Caput XL.

Vestalem famulam Virginem . . . Eleganter famula deae vocatur, quae illi consecrata est; ut Hecatae Medea 0548B apud Val. Flac. VI, 502:

Meque ille magistram
Sentiet, et raptu famulae doluisse pudendo.

Idem VI, 643:

Famulamque ferebant
Phasidis intonso necquicquam crine parentes.

Rursus VII, 366:

Mox famulae monstrata seges, qua lampade Phoebes
Sub decima juga foeta metit . . .
Aenomao apud Eusebium, V Praepar. poeta vocatur Μουσῶν θεράπων, quia illis sacratus quasi est: imo Hyperborei, vel δᾶμος Ὑπερβορέων Apollinis θεράπων dicitur Pindaro Olympiad. III, quia eum praecipue colebat. Gratiae sunt famulae Veneris apud Scholiast. Statii ad lib. II Theb. quod nescio quare mutatum eat Barthius; idemque nomen tandem datum est animalibus, 0548C quae deorum jussa exequebantur; uti aper Calydonius, Ovid. VIII, Metam. 287.

Est infestae famulus vindexque Dianae.
Nec alio nomine veniebant animalia diis peculiariter consecrata; quomodo cycni, περδικοθήρας, et ὠκυπτέρος, Apollinis θεράποντες appellantur Aeliano II, 32; VI, 19 et XII, 4 Histor. Animalium.

Non minus Augustae proxima. Id est, quae aeque familiaris erat Augustae, ac altera, quae semper cum ea agebat. Neque enim puto, τὸ proxima respicere ad gradum aliquem consanguinitatis, quomodo frequentissime usurpatur; quia voces non minus respiciunt familiaritatem, cujus mentio praecedit.

Ne lapidibus obruatur . . . Judaeus nempe, cui populus, propter falsum, quod dicturus erat, testimonium, erat infestus; et hinc aequitatem ac diligentiam judicis ironice laudat Lactantius, quia eum, qui testis in tam gravi causa esse debebat, defendabat ab injuria populi.

0548D Quae jussus . . . Forte haec ita suppleri debent, jussus a mala bestia, vel a judice nefario, vel simile quid; mox forte etiam melius distingueretur, coercentur innocentes, et duci jubentur.

Coercentur. Nimirum duae illae nobiles foeminae, quae Judaeum refellebant. Et ita apud Euseb. VIII, 3, milites legimus pugnis coercuisse Christianos, ne loquerentur, neque dicerent, se nec sacrificasse, nec sacrificaturos; quod etiam repetitur, cap. 1 de Martyribus Palaestinae. Reos autem et damnatos proprie et absolute dici duci, quando ad carcerem vel locum supplicii deducebantur, notissimum est.

Bene meritae. Nihil frequentius in inscriptionibus vetustis, quam maritum ab uxore, et uxorem a marito bene merentem, bene meritum, et meritam nominari; eaque loquendi forma Gentiles testabantur amorem conjugalem.

Promoti militari modo . . . Varie conantur eruditi 0549A sanare hunc locum; ego, usque dum alii certiora proferant, eorum vestigiis insistens scribendum puto: Promoti militari modo instructi, ut velites et sagittarii, prosequuntur. Necessaria mihi videtur insertio particulae ut; quia non dicit, milites prosecutos esse nobiles illas mulieres: sed promotos instar velitum et sagittariorum armatos. Promoti sunt officiales judicum, ad gradum aliquem promoti, ut patet ex l. II, cod. Theodos. ad. l. Jul. de Ambitu; viderique potest Jac. Gothofredus ad l. II ejusdem codicis de Falsa Moneta. Quod si praeter promotos militari modo instructos affuerint velites et sagittarii, commode τὸ ut omitti, et pro velites etiam legi milites, potest; quia id si sequimur, non milites dicuntur militari modo instructi, verum promoti fuisse.

Nec adultero . . . Judaeo nimirum, qui falso coram judice per tormenta interrogatus, confessus fuerat, se cum nobilibus foeminis rem habuisse; atque ita sese ipse adulterum fecerat: et haec verba docent verum esse, quod capite praecedenti narrat, amicas Vateriae 0549B afficto adulterio damnatas esse. Caeterum observanda poena, qua adulter et adultera affecti sunt; eam nempe capitalem esse. Lege Julia poenam adulterii relegationem, et ex lege Constantini gladio in eos animadversum fuisse, sentiunt doctissimi Jurisconsulti. Sed cum lex Constantini, quae est XXX, cod. ad l. Jul. de Adult. lata sit anno Christi 326, haec vero acciderint anno 312, sequitur, hanc poenam tyranni Maximini ingenio adscribi debere; vel poenam capitalem ante Constantini legem in adulteros fuisse statutam.