In Caput XV.

Furebat ergo imperator jam non in domesticos tantum, sed in omnes; et primam omnium filiam Valeriam, conjugemque Priscam sacrificio pollui coegit. Erant itaque christianae. Et fuisse quidem christianas, nec semper ita male habitas, discas ex hoc Eusebii loco, reddito ad verbum (Hist. Eccles. l. VIII, cap. 1, statim initio) :

Τί δεῖ περὶ τῶν κατὰ τοὺς βασιλικοὺς λέγειν οἰκοὺς, καὶ τῶν ἐτὶ πᾶσιν ἀρχόντων; οἱ τοῖς οἰκείοις, εἰς πρόσωπον 0448A ἐπὶ τῷ θείῳ παῤῥησιαζομένοις λόγῳ τε καὶ βίῳ συνεχώρουν, γαμεταῖς, καὶ παισὶ, καὶ οἰκέταις, μονονουχὶ καὶ ἐγκαυχᾶσθαι ἐπὶ τῇ παῤῥησίᾳ τῆς πίστεως ἐπιτρέποντες, οὓς ἐξόχως, καὶ μᾶλλον τῶν συνθεραπευόντων ἀποδεκτοὺς ἡγοῦντο· οἷος ἐκεῖνος ἦν Δωρόθεος, πάντων αὐτοῖς εὐνούστατός τε καὶ πιστότατος· καὶ πάντων ἕνεκα διαφερόντως παρὰ τοὺς ἐν ἀρχαῖς καὶ ἡγεμονίαις ἐντιμότατος, ὃ τε σὺν αὐτῶ περιβόητος Γοργόνιος. Quid opus est de iis dicere, qui in imperatorum erant domibus, et iis qui omnibus imperabant? qui suis coram circa rem divinam et sermone, et vivendi ratione libere se gerere sinebant, uxoribus, et liberis ac famulis, tantum non et gloriari super libera professione fidei permittentes, quos eximie, et prae caeteris eorum conservis acceptos habebant: qualis ille erat Dorotheus, omnium erga ipsos benevolentissimus et fidissimus; et propterea prae iis, qui in magistratibus et praefecturis erant, honoratissimus, et cum ipso celebratus Gorgonius. Liceat hujusce textus duas alias subjicere versiones a clariss. viris editas, Joannis Christophorsorni alteram, atque alteram 0448B Henrici Valesii: ex quibus cum superiori illa collatis intelliget lector, quanta sit, quamque vesana nonnullorum interpretum libido, qui in reddendis auctoribus omnia susdeque vertunt, atque innumera vocabula infarciunt, futilia illa pleraque et inutilia; etiam citra omnem characterum distinctionem. Talia fere sunt, quae in istis duabus versionibus curavi uncinis includi.

Illam, quae Joan. Christophorsoni est, primo loco, utpote antiquiorem, exhibeo. Est autem hujusmodi: Quid de his attinet dicere qui (sunt) in imperatorum palatio (magnam dignitatem adepti); denique (ipsis) imperatoribus, qui domesticis (suis) pro sermone divino propagando, et (pia) vitae ratione (degenda ipsi velut) inspectantes, copiam fecerunt libere (et ingenue) dicendi; atque (suis ipsorum) uxoribus, liberis et servis, quasi (palam) de (mira) fidei libertate gloriandi (exultandique) potestatem permiserunt? Quos certe chariores habuerunt, et magis eximie dilectos, quam (reliquam 0448C servorum turbam). Ut Dorotheum illum, qui praeter caeteros erga illos et benevolentiam summam ostendit, et fidem non minorem, ac propterea prae aliis, qui magistratus et praefecturas in imperio gerebant, amplissimum honoris gradum adeptus est. Ut Gorgonium, qui non dissimili fama (et celebritate) enituit.

Hactenus Christophorsonus, quem vides τῷ θείῷ accepisse tanquam adjectivum; reddit enim, divino, et jungit illud cum λόγῳ, sermone. At male; siquidem substantive sumendum est, et interpretandum, numen, vel res divina: unde reddidit Valesius per, ea quae religionis suae erant. Hujus integra versio sic se habet: Quid opus est dicere de iis, qui in imperatorum palatiis (versabantur), quid de imperatoribus (ipsis?) Qui domesticis (suis eorum) que uxoribus, liberis ac servis, ea quae religionis (suae erant), tam verbis quam factis libere exsequendi coram (semetipsis) potestatem dederunt; ipsis ob (hanc) fidei (suae) libertatem gloriari, (ac se ostentare) quodammodo permittentes, eosque prae caeteris (omnibus) ministris praecipuo (quodam) amore 0448D complectebantur. Cujusmodi fuit Dorotheus ille, qui summam erga ipsos benevolentiam ac fidem declaravit, eamque ob causam prae (cunctis) magistratibus provinciarum rectoribus magnum honorem promeruit. Huic adjungendus est celeberrimus ille Gorgonius.

Hactenus Valesius. In ejusdem notis haec leguntur: Γαμεταῖς. Haec verba de imperatorum conjugibus intellexit Christophorsonus, quibus scilicet imperatores permiserint Christianam fidem libere profiteri. Sed quae sequuntur, sensum hunc aperte refutant.

At cl. viro non quae sequuntur, sed quae praecedunt, erant advertenda. Deprehendisset enim vocabulo οἰκείοις, quod superiori loco occurrit, quodque reddidi per, suis, tanquam generico, comprehendi tres personarum species, quae in imperatorum palatiis versabantur; nempe γαμετὰς, παῖδας, et οἰκέτας, uxores, liberos, et famulos, utique imperatorum omnes: Dorotheum autem et Gorgonium nonnisi ad 0449A tertiam speciem, sive classem, immediate praecedentem, pertinere, quae est τῶν συνθεραπευόντων, eorum qui simul ministrant, quos una voce conservorum expressi. Dorotheus quippe erat eorum ex numero, quibus creditae erant imperii praefecturae: unde ibidem ex Actis martyrum Indis et Domnae cap. 23. notat Valesius, fuisse illum civili dignitate insignem, ut qui praepositus vocaretur ab Italis.