Caput XXXVI.

Fretum Chalcedonium . . . Quod etiam fuit limes imperii Maximini, uti patet ex cap. 45.

Communi tutelo . . . Scribendum omnino est titulo, uti olim miseram ad Columbum. Nam communi imperatorum nomine data haec libertas fuit Christianis; et inde sequitur Maximini etiam atque Maxentii nomina edicto fuisse praeposita, quae tamen hodie non apparent: qua de re vide quae noto ad cap. 32. Post hoc edictum Christianis pacem datam esse, non modo ex Lactantio, verum etiam ex Euseb. c. 9 de Martyribus 0536B Palaestinae, ubi Maximini saevitia multis describitur, patet. Notandum autem Maximinum vix sex integros menses abstinuisse a persequendis Christianis, et edictum in Oriente, cui praeerat, non promulgasse: sed ducibus tantum suis mandasse, ut a persecutione Christianorum abstinerent; Praefectumque praetorio Sabinum scripsisse sententiam imperatoris ad provinciarum praesides; primum denique quod fecit, fuisse, Christianos a conventibus, qui ἐν τοῖς κοιμητηρίοις fiebant, arcere. Tituli autem comprehendebant nomina et honores. Suet. in Tib. c. 50 scribit, titulis Tiberii adjiciendum esse, Augusti et Liviae filius; et apud eumdem in Dom. c. ult. Senatus decrevit, eradendos ubique titulos, et abolendam omnem memoriam ejus.

Sacerdotes maximos . . . Recte ad Euseb. VIII, 14 notat Valesius, ante haec tempora ἀρχιερέας et sacerdotes provinciarum fuisse; idemque multis docet Spanhemius 0536C in Dissert. nec omittendus insignis locus, qui exstat in Chronologia Monachi Altissiod. p. 39: Erant etiam tunc, tempore Commodi, in Britannia viginti octo Flamines, id est, pontifices paganorum, necnon et tres archiflamines, quorum potestati caeteri judices morum atque fanatici submittebantur. Hos denique ex praecepto apostolico idololatriae eripuerunt; et ubi erant flamines, episcopos, ubi archiflamines, archiepiscopos posuerunt. Quanquam ignarus non sim, quam difficulter fides talibus monachorum narrationibus adhibenda sit, vestigia tamen ibi reperiuntur, gentiles habuisse sacerdotes provinciis vel urbibus impositos. Per fanaticos autem intelligo sacerdotes, vel homines diis consecratos; quomodo in Inscript. Fanaticus ab Isis Serapis; Fanaticus ex vico Bellonae, et de aede Bellonae, occurrunt.

Per omnes deos suos facerent . . . Id est, omnibus diis sacrificarent. Mira locutio, quae nescio an alibi sit obvia: cap. seq. dixit per singulos dies sacrificare.

Jure suo . . . Libere, nemine impediente, ex suo arbitrio. 0536D Cic. II ad Att., 2; Flor. I, 17, et III, 17 non aliter loquuntur.

Ex altioris dignitatis gradu singulos quasi Pontifices superponeret . . . Sacerdotes Maximi ex primoribus civitatum erant lecti, praeerantque reliquis ejusdem civitatis sacerdotibus: at toti provinciae impositus erat Pontifex; isque eligebatur ex viris majore dignitate, uti erant praesides, quam qua primores erant, praeditis: id quod etiam clare docet Euseb. VIII, 14, et IX, 4, ubi sacerdotes maximos ἱερέας, Pontifices vero ἀρχιερέας appellat. Per primores autem commode intelligi possunt decuriones, vel magistratus municipales, quomodo primores civitatis occurrunt in l. XVI, D. de Usu et Usuf. Sed observandum pontificem provinciae impositum etiam saepe vocari sacerdotem provinciae, quemadmodum patet ex leg. 46 Cod. Theod. de Decurionibus, qua imperatores constituunt, a solis advocatis, eorumque consortio, dari debere provinciae sacerdotem; ubi videatur Gothofredus, non secus ac 0537A tom. VI ejusdem Codicis p. 254. Et huc pertinent Asiarchae, de quibus consuli possunt Salmasius ad Solinum, Spanhemius in Dissertationibus, Augustinus ad Modestinum de Excusat., Gothofredus de Interdicta Christianis gentilium communione, Grotius ad N. Test., Rubenius de Urbibus Neocoris, et denique Harduinus, pag. 422. Nummorum Illustrat., qui omnes viri eruditissimi multis hac de re agunt. Iisque addendi sunt Galatarchae, qui Communi Galatarum praeerant, et ludos solemnes curabant. Exstat eorum mentio in Inscript., apud me inedita, et Ancyrae inventa.

