legentes, neque intellexerunt, neque quin facerent, cavere potuerunt» (Lactant. lib. IV, cap. 19) ; quia nimirum tam caeco, quam spontaneo furore obcaecati erant. Immo vero ea fuit illorum pervicacia, ut neque coelestibus prodigiis, quae Christo moriente, sicuti ab sacris eorum vatibus annuntiatum fuerat, edita sunt, facinus suum intelligere aut potuerint, aut voluerint.

Neque tamen Lactantius, aliique christianae religionis defensores eos confutando, omnem operam 1085B perdidere. Nam evidentissimo ac invictissimo argumentorum, quae ex sacris prophetarum oraculis hauserat, pondere multos ex Judaeis, atque ex gentilibus longe plures, ad christianae fidei professionem ille aliique Scriptores nostri adduxerunt.

Non immerito igitur eadem Scripturae auctoritate adversus gentiles aliquando auctor noster dimicat. (Idem, lib. I, cap. 5; lib. V, cap. 14; et lib. de Ira Dei, cap. 22.) Quamvis enim eam spernerent, inficias tamen ire non poterant eam non confictam a christianis, sed acceptam a Judaeis eorum hostibus, atque ipsosmet suos philosophos, et alios, non pauca ex sacris scriptoribus nostris, uti non semel ostendimus, accepisse documenta. Planum itaque alicubi (Idem, lib. II, cap. 8) facit hominem post caeteras omnes creaturas 1085C a Deo factum fuisse, quemadmodum Ovidius post sacras nostras litteras cecinerat. Item Deum ab iis, sicuti a Sibylla, unum praedicari, ac justos homines ad vitam revocandos. Alibi vero eadem Scripturae sacrae auctoritate rursus adversus eosdem gentiles utitur, ubi varia ejus placita rectae rationi plane consentanea esse ostendit. Quae quidem omnia ex infra dicendis plana omnibus manifestaque fient.

A nobis praeterea superius clarissime, nisi fallimur, demonstratum est christianae religionis veritatem 1086A ab eodem Auctore nostro etiam adversus ethnicos demonstrari sacrorum vatum oraculis, quae post longa temporum spatia talem plane exitum habuerunt, qualem illi praedixerant. Cum enim ea absque divini spiritus afflatu sic praenuntiare non potuerint, nemo sane ethnicus, suae mentis compos, negare poterat fidem illis esse habendam.

Non amplius itaque gentiles audiendi erant, qui prophetas nostros aut spernendos, aut rejiciendos esse contendebant; utpote qui simplici, rudi, impolito, ac barbaro sermone locuti sunt. Sola enim, inquit Lactantius (Lactant. lib. V Inst. div. cap. 1) , eloquentia, quae saeculo servit, non autem veritas, fucatum aliquid desiderat. Neque tamen diffitetur Deum, cujus spiritu afflati sacri scriptores nostri 1086B libros suos conficiebant, potuisse elaborata, polita et eleganti elocutione uti. Verum «divina,» infit ille (Lib. VI, cap. 21) , «providentia carere fuco voluit ea, quae divina sunt; ut omnes intelligerent, quae ipse omnibus loquebatur.» Quid vero, quod recte ille asseverat Deum in sacris litteris, uti decebat esse locutum. Sed animum, quaeso, ad ipsiusmet Lactantii verba adverte: «Nec enim decebat ut, cum Deus ad hominem loqueretur, argumentis assereret voces suas tamquam fides ei non haberetur. Sed ut oportuit, est locutus, quasi rerum omnium maximus judex, cujus est non argumentari, sed pronuntiare.» (Idem, lib. III, cap. 1.) Quam autem id verum sit, facile evincitur ex ipsorummet gentilium legibus, quae quidem quam simplici sermone scriptae fuerint, 1086C ex Cicerone et aliis, qui illas collegerunt, planum omnibus est ac manifestissimum. Sed de his jam supra, et in aliis nostris dissertationibus satis disputavimus.

Denique Lactantius tradidit nos ad res singulas id est, ad omnia christianae religionis dogmata ac praecepta stabilienda et demonstranda, habere testimonia divinae vocis, quam nimirum in sacris nostris Scripturis diserte expressam intelligimus. Quod sane quam verum sit, ac quomodo ab illo asseratur, deinceps examinandum est.