Articulus IV.

1005B Quomodo Constantinus contra Galerii voluntatem ad Constantium patrem suum, jam jam moriturum, redierit, et utrum ab illo, vel ab aliis Caesar, simulque imperator factus sit.

Constantius gravissimo lethalique morbo afflictatus, plures sicuti jam a nobis observatum est, Maximiano Galerio scripsit litteras, quibus petebat filium suum Constantinum sibi remitti. Sed litteris precibusque repetitis vix illud umquam ab Galerio potuit impetrare: Namque saepius, uti ait Cecilius, cum jam diu negare (manuscriptus codex, diu necare non posset) dedit illi sigillum, inclinante jam die. Fatentur quidem omnes depravata esse haec auctoris nostri verba, atque ad ea sananda aliqui post adverbium saepius, addendum suspicantur rogatus, aut sollicitatus, 1005C aut repetenti, et pro diu, legendum diutius. Sed quae vera sit lectio, quis sine altero meliori codice adseverare audeat? Sensus autem Cecilii is esse videtur, Galerium cum diutius Constantio, filium toties petenti, negare amplius non posset, dedisse Constantino sigillum, de quo nos supra, ac facultatem ad patrem suum postridie redeundi. Interim tamen illum retinere volebat, aut saltem Severo imperatori scribere, ut illum in itinere retineret sed vana fuerunt ejus consilia, spesque eum fefellit.

Nam Constantinus accepto sigillo, statim post coenam exiit, «sublatisque, ait auctor noster, per mansiones multas omnibus equis publicis, evolavit.» Quod quidem ab Aurelio Victore his verbis clarius explicatur confirmaturque: «Constantinus fugae 1005D commento, cum ad frustrandos insequentes publica jumenta, quaqua iter egerat, interficeret, in Brittanniam pervenit.» Item ab Anonymo Valesiano: «Summa festinatione, veredis post se truncatis, Alpes transgressus, ad patrem Constantium venit.» Nec absimili modo Zozimus graece scripsit: Τοὺς ἐν τοῖς σταθμοῖς ἵππους, οὓς τὸ δημόσιον ἔτρεφεν, ἅμα τῷ φθάσαι τὸν σταθμὸν, κολούων καὶ ἀχρείους ἐῶν. (Zozim. lib. II Histor.) «Equos stabularios, quos alebat respublica, cum primum stabulum aliquod attigisset, mutilans, et inutiles reddens,» ad patrem accessit: ut non advectus cursu publico, inquit Eumenius, sed divino quodam advolasse curriculo videretur.

1006A Eo itaque modo pervenit ad patrem suum Constantium, viribus pene deficientem, qui moriens, ei militibus, sicuti ait Cecilius (cap. 24) , commendato, imperium per manus tradidit. Atque illo «mortuo,» ita loquitur Aurelius Victor, «cunctis, qui aderant, adnitentibus, sed praecipue Eroco, Alemanorum rege, auxilii gratia Constantium comitato,» ipse Constantinus «imperium cepit.» Sed inter se controversantur eruditi scriptores, utrum ille tunc tantum Caesar, an imperator fuerit renuntiatus. Enimvero Eusebius haud dubitanter affirmat eum a patre suo relictum in imperio successorem, additque: Κωνσταντῖνος εὐθὺς ἀρχόμενος, βασιλεὺς τελειώτατος καὶ σεβαστὸς, (Euseb. lib. IX Histor. Eccles. cap. 14.) «Constantinus ab ipso statim exordio supremus imperator, et Augustus» a militibus salutatus est. Alibi vero 1006B scribit, ipsi a patre relictam τὸν κλῆρον τῆς βασιλείας, imperii haereditatem. Julianus vero Apostata (Julian. Orat. 1, in Constant.) imperium illi, post patris mortem, exercituum omnium suffragio datum fuisse prodidit.

Secus tamen Anonymus Valesianus, Zozimus, et Eumenius eum Caesarem factum asserunt. Huc accedit incertus panegyrici auctor, qui Maximianum Herculium his compellat verbis: «O divinum tuum, Maximiane, judicium, qui hunc» Constantinum «tibi jure adoptionis nepotem, majestatis ordine filium, etiam generum esse voluisti.» quando videlicet illi Faustam filiam suam, ut infra dicetur, in matrimonium collocavit. Atqui si tum majestatis ordine filius erat, inde sequitur illum Caesarem tantummodo tunc 1006C fuisse. Nam Caesares, uti jam observavimus, ab Augustis filii, quemadmodum imperatores ab eis fratres vocabantur. Ad haec vero, idem auctor paulo ante dixerat hoc nuptiarum die eidem Constantino Caesari additum imperii nomen.

Sed hanc litem ille ipsemet orator dirimere videtur his, quibus Constantinum affatur, verbis: «Cujus tanta maturitas est, ut cum tibi pater imperium reliquisset, Caesaris tamen appellatione contentus, exspectare malueris; ut idem te, qui illum,» patrem tuum Constantium, «declararet Augustum.» Nonne enim inde colligi recte potest eam fuisse Constantini Magni moderationem ac modestiam; ut tametsi a patre, et toto exercitu factus fuisset Augustus et imperator, Caesaris nihilominus nomine contentus, tunc 1006D noluerit Augustus et imperator appellari. Etenim prius ab illo dictum legimus. «Tibi, Constantine, per socerum nomen imperatoris adcrevit.»

Praeterea ubi laureata illius imago ad Galerium do more, sicuti diximus, asportata est, hanc ille suscepit invitus, et Constantinum non imperatorem, sicut erat factus, sed missa purpura, quarto loco, id est, post se ipsum, ac Severum, et Maximinum. Caesarem nuncupavit. Non mirum itaque si in iis provinciis, quibus hi imperabant, Constantino datum sit solum Caesaris nomen, quo variis in numismatibus, a nostro erudito Anselmo Bandurio propediem repraesentandis, appellatur.