Γ. ΑΙΛ. ΦΛΑΟΥΙΑΝΟΝ ΣΟΥΛΠΙΚΙΟΝ. ΔΙΣ. Γ . . . ΛΑΤΑΡΧΗΝ. ΤΟΝ ΓΝΟΤΑΤΟΝ. ΚΑΙ. ΔΙ ΚΑΙΟΤΑΤΟΝ ΦΔΑΟΥΙΑΝΟΣ ΕΥΤΥΧΗΣ ΤΟΝ. ΓΛΥΚΥ ΤΑΤΟΝ. ΠΑ 0537B ΤΡΩΝΑ. ΔΙΕΥΤΥΚΥ.

Et apud Gruterum 3, Ccccx. et 1, Ccccxv: T. Flavius Caius Antonius (ea enim nomina vir ille tulit, ut ex integrioribus Inscriptionibus alibi docebo) dicitur fuisse Γαλατάρχης et Σιβαστοφάντης. Sed quia Galatarum metropolis fuit Ancyra, non ingratam me Lectori rem facturum spero, si aliam, eamque elegantissimam ineditam Inscriptionem, quae ejus mentionem facit, supponam.

ΚΑΛΠΟΥΡΝΙΟΝ ΠΡΟΚΛΟΝ. ΕΚ. ΣΥΝ ΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΠΑΡ ΧΩΝ. ΚΕΙΛΙΑΡΧΟΝ ΕΝ. ΔΑΚΙΑ. ΛΗΓΙΩΝΝΟΣ. ΙΓ. ΓΕΜΙΝΗΣ. ΔΗΜΑΡ ΧΩΝ. ΣΤΡΑΤΗΓΟΝ. ΡΩ ΜΕ. ΕΠΙΜΕΛΗΘΕΝΤΑ. Ο ΔΩΝ. ΗΓΕΜΟΝΛ. ΛΗΓΙΩ ΝΟΣ. Α. ΑΘΗΝΑΣ . . . 0537C ΑΝΤΥΠΑΤΟΝ ΓΑΛ . . . ΑΣ. ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΝ. ΚΑΙ. ΑΝΤΙΣΥΡ ΤΗΓΟΝ. ΒΕΛΤΙΚΗΣ. Π ΜΗΤΡΟΠΟ ΛΙΣ. ΤΗΣ ΓΑΛΑΤΙΑΣ ΣΕΒΑΣ ΤΗ. ΤΕΚΣΑΓΩΝ ΑΝ ΚΥΡΑ. ΤΟΝ. ΕΑΥΤΗΣ. ΣΩΤΗ ΡΑ. ΚΑΙ. ΕΥΕΡΓΕΤΗΝ

Verum ut pergam, mulieres etiam provinciarum Sacerdotes fuere creatae. Inscript. 8, pag. CCCXXI.

Porciae. M. F. Maternae O. Sacer. Desi P. H. C. Et. Postea O. Sacerd. Caesar. M Tarrac. Perpetuae L. Numisius Montanus Vxori.

Nam siglas P. H. C. explicant docti, Provinciae Hispaniae 0537D Citerioris. Et notatu dignum est, hos provinciae sacerdotes non videri fuisse omnium, qui in ea provincia colebantur, deorum sacerdotes: sed unius, cui tota provincia sacra faciebat; et maxime quidem Augustorum quemadmodum docet Rubenius: unde inscriptio 10, p. CCCXXI, interpretanda est:

