Articulus Primus.

0873D

Expenduntur ea, quae Cecilius tradidit de tempore et anno quibus Christus Dominus mortuus est, et utrum illius eadem ac Lactantii ea de re fuerit sententia.

Totus hic liber cum historicus sit, ejus auctor ordinem temporum in eo se sequi haud semel profitetur (cap. 9) . Aliquando tamen, quod et aliis historiarum scriptoribus usu venire solet, ab eo discedit (cap. 9 et 11) , sed uno tantum in loco suae nos admonet digressionis (cap. 17) . Nostris itaque in notis insistemus in ipsius vestigiis; ita tamen, ut quae ille variis in locis de Christianis, et de unoquoque 0874A imperatore intellectu minus facilia, aut observatione magis digna memoriae prodidit, haec simul, nec separatim, ne confusio aliqua oboriatur, pro modulo nostro examinare, enodare, aut confirmare connitamur.

Historiam autem suam Cecilius (cap. 2) a Christi Servatoris nostri morte sic orditur: «Extremis temporibus Tiberii Caesaris, ut scriptum legimus, Dominus noster Jesus Christus a Judaeis cruciatus est, post diem decimum kalendarum Aprilis:» In manuscripto codice, post diem 10 kal. Apr. duobus Geminis consulibus. At Firmianus Lactantius in genuinis suis divinarum Institutionum libris paulo aliter dixit (Lactant., lib. IV div. Inst., cap. 10) : «Herodes fuit sub imperio Tiberii Caesaris, cujus anno 0874B quinto decimo, id est, duobus Geminis consulibus, ante diem septimam kalendarum Aprilium» (in duobus mss. regiis antiquioribus, et aliis quibusdam codicibus: Ante diem 10 kal. April.) «Judaei Christum cruci affixerunt.» Baluzius vero et alii in partes sese vertunt omnes, ut utrumque hunc locum concilient, et ab uno eodemque auctore scriptum fuisse ostendant.

Certum quidem est ac plane manifestum eumdem a Lactantio et Cecilio nostro designari mortis Christi annum sub duobus Geminis, id est, L. Fusio Gemino, et L. Rubellio Gemino consulibus. Sed haec non singularis fuit Lactantii et Cecilii opinio, verum etiam Tertulliani, ut supra demonstravimus, et aliorum plurium antiquiorum Ecclesiae Patrum, sicuti 0874C omnes fatentur.

Verum a Lactantii aut locutione, aut opinione prorsus aliena sunt haec Cecilii verba: Extremis temporibus Tiberii Caesaris. Si enim haec ille de 22 et amplius annis imperii ejus, et cum Lactantio de anno regni ipsius decimo quinto dixerit, minus recte et contra Lactantii morem loquitur. Tunc enim Tiberius, qui septem aut octo annos postea regnavit, secundam tantum imperii sui partem expleverat. Haec ergo dici non possunt extrema illius tempora. Si vero Cecilius illis verbis annum imperantis Tiberii decimum octavum designet, paulo quidem aptius loquetur, sed ab Lactantii opinione, a nobis alibi explicata, plane recedit.

Praeterea eidem Lactantio adversari adhuc videntur 0874D subsequentia Cecilii verba: Post diem decimum kalendas Aprilis. Lactantius enim scripsit: Ante diem septimum, vel juxta quosdam codices a nobis citatos decimum kalendas Aprilis. At Baluzius tamen contendit utroque loquendi modo idem significari. Nam Romani, inquit ille, non solebant dicendo post kalendas, eos dies appellare, qui illas subsequebantur, sed qui antecedebant. Deinde utroque illo scribendi genere ante et post kalendas unum idemque designari, putat probari posse his Pauli Jurisconsulti verbis: «Anniculus extremo anni die moritur: et consuetudo loquendi id ita esse declarat. Ante diem decimum: Post diem decimum kalendarum. Neque utro enim sermone undecim dies significantur.» 0875A Verum si non omnino sana et integra sint, ut ipse Baluzius aliique fatentur, haec Pauli verba, quid ex iis certi confici poterit?

Respondet nihilominus idem Baluzius, si quae in illis sit difficultas, eam tolli auctoritate Lactantii, qui uno eodemque sensu in divinarum Institutionum libris, et in hoc libro de Mortibus persecutorum dixit; Ante et post diem decimum kalendarum. Verum jam ostendimus certum omne non esse utrum hic posterior liber a Lactantio sit compositus. Neque magis constat utrum in utroque libro, quisquis posterioris auctor sit, verba haec uno eodemque sensu revera adhibeantur.

Sed fac, si velis, illa eodem accipi significatu, tunc horum verborum: Post diem decimum kalendarum, 0875B ille erit sensus: Post diem decimum, quem kalendae subsequentur. At quis umquam ita locutus est, an Paulus, an aliquis antiquus scriptor? Nobis hunc proferant, et lubenter cedimus.

Quamobrem persuasum illud non fuit pluribus, qui malunt veterem libri de Mortibus persecutorum librarium erroris, vel imperitiae accusare, suspicanturque a Cecilio nostro scriptum: Ante, non vero, post diem decimum kalendarum. Recte quidem, si id stabiliatur codicis alicujus satis firma auctoritate. Sciri enim saepe potest quid scriptor aliquis dicere debuerit, quid autem reapse scripserit, an bene, aut male, an clare, aut obscure, quis contra unici codicis fidem, sine certo aliorum testimonio, definire audeat?

0875C Denique Cecilius tradidit Christum affixum fuisse cruci extremis Tiberii Caesaris temporibus, sicut scriptum legimus. Ubinam, quaeso, id legitur scriptum? Num in sacris Novi Testamenti, vel veterum auctorum ecclesiasticorum libris? At in Lucae tantum Evangelio (cap. III, v. 1, 21) , scriptum est plures Judaeos, et Christum Dominum quinto decimo imperii Tiberii Caesaris anno fuisse Jordanis aquis ablutos. Ad haec autem verba non respexit Cecilius, nisi cum Lactantio, Clemente Alexandrino, et aliis, a nobis alibi citatis, crediderit Christum eodem anno mortuum esse, quo a Joanne baptizatus est. Sed etiamsi ad illa evangelistae dicta collineaverit, non inde tamen recte, uti jam diximus, concludi potest Christum mortem obiisse extremis Tiberii temporibus. 0875D Porro autem si Cecilius ad Lucae Evangelium animum non advertit, quos ille alios laudaverit scriptores, et utrum exstent eorum opera, ab aliis lubentissime audiemus.