C. Sempronio. Sperato. Flamini. Divorum. Avgg. Provinciae. Baeticae.

quae insuper videtur docere, speratum fuisse Flaminem omnium imperatorum, qui inter Divos erant relati vel qui ibi colebantur; similiterque apud Victorem, per Africam decretum fuisse sacerdotem Flaviae genti; quia scilicet Constantinus Flavius vocabatur. Huc pertinet Flamen Augustalis in Baetica perpetuus, Flamen Provinciae Hispaniae Citerioris, et similes, qui in iisdem lapidibus occurrunt, quique nos docent, provinciis impositos Flamines, vel sacerdotes fuisse. 0538A Fateor tamen aliam esse eorum rationem, quos Maximinus, teste Lactantio, instituit, quippe qui reliquis omnibus praefuerint, cum alii tantum provinciae Flamines, vel Sacerdotes possent esse appellati, quia commune provinciae sacrum curabant. Sed restat Sacerdos maximus explicandus. Quemadmodum igitur ex Lactantio, et iis, quae annotavi, patet, sacerdos maximus dictus est, qui reliquis in civitatibus singulis sacerdotibus, veluti caput erat impositus; nam per veteres sacerdotes intelligendi sunt, qui ante constitutos maximos Sacerdotes in urbibus, vel civitatibus illis sacra faciebant. Imperatores pontifices maximos dictos esse, notius est, quam ut vel monere necesse sit: praeter eos, pontifices, vel sacerdotes maximi raro occurrunt, licet apud Graecos Ἀρχιερεῖς frequentissimi sint, et nonnunquam eo vocabulo designent pontificatum Maximum imperatorum et aliorum, uti docuit praeclare illustris Spanhemius dissert. VI. Apud Reines. Ins. 58, Cl. 5, servat memoriam mulieris sacerdotis maximae:

0538B Laberia. Felicia Sacerdos. Maxima Matris. Deum. M. I.

Sed arbitror eam ita vocari, quia aetate reliquas superabat; vel quia prima in Collegium erat adoptata. Festus certe ultimam rem Romae in usu fuisse, testatur. Minorum pontificum maximus dicitur, qui primus in id collegium venit; item minimus, qui novissimus; quomodo et virgo vestalium vetustissima, maxima fuit appellata, uti docuit Lipsius, vir certe eruditissimus, et qui plurimum Antiquitatis studia illustravit: quanquam ejusmodi pontifex, sacerdos et virgo vestalis, reliquos etiam absque dubio dignitate atque auctoritate antecesserit. In Cephaledio, parvo Siciliae apud Himeram fluvium oppido, etiam sacerdotem Maximum fuisse docet nos Cicero Act. II in Verrem: Cephaledi mensis est certus, quo mense sacerdotem maximum creari oporteat, et ex sequentibus patet eum annuum ex civibus, et in comitiis populi electum 0538C fuisse; isque ita non ab aetate, verum ab auctoritate, dictus fuit: quomodo Festus testatur, alios putare Praetorem maximum dici, qui maximi imperii sit, alios vero, qui aetatis maximae. Eidem Curio maximus dicitur, cujus auctoritate curiae, omnesque curiones reguntur; ejusque forte respectu alii dicti curiones minores, qualis celebratur in Inscript. 4, pag. 305, apud Gruterum. Augurem maximum etiam recenset Joannes Andr. Bosius in pererudita dissertatione De Pontific. maximo Romae veteris, cap. 2, sed eum, ut verum fatear, nondum vidi a veteri quoquam memorari; certe apud Festum in V. maximum praetorem, non reperitur. Atque ex iis quidem patet, maximi titulum sacerdotibus datum fuisse nonnullis: sed illud dignum est examine, num Romani praeter pontificem suum maximum alios ita appellaverint, sive Romae sive extra Romam. Sentit id Gutherius, putatque in inscriptione veteri memorari P. Vergilium pontificem maximum Sabinorum: damnat hoc Bosius, et arbitratur, 0538D Reinesium secutus, hic scriptum fuisse Pont. Mai. hoc est Majori, vel Mar. id est, Martis. Sed ipse Reinesius postea sententiam videtur mutasse, quia pag. 445 Inscript. notat, hunc Vergilium pontificem maximum dici inter suos, et in collegio pontificum municipalium, uti inter minores pontifices, Romae etiam maximum fuisse: quem tamen Bosius vel putat simpliciter maximum esse dictum, vel nomine scribae (ita enim dici minores pontifices notat) aliove quopiam adjecto. Quicquid sit, rarissime certe praeter Romanorum pontificem revera maximum, alii pontifices maximi memorantur. Summum pontificem invenio apud Prudent. Hym. 10. περὶ Στεφ. v. 223. ubi romanus martyr alloquitur Asclepiadem:

Spectator horum pontifex summus sedes,
quem puto pontificem provinciae fuisse; eidemque celebratur summus sacerdos:

Summus sacerdos nempe sub terram scrobe
0539A Acta in profundum consecrandus mergitur,
Mitra infulatur . . . . . . . .
Quibus versibus pontificem maximum describi male arbitrantur Bulengerus, Reinesius pag. 622, epist. et pag. 77 Ins. Sylburgius ad Zozimum l. IV, c. 36, nec non eruditissimus vir pag. 172 Cenotaphiorum Pisanorum; cum summus ille sacerdos sit sacerdos Cybeles, vel matris deorum, primus, qui eo modo consecrabatur; et de his sacris Prudentium agere existimat etiam illustris Salmasius ad Hist. Aug.

Singulos quasi pontifices . . . Puto me docuisse hos majores fuisse sacerdotibus in civitatibus constitutis; nihilque obstat illos maximos, hos vero simpliciter pontifices appellari. Nam pontificis nomen dignius semper habitum fuit, quam sacerdotis; illudque generale, hoc vero speciale est: unde non absque ratione Velleius II, 59, Pontificatus sacerdotium dixit. Imo et pontifex maximus nonnunquam pontifex absolute dicitur Latinis, et Graecis Ἀρχιερεὺς, omissa voce 0539B μέγιστος, uti docet praeclare illustris Spanhemius dissert. 6. Sic Geta in nummis modo Pontif. modo Pont. Maximus dicitur; et in Plautillae nummo Caracalla vocatur Anton. P. Aug. Pont. Tr. P. V. Cos. apud celebrem antiquarium et eruditum Joh. Vaillantium: et Ciceroni in orat. de Arusp. Resp. P. Lentulus cos. dicitur pontifex, qui erat pontifex maximus. Et ut Eusebius Lactantii pontifices appellat ἀρχιερέας, ita pontifices non aliter appellat Plutarchus in Numa. Νουμᾷ δὲ καὶ τὴν τῶν Ἀρχιερέων, οὓς ποντίφικας καλοῦσι, διάτασιν καὶ κατάσταξιν ἀποδιδόασι, καί φασιν αὐτὸν ἕνα τούτων τὸν πρῶτον γεγονέναι· Jam etiam sacerdotum, quos pontifices vocant, ascribunt institutionem Numae; aiuntque ipsum inter eos pontificem maximum fuisse. Torquet hic me locus quia viri eruditi censent, Plutarchum narrare Numam regem pontificem maximum fuisse; firmatque eorum opinionem Zozimus, IV, 36. Sed mirari soleo illud memoriae non mandasse Dionysium Halicarnassensem, Livium, 0539C aliumve auctorem Plutarcho et Zozimo vetustiorem; et suspicabar nonnunquam, apud eum scribi debere τὸ πρῶτον, id est, ipsum initio unum ex iis fuisse. Certe non video quomodo alias Vox ἕνα locum habere possit; et Livius, quod apprime huc facit, scribit I, 20, Numam ipsum plurima sacra obiisse, ea maxime, quae nunc ad Dialem Flaminem pertinent: idemque cum aliis testatur, Numam Marcium, Marcii filium, e patribus lectum pontificem, eique sacra omnia exscripta exsignataque attributa esse a Numa rege. Nequicquam me movet Zozimi auctoritas, quippe qui et alia ibi male narrat, et nomine Numae deceptus esse potuit.

Candidis chlamydibus . . . Scilicet candidi coloris vestes induebantur sacerdotes, exceptis iis qui inferis operabantur, uti notissimum est. Et sic in specie docet Porphyr. IV, 19 de Abst. προφήτας Jovis in Creta usos esse ejusmodi vestimentis. Silius lib. III, sacerdoti vestem niveam tribuit; Plinus Druidibus candidam lib. XVI. c. ult. et Apuleius antistitibus sacrorum 0539D candidum linteamen lib. XI. Atque ut chlamys hoc loco tribuitur sacerdotibus, ita et idem facit Apuleius libro laudato: Et humeris dependebat pone tergum pretiosa chlamyda.

Confessoribus effodiebantur oculi . . . Frequens hoc supplicium, ut et truncatae manus, pedes, nares, in Historia Eccles. Sed observatione dignum est, Euseb. VIII, 12, narrare in rebus Diocletiani, imperatores, postquam judices tormentorum et sanguinis satietas ceperat, jussisse, ut oculi Christianis eruerentur, et alterum crurium debilitaretur: quin et idem memoriae mandare Haymonem VIII, 1 Hist. Eccl., et Suidam illud referre ad Diocletianum et Maximianum ipsius generum, qui fuit Galerius, quemque, uti ex sequentibus patet, cum Maximiano Herculio confundit. Victos, ait, multitudine Christianorum, qui occidebantur, edictum promulgasse, ut omnibus Christianis, quotquot invenirentur, dexter oculus effoderetur, non solum propter acerbitatem doloris, sed etiam propter ignominiam, καὶ προδηλον, 0540A καὶ τῆς Ῥωμαίων πολιτείας ἀλλότριον; eamque conspicuam, et ob Romanae civitatis alienationem, ut vertit Portus, cum mihi videatur Suidas dicere, poenam hanc fuisse alienam a disciplina Romanorum, vel non usitatam in rep. Romana; id quod certe verum est: unde unusquisque statim cognoscere poterat eos Christianos esse. In Politia Ss. Patrum Metrophanis et Alexandri apud Photium legimus, Paphnutii, qui interfuit concilio Nicaeno, jussu Maximiani τοῦ μισοχρίστου dextrum oculum erutum, et sinistri cubiti nervos incisos fuisse; καὶ τὴν λαιὰν ἐνευροκόπησεν ἀγκύλην· sed hoc vertendum erat, et nervos sinistri poplitis incidit, quia ἀγκύλη tam flexum poplitis, quam brachii, vel cubitum significat; et Eusebius post verba modo laudata diserte scribit, dextros Christianis oculos effossos, et τοὺς λαιοὺς πόδας κατὰ τῶν ἀγκύλων candente ferro fuisse debilitatos. Notatu insuper non indignum est, Euseb. IX, 5, et post eum Haymonem VIII, 3, narrare, ubi de hac Maximini persecutione agunt, Simulacrorum pontifices in odia et necem Christianorum concitatos 0540B esse: quod ut aliqua justa ratione videretur fieri, conficta esse acta quaedam velut apud Pilatum de Salvatore nostro habita, in quibus adversus Christianos omnis blasphemia conscribitur. Unde sequitur ficta haec Acta fuisse A. C. 311 extremo, quia post Galerii mortem, quae incidit in maium ejusdem anni, vix sex menses a persecutione Maximinus abstinuit. Sed eorum Actorum antea fieri mentionem in actis praesidialibus Tarachi, Probi, et Andronici cap. 9, putat Valesius: Inique non scis (ait maximus praeses) quem invocas Christum, hominem quidem fuisse, factum sub custodia Pontii Pilati, et punitum, cujus exstant Acta passionis. Gesta haec sunt Diocl. IV, et Maximiano III, coss. sive anno Christi 290, et si eadem Acta intelligi debent, certe illa praecesserunt persecutionem; utque tempora conciliet Valesius, scribendum putat, Diocletiano IX, Maximiano VIII, quia in illis Actis fit mentio praecepti imperatorum, quo omnes jubebantur diis immortalibus sacrificare, et quia praeses cap. 9 0540C dicit, diuturnam et altam pacem principes praestitisse, quae non erat Diocletiano quartum consule. Nonum ille consulatum gessit an. 304, et sic quoque Pilati Acta ante Maximini persecutionem fuere conficta; cujus tamen initio Acta haec supposititia edita fuisse diserte tradit Eusebius. Puto igitur in Actis Tarachi non respici ad illa Acta Pilati: sed vel praesidem Maximum innuere ipsam S. Scripturam; cujus, non Pilati, sed Christi, ex historia litteris a Christianis mandata constat, eum cruci affixum esse; vel ad Acta, quae Pilatus ad Tiberium imperatorem de passione, resurrectione, et miraculis Christi misit, et ad quae provocant Tertullianus, Eusebius aliique. Nam si nefaria, quae ab impiis et scelestis illis Christo tribuuntur, scelera in Actis Pilati tunc lecta fuissent ab Ethnicis, procul dubio ea Maximus non reticuisset, nec dixisset tantum, Christum hominem et punitum fuisse.

Auriculae . . . Id est, aures: Poeta, Auriculas asini Mida rex habet; Arnob., lib. VI, p. 240: Nunc vero, quia cernunt ora, oculos, capita, buccas, auriculas, 0540D nasos; notumque est illud Ciceronis, auricula infima mollior. Haec autem suppliciorum genera apud Persas in usu fuisse frequenti docet Brissonius; et auctor M. Etymologici ἀκρωτηριάζειν inde deducit, quia facinorosis veteres τὰ ἄκρα τῶν ὤτων abscindebant.